De ontwikkeling van lichamelijke functies en gezondheid 41

(1)

Inhoud

woord vooraf 11

1 inleiding in de ontwikkelingspsychologie 17

Leerdoelen

18

1.1 Inleidende vragen en begrippen

20

1.2 Periodes en leeftijden

27

1.3 Een aantal visies op de ontwikkeling van kinderen

28

1.3.1 Psychodynamische benaderingen

29

1.3.2 Behaviorisme

30

1.3.3 Cognitief-wetenschappelijke benadering

32

1.3.4 Systeembenaderingen

33

1.3.5 Neurowetenschappelijke benadering

36

Nog even samengevat

38

Kernwoorden

40

Kritisch denken

40 2 de ontwikkeling van lichamelijke functies en gezondheid 41

Leerdoelen

42

2.1 Introductie

43

2.2 Erfelijkheid en prenatale ontwikkeling

44

2.2.1 Chromosomen

44

2.2.2 Dominante en recessieve genen

46

2.2.3 Bepaling van het geslacht

47

2.2.4 Zwangerschap en geboorte

47

2.2.5 Prenatale invloeden en bedreigingen

49

2.3 Lichamelijke groei

50

2.3.1 Groeiprincipes, lichaamsverhoudingen en gestalte

50

2.3.2 Wat is klein en wat is groot?

53

2.3.3 Groeifactoren

56

2.3.4 Bedreigingen voor de groei en ontwikkeling van het kind

58

2.4 Gezondheid

59

2.4.1 Slapen

60

2.4.2 Zindelijkheid

62

2.4.3 Stress

62

2.4.4 Anorexia nervosa

63

2.4.5 Boulimia nervosa

64

2.4.6 Overgewicht

65

2.5 Meer dan gewoon: obesitas bij kinderen

67

2.6 Tips voor de leerkracht

70

75

Kernwoorden

77

Kritisch denken

77

(2)

3 de ontwikkeling van het brein en breindidactiek 79

Leerdoelen

80

3.1 Inleiding

82

3.2 De ontwikkeling van het brein

82

3.2.1 Neuronen en synapsen

82

3.2.2 Synaptogenese en pruning

84

3.2.3 Belangrijke gebieden in het brein en specialisatie

87

3.2.4 Motorische lateralisatie

92

3.3 Het geheugen

94

3.3.1 Het sensorische register

96

3.3.2 Het kortetermijngeheugen

97

3.3.3 Het langetermijngeheugen

104

3.4 Meer dan gewoon: aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD)

111

113

115

Kernwoorden

117

Kritisch denken

117 4 de ontwikkeling van de waarneming 119

Leerdoelen

120

4.1 Introductie

121

4.2 De visuele waarneming

122

4.2.1 De lagere en hogere waarneming

122

4.2.2 Nauwkeurig waarnemen

125

4.2.3 Aandachtig waarnemen

127

4.2.4 Globaal en lokaal waarnemen

130

4.2.5 Diepte waarnemen

131

4.3 Auditieve waarneming

133

4.4 De visuele en auditieve omgeving van het kind vereenvoudigen

135

4.5 Geur en smaak

136

4.6 Tastzin

136

4.7 Intermodale perceptie

137

4.8 Visueel-motorische integratie

138

4.9 Meer dan gewoon: illusies en hallucinaties

140

141

143

Kernwoorden

144

Kritisch denken

144 5 de ontwikkeling van de motoriek 145

Leerdoelen

146

5.1 Introductie

147

5.2 Babyreflexen

148

5.3 Brein- en omgevingsfactoren in de ontwikkeling van de motoriek

149

(3)

5.4 Beschrijving van de grove en fijne motoriek

152

5.4.1 Grove motoriek

152

5.4.2 Fijne motoriek

155

5.4.3 Motoriek stimuleren in de kleuterklas

157

5.5 Meer dan gewoon: problemen met motoriek

161

162

164

Kernwoorden

165

Kritisch denken

165 6 de ontwikkeling van het denken en metacognitie 167

Leerdoelen

168

6.1 Introductie

169

6.2 Mentale representaties

170

6.3 De visie van Piaget op de cognitieve ontwikkeling

173

6.3.1 Assimileren en accommoderen

173

6.3.2 Stadia in de cognitieve ontwikkeling

174

6.4 Kwalitatieve veranderingen in het denken en misconcepties

186

6.4.1 Vroege kennis

186

6.4.2 Misconcepties

188

6.4.3 Cognitief conflict

189

6.5 Effecten van sociale interacties op de cognitieve ontwikkeling

191

6.5.1 De visie van Lev Vygotsky

191

6.5.2 Spel bevordert de cognitieve ontwikkeling van het kind

195

6.5.3 Natuurlijk leren als actieve werkvorm in de klas

195

6.6 Metacognitie

197

6.6.1 Metacognitie in ontwikkeling

197

6.6.2 Componenten van metacognitie

198

6.6.3 Methodieken

200

6.7 Meer dan gewoon: leerstoornissen - dyscalculie

201

203

6.8.1 Actie en samenwerken als basis voor het denken

203

6.8.2 Piagetiaanse voorwaarden zijn maar een deel van het verhaal

205

206

Kernwoorden

208

Kritisch denken

208 7 de ontwikkeling van de intelligentie en presteren op school 209

Leerdoelen

210

7.1 Introductie

211

7.2 Intelligentie meten

212

7.3 Benaderingen van intelligentie

216

7.4 De oorsprong en de veranderbaarheid van de intelligentie

218

7.5 Succes op school

220

7.6 Meer dan gewoon: hoogbegaafdheid

221

223

(4)

225

Kernwoorden

226

Kritisch denken

226 8 de ontwikkeling van taal 227

Leerdoelen

228

8.1 Introductie

229

8.2 Taalontwikkeling verkennen

230

8.3 Taalontwikkelingen

231

8.3.1 De fonologische taalontwikkeling

231

8.3.2 De morfologische en semantische taalontwikkeling

232

8.3.3 De grammaticale ontwikkeling

235

8.3.4 Overzicht van enkele mijlpalen in de taalontwikkeling van een kind

235

8.4 Een aantal invloeden en voorwaarden voor taal

237

8.4.1 Gezamenlijke aandacht

237

8.4.2 Motherese

238

8.4.3 Taalinteracties

239

8.5 Het metalinguïstische en pragmatische taalbewustzijn

239

8.6 Meer dan gewoon: taalachterstand en dyslexie

242

8.6.1 Taalachterstand

243

8.6.2 Dyslexie

244

247

248

Kernwoorden

250

Kritisch denken

250 9 de ontwikkeling van de persoonlijkheid, identiteit en het zelf 251

Leerdoelen

252

9.1 Introductie

254

9.2 Temperament

254

9.3 Persoonlijkheid

259

9.3.1 Een aantal benaderingen van persoonlijkheid

259

9.3.2 Identiteit en persoonlijkheid

263

9.4 Genderidentiteit

266

9.5 Het Zelf

271

9.5.1 Zelfbeeld en zelfwaarde

271

9.5.2 Het zelfbeeld en de zelfwaarde in kaart brengen

274

9.6 Meer dan gewoon: genderdysforie

276

277

282

Kernwoorden

284

Kritisch denken

284

(5)

10 de ontwikkeling van het moreel oordelen over goed en kwaad 285

Leerdoelen

286

10.1 Introductie

288

10.2 Moreel oordelen

288

10.2.1 Fase van de morele belemmering

289

10.2.2 Fase van de autonome moraliteit

290

10.3 De morele ontwikkeling volgens Kohlberg

290

10.4 Invloeden op de morele ontwikkeling

295

10.4.1 Sekse

295

10.4.2 Cognitieve ontwikkeling

296

10.4.3 Sociale interactie

296

10.5 Meer dan gewoon: problemen in de gewetensvorming

297

298

300

Kernwoorden

301

Kritisch denken

301 11 de ontwikkeling van hechting en omgaan met anderen 303

Leerdoelen

304

305

11.2 De ontwikkeling van hechting

306

11.2.1 De eerste fase (0-1½ maand)

306

11.2.2 De tweede fase (1½-6 maanden)

307

11.2.3 De derde fase (7-24 maanden)

307

11.2.4 De vierde fase (vanaf 2 jaar)

307

11.3 Secure base en safe haven

308

11.4 Hechting observeren

309

11.5 Het interne werkmodel en hechting in de klas

313

11.6 De verdere sociaal-emotionele ontwikkeling: theory of mind en empathie

315

11.7 De verdere sociaal-emotionele ontwikkeling: vriendschappen

320

11.8 De verdere sociaal-emotionele ontwikkeling: populariteit van leerlingen

323

11.9 Meer dan gewoon: autismespectrumstoornis (ASS)

325

327

330

Kernwoorden

332

Kritisch denken

332 12 de ontwikkeling van het psychisch functioneren en

welbevinden op school 333

Leerdoelen

334

336

12.2 Angst en depressieve problemen

336

12.3 Faalangst

339

12.4 Aangeleerde hulpeloosheid

342

(6)

12.5 Psychosomatische klachten

344

12.6 Agressie

346

12.6.1 Vormen van agressie

346

12.6.2 Oorzaken en gevolgen van agressie

347

12.7 Pesten

349

12.8 Delinquentie

351

12.9 Meer dan gewoon: sociale fobie

352

353

356

Kernwoorden

358

Kritisch denken