Existentiële en spirituele zorg
komt een zingever bij de dokter….
Kathleen Van Steenkiste 19 maart 2022
Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. 2 maanden). Hij is nog helder van geest. Zijn
echtgenote verzorgt hem thuis. De palliatieve equipe is ingeschakeld.
Er kan met Robert niet over het naderende levenseinde worden gesproken – het is taboe, hij ontwijkt het.
Je komt de huiskamer binnen en Roberts dochter is
aanwezig – zij had je graag eens gesproken. Ze zit er erg
mee dat ze noch met haar vader, noch met haar moeder kan spreken over het naderend sterven, ook niet over afscheid nemen.
Je gaat naar haar luisteren…
Elisa is een vrouw van 82 jaar, ze is 4 jaar weduwe. Ze heeft een zoontje direct na de geboorte verloren.
Ze wil thuis sterven. Haar tweede zoon en een nichtje komen zo veel mogelijk helpen.
Ze heeft altijd troost gevonden in haar geloof.
Nu haar eigen dood nadert, spreekt ze haar twijfel uit.
Is er hierna iets? Zal ze haar man en zoontje terugzien?
Ze is bang.
Wat komt er aan bod?
- Zingeving en spiritualiteit - Existentiële pijn
- Existentiële zorg
zingeving
= gaat over het zichzelf
situeren en oriënteren en het geven van betekenissen.
Op die wijze creëren mensen samenhang.
oriënteren & situeren – definiëren – betekenis geven
‘Hoe gaat het met jouw waarden?’
‘Gaat het een beetje met de zingeving?’
‘Dagelijkse’ en ‘levensbeschouwelijke’ zin en de verbindingen ertussen
Dagelijkse zin
Het zijn de dingen die we
dagelijks doen, die onmiddellijke relevantie hebben en die we als zinvol ervaren
De ‘kleine’ verhalen van mensen
Levensbeschouwelijke zin
Het bewust stil staan bij wat we doen en hoe we ons doen en laten verbinden met grotere,
meer omvattende kaders (religie, levensbeschouwing)
= Het terrein van de
existentiële zorg
4de pijler in de zorg
‘containerbegrip’: voor elk wat wils…
een rijkdom maar… een kat zou er haar jongen niet meer in terug vinden
spiritualiteit
spiritualiteit
Leo Apostel
= koppeling van zingeving en verbondenheid
= zich richten op basisdoelen in leven + zich plaatsen in grootst mogelijk geheel waartoe men behoort
“Zingeving heeft met het individu zelf te maken.
Spiritualiteit veronderstelt een relatie met een groter geheel”
spiritualiteit
• Onlosmakelijk verbonden met zingeving
• Individueel gekleurd
• Al dan niet verbonden met ‘geloof’
1. doelgerichtheid & levensperspectief 2. rechtvaardiging (waarden en normen) 3. ‘efficacy’ – greep op het leven/controle 4. eigenwaarde
Deze behoeften zijn met elkaar verbonden
Roy Baumeister
‘The four needs for meaning’
Behoefte aan
doelgerichtheid & levensperspectief
een verbinding tussen een gestelde handeling en een
toekomstige situatie, het doel er ontstaat in meer of mindere mate coherentie en hierdoor ervaart men samenhang
Behoefte aan
rechtvaardiging (waarden en normen)
evaluatie van ons handelen in termen van waarden (‘doe ik het goede’)
waarden als motivatie voor het handelen
Behoefte aan ‘efficacy’/greep op het leven/controle
= het gevoel dat we onze doelstellingen kunnen realiseren en dat we inderdaad
naar onze waarden kunnen leven
EFFICACY
• Primaire controle
• Effectief iets kunnen
veranderen aan de
situatie
• “Ik kan iets veranderen aan mijn situatie.”
EFFICACY
• Secundaire controle
• Door zelf te veranderen en af te
stemmen op de situatie
• “Ik kan niets veranderen aan mijn situatie; dus ik pas me aan.”
EFFICACY
• Interpretatieve controle
• Zoeken naar verklaringen waarom deze situatie zich voordoet
• “Ik kan niets veranderen aan mijn situatie;
maar ik heb er voor mezelf een verklaring voor gevonden, waardoor ik ermee kan omgaan.”
Drie Drie vormen van “Controle”
van “Controle”
Behoefte aan eigenwaarde
We vormen ons zelfbeeld :
- door onszelf te vergelijken met anderen,
- door te streven naar liefde en waardering, naar succeservaringen, naar status en macht
- door het leven te leven, door ervaringen en informatie te
verzamelen waarmee we beelden maken van hoe mensen in het algemeen zijn
Behoefte aan eigenwaarde
Spirituele / existentiële pijn
Grenservaring = geraakt worden in KERN K = (k)controle
E = eigenwaarde
R = rechtvaardigheidsgevoel
N = nu-in-relatie-tot-later (toekomstperspectief)
Uit: Verlieskunde , Herman de Mönnink, p. 50-53
Spirituele / existentiële pijn
Spiritualiteit heeft te maken met zingeving, spirituele pijn met het verlies ervan.
= bij (dreigende) grenservaringen
= het is een pijn die mensen kunnen voelen wanneer ze iets wat zinvol is voor hen, iets wat zin geeft aan hun leven,
verliezen of dreigen te verliezen.
Het zijn de gevoelens van onmacht die men ervaart om nog zin aan het leven te geven, om het eigen leven nog richting of doel te geven.
denken/spreken voelen gedrag
‘t Is onrechtvaardig’ kwaadheid/woede zitten
‘verdorie’ verontwaardiging hopen
‘waarom?’ gelatenheid zoeken
‘dat mag niet!’ verdriet en gemis overleven
‘wat nu?’’ leegte-niets nadenken
‘waarom ik?’ angst – wanhoop roepen
… paniek huilen
… einde aan maken
…
Mogelijke signalen
John is 32 en vorig jaar overleed zijn vrouw tijdens een reis in India. Hartaderbreuk.
Twee maanden na haar overlijden, verloor hij zijn moeder aan kanker.
Het leven heeft geen zin meer. ‘Als we hier toch
maar even zijn en als dat dan ook nog is om wie je graag ziet, te verliezen, dan hoeft het niet meer
voor mij’.
Odette is 87 en woont reeds 15 jaar in haar serviceflat.
Het voorbije anderhalf jaar laat haar lichaam haar meer en meer in de steek…haar mobiliteit gaat sterk achteruit, incontinentie en darmproblemen, hevige artrose die
maakt dat ze haar rechterarm en –hand nauwelijks kan
gebruiken, ze heeft ‘s morgens en ‘s avonds hulp nodig bij het omkleden,... Het ‘beste moment van de dag’, zegt ze zelf, is wanneer ze ‘s avonds eindelijk in bed ligt.
‘Een mens kan soms te oud worden...’, zo vertelt ze. Ze
praat over ‘wanneer het genoeg zal zijn, wanneer de
grens is bereikt’.
Spirituele / existentiële pijn
•acuut / chronisch
•in gradaties
•‘besmettelijk’
IK
lichaam – medische
sector
de anderen - sociale sector
emoties – psychotherapeu
tische sector Existentiële
spirituele dimensie – geestelijk verzorgers
Heeft vele gezichten isolement
contact met intens menselijk lijden, uitzichtloosheid en ontluistering
onoplosbaar lijden
Existentiële zorg
‘Een methodiek van het humanistisch geestelijk werk’, Bakens in de stroom, p. 109 - 125, Jan Hein Mooren
mooi - nabijheid in het leven op momenten dat
het er echt toe doet
bijzondere verbondenheid met cliënten
zien hoe mensen moedig en waardig zoeken naar
antwoorden op gegevenheden (ziekte,
aftakeling, eindigheid)
niet probleemoplossend, wél realiseren van essentiële menselijke
waarden
Existentiële zorg
Kernwoorden in de existentiële zorg - zingeving van de patiënt
- centrale waarden:
autonomie en verbondenheid
- echt contact en medemenselijkheid
De hoofdvraag is: wat betekent het voor mij om mens te zijn?
Het gaat om de individuele ervaring van het eigen bestaan.
Existentiële / spirituele zorg
• ‘nabij zijn’ – in contact
• focus op zingeving – van ‘dagelijkse’ naar
‘levensbeschouwelijke’ zin
• de zorgverlener is oprecht geïnteresseerd in de
‘binnenkant’ van de ander
• heeft te maken met een specifieke attitude, maar ook met een bepaalde ‘methodiek’
• zorg voor het levensverhaal en de gebrokenheid
• betekenistijd – Kairostijd
• het tempo, het tijdsbesef en de belevingstijd van de cliënt respecteren
• presentie: ‘Een praktijk waarbij de zorggever zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekt, zo leert zien wat er bij die ander op het spel staat – van verlangens tot angst – en die in
aansluiting dáárbij gaat begrijpen wat er in de desbetreffende situatie gedaan zou kunnen worden en wie h/zij daarbij voor de ander kan zijn. (..)’ Andries Baart
• creëren van de voorwaarden zodat trage vragen kunnen en mogen gesteld worden
• het erkennen van de pijn
• ingaan op wat je ziet
• wat het verlies betekent voor de persoon
• tijd voor zorg
• Gelaagde werkelijkheid feiten
betekenissen
levensbeschouwing
• opmaken van de levensbalans
= het eigen leven als meer samenhangend geheel zien 4 ‘betekenisniveaus’ :
- het heden
- de levensloop
- vragen naar de zin van het leven - de laatste levensfase en de dood
1. Het heden
• hier en nu
2. Niveau van de levensloop = contact met het eigen verleden
* gemaakte keuzes
* wensen/dromen die niet uitkwamen
* schaamte en trots
* daden die al dan niet werden gesteld
* gegrepen en gemiste kansen
* verlies en tegenslag
* ontwikkeling van een levensfilosofie