Vrouw, zie uw zoon
Deze preek is gehouden op zondagmorgen 28 februari in de Adventkerk in Amersfoort in een serie over de zeven kruiswoorden. Gelezen is Johannes 19:25-27. Gezongen zijn onder andere NLB 968 en 973.
Gemeente van Christus,
Toen Jezus aan het kruis hing zei hij: vrouw, zie: uw zoon! Daarna zei hij tot de leerling: zie: je moeder! Terwijl Jezus aan het kruis hangt gaat zijn aandacht uit naar mensen om hem heen. Twee weken geleden hebben we al gehoord dat hij bad voor de mensen die hem kruisigen. Vanmorgen gaat het over de vrouwen die bij het kruis. Bij het kruis van Jezus hebben gestaan zijn moeder en de zuster van zijn moeder, Maria, die de vrouw van Klopas is, en Maria Magdalena. Vier vrouwen.
Van deze vier krijgt de moeder van Jezus de meeste aandacht. Haar naam wordt niet genoemd. Ze heet in dit verhaal niet Maria. Maar ze wordt wel vier keer zijn moeder genoemd. Zij staat daar dus in die hoedanigheid. Ze staat daar als zijn moeder. Wat er door haar heengaat wordt ons niet verteld. Maar het kan niet anders of het lijden van haar zoon is een verschrikking voor haar. Toen Jezus als kind in de tempel aan God werd gewijd was daar een rechtvaardige. Simeon was zijn naam. Hij nam Jezus in zijn armen en dankte God. Tegen Maria zei hij: Weet wel dat velen door jou kind zullen vallen, anderen zullen juist door hem opstaan. En jij zult veel verdriet hebben om je zoon. Er zal een zwaard door je ziel gaan. (Luc.
2:34-35).
Moeder van Jezus
Er staat een moeder bij het kruis van onze Heer. Het vreemde is dat andere evangeliën daar niet over vertellen. Het is alsof ze daarvoor terugschrikken. Alle aandacht moet uitgaan naar de lijdende Heer, want zijn dood brengt ons
leven. Johannes kiest voor een andere weg. Hij brengt de moeder van Jezus wel ter sprake. En waarom ook niet? Aan het begin van zijn evangelie heeft
Johannes het al gezegd. Het woord is mens geworden. Als het woord echt mens geworden is dan heeft hij ook een moeder gehad. Zij heeft hem onder haar hart gedragen. Ze heeft hem gevoed met haar borsten. Ze heeft hem in bad gedaan en in bed gestopt. Ze heeft met hem gelachen en gehuild. Ze heeft zich zorgen om hem gemaakt toen zijn leven werd bedreigd. En vanmorgen zien wij haar staan bij het kruis van haar zoon.
Moeder stond door smart bevangen en met tranen langs haar wangen waar haar zoon gekruisigd hing.
En het was haar in haar lijden
of een zwaard haar kwam doorsnijden dat dwars door het hart heenging.
(NLB 573)
Een scheur door de schepping
Er staat een moeder bij het kruis van onze Heer. Talloos veel moeders na haar hebben er iets van herkend. Van het zwaard dat door je ziel kan gaan vanwege je kind. Als er vanaf de val een scheur door de schepping dan trekt die ook door het gezin. Ieder huis heeft zijn kruis. Het is een open deur om dat te zeggen. Maar het is daarmee niet minder waar. Een familie zonder zorgen, ik geloof niet dat die bestaat. Ik kom het in ieder geval in de bijbel niet tegen. Er is altijd wel iets aan de hand. Kain slaat Abel dood. Abraham stuurt zijn zoon Ismaël de woestijn in. Jacob bedriegt zijn oude vader. Hij moet vluchten voor zijn broer. Het verdriet van kinderloosheid keer op keer benoemd. De kwetsbaarheid van weduwen en wezen wordt er bij ons ingehamerd. Modelgezinnen worden in de bijbel niet beschreven.
Iets daarvan zien we ook bij het kruis. Jozef is in geen velden of wegen te
bekennen. Waarom is hij er hier niet bij? Is hij overleden of wil er niet zijn? We weten het niet. Wat we wel weten is dat er een kind wordt losgescheurd van zijn moeder. Er staat een moeder bij het kruis van onze Heer. Er gaat een zwaard door haar ziel. En wij? Hoe staan wij bij het kruis? Wat dragen wij met ons mee? Wat voor scheuren heeft de val getrokken door de familie waar jij uit komt? Wat voor verdriet draag jij als kind van met je mee? Wat is jouw pijn als vader of als
moeder? Of is dit jouw verdriet dat je nooit vader of moeder bent geworden? Dat nooit gekomen is van een gezin? Al die dingen dragen wij met ons mee naar het kruis. Het gaat bij het kruis niet alleen over soldaten die Jezus kruisigen. Het gaat niet alleen over de misdadigers die naast hem hangen. Er staat ook een moeder bij het kruis van onze Heer. Er gaat een zwaard door haar ziel.
Afstand
En Jezus aan het kruis in de pijn heeft daar oog voor. Hij ziet zijn moeder staan.
Het gekke is dat hij haar niet aanspreekt met het woord 'moeder'. Hij zegt niet 'mama' tegen haar. Hij spreekt haar aan met het woord ‘vrouw’. Vrouw, zie, uw zoon! Dat woord ‘vrouw’ klinkt afstandelijk. En toch is dit niet de eerste keer dat Jezus dat woord gebruikt. Een paar weken terug hebben het verhaal van de bruiloft in Kana gelezen. Ook daar hield Maria zich op in de nabijheid van Jezus.
Ze volgt haar zoon blijkbaar op de voet. Toen de wijn op was zei ze tegen hem: ze hebben geen wijn meer. Jezus van zijn kant zei toen: vrouw, wat hebben ik en u daarmee te maken? Ook daar gebruikt Jezus het woord ‘vrouw’. Maria is helemaal de moeder van Jezus in het vierde evangelie. De evangelist zegt niet voor niets vier keer dat zij zijn moeder is. Maar blijkbaar is daar niet alles mee gezegd. De relatie van Maria tot Jezus is met het woord ‘moeder’ niet uitputtend mee beschreven. Maria staat ook in een meer algemene relatie tot Jezus. Ze is ook een van de mensen die in Jezus hem geloven. Ze is een van zijn volgelingen en hij is van zijn kant niet alleen maar haar zoon. Hij is ook haar verlosser. Als het woord ‘vrouw’ afstand schept dan gebruikt Jezus het om haar op een andere manier nabij te kunnen zijn.
Verlosser van de wereld
In Kana reageert Jezus terughoudend op zijn moeder. Hij houdt de boot af omdat zijn uur nog niet gekomen is. Zijn uur is pas aangebroken als hij hangt aan het kruis. Johannes spreekt daar vooral over in beelden. Ik zal er een paar noemen want het zijn beelden waarin iets oplicht van het geheim van de zoon van Maria.
Mozes zette in de woestijn een koperen slang hoog op een paal. Net zo moet de mensen een hoge plaats krijgen aan het hout. Zodat iedereen die in hem gelooft eeuwig leven heeft (3:14-15). Luister goed naar mijn woorden. Een graankorrel die in de aarde gezaaid wordt moet sterven. Zolang hij niet sterft gebeurt er niets.
Maar als hij sterft draagt hij veel vrucht (12:24). Ik ben de goede Herder. Een huurling laat de schapen in de steek. Hij slaat op de vlucht als hij de wolf ziet komen. De goede herder geeft zijn leven voor de schapen (10:11-12). Al die geheimen gebeuren als zijn uur gekomen is. Ik denk vanwege het woord ‘vrouw’
ook aan die tekst uit Genesis. Het kind van de vrouw vermorzelt de kop van de slang (3:15). Als het uur van Jezus is gekomen dan wordt zijn lichaam het brood dat leven geeft. Zijn bloed wordt de wijn waar wij van drinken. Jezus is aan het kruis zoveel meer dan enkel het kind van Maria. Hij is aan het kruis de verlosser van de wereld. Dat is het eerste wat ik hoor in het woord ‘vrouw’. Het zegt om te beginnen iets over Jezus.
Moeder aller gelovigen
Maar het zegt ook iets over Maria. Maria is bij kruis niet alleen maar de moeder van Jezus. Ze wordt door haar zoon tot moeder gemaakt van allen die in hem geloven. Vrouw, zie, uw zoon! En tegen de leerling die alle andere leerlingen
vertegenwoordigt zegt hij: zie, uw moeder! Misschien voelt dat wat onwennig voor u. Maria als de moeder van alle gelovigen. Om eerlijk te zijn: op die manier heb ik er zelf ook niet vaak over nagedacht. Wij zijn bekender met het idee van een vader van alle gelovigen. Abraham is de vader van alle gelovigen omdat hij gehoorzaam was toen hij geroepen werd. En allen die geloven zijn Abraham geslacht, geboren uit den hoge, getogen uit de nacht (LvdK 3:6).
Van Maria zou je hetzelfde kunnen zeggen. Ze hoorde het woord van de engel. Je zult zwanger worden en een zoon baren en je moet hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden. Zoon van de Allerhoogste zal hij worden genoemd. En God zal hem de troon van zijn vader David geven. En Maria zei: de Heer wil ik dienen, laat er met mij gebeuren wat u gezegd hebt. Maria is op die manier de eerste van allen die geloven dat haar zoon meer is dan alleen maar haar zoon. Ze gaat ons voor in dat geloof. Ze gaat ons voor in kwetsbaarheid. Ze dient de Heer.
Hoeveel dat kost blijkt in het kruis. Abraham was bereid zijn zoon te offeren.
Maar op het laatste moment klonk er een stem. Er was voorzien in een ander offer. Als Jezus zichzelf geeft tot in de dood dan klinkt er geen stem. Er komt niemand tussenbeide. Zijn dood is onherroepelijk. Het zwaard ging niet door de ziel van Abraham. Het gaat wel door ziel van Maria. Maar haar zoon vergeet haar niet. Hij heeft oog voor haar. Ze krijgt van hem een nieuwe rol. Ze krijgt door
zijn vruchtbare dood een nageslacht dat niet te tellen is. In Openbaring 12 wordt over dat nageslacht nader omschreven. Het zijn allen die zich aan Gods geboden houden en bij het getuigenis van Jezus blijven. Maria krijgt een overvloed aan kinderen. Haar verdriet zal er niet minder om zijn maar in het verdriet is ze niet alleen maar omgeven door een gemeenschap van mensen die geloven. En wij als leerlingen, we krijgen aan de voet van het kruis een moeder die ons voorgaat in het geloof. Vrouw, zie, uw zoon! Daarna zei hij tegen de leerling: zie, uw moeder!
Een nieuwe familie
Jezus sticht met deze woorden vanaf het kruis een nieuwe familie. In het
evangelie van Johannes ontstaat de kerk niet met Pinksteren. De kerk ontspringt aan de kruis van onze Heer. Een graankorrel die in de aarde gezaaid wordt moet sterven. Zolang hij niet sterft gebeurt er niets. Maar als hij sterft draagt hij veel vrucht en we zien het gebeuren. Het lied dat aan het einde van deze dienst gezongen wordt zegt het zo: De ware kerk des Heren, in hem alleen gegrond, geschapen hem ter ere, de bruid van het verbond, dankt aan zijn dood het leven, want God zo staat geschreven, zag naar zijn dienstmaagd om (LvdK 303:1). Dat wij samen gemeente zijn, dat danken wij aan zijn dood. Zonder zijn dood aan het kruis was er geen doop om jou in te lijven in deze nieuwe gemeenschap. Zonder zijn dood aan het hout was er geen maaltijd waarin we verbonden worden aan God en elkaar. Wij als kerk, we danken aan zijn dood het leven.
Vrouw, zie, uw zoon! En tegen de leerling zegt hij: zie, uw moeder! Met die woorden worden we als familie aan elkaar gegeven. We kunnen elkaar helaas niet zien vanmorgen. Anders had ik u uitgenodigd om u heen te kijken en uw broeders en zusters te zien. Nu dat niet kan moeten we het doen met onze verbeelding.
Probeer ze voor je te zien en naast je en om je heen. Kijk om je heen in de kerk van je verbeelding om een vader te zijn voor wie je zoon niet is. Kijk om je heen om een moeder te zijn voor wie je dochter niet is. Richt je aandacht naar buiten om een zoon te zijn voor wie je moeder niet is en een dochter voor wie je vader niet is. Wij zijn aan elkaar gegeven als troost in een gebroken wereld.
We maken die roeping niet altijd waar. De kerk kan ook weer oorzaak zijn van pijn en verdriet maar ik wil vanmorgen toch ook zeggen dat ik het om me heen zie gebeuren. Als ik de gemeente rondbel dan hoor ik dat u in liefde omziet naar elkaar, ook en misschien wel juist in coronatijd. Ik hoor over appjes en kaartjes, over telefoontjes en gebeden. Er liefde wordt gegeven en liefde ontvangen. Er wordt gemoederd en gevaderd. En er zijn jongere gemeenteleden die zorg dragen voor wie hun vader of moeder had kunnen zijn. Het raakt mij als ik dat zie want dat is een zegen. We worden door Jezus vanaf het kruis aangespoord om dat te blijven doen. En als we het niet deden om ermee te beginnen.
Vrouw, zie, uw zoon! En tegen de leerling zegt hij: zie, uw moeder! En de leerling die Jezus liefhad, hij neemt de moeder van Jezus, de vrouw door wiens ziel een zwaard gaat, op in zijn huis. Daarmee zijn we niet voorbij aan het verdriet en aan de eenzaamheid. Er is een verdriet waar alle woorden voor tekort schieten. Er zijn gaten die zich niet laten vullen. Maar in het verdriet wordt er een arm om ons heengeslagen. En in de eenzaamheid mogen we gemeenschap ervaren. Laten we bidden dat het zo zijn zal.
Tenslotte
Terwijl Jezus aan het kruis hangt gaat zijn aandacht uit naar mensen om hem heen. Hij ziet niet alleen de soldaten die hem kruisigen. Hij ziet niet alleen de misdadigers die naast hem hangen. Hij ziet ook zijn moeder en geeft haar in haar verdriet een zoon en aan de leerling geeft hij een moeder. Eigenlijk zegt Jezus aan het kruis in feite hetzelfde als wat hij eerder in het evangelie al heeft gezegd. Mijn gebod is dat jullie elkaar liefhebben zoals ik jullie heb liefgehad. Niemand heeft meer lief dan hij die zijn leven geeft voor zijn vrienden. Het kruis is het grote teken van zijn liefde voor ons. We blijven in zijn liefde als wij doorgeven wat wij van hem ontvangen. En zijn moeder, ze blijft ook in zijn liefde door deel te zijn van de gemeenschap die hij sticht. Het is een gemeenschap onder het kruis. Onder het kruis komen wij als gemeente niet vandaan. Wij zijn erdoor getekend. We zijn aan elkaar gegeven, in alle kwetsbaarheid. Om verbonden te zijn met God, om
verbonden te zijn met elkaar en samen toe te leven naar zijn toekomst. Vrouw, zie, uw zoon! En tegen de leerling zegt hij: zie, uw moeder!
Amen
