Boerjan Paul. 2 0 0 3 . H et toeristische be lang van het Zwin in de context van de Vlaamse kust. 5 pp. In: Mees et al. (eds). 1 Feestzitting te r afsluiting van het ju b ile u m ja a r 5 0 ja a r Zwin - Het Zw in: van gisteren na ar m orgen. Knokke-H eist (B), 21
m a a rt 2 0 0 3 . Vlaams Instituut v o o r de Zee (VLIZ) - C o m p agn ie Het Zoute. VLIZ Special Publication, 13: O ostende, Belgium .
HET TOERISTISCHE BELANG V A N HET Z W IN IN DE CONTEXT V A N DE VLAAMSE KUST
Paul Boerjan
Westtoer
Koning A lbert l-laan 1 2 0 B -8 2 0 0 Sint-M ichiels
E-mail: paul.boerjan@ w esttoer.be
De kust ais to eristisch -recreatief systeem
A nderhalve eeuw al heeft het toerism e een diepe en blijvende invloed uitgeoefend o p de V laam se kust. H et is e chter in de tw eede helft van de 2 0 e eeuw d a t de kust zich ontw ikkeld heeft to t een m assatoeristische bestem m ing, zij het o p veel plaatsen o p een ong e orde n de wijze. De V laam se kust vo rm t een sm alle strip van 6 5 km, die, o n d e r de toeristische vra a gd ru k, zich een sterk versteend en verstedelijkt uitzicht heeft aangem eten.
M a a r, hoe dan o o k , de kust blijft - in een Europese context - een uitzon d erlijk druk bezocht toeristisch-recrea tie f gebied met een b elan g rijke so cia al-eco n om isch e betekenis.
Enkele cijfergegevens m oeten d it d u id e lijk m aken:
■ De kust b iedt een toeristische log iesca p acite it v o o r een h alf m iljo en personen.
■ Het jaarlijks a a n ta l o vernachtingen (inclusief deze in tweede verblijven) w o rd t o p 33 m iljo e n g eraa m d .
■ Het aantal d agtrips m o e t de g ro o tte -o rd e van 2 0 m iljo en benaderen o p jaarbasis.
■ De jaarlijkse bestedingen van de d a g - en verblijfstoeristen benaderen de g ro o tte -o rd e van de 2 m ilja rd Euro.
Enkele a fg e le id e b edenkingen terzake:
De hoge vra a g d ru k o p de Vlaam se kust w o rd t in de hand gew erkt d o o r de nab ijh e id van een sterk verstedelijkt w o o n g e b ie d met een bevolking m et een sterk ko op krachtniveau en met een b e h o o rlijk stressgehalte.
Er g a a t b lijk b a a r een m agische a antrekkingskracht uit van de co m b in a tie zee - strand - duinen - polders. Z o zijn b lijk b a a r heel w a t Belgen o n v o o rw a a rd e lijk bereid om , op to p d a g e n , m eerdere uren in file te staan om een d a g je aan zee d o o r te brengen.
V o o r een korte a fsta n d s-d a g trip o f (korte) vakantie b lijft de doorsnee Belg zeer sterk georiënteerd o p onze kustzone. O nze kust te lt...
4 2 % van de b in ne n lan d se dagtrips van de Belgen
3 9 % van de b innenlandse korte vakanties van de Belgen 5 2 % van de binne n lan d se langere vakanties van de Belgen.
Boerjan Paul. 2 0 0 3 . H et toeristische b e la n g van het Zwin in de context van de Vlaamse kust. 5 pp. In: Mees et al. (eds). 2 Feestzitting te r afsluiting van het ju b ile u m ja a r 5 0 ¡aar Zwin - Het Zwin: van gisteren n a a r m orgen. Knokke-Heist (B), 21
m aart 2 0 0 3 . Vlaams Instituut v o o r de Zee (VLIZ) - C om p agn ie Het Zoute. VLIZ Special P ublication, 13: O ostende, Belgium.
De a antrekkingskracht van de Vlaam se kust b lijft zeer h o o g , o ndanks de nab ijh e id van kustzones met een b e d u id en d sterkere natuurbelevingsw aarde, in concreto de O p a a lku st in N o o rd -F ra n k rijk en de Zeeuwse kust in N ederland.
Drie verklarende elem enten d rin ge n zich op:
* De a antrekkingskracht van onze kust is niet enkel gebaseerd o p het n atu urlijk systeem, m a a r o o k o p het e ro p geënte sociaal systeem: de kustam biance is b ijzo nd e r b elan g rijk en b lijk b a a r trekken mensen mensen aan.
■ O o k de kw antiteit, kw a lite it en variatie van de logies- en co m m e rcië le voorzieningen oefenen een a a n tre kkin gskrach t uit.
■ Belgen vertonen een vrij tra d itio n e e l reisgedrag qua bestem m ingskeuze.
De m a g ie va n de kust
Volgens vele cu ltu u ra n a lytici verkeert de westerse c u ltu u r in crisis. N o o it was de w elvaart zo hoog en de tevredenheid van het individu zo la a g . De westerse mens zit v o o r een b e la n g rijk gedeelte van zijn tijd gevangen in gefixeerde g e d ra g spa tro ne n , w a a ro p het individu geen vat heeft. E conom ie en te c h n o lo g ie zijn d o m in a n te systemen gew orden, aangedreven d o o r de m o to r van de rationele efficiëntie. De behoefte aan in d iv id u a lite it zit gevangen in de d o o r de g en o em de systemen gecreëerde strakke kaders. Veel mensen hollen hun eigen schaduw na. V ervreem ding, stress, b u rn -o u t vallen steeds m eer mensen te beurt die niet aan de hoge systeemeisen kunnen blijven voldoen.
Een b elangrijke m o tiv a to r a ch te r de vrijetijdsbesteding van de m o d erne westerse mens is het terugtreden uit deze strakke kaders. De m agie van de kust schuilt hierin dat zij een ideale scène vo rm t om d it te realiseren. D it is o p het eerste gezicht verbazingw ekkend. De kust stelt in principe niet zoveel vo or: strand m et d a a ra c h te r de zee. Tezelfdertijd is de kust o o k alles. De kust vo rm t een o n g rijp b a a r, steeds ve ra n d e rlijk d e c o r w a a rin de recreant onbew ust uit zijn m a a tsch a p p e lijk gefixeerde kaders kan treden.
Kijkend n aar de zee kan m en de o ne in d ige ruim te ervaren. M a a r hoe one in d ig de zee ook is, aan de kustlijn vin d t ze h a a r einde. De zee lijkt eeuw ig, m a a r tezelfdertijd is ze o o k veranderlijk. D o o r de g o lve n , de getijden, de lich tg evo e lig he id verandert de zee perm anent van uiterlijk. De zee is b edreigend, m a a r tezelfdertijd aantrekkelijk. M en o n d e rvin d t aan de kust a lle rle i chaotische prikkels zoals het voelen van zand, zonlicht, w ater en wind. De kust zet tevens aan om o nb e schroo m d de gefixeerde sociale kaders terug te dringen. De kust zet zelfs volwassenen aan to t uiteenlopende, o o k kinderlijke activiteiten. Het kustkader lo kt tevens perm issief gedrag uit.
De conclusie lijkt alvast d a t de kustzone - veel m eer dan wat m en bewust denkt - een m agisch kader vo rm t om uit de dag d ag e lijkse gefixeerde en frustrerende econom ische en sociale om gevm gskaders te stappen. H ierbij lijkt de kust een ruim te van uiteenlopende, o nvoorspelbare m o g elijkh ed e n te bieden.
Bij de p lanning en het beleid v o o r het kustgebied m o e t e r rekening mee w orden gehouden dat er fysieke ruim te w o rd t gereserveerd die de g elegenheid biedt to t het beleven van de aangegeven u itee n lo pe n de en n ie t-p ro g ra m m e e rb a re ervaringen.
Boerjan Paul. 2 0 0 3 . Het toeristische belang van he t Zwin in de context van de Vlaamse kust. 5 pp. In: Mees et al. (eds). 3 Feestzitting te r afsluiting van het ju b ile u m ja a r 5 0 ja a r Zwin - Het Zw in: van gisteren na ar m o rgen . K nokke-H eist (B), 21
m aart 2 0 0 3 . Vlaam s Instituut v o o r de Zee (VLIZ) - C om p agn ie Het Zoute. VLIZ Special P ublicatio n, 13: O ostende, Belgium .
Een visie op de V la a m s e kust
U it het v o o rg a a n d e betoog vo lg en twee stellingen:
a. De Vlaam se kust is een 'key to u rist a re a 1 bij het invullen van het toeristisch-recreatief b eh o efte pa tro on van vo o ra l de Belgen.
Ais spreekbuis van de toeristisch-recreatieve sector ben ik a b s o lu u t vo orsta n de r van een beleid dat veel m eer dan vo orhe e n, het ruim telijk g e b ru ik aan de kustzone reguleert en w a a rb ij tevens rekening w o rd t gehouden m et de d ra a g k ra c h t van het gebied.
V o o r mij is het evenwel d u id e lijk d a t bij deze planning d ie n t te w o rd en uitge g aa n van de toeristisch-recreatieve b ehoeften, w a a rb ij tevens w o rd t a a n d a c h t gegeven aan ve rantw oorde invalshoeken m .b .t. de ecologische d ra a g kra ch t.
Een unilate ra le ecolog isch e d o m in a n tie is sowieso o n a a n v a a rd b a a r v o o r de toeristisch-recreatieve sector aan de kust
D o o r gebrek aan visie kw am en in het verleden de toeristisch-recreatieve belangen nauw elijks aan bod bij het bepalen van het beleid inzake ru im te lijke ord en in g. Sedert zijn o p rich tin g (1 mei 2001 ) heeft W esttoer terzake het v o o rto u w genom en d o o r zijn afd e lin g Strategische Planning (die o.m . v e ra n tw o o rd e lijk is v o o r het
b eleidsvoorbereidend w erk inzake toerism e /recrea tie en ru im te lijke ordening) te bestaffen met twee senior-specialisten inzake ruim telijke o rd e n in g .
V erder heeft W esttoer recentelijk stellingen geponeerd m .b.t. het p ro vinciaa l ru im te lijk uitvoeringsplan v o o r strand- en dakconstructies, de w in d m o le n p ro b le m a tie k aan de kust, het ontw erp ru im te lijk uitvoeringsplan W estkust en Zw instreek, de pro ble m a tie k van de kam peerw agens en het hoeve- en plattelandstoerism e.
Iedereen w eet hoe b e la n g rijk het Vlaam s niveau is bij beslissingen m .b.t. de ru im te lijke o rd e n in g sp ro b le m a tie k. Een kw alitatieve bestaffing van Toerisme V laanderen m .b.t. ruim telijke o rd en in g lijkt mij een p rio rite it van eerste orde.
Terugkerend n a a r de context van de kust, w o rd t erop gerekend d a t de toeristisch- recreatieve sector ais vo lw a a rd ig e partner kan ond e rh an d elen bij de afw ikkeling van de ru im te lijke o rd e n in g s p ro b le m a tie k aan de kust.
b. Het b lijk t evident d a t de toeristisch-recreatieve sector een d o m in a n te d ra g e r is van de so cia a l-e co n o m isch e o n tw ikkeling aan de kust. H ieruit vo lg t d a t het o p lange term ijn veiligstellen van de so cio -eco n om isch e positie van de toeristisch-recreatieve sector aan de V laam se kust een essentieel gegeven vorm t wegens het belang van het toerism e v o o r de steekeconom ie en v o o r de w erkgelegenheid in deze regio.
V o o rg a a n d e stellingen zijn sam engevat in de visie v o o r het toeristisch-recreatief beleid aan de kust, zoals d it werd verw oord in het d o o r de Provincieraad W est-V laanderen
g o e d ge ke urde 'Strategisch Beleidsplan Toerism e en Recreatie v o o r de kust' (2 0 0 2 ): "Het kusttoerism e m oet o p een duurzam e m a n ie r én de m aatschappelijke recreatieve behoefen van de V la m in g e n /B e lg e n opva n ge n én de socio -eco n om isch e positie van het toerism e in de regio veiligstellen".
Boerjan Paul. 2 0 0 3 . H et toeristische belang van het Zwin in de context van de Vlaamse kust. 5 pp. In: Mees et al. (eds). 4 Feestzitting ter afsluiting van het ju b ile u m ja a r 5 0 ¡aar Zwin - Het Zwin: van gisteren naar m o rgen . Knokke-Heist (B), 21
m a art 2 0 0 3 . Vlaam s Instituut vo o r de Zee (VLIZ) - C o m p a g n ie Het Zoute. VLIZ Special P ublication, 13: O ostende, Belgium .
H et toeristische b e lan g van het Z w in in de context v a n d e V laa m s e kust
De sterk geürbaniseerde Vlaam se kust w o rd t aan beide u iteind e n afg e ro nd d o o r het V laam s N atuurreservaat De W esthoek in de Panne en het n atuurgebied het Zwin in K nokke-H eist. Beide grote duinco m p le xen hebben een b e la n g rijk structuurbepalend k a ra kte r v o o r het geheel van de kustzone.
Structurerende projecten kom en niet zelden to t stand d o o r sterke persoonlijkheden met visie en doorzettingsverm ogen. In 1 9 2 4 w erd het Zw in aan de C o m p a g n ie du Zoute, o n d e r le id in g van de fa m ilie Lippens o verge d ra ge n . Alles werd in het w erk gesteld om het Z w in m et zijn fa u n a en flo ra o ngeschonden te bew aren. De g ro n d e n konden best w orden in g e d ijk t en v o o r la n d b o u w d o e le in d e n w orden geb ru ikt. D it is - doelbew ust - niet g e b e u rd . O p het einde van de jaren tw in tig werd de K oninklijke Baan a a n g eleg d . In 193 0 kw am het stuk H eist-K nokke klaar. Het o ntw erp van de regering was de K oninklijke Baan d o o rh e e n het h uidig e Zwin d o o r te trekken, richting Breskens. De visie en doortastendheid van de fa m ilie Lippens g a f hier w eer de doorslag.T enslotte stichtte Léon Lippens het allereerste natuurreservaat in ons land in 1 9 5 2 .
O m het toeristisch belang van het Zw in aan te to n e n kunnen m eerdere invalshoeken w o rd en a angew end. Eén ervan zou een lo u te r econom ische benadering kunnen zijn:
b ezoekersaantallen, gegenereerde directe, indirecte en geïnduceerde om zet en tew erkstelling. H ierbij w orden dan d o o r studiebureaus gesofistikeerd lijkende technieken ais de reiskostenm ethode, m uitipliereffecten, etc. ten tonele gevoerd, die me even doen g lim la c h e n . H et Zwin vertoont een uniek natuurhistorisch kader en is d o o r zijn uniciteit verheven tot een toeristisch a ttractie p un t van p rim a ir belang. Punt uit. "Pièces uniques" zijn n a a r w a a rd e nauw elijks in te schatten en we weten a lleen dat de w a a rde ervan met de tijd toeneem t.
Structurerende toeristische projecten zoals het Zw in hebben uiteraard een direct e conom isch b ela n g , m a a r het a fgeleide effect is veel in g rijp e n d e r n a a r het im a g o van de bestem m ing (in casu K nokke-H eist/D e V laam se kust) toe. A utom erken, m odefabrikanten en a nd e re 'm erkproducten' besteden fo rtuin e n aan im a g ovo rm in g.
H et Z w in is een b ijzo nd e r zw aarw egend im a g o -e le m e n t vo or de bestem m ing Knokke- Heist. In een d o o r het WES in 1 9 9 8 uitgevoerd onderzoek bij de verblijfstoeristen te K nokke-H eist werd g ep e ild n aa r de m eerw aarde van de kustgem eente t.a.v. concurrente b adplaatsen. H et karakter en de m ooie o m geving van K nokke-H eist w orden hierbij o p de eerste plaats verm eld d o o r 4 0 % van de verblijfstoeristen. B ijzonder opva lle n d is de vaststelling d a t het Zwin afgetekend o p de tweede plaats volgt, verm eld d o o r 3 0 % van de verblijfstoeristen. De m eerw aarde van het Zw in w o rd t verm eld d o o r 2 7 % van de Belgen, m a a r stijg t n a a r 4 0 % bij N ederlanders en Luxemburgers en zelfs to t 4 5 % bij de Duitsers.
Het Z w in is onte ge n spreke lijk een o o rs p ro n k e lijk natuurhistorisch project, met een afgeleid sterke toeristische potentie. Bovendien w o rd t de potentiële m arkt gedreven d o o r een ve rh o o g d e belangstelling v o o r d e natuur.
Boerjan Paul. 2 0 0 3 . H et toeristische be lang van het Zwin in de context van de Vlaam se kust. 5 pp. In: Mees ef al. (eds). 5 Feestzitting te r afsluiting van het ju b ile u m ja a r 5 0 ¡aar Zwin - Het Zwin: van gisteren n a a r m orgen. Knokke-Heist (B), 21
m aart 2 0 0 3 . Vlaams Instituut v o o r de Zee (VLIZ) - C om p agn ie Het Zoute. VLIZ Special P ublication, 13: O ostende, Belgium .
Z o b lijk t uit een o nderzoek bij de W est-Vlaam se b e vo lkin g (in 1 9 9 7 uitgevoerd d o o r de to e n m a lig e p ro vin cia le Dienst Toerism e en Recreatie, nu o p g e g a a n in W esttoer) d a t circa één vijfd e van de W est-V lam ingen in de lo o p van het ¡aar minstens één trip had o n d e rn o m e n m et ais h o o fd d o e l het observeren van de natuur. M en m oet hie r wel enige nuance aan de d ag leggen: tussen het observeren van fa u n a en flo ra en het w andelen in de n a tu u r situeert zich een o n d u id e lijk e schemerzone.
O n d a n k s de gunstige m a rktom standigheden stellen we vast d a t het bezoekersaantal van het Zw in te ru g g e lo p e n is van circa 3 0 0 .0 0 0 in 1991 n a a r 1 7 5 .0 0 0 een decennium later, hetzij een te ru g lo o p m et 4 2 %. Toch een d u id e lijk teken d a t het Z w in, n aa r de behoefte van de m oderne recreant toe, abso lu u t nood heeft aan sterke, m odern ingerichte toeristische vo orzieningen. N a tu u rb e h o u d en toerism e kunnen m e ka a r in d it opzicht slechts versterken.
