Monsanto. Displays van Monsanto: meer lichtopbrengst voor uw geld!

.

• - ■

.

. ■

■ -

I

Model nummer

Licht op­

brengst*

I;

Omschrijving Kleur

!

MAN6610 MAN6630

2Digit;commonanode.RHDP 11/2Digit;commonanode, overflow(♦1.8).RHDP 2Digit;commoncathode.RHDP 11/2Digit;commoncathode.

overflow(♦1.8),RHDP Singledigit;commonanode.RHDP Singledigit;commoncathode, RHDP

2Digit;commonanode,RHDP 11/2Digit;commonanode, overflow(t1.8),RHDP 2Digit;commoncathode,RHDP 11/2Digit;commoncathode, overflow(±1.8),RHDP

oranje oranje

510pcd 510pcd

510>icd 510>jcd oranje oranje MAN6640

MAN6650

510pcd 510jjcd oranje oranje MAN6660

MAN6680

125pcd MAN6710 rood

MAN6730 rood 125pcd

125pcd MAN6740 rood

MAN6750 rood 125pcd

r

•bij10mApersegment

>

t J

)

l

'

1

I

i

De kwaliteit van de LED-displays is drastisch omhooggegaan door de ontwikkeling van GaAsP:N op GaP, een technologie gepaten­

teerd door Monsanto.

De lichtopbrengst van de oranje displays is vele malen hoger dan ieder ander display, bij dezelfde stroomafname, dus vermogen en kosten besparend.

De nieuwe super heldere oranje dubbele- en enkele digit displays (MAN-6600 serie) zijn verkrijgbaar in common-anode en common- cathode configuratie. De 0.6 inch hoge digits met overflow zijn MOS-compatibel "Shock- proof" en solid state betrouwbaar.

Uitvoerige dokumentatie wordt u op aanvraag toegezonden. De displays zijn uit voorraad Schiphol leverbaar.

!

Displays van Monsanto:

meer lichtopbrengst voor uw geld!

I

l-

i

:

■

I

Monsanto ^{! s}

gebouw106schipholoosttelex13427 telefoon020456955

i

l

ï

7/111

ONAFHANKELIJK TIJDSCHRIFT

VOOR PRAKTISCHE ELEKTRONICA

Pittigaccelererenmetelektronischgestuurde brandstofinspuitingeneencontactlozeonder­

brekervoordezesnelleachtcylinder: in de toekomstinelkepersonenauto?

(foto:H.Hinlopen)

nummer11 8juni1977 25ejaargang waarinopgcnomcn„ELECTRONDIGEST",orgaanvanhet

InternationaalDocumentatieCentrumvoorElektronische Toepassingen(IDOCET)Antwerpen

Uitgavevan:

KluwerTechnischeTijdschriftenB.V.

Redactie,administratieenadvertentic-afdcling Polstraat9, Postbus23,Deventcr-6600, tel.05700-744 11,giro861221 Telex:49540

Bankrelatie:

Algemene BankNederlandN.V.,Deventer No.596247265

Redactie:

C.J. Bakker,hoofdredacteur

J.G. Smilde,redacteur Intro

Navigatie doortijdmeting

5

Medewerkers:

N. Baaijcns,R.Bakker,ing.J.O.deBctuc, ir.W.vanBokhovenR.W Budding,H.Busman, C.L.Doesburg,R Y.Drost,C A.J.vanderGeer, ir.J.P.C.vanGennip,J.H.M.Goddijn, R.vanHcst, ir.J.M.vanHofwccgcn,J.H.Jansen,ir.F.H.J.F.Janssen, drs.W D.M.Janssen,M.Jungerling,J.vanKeulen, Th.R.J.Koehoorn,R.F.Korst,J.Kosterman,M.Leeuwin, H.Leydcns,ing.Th.C.Lof,NV.Olthoff,M.L.vanOverecm, drs.C. F.Ruyter,drs.F.M.Schimmel,D.H.Schravcndccl, H.Smits,F.A.S.Sterrenburg,J.J.Stevens,J.A.Wcishaupt, B.vanWicrst,D.Winia,N.E.deWit,J.J.vanZeeland.

Computertechniek

Profiel van een microprocessor 9

Auto elektronica

Elektronica ook in het verkeer 13

Halfgeleiders

Monolitische PLL - stereodecoder Ontwerpprikkels (dl 19)

Medewerkersbuitenland:

dr.W.Baier,W.deBocck,J.Cuppens,H.Denis, E.J.R.Engelen,R.Evcraerts,dipl.ing.W.Exncr, T.Laurence,W.Lefcbvrc,R.Lingicr,R.Pecters,H.Sacys, P.E.M.vandeWijngaert.

DeinRadioElcctronicaopgenomenschema'senbouwbeschrijvin- genzijnuitsluitendbestemdvoorhuishoudelijkenexperimen­

teelgebruik-(octrooiwet)

Nietsuitdezeuitgavemagopenigerleiwijzewordengereprodu­

ceerdofvermenigvuldigdzondervoorafgaandetoestemmingvan deuitgever.

©1977 Abonnementen:

Jaarabonnement(incl.A%O.B.)f45,24 Lossenummers(incl.4%O.B.)f3,25 Buitenlandf99,-perjaar

Luchtposttarievenopaanvraag

Nieuweabonneesontvangenvandeadministratieeenstortings-ac- ccptgirokaart.Menwordtverzochtvoorbetalingvanhetabon­

nementsgeldvandezekaartgebruiktemaken.

Opzeggingvanhetabonnementkanuisluitendschriftclijkgeschie­

den,uiterlijk 1maandvoorheteindevanhetkalenderjaar;na­

dienvindtautomatischverlengingvoorIjaarplaats.

Advertenties:

H.Smienktoestel210

Advertcntieopdrachtenwordenuitgevoerdovereenkom­

stigonzeleveringsvoorwaardengedeponeerdterGriffie vande Arrondissements-RechtbankenenbijdeKamers vanKoophandelinNederland.

19 58 Basisbegrippen

Piekertermen 7

Astro-elektronica

Tiros-N: nieuwe generatie van weersatellieten 25 Bouwontwerpen

Laagfrequent functie generator Stereo-breedteregelaar

De 6800 microcomputer voor u (dl 5) TV tennissimulator (dl 6)

31 35 39 53

Spitsvondige schakelingen

Multiplex uitlezing voor vier digits 51

Vaste rubrieken Actueel Zakennieuws

Informatie verwerking Industriële produkten Boekbesprekingen Brochures

7 50

Verkrijgbaarbijstationskiosken,boek-en radiohandelaren.

Verschijnttweemaalpermaand

59 60

s

1H(W

lidNOTU,

62

NederlandseOrganisatievanTijdschrift-Uitgevers

65

m BOPIA

SMALLE PLATTE BREDE DIEPE LANGE HOGE KLEINERE EN GROTERE

KASTJES IN KUNSTSTOF EN LICHTMETAAL

,)1

'

SERIE 31

schakel-en

Vraag documentatie en prijzen

signaalapparatuur

Handelmaatschappij

Dokumentalieopaanvraag

BRINKMAN & GERMERAAD BV

FIGROEN BV

Rotterdam tel.010-654600.

r

HAMEG MODEL HM 412

Perfektegeluidsapparatuur

Professionele krachtversterkers microfoons klankzuilen enz.

t

Discotheek-stereo

SPECIFICATIE:

- tweekanalen,choppedenalt.

- frekwentiedc-15MHz - gevoeligheid5mV/div - beschermdeFÊT-ingang - X-Ymogelijkheid

- inverteren,optellenenaftrekken - rotsvasteLPS-triggeringtot30MHz

HetHameg programmabiedtueenkeuzeuit6oscil- loscopenenveleaccessoires.

DISCOTEQUEDS23

vraagonzegratiskatalogusmetprijzen

t t

(

IMP. REDSTAR ELECTRONICS B.V.

v. Galenstraat 5 ’s-GRAVENHAGE tel. 070-450900

Air-Parts

INT. B.V

4

i

■

DME zendt afvraagsignalen uit, die door een grondzender automatisch worden beantwoord. Uit de signaallooptijd blijkt dan de afstand.

In dit op de DME steunende landings­

systeem DLS wordt het vliegtuig gepeild door twee ontvangststations aan de hand van zijn afvraagsignalen. Daaruit kunnen de elevatie- en de azimuthoek worden be­

paald. Deze worden aan de boordappara­

tuur meegedeeld, doordat de grondzender de antwoordsignalen herhaalt. De tijd tus­

sen het eerste en het tweede antwoord- signaal vormt een indicatie voor de elevatie en de tijd tot aan het derde signaal geeft een indicatie omtrent de azimuthoek. Aan boord is dus geen totaal nieuw apparaat nodig, maar alleen een uitbreiding van het DME-systeem. Dat komt tot uiting in de prijs. Worden de signalen ook toegevoerd aan de koerscomputer of aan de automati­

sche piloot, dan zijn volautomatische lan­

dingen mogelijk.

Belangrijke verschillen ontstaan als een vergelijking wordt gemaakt van de waar­

schijnlijkheid dat het systeem uitvalt en een ongeluk tot gevolg heeft. Hierbij blijkt DLS bij boordapparatuur 14-maal be­

trouwbaarder te zijn als de beide andere voorstellen, bij grondinstallaties 9- tot 9,5- maal. Hoe zwaar dat telt voor de interna­

tionale organisatie ICAO, zal nog blijken.

Ten opzichte van ILS hebben alle drie de systemen het voordeel, dat de onverander­

lijke, rechte invliegbaan vervalt. Er kan daarom worden ingevlogen via een dusda­

nig traject, dat de geluidshinder op grond­

niveau wordt verminderd. De piloten kun­

nen zelfs tochten maken in de aanvliegrou­

te. Ze moeten alleen het met de vlieg-vei­

ligheidsdienst overeengekomen traject in het apparaat invoeren. De normale kruis- draadinstrumenten tonen dan zoals ge­

bruikelijk aan of en hoe nauwkeurig dit traject wordt aangehouden.

intro

Navigatie door tijdmeting

Microgolf-landingsstelsel DLS geeft de piloot meer vrijheid

Het „AH weather operations panel” van de internationale

luchtvaartorganisatie ICAO staat voor een zware taak. Deze commissie uit de algemene vergadering van de ICAO moet een opvolger aanbevelen voor het instrument-landingsstelsel ILS. Alhoewel niet iedereen optimistisch is hoopt men, dat de algemene vergadering in de herfst in Montreal zal besluiten, welke opvolger van ILS vanaf 1985 tot internationale standaard wordt verklaard.

Het ILS-systeem, dat in 1932 op het Ber- lijnse vliegveld Tempelhof voor het eerst werd toegepast voldoet niet meer aan de moderne eisen en wel om een hele serie redenen. Vanwege de grote ruimte, die het systeem in beslag neemt, is het minder ge­

schikt voor kleinere vliegvelden. Reflec­

ties tegen bodemverheffingen en gebou­

wen kunnen storingen opleveren. Het be­

langrijkste is echter, dat het slechts één in- vliegtraject biedt, hetgeen niet alleen bij druk vliegverkeer, maar ook in verband met een verminderde geluidsbelasting bij de toepassing van nieuwe landingsproce- dures nadelig is.

De strijd gaat nog tussen de Verenigde Sta­

ten, Groot-Brittannië en de Duitse Bonds­

republiek, terwijl Frankrijk en Australië al zijn afgevallen. De door deze drie landen voorgestelde systemen voldoen aan de in 1972 gepubliceerde eisen van de ICAO, maar verschillen van elkaar wat betreft de kosten en de betrouwbaarheid. Dr. Man- fred Böhm, ontwikkelingsleider op het ter­

rein van de navigatie bij Standard Elektrik Lorenz, die de geestelijke vader is van het Duitse voorstel en die dit in samenwerking met Siemens heeft ontwikkeld, houdt er rekening mee, dat de commissie de selec­

tieprocedure zal uitbreiden en verdere vergelijkende testen zal vragen. De andere mogelijkheid is, zoals dr. Böhm enigszins terughoudend heeft opgemerkt, een „poli­

tieke beslissing”. Dit lijkt momenteel de enige mogelijkheid te zijn om te verhinde­

ren dat het door de Duitse Bondsrepubliek voorgestelde systeem wordt aanvaard.

Volgens de Amerikaanse bundelzwaai- werkwijze worden alle vliegtuigen met scherp gebundelde, gelijkvormig heen en terug gezwaaide radiobundels belicht. Uit de tijd, die verloopt tussen twee belichtin­

gen kunnen de hellingshoek, waaronder het vliegtuig vanaf de grond wordt gezien

en de richting in het horizontale vlak wor­

den berekend.

Bij de Britse MLS-doppler-werkwijze wordt gebruik gemaakt van antcnneras- ters, die dusdanig worden gevoed, dat ze een bewegende radiobron simuleren. Aan boord van het vliegtuig wordt, afhankelijk van de invalsrichting, een signaal ontvan­

gen, waarmee deze .invalsrichting wordt gekenmerkt.

Zowel het Amerikaanse als ook het Britse systeem werkt bij 5000 MHz. Het Duitse systeem maakt gebruik van het bij varië­

rende weersomstandigheden veel geschik­

tere gebied van 1000 MHz en vraagt alleen

een uitbreiding van de in vliegtuigen toch

al aanwezige en internationaal gestandari-

!

i

SWITCHES

:

DualDPST

MULTIPLEXERS:

Overvoltage protected 16 Chan.

8x2 „

-

30JÏ : Dual SPST Dual DPST SPOT Dual SPDT DPDT 4PST H1-1800A

HI-5048 HI-5049 HI-5050 HI-5051 HI-5046A HI-5047A

s

Quad-SPST- (600n )

HI-506A HI-507A HI-508A HI-509A HD-4016/4066

8 ^fI

:

75J7 : Dual SPST Quad SPST

4x2 „

H1-200

H1-201 Non-protected,

-

lowron

f -

SPST Dua! SPST SPDT Dual SPDT DPST Dual DPST DPDT 4PST

H1-5040 HI-5041 Hl-5042 HI-5043 H1-5044 H1-5045 H1-5046 H1-5047

HI-506 HI-507 H1-1818A 16 Chan.

8x2 „

Analoog schakelen Harris toepassen

8 II

i

HI-1828A

I

i

C-MOS analoge multiplexers '

C-MOS analoge multiplexers worden volgens het Harris diëlectrisch-isolatieproces vervaar­

digd. De analoge ingangen zijn op overspan­

ning beveiligd. Door het "brake-before-make"

principe kunnen nooit meerdere kanalen gelijktijdig geschakeld worden. C-MOS multi­

plexers hebben een geringe lekstroom, zijn TTL en C-MOS compatibel, hoog ingangs- signaalbereik ( ± 15V) en lager "stand-by"

verbruik (typical 7,5 mW) dan vergelijkbare typen.

C-MOS analoge schakelaars

De analoge schakelaars van Harris onder­

scheiden zich door de geringe on-weerstand, snelle schakeltijd. Eveneens TTL en C-MOS compatibel. Leverbaar in vele uitvoeringen.

Naast deze analoge C-MOS produkten fabri­

ceert HARRIS ook meer dan 100digitale C-MOS ic's in de 7400 serie en de 4000 serie.

Al deze funkties zijn uit voorraad Schiphol leverbaar.

HARRIS

SEMICONDUCTOR _i

gebouw106schipholoost telex13427 telefoon020456955 t

6

)

actueel etektroniradabra

Normalisatienieuws

• De producenten van audiovisie-apparatuur komen op de International Funkausstellung 1977inBerlijn(van28aug—4sept.),naasthun eigen stand, ook nog met een gezamenlijke vaktentoonstelling:"Audiovision77".Dezezal voornamelijk zijngerichtoptoepassingsmoge­

lijkhedenindesectorenamusement, informa­

tie,onderwijs,sportenbedrijfsscholing.

• In het geluidsarchiefvan dezender„Freies Berlin”liggen 170000geluidsbandenopgesla­

genenca.23000grammofoonplaten.Erkomen perjaar16000nieuwegeluidsbandenbij,terwijl erzo’n10000wordengewist.

• In een voorstad van Chicago installeert de Amerikaanse telecommunicatiemaatschappij AT&Thaareersteondergrondsegelegdeglas- vezel-kabelnet.

RaymondBakker Elektrotechnischesymbolenentekeningen

Inhet„Woordvooraf”vandeindecember1973 verschenennormNEN5152,Elektrotechnische symbolen, staat het programma van NEC 3 vermeld.Ditprogrammanadertlangzamerhand zijnvoltooiing.

NPR5161enNPR5162verschenen,NPR5163 komtin1977

In oktober 1974 verscheen NEN5158metde algemeneprincipesvoorhetmakenvanelektro­

technischetekeningen.Dehieringegevenregels zijn meteenvoudigevoorbeeldenverduidelijkt, maarlossennietalleproblemenop.Daaromlag hetindebedoeling,voorenigevakgebiedenuit­

gewerkte voorbeeldentegevenvantoepassing van dein NEN5158 gegeven regels.Hiervan zijnzojuisttweebundelsverschenen,nl.

NPR 5161, Elektrotechnische tekeningen.

Voorbeeldenvoordeenergietechniek,en NPR 5162, Elektrischetekeningen. Voorbeel­

denvoordetelecommunicatietechniek.Depu- blikatievaneenderdebundel,

Wievandedrie?

Piekerendoverdejuisteschrijfwijze vaneenafkortingvoordubbele-dif- fusieMOS,kwamhetvolgendedrie­

talnaarvoren:

D2MOS' (wiskundige schrijfwijze;

vgl.VL,FLe.d.).

DiMOS’(scheikundigeschrijfwijze).

2DMOS,2D-MOS(kantweedimen­

sionaleMOSsuggereren).

D-MOS

(Eng.,afk.v.:double-diffusedmetal-oxide- semiconductor/silicon) (halfgeleider [inte­

gratie] techniek)

MOS*,kanaal-diffusie-MOS*,dubbéle-dif- fusieMOS*(LFMOS*):MOS-variantwaar­

bijhetgeleidingskanaalontstaatineenge­

diffundeerdezone(diffusie)indehalfgelei­

dergrondlaagi.p.v.indielaagzelf.

Dediffusievoordékanaalzonevindtplaats voordataanvoer-enafvoerzonewordenge­

formeerd;enwelviadezelfdeopeninginhet oxydemaskerwaardoorlaterdeaanvoerzo- ne wordtgediffundeerd(vandaardebena­

mingdubbele-diffusieMOS).Heteindresul­

taat iseen minofmeerschaalvormigeka­

naalzone,mettegengesteldeladingdragers- polariteit, tussen onderlaagen aanvoerzo- ne. De lengtevan hetkanaal,datontstaat langs het raakvlak met het oxyde-isola- tielaagje, is gelijk aande breedte van de kanaalzoneterplaatse.

Zonebreedte —endusookkanaallengte— kunnen veel kleinerzijn enfabricagetech- nisch beter wordenbeheerst (n.I. doorde diffusiedieptevandeaanvoerzoneindedif­

fusievoordekanaalzone)danbijstandaard- MOS(waardekanaallengtewordtbepaald door de afstand tussen de twee masker- venstersvoordediffusievanaanvoer-enaf­

voerzone). De geringe kanaallengte bete­

kenteenhogeversterkingenafsnijfrequen- tieincombinatiemeteenlageingangscapa- citeitendoorgangsweerstand.

Dehalfgeleider-grondlaag—dusookhetge­

bied tussen kanaalzone en afvoerzone — heefteenveelgeringereladingdragersdicht- heid dan hetkanaal. Ditresulteertineen verhoudingsgewijs hoge aanvoer-afvoer doorslagspanningpluseenzeerkleineterug­

koppel-enuitgangscapaciteit.

kanaal-ui-diffusie

• 123 km langwordt een in opdrachtvan de Britse PTT te installeren microgolfverbinding tussen Bristol en Reading. Deze moet vanaf 1982inhetfrequentiegebiedvan32tot110GHz 500000 telefoonkanalen of 300 TV-kanalen verwerken.

• Chroomwordtindemicro-elektronicain de vormvanzeerfijnekorreltjestoegepastvoorde meestuiteenlopendedoeleinden.DeMaterials ResearchCorp.kanditmateriaalthansvervaar­

digenmeteenzuiverheidsgraadvan99,996%.

• De operationele versterker type 4558 van Fairchildiseenverbeterdeversievandebeken­

de„1458”;hetverschilzithemvooralineentot 3MHzvergrotebandbreedte.

• De bijzonder ruisarmeoperationele verster­

kersvanMotorola,de1741Nen1458N,hebben inhetfrequentiegebiedvan 1Hztot10kHzen bij een meetduurvan10s,meteen bronweer- stand van 100 kfl, eeningangsruisspanning vanhoogstens20/zV,_,.

• Micromanipulatorenvoorcontacteringsvlak- jes vanminderdan 1/x2vindtmen bijhetfa­

brikaatLorlinindetypenreeksP-700.

• Een glasvezelkabelverbinding voor 140 M bit/smeteendempingsfactorvan 10dB/kmis inFrankrijkgedemonstreerddoordelaboratoi- resdeMarcoussis.

• Bij de geïntegreerde versterker TDA 4250 vanPhilipskunneningangsstroom,stijgsnelheid en versterkingsbandbreedte d.m.v. de rust- stroominstellingwordenaangepastaandeeisen vandegebruiker.

• De nieuweoptokoppeling5082-4361 onder­

druktgelijkfasigestoorpulsentot 1000V//xsge­

garandeerd;uitermategeschiktdusvoordata­

overdrachtinzeerstoringsrijkeomgevingen.

• DedoorIndiavoor1978geplandeaardwaar- nemingssatellietzal wordenuitgerust met een super-vidiconvanThomson-CSFdatgevoeligis in het zichtbare en het nabij-infraroodgebied vanhetspectrum.

• DedrienieuweseriesRAM’svanPhilips/Sig- neticshebben eencapaciteitvan256woorden van4bitenzijnuitgevoerdinN-kanaalsilicium- poorttechniek.

NPR 5163, Elektrotechnische tekeningen.

Voorbeeldenvoordebesturingstechniek,wordt indezomervanditjaarverwacht.

Intussenisookgewerktaanhetoppeilhouden vanNEN5l52enNEN5158.Ineenaanvullende druk van NEN5158 zijneen aantalcorrecties aangebracht die ook afzonderlijk verkrijgbaar zijnvoordebezittersvandeoude uitgave.

BijdevoorbereidingvanNPR5163bleekdater uiteenlopende termen worden gebruikt met betrekkingtotprintplaten.Hierinisnueenheid gebracht. Ineen AanvullingopNEN5158zijn dezetermenterkritiekgepubliceerd.

BinnenkortisookeenAanvullingopNEN5152 teverwachtenwaarinsymbolenzijnopgenomen waarover internationaal overeenkomst is be­

reikt na 1973. VooraldeZ-rubriekmetpicto­

grammenwordtaanzienlijkuitgebreid.

Inmiddelsnadertookdevoorbereidingvantwee andere uitgaven haarvoltooiing,nl.van NEN 5159enNPR5160.

NEN5159ishetresultaatvandeherzieningvan het in 1956verschenenontwerpV3088.Dein ditontwerpgegevenregelsvoorhetsamenstel­

len van volgorde-diagrammen hebben nooit aanleiding gegeven tot fundamentele kritiek, maarvoorzagnietindebehoeftevandeschakel- techniek met behulp van logica-elementen.

HieringaatNEN5159voorzien.

Behalve (tijd)volgorde-diagrammen worden hierinook tocstanddiagrammenbehandeld.

Voor hetsamcnstellenvanlogicaschema’smet behulpvandelogicasymbolenuitdeL-rubriek NEN5152iseenhandleidinginvoorberei­

ding,NPR5160,dieookalsNEN5159enNPR 5160 in de loop van 1977 zal worden gepu­

bliceerd.

* Kortheidshalveenomaantesluitenbijde internationaalgangbareschrijfwijze,ishier de afkortingMOS gehandhaafd;deze kan worden geïnterpreteerdals:metaal-oxyde- semigeleiderof-silicium.

Opia:Kanaaldiffusie-MOSwordti.h.a.ver­

vaardigdinn-MOStechniek.

Vgl,:V-MOS(zieRE 10-77,blz,7) Naschrift: volgens zeer recente informatie bestaanerzowel„V-MOS"uitvoeringenin langsstroomtechniek(diametgeleidingeven­

wijdigaanlagenrichting)metV-groef,alsin dwarsstroom-techniekzonderV-groef.

Lin. Sagin, M. Power Semiconductors-2, WirelessWorld,mei1977.p.75

van

NederlandsElektrotechnischComité(NEC)Po- lakweg5, RijswijkZH. Tel.070-906S00.

The widest selection of analog CMOS switches

and multiplexers Available now.

■■

De multiplexers:

AD7501 8-kanalen AD7502 differentieel

4-kanalen AD7503 8-kanalen

■_■ *

□ ^{ANALOG DEVICES}

p Ï analog W^

U

DEVICES J

*; ■; w v"W

AD7506 16-kanalen

AD7507 differentieel 8-kanalen

De schakelaars:

AD7510/AD7511/AD7519 Viervoudig

AD7512 Dubbel SPDT

< O

AD7513 Dubbel SPDT AD7516 Viervoudig

□

U kunt nu alle typen snel geleverd krijgen van één leverancier. 4-, 8- en 16-kanaals multiplexers.

Viervoudige en dubbele v/isselschakelaars. Som­

mige van onze ontv/erpen zult u nog niet gezien heb­

ben. Zij bieden u specificaties, functies en behui­

zingen, die u nergens anders kunt krijgen. We heb­

ben ook andere ontwerpen, die u direct zult herken­

nen. U heeft ze misschien enige tijd geleden al eens ergens anders gekocht en wacht nog steeds op afle­

vering. Probeert u ze eens van ons, ze bieden u de inherente voordelen van CMOS en de laagste vermo- gensdissipatie, die u kunt krijgen.

De prijs is concurrerend en de meeste typen zijn in voorraad. Dus waarom belt u ons niet om een nieuwe catalogus te vragen?

In deze catalogus vindt u alles wat u moet weten over onze complete reeks analoge CMOS schake­

laars en multiplexers.

Bij onze analoge CMOS schakelaars en multiplexers, evenals bij onze AD7520 CMOS DAC, gebruiken wij de nieuwste technieken, om u (en ons) een voor­

sprong te geven t.o.v. alle anderen.

□ ^analog DEVICES BENELUX

HEERBAAN 222 BREDA TEL.: 076 - 879251 TELEX: 54942

JAN VAN RIJSWIJCKLAAN 278 2020 ANTWERPEN TEL.: 031 - 374803 TELEX: 32969

Ki

8

is,kandusnooitmeerdan9,6/asbedragen.

Aangezien de /aP statische schakelingen bevat, kandeklokfrequentietot nulwor­

denverlaagd,zonderdateniginternregis­

terwordtbeïnvloed. Hetprogrammakan danstapvoorstapwordenafgewerkt.Dit kanindeontwerpfasevanbelangzijnvoor hetopsporenvanprogrammafouten.Voor een microcomputersysteem zijn meestal externehulpschakelingennodig,zoalseen ROMofRAM,eenklok-enenkelein-en uitvoerschakelingen,fig. 1.AlleROM’sof RAM’swordenverbondenmetdedata-en adreslijnenenmetenkelebesturingslijnen.

De drie voornaamsteverbindingskanalen zijn:

datakanaalvan8lijnenvoorinformatie, overdrachtin tweerichtingen,

adreskanaal;ditbevat 15lijnen,

besturingskanaalvoorhetgeheugenenin- gang-uitgangcircuitdat tot5lijnen bevat.

Behalve het 8-bit twee-richtings dataka­

naal op de2650 is ookeen enkelbit I/O- poortvoorseriematigeverwerkingvanin- en uitgangsinformatie opgenomen. In-en uitvoerinstructies worden geschreven ter lengtevan 1 of2bytesvan 8bitselk.Zij worden aangeduid als niet-uitgebreide („non extended”)en uitgebreide I/O-in- structies. Bij niet-uitgebreideI/O-instruc- ties neemteen byte informatie op vanof geefteenbyte informatie afaanhetdata­

kanaal. Besturingskanalenzorgenervoor, datdeverbindingvanhetdatakanaalmet dein-ofuitgangentotstandkomt,waarbij onderscheidwordtgemaakttusseninstruc­

tie en data-informatie. Een uitgebreide I/O-instructiebevatindetweedebyteeen adres,datophetadreskanaalverschijnten daardooreen I/O-kanaalaanwijst.Door­

dat de adrescode 8 bits telt is hetaantal aanwijsbarekanalen256.

Verklaringbijdeaansluitpennen

Voordatwegaanwerkenmeteensysteem is het van belangom eerst alle stuur-en signaalpennen opde /aPte bekijken, fig.

2.DeSENSE-lijn(pen1)iseendirectein­

gangnaaréénvandebitsvanhetProgram- ma-Status-Woord (PSW)-register. Dit is een 16-bits registermetstatus- enstuur- bits. Desenselijn kandienen alseen 1 bit serie-ingangspoort.

De bit kan worden opgeslagen ofgetest doormiddel vaneensoftware-instructie.

De pennen2 totenmet 14representeren deonderste13bitsvanhetadreskanaalen kunnendirect hetgeheugen van8k bytes adressen.

Het ADREN (afkorting voor ADdress ENable)signaalvanpen 15maaktexterne sturingvandetri-state-adreslijnmogelijk.

Alspen15hoogis,verschijnendeadreslij­

nenalshoge impedanties.

De RESET-lijn (pen 16) wordt gebruikt om de processor te starten of om een programma opnieuw te starten. Bij hoog niveau brengt de reset ondermeer het InstructionAddressRegisterop_____

Pen 17 is de normaal hoge INTREQ-in- gang (INTerruptREQuest). Doordelijn

computertechniek

Profiel van een microprocessor

Eenmicroprocessorzoals deSignetics2650, kanalscentrale venverkingseenheid wordengebruiktvooreencompleet

microcomputersysteem. Voorde duidelijkheid: eenmicroprocessor (/aP) is nietmeerennietminderdan eenelektronica-bouwsteen. Rond de/laP — dan als hartte beschouwen — kan metbehulp van RAM’s, (P)ROM’s en in-en uitvoerschakelingeneen betrekkelijkgoedkoopsysteemworden opgebouwd, dat wordt aangeduidals microcomputer. Logischeschakelingen kunnen gemakkelijkmetdeze miniprocessorworden verbonden,omdatalle in-en uitgangen aanTTLzijn aangepast. Veelvan de geheugen- en

hulpschakelingen kunnen zonderextraaanpassingen (interface) op de/aP wordenaangesloten, waardoormenwerkelijk instaatis omeengoedkoop systeemte ontwerpen.

De 2650 is een NMOS-schakeling, ver­

vaardigdmetbehulpvandubbeleionenim­

plantatie en geïntegreerd op één enkel silicium-schijfje. Hij heeft een set van75 instructies, werkt met een 8-bitsdataka­

naalenheefteengeheugenadresseerbaar- heid van 32k (32768) bytes. Om met de 2650 te kunnen werken is slechts een voedingspanningvan+5Veneenenkclfa- sigeTTL-klok nodig(van0...1,25MHz).

Alleadreslijnenzijn„tri-state”enzijnbe­

lastbaarmetéénstandaardTTL-ingangof

met vier ,,low-power-schottky”-TTL-in- gangen.Deze/aPvraagteenvermogenvan 0,5Wenisondergebrachtineenomhulling met40pennen.Ophetsiliciumschijfjevan 5x7mm zijnintotaal ruim 10000compo­

nenten geïntegreerd. De maximum klok­

frequentieis 1,25MHzendezezorgtvoor een klokperiode van800ns. Vooriedere processorcycluszijndrieklokperiodenno­

dig(2,4/as)eneenvolledigeinstructiekan twee, drieof viercyclinodighebben. De tijd,dievooreenvolledigeinstructienodig

+5V

1 T

6069

I TTY I

--KI

sensc

I

Ieletype

U3S I I

O

IIag I

+5V ____ I

dataDus 00-07

~Z\

•+5V

7439 IVRP

O

r/w

opack _+5V

c

2608 1026x8ROM 2606

256x6RAM

2606 256x6RAM

7639 CS

D

vpreQ

o

r

A10 AO A9

adrest-ji

r*

nul.

Plok 76122

±

‘'CC

Fig. 1. Menkaneencompletemicrocomputer samenstellenmetslechts6IC's.

4P

Ó+5Vi. ^+5V

Ditisslechtseenkleinegreepuitonsvoorraad-programma

OPTO TRANSISTORS

DIGITAAL

LEDs TIL209A3mmrood TIL211 3mmgroen TIL212 3mmamber TIL220 5mmrood TIL222 5mmgroen TIL224 5mmamber

IR-diodes

MetalCan TO-39/TO-18 2N 1613-2N1711 2N 1893-2N2102 2N2219-2N2219A 2N2222-2N2222A 2N2905-2N2905A 2N2907-2N2907A 2N3053-2N4033 TTLLowPowerSchotky

Meerdan170typeszoals:

SN74LS145 SN74LS158 SN74LS168 SN74LS169 SN74LS298 SN74LS670

TIL31

TIL32 Plasticbehuizing

BC182/183/184NPN BC212/213/214PNP MOS-LSI

TMS6011 UART Fototransistors

TIL81 TIL78

BF245At/mCN-FET BF256At/mCN-FET Displays

TIL3055x7matrix TIL306metlogika7-seg TIL308metlogika7-seg.

TIL311 hexa-dec.metlogika TMS4024FIFO9x64

TMS4103 TMS2501 TMS3874KlokIC

BD135/137/139NPN BD136/138/140PNP

o

T ^exas I ^nstruments

HOLLANDB.V.

SEMICONDUCTORDIVISION

LaanvandeHelendeMeesters421a-Postbus283-Amstelveen-Telefoon020-473391 -Telex12196/15309

impedantie. De WPR-lijnwordtgebruikt incombinatiemetdeRAM2606voorhet overdragenvangesynchroniseerdeschrijf- signalen.

Oppen23definieertdeR/W(Read/Write) uitgangofdeopdracht lezenof schrijven luidt(hoogkomtovereenmetWrite,laag metRead).

Pen24,deOPREQuitgangslijn,ordental- 'leexternehandelingen.AlsOPREQhoog is, beschrijven de M/10-, R/W-, E/NE-, D/O en INTACK-lijnen de externe op­

dracht die wordt verricht. Een lage OP- REQ-lijn geeft aan, dat de externe op­

drachtisuitgevoerd.

De DBUSEN-(Data BUS ENable) lijn, pen25, maaktexternesturingvanhettri- state data-kanaal mogelijk. Als pen 25 hoogis,hebbendedata-kanaal-aansluitin- genhoge impedanties, bijeenlaagniveau werkt hetdata-kanaal zoalsde processor dataangeeft.

Devolgendeachtpennen,26totenmet33, vormen het8-bitstwee-richtingsdata-ka­

naal.

Pen23geefthetantwoordophetreedsbe­

sprokenINTREQ-signaal.

Bijpen34,deINTACK-lijngeefteenhoge uitgang aan dat een „interrupt request”

wordtafgehandeld.

Het RUN/WAIT-uitgangsignaal van pen 35toontdestatusvandeprocessor.Alsde 2650eenopdrachtuitvoertisdelijnhoog (indeRUNstate)enalsdeprocessorisge­

stoptdooreenpauze-instructiegaatdelijn laag(WAITstate).

Pen 36 is de OPACK- (Operation AC- Knowledge) ingangslijn, die kan worden gebruiktingevallendatmengeheugensof I/O-circuitsgebruikt,dietragerzijndande processor. Alsdezecircuitsdedata ende instructies hebben verwerkt, antwoorden zijmeteenlaagsignaaloppen36.Zolang het OPACK-signaalhoogis, verschaftde

processordedateeninstructiesignalenen wacht.

Menkandeprocessortijdelijkstoppenmet de PAUSE-lijn (pen37). Als delijnlaag wordtgestuurd,maaktde2650zijnlopen­

de instructie af en gaat naarde WAIT- toestand.

Aan pen38 worden positieve klokpulsen toegevoerd.Drieperiodenvandeklokge­

venééncyclusvandeprocessor.

Directe instructieshebbeneen lengtevan twee,drieofviercyclivandeprocessoren indirecteadresseringverhoogtditmetnog tweeprocessorcycli.

Eenenkelvoudige voedingspanningvan5 Vmoetoppen39wordenaangesloten.

Tenslotteispen40deFLAG-uitgangslijn.

Deze uitgang geeft de verandering van statusvandeFLAG-bitinhetPSW-regis- teraan.De FLAGkanals1-bitserie-uit- gangspoortwordengebruikt.

Daar alle in- en uitgangen van de 2650 TTL-compatibel zijn, kunnen standaard logische schakelingen voor alle vereiste koppelingenwordengebruikt.

Recht-toe-recht-aan- systeemverbindingen

Naast de verbindingen met de data- en adreslijnenzijnerongeveerzessignaallij­

nen, die de besturingsbus vormen. Ge­

durende een geheugen-lees-bewerking worden bijvoorbeeld de OPREQ- en M/IÜ-lijnen hoog ende READ/WRITE-

computertechniek

laagtemaken kaneenexterneschakeling de programmastroom wijzigen. Indiende processor een INTREQ-ingang signaal herkent, maakt hijzijnlopendeinstructie af,plaatsteenZBSR(ZeroBranchtoSüb- routine Relative)opdrachtinhetinstruc- tieregister, brengtdeInterrupt Inhibitbit in de PSW en antwoordt met INTACK (INTerrupt ACKnowledge) en OPREQ (OPeration REQuest)signalen. Dezesig­

nalenverrichteneen„handshake”methet randapparaat, datdeinterruptinleidde.__

Pennen 18en 19, de ADR14en 13 (D/C en E/NE lijnen), verzorgen tweeledige functies en worden gestuurddoorde vol­

gende lijn, pen 20, de M/10-lijn.Alspen 20hoogis (inde M-status),reagerenpen 18en19alsdehogere-orde-bitsvanhetge- heugen-adres. Als pen 20 echter laag is, wordt pen 18gebruiktomonderscheidte maken tussen twee typen van één-byte- I/O-instructies. Bijlaag geeftpen 18 aan, datofeenread(lees)ófwrite(schrijf)op­

drachtaandeI/O-schakelingdienttewor­

den gegeven; bij hooggeeft heteenread (lees) óf write (schrijf) opdracht aan de I/O-schakeling. De uitgang van pen 19 definieert dat hetzij een één-, hetzij een twee-byte-I/O-handeling moet worden uitgevoerd. Bij laag is de instructie een niet-uitgebreidehandelingenbijhoogisde instructie een twee-byte uitgebreide han­

deling.

Pen21isdenullijnvande/xP.Devolgende lijn, pen 22, is de Write-Pulse uitgang (WRP);dezezorgtvooreenpositiefgaan­

de puls in het middenvan elke gewenste schrijfopdracht. Tijdens leesopdrachten doet de WPR-lijnzich voor alseen hoge

SENSE<-» 1 A0R12<— 2 A0R11<— 3 ADR10

A0R9<—5

40—>FLAG 39—OVCC 33 ClOCA 37<—PaÜTE 35«4—OPACK A0RB<—6

A0R7<— 7 A0R6<— 8

35 —»RUN/WAÏT 34—>INTACK 33«->08US0 32«»O0US1 9

ADR5

2650 31 08US2

ADR4<—10 AOR3<— II ADR2<— 12

A0R1 13

A0R0<—14 AOREN<-»15

RESET 16

INTREQ 17

A0R14-O/£<— 18 A0R13-E/NÊ

M/Ï3

30 08US3 29 0BUS4 28-C-»0BUSS

27 0BUS6

26«->0BUS7

25 OBUSEN

24->OPREQ 23-»R/W subroutine

retour adress geheugen

b

geheugen

programma status ££

woord

<>

22 WRP

RO 19

I S

Ol

/i— 20 21 —OGN0

ALU (rekeneenheid)

¥

vandefiP2650.

O O

adres bus

multiple*er

conditiecode

instructieadres register en

branch^ogica

¥

0 s,

:i «>

—*- databus operandcdres register

TT"

interrupt N oaneraag V adres

teller O O

interrupt logica

instructiereg.

houd reg.

¥iF¥

3k Ik

<J=

klok ingang timing logica

0=0

1/0

logico

Fig. 3. Interne organisatievan de SigneticspP2650.

besturings-____ » lijnen • p

lijn wordt laag. Als een geheugenwordt toegepast dat traag isvergelekenmet de microprocessor, dan kan mendat geheu­

genhetOPACKlatenleveren.Ditsignaal meldt deprocessor, datdegewenstedata in het datakanaal beschikbaar is. Zoals reedseerder isvermeld,wachtdeproces­

sor opditsignaal. DeÖPAÜK-lijn iseen zogenaamd ,,handshaking”-signaal.

De FLAG- en SENSE-lijnen zijn I/O- poorten,diedirectééndatabitkunnenuit­

voeren of invoeren,zonder dat daarvoor externeadressen,decodeer-ofsynchroni- satiesignalennodigzijn.Deschakelingvan fig. 3laatzien, hoedeze tweelijnenkun­

nen worden gebruikt om te reageren op karakter-ingangen van een TTY-poort („teletype”). De FLAG kanworden ge­

bruiktalseenserie-uitgangskanaal,alseen extraadresbitvooreenuitgebreideadres­

reeksofalseenschakel-oftriggeruitgang voor de besturingvanexterne logica. De SENSE-lijn kan wordengebruiktalseen serie-ingangskanaal, een onderbreeksig- naalvooreenlopendprogrammaofeenin­

gang voor een ja/nee-signalering van externeapparatuur.

De 2650 heeft een totale adresseer-ge- heugencapaciteit van 32768 bytes, maar heeft in de meeste gevallen een directe adresseer-instructiereeks van 8192 bytes doortoepassingvandelaagste 13bitsvan het adreswoord. Om het mogelijktema­

kentotdevolle32bytestoegangtehebben wordt een pagina-systeem gebruikt door het geheugen in vier 8 byte-pagina’s te verdelen. Hierbijwordende ADR 13-en 14-lijnentoegepastomdepaginatebepa­

len. Fig. 4 geefteen completeverbinding tussende2650entwee256x4RAM’s,ty­

pe 2606, samengebracat als een 256 x 8 R/W-geheugen. Vooreengrotergeheugen kunnende volgende paaradreslijnenmet de RAM-ingangenwordenverbonden.

Bijnaelkgeheugenkanwordentoegepast Beschikbaregeheugenschakelingenzijnde 2602(lk x 1)ende2606(256 x4),stati­

scheRAM’s,de2608(lkx8)ROMende 82S115/123/129(512 x8,32 x 8en256x 4) PROM’s.

DeRAM'szijnverkrijgbaarmettoegangs- tijden van 500 ns...l /xsen zijn onderge­

bracht in 16-pens DIL behuizingen. De ROMheefteentoegangstijdvan650nsen zitineen24-pensDIL. DePROM’s,ver­

vaardigd volgens het schottky-TTL-pro- ces,hebbeneentoegangstijdvan35ns.Zij zijnookverkrijgbaarineen16-of24pens­

omhulling. Ookgeheugensvananderefa­

brikanten kunnenwordengebruikt,maar alleengeheugensmeteentoegangstijdvan minder dan 800 ns laten toe dat de 2650 werkt met zijn maximale snelheid. De anderehulpschakelingenzijndeviervoudi­

ge in- en uitgangsbuffer 8T26, de 8-bit tweerichtingspoort8T31 endezesvoudige buffers/inverters8T95,96,97en98. Deze hulpschakelingen hebben PNP-ingangen en voeren stromenvanslechts200p.A in plaats van de 1,6 mA die normaal voor TTLgeldt.

Signetics heeft een compleet programma hulpmiddelen, zowel voor hard- als soft­

ware.Ditterondersteuningvandegebrui­

ker voor het ontwikkelen van systemen.

Eengreephieruit:

met genoemde systemen kan worden ge­

bruikt

- de2650DS2000.Ditiseendemonstratie-cn experimenteersysteem waarin de bovenge­

noemde printplaten kunnen worden ge­

plaatst. Hetsysteem bevatvoedingsappara- tuur, een RS232eneenTTY-aansluiting, LED-indicatorenopdeadres-endatalijnen enenkelebesturingschakelaars

- assemblers. Geschreven in Fortran IV in uitvoeringenvoor16en32bits-machines.De assembleriseenvertaalprogramma,datge­

makkelijk leesbareprogrammeertaalomzet in machinecode.Behalve datlevert de as­

sembler foutenindicatiesendezemaakthet produceren van programmalijstenen-ban­

denmogelijk

- Simulatoren. Dit in FortranIVgeschreven programma,verkrijgbaarvoor 16en32bit- . machines,maakteenvolledigesimulatievan

de2650mogelijk

- PLpS. Dit iseentaalvan hogereorde. De taalmaakt hetmogelijkineenenkeleregel verschillendemachine-instructiestevormen.

DePL/xS-compilerisbeschikbaarvoor16cn 32bit-machines

- usersmanual. Ditboekwerkbevateenvolle­

dige handleiding voor de microprocessor 2650 en de assembler. Degenen, die dit boekwerkaanschaffenzijnautomatischgea­

bonneerd op applicatie-informatie betref­

fendede2650.

card”

microprocessor-„prototype

(2650PC1001)meteencompletemicrocom­

puteropéénprintplaat. Opdezeplaatzijn de2650pP,eenbesturings-enR/W-gehcu- gen(1kbyte),eenI/O-poort,eenklokenal­

lebenodigdebuffersenverbindingsschake- Iingenaangebracht

- een

Inl:Philips, Eindhoven (040) 782387.

- de2650PC1500,ookeenvolledigmicrocom- putersysteemopéénprintplaat,met512by­

tesRAM.Opdeprintplaatisruimtebeschik­

baarvoordegebruikerwaardoorhijinstaat iscircuitstoetevoegen,hetzijvooruitbrei­

dingvanhetgeheugen,hetzijvoorinterface.

Onder het nummer KT 9500 wordt het systeemalsonderdelenkitinclusiefdeprint­

plaatgeleverd

- de2650PC2000. Ditiseengeheugenkaart, die 4 kbytes RAM bevat enincombinatie

„MARQUARDT"

SCHAKELAARS

IN VELE UITVOERINGEN

A7

ADR7 2606

256.4 R/WRAM AOORESS

OUTPUTS

^AORO ARO

R/W CË

R/W OATAl/Q

A7 2606

256•4 R/WRAM WRP

OPREQ

M/K3

2650 PROCESSOR APOR/W

CC OATAI/O

J

✓087

OATA/ BUS

OBO

* IQ*

3 OPACK

z 2

t 1

Tel.070-462914en463839

O CD

< O

Tl t—o

ttt

Fig. 4. Toevoegen van geheugen schakelingen aandepP2650isuitersteenvoudig.

CLOCK

12

De snelle ontwikkeling en de voort­

durendvoortgaandeminiaturiseringvan actieveelektronicacomponenten leiden

•totvergrotingvanliettoepassingsgebied.

Ook deautoblijftbijdezeontwikkeling nietachter,hoewelhetverloopzekerniet zostormachtigisals inanderesectoren van demodernetechniek.

Pn dit en volgende artikelen wordt de

*huidigestandvanzakenm.b.t.deelek­

tronica in de.auto behandeld. Hierbij komtminderdeelektronicaaandeorde.

danwelwaarinenhoewordtgebruikge­

maaktvandeelektronischesystemen:in welke automobielen behoort bijv. een elektronisch ontstekingssysteent tot de standaarduitrusting. Hoeeen thyristor- ontsteking of een ander auto-elektro- nischsysteem werkt, weet Unatuurlijk reedslang.Daaropwordtbinnenhetka­

der van deze beschouwingen dan ook nietdiep ingegaan.

auto-elektronica

H. Hinlopen

Elektronica ook in het verkeer

Waar we ook kijken -overal om ons heen zien we de invloed van de

elektronica: in de industrie, op kantoor, in het elektrische fornuis, in de al of niet digitale klok en het dito polshorloge, in TV-spelletjes,

zakrekenapparaatjes en noemt u maar op. Oh ja, natuurlijk ook in de vanouds bekende elektronica apparaten als radio- en televisietoestel.

Elektronica ook in het verkeer: radarantennes bewaken scheep- en luchtvaart en autobussen besturen via draadlussen in het wegdek

,,draadloos” de verkeerslichten. En dito draadlussen zorgen er op autowegen voor dat uw snelheid wordt geregistreerd c.q. uw voertuig geteld, de lengte wordt gemeten enz. Politieradar en automatische stoplichtcamera’s zorgen er voor dat u af en toe een keurige foto van de achterzijde van uw auto krijgt toegezonden. Allemaal elektronica. Maar in de auto?

het gevoelige plekje van elke autofabri­

kant: de prijs van de componenten waaruit hij zijn vehikels kan opbouwen. Hoe lager - des te beter, want dan kost zijn produkt maar f 9999,50 i.p.v. f 10 001,- en dat kan precies één concurrent schelen. En BVB*

natuurlijk, maar dat is een ander hoofd­

stuk...

Dat de prijs een handicap is voor de auto- elektronica staat 'wel vast. Maar er zijn reeds nu uitzonderingen. Er zijn auto’s - en dan niet eens van de heel erg exclusieve als Aston Martin, Porsche, Ferrari enz. - waarin de elektronica reeds nu een be­

langrijke plaats inneemt. En het zijn deze uitzonderingen, die ik in het onderstaande wil memoreren. Want ze verdienen toch

„ons elektronisch pluimpje” op hun hoed?

Het zijn de pioniers en in een tijdperk waarin de prijs van de elektronica voort­

durend daalt, kan het best gebeuren dat ze niet meer zolang pionier zullen blijven.

Want dan haalt „iedereen” de elektronica in de auto.

Uitzonderingen

Wel, daar is het op wat uitzonderingen na nogal rustig met de elektronica. Silicium- gelijkrichtdioden voor flinke stromen - ja, die zijn tegenwoordig wel nagenoeg stand­

aarduitrusting in elke auto. Voor het ge- lijkrichten van de door de wisselstroom­

dynamo opgewekte wisselstroom. En soms bevat zo’n wisselstroomdynamo zelfs wat

transistoren en andere elektronica compo­

nenten, die er dan voor zorgen dat de span­

ning wordt geregeld: de elektronische spanningsregelaar. Komt voor, doch is al­

lerminst algemeen.

Bezit uw auto een toerenteller? Wel, ook daar is dan elektronica in verwerkt, want dat is het eenvoudigst en dus het goed­

koopst. En daar zijn we dan aangeland op

Elektronisch gestuurde brandstofinspui- ting

Als we de autoradio even vergeten, dan was het eerste systeem waarin op grote schaal elektronica componenten werden toegepast in de auto, het elektronisch ge­

stuurde brandstofinspuitsysteem. Volks­

wagen monteerde dit interessante systeem rond tien jaar geleden voor het eerst in auto's uit de serieproduktie. Zo’n 300 elektronica componenten telde dit door Bosch ontwikkelde systeem, dat vervol­

gens ook op de motoren van andere auto­

fabrikanten als standaarduitrusting ver­

scheen.

Het als D-Jetronic bekend geworden sys­

teem berustte in principe op het meten van de onderdruk welke in het inlaatspruit-

♦) BVB = bijzondere verbruiks belasting

Motortestbank met ingespoten 6-cilinder BMW- motor in het BMW-ontwikkelingslaboratorium.

F $

G» 9

H t

Gestandaardiseerde 0 inbouwcomponenten

dat biedt Ericsson! _/ ^{/ /}

Ericsson’s / modulecompo- nenten MBC.

Groot vernuft in kleine bouw­

stenen. Het

Wire-Wrap en Termi Point

techniek. Door middel van uitvoering; meerstanden schakelaar units, alsmede test- en zekeringseenheden staan garant voor legio mogelijkheden.

\ /

/Coupon:

/Voor uitgebreide / documentatie over

✓ Ericsson’s module

=fl lt= snel en vrijblijvend /componenten MBC kan VLB/ voor uitvoerige y<\eze coupon in een onge-

YY documentatie. r frankeerde envelop worden /gezonden aan: Ericsson, /Antwoordnummer 360. Rijen NB.

Firma

HnnTr= bevestigingsstiften p]

1 vi 1/ kunnen de compo- r- 1 - nenten op de

printplaat worden = gefixeerd om mechanische belas­

ting van de sporen montage. Alle afmetingen zijn te voorkomen,

gebaseerd op de modulemaat LED-units, enkel en dubbel in M=2,54 mm. Aansluitpennen diverse kleuren; druktoets- zijn geschikt voor soldeer, units in locking en non-locking

/

^ Meer informatie?

LJ De coupon zorgt systeem omvat

componenten

voor front- en printplaat

£

/

/Naam /

EricssonTelefoonmaatschappijbv Haansbergseweg1,Rijen Telefoon(01612)3131

Functie

Ericsson /

/ Adres

^Plaats Tel.

/

/ Ericsson staat voor telefoon RE 11.77 en voor 99 andere systemen / /

. :

laat afsluiten. Eerst bij een relatief laag toerental van omstreeks 1800 omw/min.

wordt weer benzine ingespoten - dit teneindeervoortezorgendatdemotorbij ontkoppelennietafslaat.

Vernieuwd

Met het aldus ontwikkelde elektronisch gestuurdebenzine-inspuitsysteem konin­

dertijdopgemakkelijkewijzewordenvol­

daan aan de hoge eisen, die in Amerika golden voor wat betreft de schadelijke bestanddelen inde uitlaatgassen. Daarbij bleekhetsysteemondanksdemechanische stuurorganenende voordietijd tochwel ingewikkeldeelektronicaprobleemlooste werken.Mijnervaringheeftgeleerddatde afstellingen niet verlopen - ook niet na meerdere jaren enxx-duizenden kilome­

ters.

EnigejarengeledenwerdhetdoorBosch ontwikkelde D-Jetronic-systeem opge­

volgddooreenvernieuwdsysteem,datals L-Jetronic nog steeds wordt toegepast — hoewelnietopzogroteschaalalsdestijds.

Ditlaatsteisondermeereengevolgvande vrijwel gelijktijdigeontwikkeling vaneen op het elektronische inspuitsysteem ge­

baseerd mechanisch systeem - het K- Jetronic-systeem, dat zich al snel ging ontwikkelen tot een forseconcurrentvan deeveneensmechanischecarburateur.Dit mechanische inspuitsysteem valt buiten het kadervan REendaaromgaikerhier ooknietverderopin.

DetailsvandeSEV-Marchalverdelervande Simca1307/130S. Decontactlozeimpulsgever bestaatuiteenrotormetvierpolen(rouepolai­

re),eenstatormetpoolschoenen,eenspoel (bobine)metijzerkern (noyau)enpermanente magneet(aimant).Linksisdeelektromagneti­

scheimpulsgeverinbovenaanzichtgetekend.

Belangrijkste onderscheid tussen hetver­

nieuwde L-Jetronic-systeem en het D- Jetronic-systeemisdewijzewaaropdege­

gevensomtrentdemotorbelastingworden verkregen.Menmeetnamelijknietlanger deonderdrukinhetinlaatspruitstuk,doch gaatovertothetmetenvandehoeveelheid aangezogen lucht. Voor deze metingkan wordenvolstaanmeteenbetrekkelijksim­

pelsysteem,waarvandehoofddelenwor­

den gevormd door een in de inlaatbuis draaibaaropgesteldestuwschijfeneenmet deasvandestuwschijfgekoppeldepoten- tiometer. Hoemeerluchterwordtaange­

zogen des te verder zal de veerbelaste stuwschijf uit zijn rustpositie worden ge­

brachtendestegroterisookdeuitslagvan de potentiometer. Deweerstandsvariaties van depotentiometer wordenomgezetin spanningsvariaties, die dienen als stuur­

signaalvoordeelektronischeeenheid.Het meten van de hoeveelheid aangezogen lucht maakt het tevensoverbodigdat af­

zonderlijke maatregelen moeten worden genomenvoorhetverrijkenvanhetmeng­

sel bij accelereren: de stuwschijfreageert ook op deze belastingsconditie en het noodzakelijke rijkere mengsel komt dan ookzondermeertotstand.

auto-elektronica

stukvandemotorheerst.Dezeonderdruk is onder meerafhankelijk vande motor­

belasting en wordt bij het D-Jetronic- systeem gemeten door twee in seriege- schakelde barometcrdozen,dieophetin­

laatspruitstukzijnaangesloten.Deuitslag vande barometerdozenwordtlangselek­

tromagnetischewegomgezetineenstuur­

signaalvoorhet„elektronischbrein”,dat aan de hand van onder meerditgegeven de hoeveelheidbrandstof bepaalt,die op een bepaald moment moet worden in­

gespoten.

Verdere gegevens, die aan de elektroni­

scheeenheidworden toegevoerdzijn:

- temperatuurvan de aangezogenlucht - motortemperatuur

- toerentalvan demotor - inspuittijdstip

- bewegingenendebegin-c.q.eindstand van de smoorklep.

Beide eerstgenoemdeinformatiesworden verkregendoormiddelvandeNTC-weer- standen,terwijlhettoerentalvandemotor aan deelektronischeeenheidwordtdoor­

gegeven via twee - met onderbrekers vergelijkbare - stuurcontacten indever­

deler. Deze stuurcontacten zijn in feite aanwezig voorhetsturenvan het inspuit- tijdtip,dochhetzalduidelijkzijndatuitde afgegeven pulsen opeenvoudigewijze het motortoerental kanwordenafgeleid.

Desmoorklepisgekoppeldmeteensoort potentiometer met onderbroken contact- baan,waarovereensleepcontactbeweegt.

Bij het intrappen vanhet gaspedaalwor­

denaldusstuurpulsenopgewekt,dieervia de „computer”voorzorgendatextraben­

zinewordtingespotentijdenshetaccelere­

ren. Een schakelaar, die is gekoppeld metdesleepcontactenzorgtervoordatbij hetloslaten vanhetgaspedaalgéénstuur­

pulsenwordenopgewekt. Desmoorklepis voortsgekoppeldmeteeneindschakelaar, die bij afremmen opde motorde brand- stoftoevoer - weerviade „computer” —

Ookelektronisch nieuw

De ontwikkelingvan de elektronicastaat niet stil,zoals uongetwijfeld weetendat heeft dan ook tot gevolg dat in het L- Jetronic-systeem nu gebruik wordt ge-

--- Diatributaur Port*dltruptau'

•Ecranmagnaliqua / /—Ho»«g

Aimant

/ _{Praktischeuitvoeringvanhet}Simca/Chrysler ontstekingssysteem.Degetransistoriseerdeeen­

heidisindemotorruimteophetlinkervoor- spatschermgemonteerd.Rechtsdebobine,die in wezennietafwijktvaneennormaleautobo- bine.

/

Ccun.nai Bobina .

S-...

ra—___ _ ^{SlalOf— Sactau'd'afanchaita}

7 I

Covaalnat Ij

DeOpelMantaGT/E(Einspritzunginspui­

ting)iséénvandemoderneserieproduktiewa- gensdieisuitgerustmetelektronischgestuur­

debcnzinc-inspuiting(BoschL-Jetronic).

Rouapolaira

Ecranmagnéliqua

((

breker"vanSimca/Chrysler.

-CntiAincur

/lis het verschil wel degelijk telt ^

HABIA montagedraad is ruimtebesparend, soldeerboutbestendig, chemischinertenbeantwoordtaan deeisen diegesteldworden in o.a. MIL-W-16878 (PTFE, FEP),.MIL-W-22759 (PTFE, ETFE), en MIL-W-81381 (KAPTON).

Bovendien hebben de meestedradeninternationalegoedkeuringen, zoalsUL, SEMKO, VDE, NF.

BelangstellingvoorhetHABIA-programma en geïnteresseerd in uitgebreidedokumentatie? Belof schrijfeven naar

HABIABENELUXB.V.

Postbus34674800DLBREDA(NL) telefoonnr.076-148950*telex54262

HflBIfi

Solartron 7075 The Maestro

Digital Voltmeter

- 14millionscale,resolution of0.07ppm

- 10nVforsystem use, 1 mVondisplay operatingsensitivity - inputresistance> 1000Giga Ohm

- digitalfiltering

- Standard DC, ACtrueRMS, ohms,ratio + selfcheck - options I ECinterfaceorBCDoutput

Prijs: Fl9870,-

ELECTRONIC MEASURES b.v. S.A. ELECTRONIQUE MESURES

Leidsestraatweg149 WOERDEN.

tel.03480-13643

ChaussééD'Alsemberg676, B-1420BRAINE-L'ALLEUD België

fEURDKAART

■STEKERS...

¥ SIGNAAL "

HOUDERS LAMP

SLOAN

I

ELCO

8§8§1

Leverbaar ||| verscheidenheid aan in 64 en 96 polig j|j|9 pjjjjjS gekleurde lichtkapjes.

^ huis. Met behulp van ||gl i|É| keuze uit LED 2 en 5 Volt, neon kap en ook als kabel steker gloeilampjes 5 tot 60 Volt

bruikbaar. Ook printdelen

met verlengde w.w. pennen, f \ f ^

Uit voorraad leverbaar. IRADIKOR1 [electPOflicsl

%

s-

Ookleverbaarin druipwaterdichte uitvoering.

mln0.9

Ju

2

Postbus351 Emmastraatl3a

Hilversum/Holland Telefoon 03S-14677 Telex43366

16