Ik ben de Goede Herder Achtste zondag van de herfst 2021
Ontmoetingskerk Noordeloos uit de profeten: Jeremia 50:4-7 uit het evangelie: Johannes 10:1-6
Geliefde gemeente,
We kennen het beeld van Jezus met het verloren schaapje op zijn schouders. We kennen de uitspraak ‘in zijn armen droeg Hij de lammeren’. Het is een beeld dat vanaf de vroege christelijke kunst allerlei oude kerken siert. Een beetje romantisch.
Echter, de tekst uit het Evangelie die vandaag onze aandacht vraagt is scherper voor ons. Jezus spreekt er over herderschap.
Wij hebben vanmorgen alleen het begin gehoord. Een gelijkenis wordt dat begin genoemd. De mensen begrepen het niet. Dan voegt Jezus er, tot en met Johannes 10 vers 21, nog een paar elementen aan toe, aan die beeldspraak van het herderschap.
Het gaat Jezus om onze relatie tot God en om ons leven met God. Hij vertelt zijn gelijkenis en zijn aanvullende uitleg
natuurlijk om ons uit te nodigen daarin mee te gaan. Om ons in ons leven te richten op God, en om een mens te zijn of te
worden die met God verbonden is.
Maar nu zijn er in totaal vier noten die wij te kraken krijgen, vier punten waarover we mogen nadenken. Waarom ik ze noten noem, die wij te kraken krijgen? Welnu, omdat het alle vier zaken zijn die voor moderne westerse mensen nogal zwaar op de maag liggen. Want dat wij moderne westerse mensen zijn, hoe christelijk of orthodox we ons ook voelen, dat staat buiten kijf. Hechtend aan individuele vrijheid, hechtend aan een eigen domein, hechtend aan een stuk zelfbeschikking, aan
ontwikkeling en vooruitgang en het kunnen maken van eigen keuzes, hechtend aan het eigen gevoel en het eigen geweten.
In die zin zijn wij over het algemeen praktische kinderen van de Verlichting. En ik zeg er maar bij, ook de meest orthodoxe
Alblasserwaarder is nog moderner, dan de eerste de beste niet- kerkse Amerikaan, Afrikaan of Aziaat.
Welke vier punten wil ik vanmorgen met u en jullie in de preek bespreken?
Punt 1 gaat over leiderschap, eigenaarschap en zeggenschap;
Punt 2 gaat over antithese, polarisatie en scheiding;
Punt 3 gaat over de aard van de relatie met God;
Punt 4 gaat over de inzet van God om die relatie mogelijk te maken.
Even wat citaten bij alle vier de punten en dan snap je wat de kapstokken zijn.
Bij punt 1: over leiderschap, eigenaarschap en zeggenschap.
Herderschap is een wijd verbreid beeld in de bijbel en
daarbuiten voor politiek en geestelijk leiderschap. Voor zijn tijd is het houden van kleinvee een alledaags tafereel. Alleen wie via de deur de schaapskooi binnen komt, is de wettige
eigenaar. Sterker, Jezus zegt beide: ‘Ik ben de goede herder’
èn ‘Ik ben de deur’. Dus: ik bepaal wie hier met recht de
schapen onder zijn hoede mag nemen. De goede herder komt zijn schapen halen, zij zijn van Hem, en Hij heeft er nog meer, ook van een andere schaapskooi. Hij zal ze verenigen tot één kudde met één herder. Een ander is maar een ingehuurde knecht en niet de eigenaar van de schapen (Johannes 10:12) Bij punt 2: over antithese, polarisatie en scheiding. Wie niet wettig binnenkomt is dus een dief en rover. Het is een
vreemde. Een huurling is een waardeloze herder. Die zal geen risico’s nemen voor de kudde. Dat zijn mooi-weer-leiders. Als er bedreiging komt is het eerste wat hij of zij doet: de benen nemen. De goede herder staat tegenover slechte herders. Dat zijn belagers en profiteurs, politieke en geestelijk leiders die een ramp betekenen voor de mensen. Aan het eind klinkt het
dan ook, evenals zoals het begon na afloop van hoofdstuk 9, na de heling van de blindgeborene: verdeeldheid, een schisma onder de mensen.
Bij punt 3: de aard van de relatie. Jezus gebruikt twee keer het veelzeggende Ik Ben. Ik ben de Goede Herder, Ik ben de deur, wanneer iemand door Mij binnen komt zal zij of zal hij gered worden (vs 9). Ik ben - met nadruk in de oorspronkelijke taal, het Grieks, uitgeschreven. Het verwijst naar de Godsnaam vanouds. Zoals zoveel keer in het Johannesevangelie, Jezus zich via dat ‘Ik ben’ identificeert met God zelf. Daarmee
verwijst Hij naar de Naam van het verbond. Naar: Ik ben die Ik ben. Naar: Ik ben erbij. Een relatie met God verloopt via Jezus.
Jezus is het mensgeworden Woord van God, zo begon het Johannesevangelie. En het eeuwige leven is dat zij U kennen, Vader, zo sprak Jezus een gebed uit. Een paar citaten uit Johannes 10: De schapen volgen Hem omdat ze zijn Stem kennen. Ik ben de goede herder, want Ik ken mijn schapen en zij kennen Mij. Zoals de Vader Mij kent en Ik de Vader ken.
Welnu, niet voor niets steeds dat bijbelse woordje ‘kennen’, als woord niet van analyse en kille wetenschap, maar van
liefdevolle gemeenschap. De aard van de relatie is opgenomen worden in een gemeenschap, met God, door verbondenheid met Christus en dan ook in een gemeenschap met elkaar: één kudde, samengesteld uit meerdere delen, met éen herder.
Bij punt 4: de inzet van God om deze relatie te verwerkelijken.
Citaat: ‘een goede herder is bereid zijn leven te geven voor de schapen’. Of even verder: ‘de Vader heeft Mij lief, omdat Ik mijn leven geef. Niemand neemt mijn leven, Ik geef het zelf. Ik heb de macht om het te geven en om het weer terug te nemen – dat is de opdracht die Ik van mijn Vader heb gekregen’ (vs.
17-18). Duidelijk is dat Jezus zinspeelt op zijn zelfovergave aan het kruis, en op zijn opstanding uit het graf. Wat betekent dit eigenlijk?
Nu de noten om te kraken. Weer alle vier die punten.
Punt 1. Achtergrond van de hele gedachtegang is de
grondvraag: van wie is ons leven eigenlijk? Er is maar één instantie die met recht ons leven richting mag geven, en al andere zijn surrogaat, bedriegers of profiteurs of een
combinatie van alles. Het gaat hier niet om een tweedeling
tussen: er zijn goede herders en er zijn kwalijke herders, er zijn bruikbare levensvisies en minder bruikbare, kies er maar één uit. Nee: er wordt hier in het Evangelie en in heel de Bijbel een exclusieve claim neer gelegd: er is maar éen Goede Herder, en dat is God. Dat is God die zich laat kennen door Jezus Christus.
Want die God is onze Schepper.
Van wie is eigenlijk ons leven? Wij zijn vandaag in onze moderne westerse wereld, zeker in Nederland, heel snel geneigd te zeggen: dat is van ons zelf natuurlijk. Ni Dieu, ni maître. Baas in eigen bedoening. En dat is ten opzichte van allerlei menselijke machten en krachten best een krachtig
uitgangspunt. Ten opzichte van familie, staat, volk, cultuur. Dat elk mens gelijk en vrij geboren wordt.
En dat iedereen dan ook in staat gesteld moet worden om niet alsnog door armoede of kansenongelijkheid geheel afhankelijk te worden van anderen. En dat je dan de vrijheid moet hebben om je eigen leven naar eigen smaak en inzicht te kunnen
inrichten, zolang je anderen geen schade berokkent. Meneer Rutte zei ooit, dat ons land in de kern diep socialistisch is (we willen niet dat mensen op straat dood gaan van de honger), maar je kunt met even veel recht zeggen, dat ons land in de kern ook diep liberaal is.
Maar een gelovig mens weet: ben ik wel van mij zelf? Is mijn leven wel zo absoluut van mij? Of heb ik iets te leen gekregen, met een roeping erbij, een verantwoordelijkheid om er iets mee te doen, dat correspondeert met een beeld van mens-zijn dat van buiten tot mij komt. Van God bijvoorbeeld?
Natuurlijk zul je je zelf en een ander voorhouden: probeer het maar uit, welke ‘herder’ je het meeste vrede en geluk brengt in het leven.
Maar ten diepste is het geen vrije keuze hè, want God heeft recht op ons leven, als de Bedenker en de Eigenaar. God is onze wettige gezagsvoerder. Wij kiezen niet God uit tot
meerder heil en zegen van ons leven. Maar God kiest ons uit tot meerder heil en zegen van de wereld om ons heen. Zeker: de belofte is: wie door mij binnen gaat zal gered worden, en weidegrond vinden. De HEER is mijn herder, Hij voert mij aan stille wateren en naar grazige weiden, Hij leidt mij door de dalen van duisternis, en Hij zal mij thuis brengen in zijn Huis vol overvloed. Mij ontbreekt niets. Maar, schapen zijn er wel om geschoren te worden, wol op te leveren, en schapenmelk, zeg maar: vruchtbaar te zijn in de liefde. Zich als rentmeesters te stellen onder het gezag van de Heer ten dienste van Zijn
Koninkrijk.
En wie en wat zijn dan de tegenstanders, of de dwaalgeesten, of de boosdoeners, die het leven en samenleven stuk maken?
Het tweede punt. We voelen wel aan, dat we op tricky terrein komen. U bent hier een vanouds een Gereformeerde Kerk. Ik weet niet de achtergrond van uw lokale geschiedenis, maar bij de grote voorman in het tot stand komen van de
Gereformeerde Kerken aan het eind van de 19e eeuw, Abraham Kuijper, stond de antithese hoog in aanzien. De ware kerk
tegenover de rest. Wij gereformeerden tegenover de anderen.
Maar je vindt dat in vele gedaanten terug. Wie zijn de
zevenhonderd die hun knieën nog niet voor de Baäls hebben gebogen? Wie zijn de tien rechtvaardigen die misschien in Sodom en Gomorra zijn overgebleven? Wie horen bij de acht zielen in de ark van Noach, die door de grote watervloed heen behouden worden?
Jezus is kritisch op zijn tijdgenote geestelijke leiderschap. Zij werpen de mensen terug op zichzelf. Paulus is kritisch op geestelijke leiders die zelf geld willen slaan uit hun bediening (wat niet wil zeggen, dat je hen die geheel voor het Evangelie zich inspannen niet fatsoenlijk vrij moet houden en van een inkomen moet voorzien in de kerk). Maar ook inhoudelijke criteria worden wel aangelegd om te spreken van dwaling. Je kunt zelfs als je op de oceaan je koers maar 1 graad verlegd, uiteindelijk geheel bij het verkeerde continent aankomen.
Wij zijn echter meer van het postmodernisme geworden. Al die fijnslijperij, heeft het niet alleen maar geleid van kerkscheuring tot kerkscheuring, tot hete hoofden en koude harten? Moet ieder niet maar op zijn eigen manier een beetje de weg zien te vinden? Laten we het er maar niet meer over hebben en elkaar respecteren. Kijk eens hoeveel polarisatie en schisma’s er
vandaag al allemaal versterkt worden, doordat iedereen maar van alles kan roeptoeteren via de megafoon van de
zogenaamde sociale media. Media die verkocht worden om te verbinden, maar die je net zo goed a-sociale media kunt
noemen, met zijn algoritmes die alleen maar verdeeldheid stimuleren.
En toch: als er maar één Goede herder is, die van zichzelf getuigt: Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Dan zijn er dus ook wegen die ons van ons doel afbrengen, is er dus ook de leugen en bestaat er dus ook – in the end – het lege niets.
We moeten kritisch blijven door wie en wat we ons laten leiden.
Daar staat tegenover, het derde punt, de liefdevolle
gemeenschap met en vanuit God. God is niet onze ‘eigenaar’
als een despoot, maar als een liefdevolle Vader. Jezus noemt God ook veelvuldig Vader in het Johannesevangelie. Soms
gebruikt de bijbel ook het beeld van een liefdevolle Moeder. De relatie met God en met Jezus is te karakteriseren als ‘kennen van elkaar’. Dan gaat het om hartskennis. Om verbondenheid.
En tegelijk verbondenheid met allen die tot de kudde behoren.
Niet als een gesloten sekte, maar open, uitnodigend en gastvrij voor een ieder die ook ‘binnen wil komen om gered te worden’.
‘Komt allen tot Mij die vermoeid en belast zijt, en Ik zal jullie rust geven’. Waarom is dit toch ook een noot om te kraken, als het zo mooi klinkt? Welnu, omdat het van ons inspanning
vraagt. Liefde en gemeenschap, verbondenheid vraagt om inspanning, inzet en onderhoud. Dat geldt elke vriendschap, elke liefde, elke vorm van gemeenschap. Dus ook die met God en met de gemeente van God.
En dan het laatste: je moet je wel laten welgevallen, dat je voor je leven met God afhankelijk bent van het verzoenende kruisoffer van Jezus. Ook dat is best een noot voor moderne mensen om te kraken. Dus als je al dacht dat God best met jou ingenomen zal zijn, wordt het even terug gebracht tot ware proporties. Zeker, je mag er helemaal zijn door Gods genade, maar we beginnen allemaal wel bij nul. Lever maar in al die onderscheidingen en insignes. Al die prestaties en die
vroomheid. Zeker: je talenten mogen mee naar binnen, maar ze worden opnieuw gericht, telkens weer. Het talent tot gebed, het talent tot inspiratie, het talent tot organiseren of zorgen of tot beheer en analyse, tot bemoediging. Maar je ego? Leg dat maar aan de voet van het kruis. Zo legt Hij zijn leven af om het weer op te nemen, om ons in een nieuwheid van leven binnen te leiden. Tja, als je daar te trots voor bent, dan wordt het niks.
Ik zou zeggen: denk er opnieuw over na. Jezus vertelt dit verhaal, niet met de bedoeling ons af te schrikken, maar juist om ons uit te nodigen opnieuw mee te gaan. Om ons in ons leven te richten op God, en om een mens te zijn of te worden die met God verbonden is.
Amen
Zingen: Gezang 653: 1,6,7 (‘U kennen, uit en tot U leven’)
