Cover Page
The handle http://hdl.handle.net/1887/58774 holds various files of this Leiden University dissertation
Author: Roussos, K.
Title: Reconstructing the settled landscape of the Cyclades : the islands of Paros and Naxos during the late antique and early Byzantine centuries
Issue Date: 2017-10-12
335
Nederlandse samenvatting
De Cycladen eilandengroep in de Egeïsche Archipel heeft zich menigmaal vertoond als een protagonist in academische discussies over thema’s in de eiland- en landschapsarcheologie.
Het doel van dit onderzoek is een nieuwe benadering aan te bieden van de geschiedenis en archeologie van de Cycladen in de Late Oudheid en de Byzantijnse Vroege Middeleeuwen in het kader van het huidige archeologisch onderzoek en daarnaast een nieuw model uit te werken voor de bespreking en onderzoek van de materiële cultuur van de 4de tot midden 9de eeuw. Het is een poging om de humane interactie met het landschap te karakteriseren en interpreteren in de hoop de verhouding tussen eilanden, nederzettingen, culturele groepen, landschappen en zeegezichten te kunnen ontrafelen. De gevestigde methodologie behandelt het archeologisch bewijsmateriaal, de literaire bronnen, en de waarnemingen van de sites en micro-landschappen als een geheel door een kritische en volledige analyse van de beschikbare data aan te reiken. De geografische parameter is gebruikt als het meest duidende werkmiddel, terwijl de evaluatie van de micro-geografische kenmerken van nederzettingsgebieden het begrijpen van hun economisch potentieel bevordert.
De diversiteit van de eilanden verduidelijkt dat deze geografische entiteiten benaderd kunnen worden als verschillende casestudies, en vervolgens kunnen opgenomen worden in een bredere context.
Het beschouwen van eilanden als afzonderlijke eenheden belet de mogelijkheid niet om hen te identificeren als knooppunten in een groter netwerk.
Om deze diversiteit te verduidelijken zijn Paros en Naxos gebruikt als casestudies; twee aangrenzende eilanden van een verschillende grootte in een complexe Egeïsche wereld. Beide eilanden vertegenwoordigden twee van de meest dynamische
oorden in de Egeïsche Archipel met een voortdurende culturele bedrijvigheid en volledig geïntegreerd binnen de maritieme routes. Een vergelijkende studie van het nederzettingspatroon en de materiële cultuur van beide eilanden, van de Late Oudheid tot de Byzantijnse Vroege Middeleeuwen, suggereert dat Paros en Naxos soms gelijke en soms gescheiden wegen volgden. In dit opzicht zijn beide casestudies voldoende om aan te tonen dat ieder eiland een eigen en uniek verhaal kan vertellen tijdens de verschillende periodes in zijn geschiedenis. Het voornaamste onderscheid tussen de twee eilanden ligt in de tegenovergestelde natuurlijke voordelen van hun karakteristieke landschap. Het rijke bergachtige binnenland van Naxos met een breed spectrum aan geologische formaties in relatie tot de vruchtbare gronden en het klimaat hebben de bewoningsactiviteiten diachronisch beïnvloed.
Daarbij is een nederzettingspatroon gevormd dat zich naar het binnenland van het eiland oriënteert.
De “kanten” kustlijn van Paros met zijn omvangrijke vruchtbare vlaktes en de vele veilige havens in combinatie met het dorre en bergachtige binnenland creëerde een voornamelijk zee-georiënteerd netwerk van nederzettingen dat zich uitstrekte langs het kustgebied van het eiland.
Door de tijd heen, hebben de eilandgemeenschappen van de Cycladen verschillende variaties vertoond, waarin hun bewoningslandschappen zich vormden, veranderden, en hervormden volgens de intense interacties tussen mens en omgeving en de culturele verscheidenheid.
Enkele onder hen, zoals Naxos, vertonen een meer coherent historisch traject: zij verbonden zich met de wijdere wereld op een afdoende manier gedurende bijna alle periodes, dankzij door hun topografisch uitzonderlijke voordelen. Andere, zoals Paros, waren eerder fragiele plaatsen: zij waren bij momenten met
De reconstructie van het bewoonde landschap van de Cycladen. De eilanden Paros en Naxos in de Late Oudheid en de Byzantijnse Vroege Middeleeuwen
Konstantinos Roussos
336
RECONSTRUCTING THE SETTLED LANDSCAPE OF THE CYCLADES
succes geïntegreerd in grotere netwerken, terwijl ze op andere momenten historisch uitgesloten werden.
Wederom, was dit een gevolg van de eigenschappen van hun landschap.
De Late Oudheid, die gewoonlijk gekenmerkt wordt door de progressieve transformatie van de oude wereld tussen de 4de en 6de eeuw, was een tijd van welvaart en stabiliteit voor de meeste Egeïsche eilanden. Paros en Naxos, zoals vele andere gebieden in de Egeïsche wereld, vertonen indicaties van commercieel succes, aangezien ze een complex netwerk ontwikkelden van verschillende types van nederzettingen. Deze nederzettingen functioneerden als productie-, verwerkings- en exportcentra. Ook tijdens de daaropvolgende eeuwen, die getekend zijn door de Byzantijns-Arabische strijd om de controle over het Egeïsche gebied, vertoonde het eiland van Naxos tastbare kenmerken van een stabiele en levendige eiland-microkosmos gekarakteriseerd door integratie, connectiviteit en interactie met de wijdere wereld. Zelfs in het geval van Paros, met zijn archeologisch weinig zichtbare sites, zijn er delen van het kustlandschap die bewoond werden in bijna elke periode. Het eiland bleef op een andere manier, eerder op kleine schaal, interageren met de rest van de wereld. Archeologisch materiaal getuigt dat het eiland van Naxos een unieke positie aanhield in de communicatienetwerken van de Byzantijnse Vroege Middeleeuwen. Daaruit blijkt dat de zogenaamde
“Byzantijnse Donkere Eeuwen” niet zo “donker”
waren als we denken, in het bijzonder in de insulaire Egeïsche wereld. De Cycladen moeten eerder beschouwd worden als plaatsen van interactie met de buitenwereld dan als plaatsen van afzondering die leden onder de Arabische invallen, aangezien alle soorten van landschappen – zowel de kust-als de bergstreek −, ononderbroken bewoond, gecultiveerd en op andere manieren gemodificeerd werden door de mens tussen de 7de en vroege 9de eeuw.
Wat betreft de structuur van deze thesis, hoofdstukken 1, 2 en 3 voorzien de algemene theoretische, geografische en archeologische achtergrond van het onderzoek op het bewoonde landschap van de Cycladen in de Late Oudheid en de Byzantijnse Vroege Middeleeuwen. Hoofdstuk 1 behandelt de keuze voor de Cycladen tijdens de Late Oudheid en Vroege Middeleeuwen als casestudie in de context van de Mediterrane eilandarcheologie.
Het stelt eveneens de fundamentele methodologische benaderingen, doelstellingen en methodes van deze studie voor, en de belangrijkste historiografische vraagstellingen. Ten slotte omvat het een korte herziening van de voorafgaande, meest representatieve studies op de Cycladen tijdens de bestudeerde periodes. Hoofdstuk 2 doet de nodige geografische achtergrond uit de doeken om de diversiteit en verscheidenheid van de Cycladen beter te begrijpen. Hoofdstuk 3 vat de economische, politieke en sociale veranderingen in de Cycladen van de 4de tot de vroege 13de eeuw samen.
Vervolgens voorzien hoofdstukken 4 en 5 een gedetailleerde presentatie en analyse van het nederzettingspatroon en de materiële cultuur van de geselecteerde casestudies, respectievelijk Paros en Naxos. Elk eiland is onderverdeeld in sub-regio’s volgens de gelokaliseerde natuurlijke voordelen van de landschappen en de concentratie van het archeologisch bewijs met als doel een basis te voorzien waarop de nederzettingenpatronen en materiële cultuur van de Late Oudheid en de Vroeg Byzantijnse periode bestudeerd en geïnterpreteerd kunnen worden. Dit omvat eveneens gedetailleerde beschrijvingen van het landschap en de micro-topografie van elk gebied. De analyse in deze hoofdstukken is niet enkel gebaseerd op de “traditionele” archeologische weergave van de nederzettingspatronen. Uitgebreid veldwerk op beide eilanden in combinatie met ruimtelijke analyse door middel van de toepassing van GIS (Geographic Information System) in het archeologisch onderzoek voorziet ons van nieuw en waardevol materiaal. De hoofdstukken eindigen allebei met een discussie dat de algemene conclusies voor elke casestudie samenvat. Het daarop volgende hoofdstuk 6 omvat een grondige bespreking van Paros en Naxos in het bredere perspectief van de Egeïsche en Mediterrane wereld. Het verleent een vergelijkende opvatting van het bewoonde landschap van beide eilanden tijdens de bestudeerde periode en vergelijkt deze met andere gebieden in de Egeïsche wereld. Hoofdstuk 7 besluit de thesis met een samenvatting van de algemene bevindingen van deze studie.
