VERTROUWELIJK
NN31545.0860 i
A 860 a p r i l 1975 Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding
Wageningen
ONTWIKKELINGEN IN DE KOSTEN EN OPBRENGSTEN VAN DE OMBOUW VAN DE AARDAPPELMEELINDUSTRIE EN DE BEREGENING IN DE PERIODE l / l / l 973 - l / l / l 975
i r . j . Drent BIBLIOTHEEK DE HAAFF
D r o e v e n d a a l ü l R U O T H E E K
.
7 n n pA°^pÇfflNGGEBQUW
6700 AE wageningen
1. INLEIDINGIn f e b r u a r i 1974 heeft h e t b e g e l e i d i n g s t e a m S u b s i d i e - a a n v r a g e n A a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e een nota g e p r e s e n t e e r d getiteld: 'Nota o v e r de e x p l o i t a t i e k o s t e n van a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k e n in v e r b a n d m e t o m -bouw t e r opheffing van afval wate r p r o b l e m e n ' . Als uitgangspunt voor die nota zijn de e x p l o i t a t i e r e k e n i n g e n g e h a n t e e r d die door de a a r d a p p e l -m e e l f a b r i k a n t e n p e r 1-1-1973 zijn v e r s t r e k t . De p r o d u k t i e k o s t e n zijn i n t u s s e n tengevolge van inflatie en e n e r g i e c r i s i s aanzienlijk g e s t e g e n . In deze nota is b e r e k e n d welke invloed deze k o s t p r i j s s t i j g i n g heeft op h e t uiteindelijk r e s u l t a a t na ombouw van de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k e n .
De e e r s t e r e s u l t a t e n van de v e r r e g e n i n g s p r o e v e n op p r a k t i j k s c h a a l m e t het g e c o n c e n t r e e r d e afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e zijn nu b e s c h i k b a a r . In een a p a r t hoofdstuk wordt h i e r a a n enige a a n d a c h t b e s t e e d .
2. UITGANGSPUNTEN
De v e r s t r e k t e e x p l o i t a t i e r e k e n i n g van de Ave be b e r u s t op w e r k e -lijk g e m a a k t e k o s t e n p e r 1-1-1973 voor de ombouw van een b e s t a a n d e a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k . De g r o t e kostenstijging o v e r de afgelopen twee j a a r zal het e x p l o i t a t i e s a l d o aanzienlijk beinvloeden. Teneinde h i e r v a n een indruk te k r i j g e n i s in de k o s t p r i j s c a l c u l a t i e van de Avebe voor a r beid en k a p i t a a l een kostenstijging van 20% aangehouden en zijn de e n e r giekosten (gas en e l e k t r i c i t e i t ) b e r e k e n d op b a s i s van de werkelijke k o s -ten p e r 1 j a n u a r i 1975.
CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS
0000 0672 9103
\w*
3 . INVLOED TOENAME EXPLOITATIEKOSTEN O P HET EXPLOITATIE-SALDO
Tabel 1. Vergelijking produktiekosten van z e t m e e l en bijprodukten p e r l - l - ' 7 3 en l - l - ' 7 5 in gld p e r ton produkt en m e e r k o s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n na ombouw van de fabriek ' O o s t e r m o e r ' van de Ave be Z e t m e e l Eiwit V e e v o e d e r b r o k l - l - ' 7 3 l - l - ' 7 5 l - l - ' 7 3 1-1--75 l - l - ' 7 3 1 - 1 - ' 7 5 produktieko s t e n p e r ton produkt 116,17 147,55 734,64 946,16 248,43 374,51 m e e r k o s t e n p e r ton a a r d . 3 , 8 6 4 , 7 2 8,77 1 1 , 2 9 1 4 , 1 2 2 1 , 2 8
T a b e l 2. Situatie p e r 1 - 1 - ' 7 3 . Vergelijking van de m e e r k o s t e n en de
o p b r e n g s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n (gld/ton) voor 3 a l t e r n a t i e v e n : 1. al h e t afvalwater v e r w e r k e n in de fabriek;
2. a l l e e n eiwitwinning en r e s t s t r o o m v e r r e g e n e n ; 3 . geen bijproduktenwinning, m a a r a l l e s v e r r e g e n e n . O n d e r s t r e e p t e getallen zijn de s a l d i voor de o n d e r s c h e i d e n s i t u a t i e s
M e e r k o s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n
(gld/ton)
O p b r e n g s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n (gld/ton) voor v e r s c h i l l e n d e m a r k t p r i j z e n van eiwit
en v e e v o e d e r b r o k (gld/kg) E i w i t / k g 0,75 1,00 1,25 1,25 1,50 1,75 B r o k / k g 0,25 0,27 0,27 0 , 3 0 0,27 0,35 Z e t m e e l 3 , 8 6 Eiwit 8,77 V e e v o e d e r b r o k 1 4 , 1 2 V e z e l 2, 52 8,95 , 1 1 , 9 3 1 4 , 9 1 1 4 , 9 1 1 7 , 9 0 2 0 , 8 8 1 4 , 2 0 1 5 , 3 4 1 5 , 3 4 1 7 , 0 5 1 5 , 3 4 1 9 , 8 9 Z e t m e e l Eiwit V e r r e g e n e n Z e t m e e l V e r r e g e n e n 2 9 , 2 7 E: 3 , 8 6 8,77 1,50 1 4 , 1 3 3 , 8 6 1,50 5,36 iwit/kg 2 3 , 1 5 - 6 , 1 5 0,75 -8,95 1,63 1 0 , 5 8 - 3 , 5 5 -1,81 1,81 - 3 , 5 5 2 7 , 2 7 - 2 , 0 0 1,00 -1 -1 , 9 3 1,63 1 3 , 5 6 - 0 , 5 7 3 0 , 2 5 +0,98 1,25 -1 4 , 9 -1 1,63 1 6 , 5 4 +2,41 3 1 , 9 6 +2,96 1,50 -1 7 , 9 0 1,63 1 9 , 5 3 +5,40 3 3 , 2 4 +3,97 1,75 -2 0 , 8 8 1,63 2 2 , 5 1 + 8 , 3 8 4 0 , 7 7 +11,50 2 , 0 0 -2 3 , 8 6 1,63 2 5 , 4 9 +11,36
T a b e l 3 . Situatie p e r 1 - 1 - ' 7 5 . Vergelijking van de m e e r k o s t e n en de op-b r e n g s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n (gld/ton) voor 3 a l t e r n a t i e v e n : 1. al het afvalwater v e r w e r k e n in de fabriek;
2. a l l e e n eiwitwinning en r e s t s t r o o m v e r r e g e n e n ; 3. geen bijproduktenwinning, m a a r a l l e s v e r r e g e n e n . O n d e r s t r e e p t e g e t a l l e n zijn de s a l d i voor de o n d e r s c h e i d e n s i t u a t i e s M e e r k o s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n (gld/ton) O p b r e n g s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n (gld/ton) voor v e r s c h i l l e n d e m a r k t p r i j z e n van eiwit
en v e e v o e d e r b r o k (gld/kg) E i w i t / k g 0,75 1,00 1,25 1,25 1,50 1,75 B r o k / k g 0,25 0,27 0,27 0,30 0,27 0 , 3 5 Z e t m e e l 4 , 7 2 Eiwit 1 1 , 2 9 V e e v o e d e r b r o k 2 1 , 2 8 V e z e l 3,07 8,95 1 1 , 9 3 1 4 , 9 1 1 4 , 9 1 1 7 , 9 0 2 0 , 8 8 1 4 , 2 0 1 5 , 3 4 1 5 , 3 4 1 7 , 0 5 1 5 , 3 4 1 9 , 8 9 Z e t m e e l Eiwit V e r r e g e n e n Z e t m e e l V e r r e g e n e n 4 0 , 3 6 E i w i t / k g 4 , 7 2 1 1 , 2 9 2 , 1 5 1 8 , 1 6 4 , 7 2 2 , 1 5 6,87 2 3 , 1 5 - 1 7 , 2 1 0 , 7 5 -8,95 2 , 3 0 1 1 , 2 5 - 6 , 9 1 -2 , 5 4 2 , 5 4 - 4 , 3 3 27,27 - 1 3 , 0 9 1,00 -1 -1 , 9 3 2 , 3 0 1 4 , 2 3 - 3 , 9 3 3 0 , 2 5 - 1 0 , 1 1 1,25 -1 4 , 9 -1 2 , 3 0 1 7 , 2 1 - 0 , 95 3 1 , 9 6 - 8 , 4 0 1,50 -1 7 , 9 0 2 , 3 0 2 0 , 2 0 +2,04 3 3 , 2 4 - 7 , 1 2 1,75 -2 0 , 8 8 2 , 3 0 2 3 , 1 8 +5,02 4 0 , 7 7 +0,41 2 , 0 0 -2 3 , 8 6 2 , 3 0 2 6 , 1 6 +8,00
Tabel 1 geeft een o v e r z i c h t van de p r o d u k t i e k o s t e n p e r 1 - 1 - ' 7 3 en p e r 1 - 1 - ' 7 5 voor z e t m e e l en de bijprodukten eiwit en v e e v o e d e r b r o k . Op b a s i s van de uitvangspunten b e d r a a g t o v e r 2 j a a r de k o s t e n t o e n a m e voor z e t m e e l 27%, eiwit 29% en v e e v o e d e r b r o k 51%. De e n o r m e stijging voor v e e v o e d e r b r o k wordt v e r o o r z a a k t door h e t g r o t e a a n d e e l van de e n e r g i e k o s -t e n in de p r o d u k -t i e k o s -t e n (zie hoofds-tuk 4).
In de tabellen 2 en 3 zijn de o p b r e n g s t e n p e r ton a a r d a p p e l e n b e r e -kend voor v e r s c h i l l e n d e m a r k t p r i j z e n van de bijprodukten. Bovendien
zijn in deze t a b e l l e n , door v e r g e l i j k i n g van de m e e r k o s t e n m e t de o p -b r e n g s t e n , de exploitatie s a l d i -b e r e k e n d voor de o n d e r s c h e i d e n s i t u a t i e s . De t a b e l l e n zijn aangevuld m e t 2 a l t e r n a t i e v e n voor de v e r w e r k i n g van h e t afvalwater:
a l t e r n a t i e f 1: v e r r e g e n i n g van de r e s t s t r o o m na winning van eiwit; " 2: geen winning van bijprodukten, m a a r a l l e s v e r r e g e n e n . Als o p b r e n g s t van de v e r r e g e n i n g i s de netto k u n s t m e s t w a a r d e van h e t b e r e g e n d e afvalwater in rekening g e b r a c h t .
3 . 1 . T o t a l e v e r w e r k i n g v a n h e t a f v a l w a t e r i n d e f a b r i e k In de situatie van 11 ' 7 3 worden de m e e r k o s t e n door de m e e r o p
-b r e n g s t e n gedekt indien de m a r k t p r i j z e n voor eiwit en v e e v o e d e r -b r o k r e s p . ƒ 1, 25 en ƒ 0, 27 b e d r a g e n . W e l i s w a a r worden de p r o d u k t i e k o s -ten voor eiwit en v e e v o e d e r b r o k r e e d s gedekt bij p r i j z e n van r e s p . ƒ 0, 75 en ƒ 0, 25, doch de m e e r k o s t e n voor z e t m e e l en h e t v e r l i e s aan v e z e l o p b r e n g s t e n zullen door de twee bijprodukten m o e t e n w o r d e n o p -gevangen. Tengevolge van de grote k o s t e n s t i j g i n g e n van 1 - 1 - ' 7 3 tot 1 - 1 - ' 7 5 zullen de m a r k t p r i j z e n voor de bijprodukten aanzienlijk h o g e r m o e t e n zijn, wil de fabriek k o s t p r i j s d e k k e n d blijven p r o d u c e r e n . E i wit en v e e v o e d e r b r o k m o e t e n dan r e s p . ƒ 1, 75 en ƒ 0, 35 p e r kg o p -b r e n g e n .
De m a r k t p r i j z e n voor de bijprodukten w a r e n tijdens de a a r d a p p e l m e e l c a m p a g n e 1974 voor eiwit ƒ 0, 80 ƒ 1,40 p e r kg en voor v e e v o e -d e r b r o k ƒ 0, 25 - ƒ 0 , 3 2 p e r kg. Vergelijking van -de p r o -d u k t i e k o s t e n m e t deze p r i j z e n geeft een situatie w a a r b i j in alle gevallen het saldo negatief i s . Uit h e t o v e r z i c h t in tabel 3 wordt duidelijk dat v o o r a l de v e e v o e d e r b r o k p r o d u k t i e in belangrijke m a t e b i j d r a a g t tot het negatieve r e s u l t a a t .
3 . 2 . V e r r e g e n i n g v a n d e r e s t s t r o o m n a w i n n i n g v a n e i w i t
Indien vanwege de hoge k o s t e n wordt afgezien van de produktie van v e e v o e d e r b r o k en de s t r o o m afvalwater zou w o r d e n v e r r e g e n d , o n t s t a a t e e n s i t u a t i e w a a r b i j het e x p l o i t a t i e s a l d o g u n s t i g e r w o r d t . Bij een e i w i t p r i j s van ƒ 1, 50 p e r kg worden de k o s t e n r u i m s c h o o t s door de o p
b r e n g s t e n gedekt (tabel 3). Indien de b e m e s t i n g s w a a r d e van het v e r -r e g e n d e afvalwate-r n i e t a l s ' o p b -r e n g s t ' wo-rdt o p g e v o e -r d , zouden de b e r e g e n i n g s k o s t e n toch door de o p b r e n g s t e n gedekt w o r d e n bij een e i w i t p r i j s die enkele centen h o g e r is dan ƒ 1, 50 p e r kg.
3 . 3 . G e e n w i n n i n g b i j p r o d u k t e n , a l l e s v e r r e g e n e n De k u n s t m e s t w a a r d e van het b e r e g e n d e w a t e r is in deze situatie i e t s h o g e r omdat nu de eiwitstikstof nog in het afvalwater zit.
4. ENERGIE-AANDEEL IN DE PRODUKTIEKOSTEN
De e n e r g i e k o s t e n zijn de afgelopen 2 j a a r e n o r m g e s t e g e n : e l e k t r i c i t e i t 70%, gas 160%. Deze k o s t e n s t i j g i n g b e t e k e n t een belang-r i j k e t o e n a m e van h e t e n e belang-r g i e - a a n d e e l in de k o s t p belang-r i j s (tabel 4). T a b e l 4. E n e r g i e a a n d e e l (gas en e l e k t r i c i t e i t ) in % van de a f z o n d e r -lijke p r o d u k t i e k o s t e n Z e t m e e l Eiwit V e e v o e d e r b r o k p e r 11 -9 , 7 1 0 , 1 24,7 73: p e r 1 1 -1 4 , 7 1 6 , 3 4 0 , 0 7 5 :
Uit deze tabel blijkt, dat de p r o d u k t i e k o s t e n van v e e v o e d e r b r o k voor 40% uit e n e r g i e b e s t a a n .
5. INVLOED M A R K T P R I J Z E N BIJPRODUKTEN O P HET E X P L O I -TATIESALDO
Kleine wijzigingen in de m a r k t p r i j z e n voor eiwit en v e e v o e d e r b r o k blijken het e x p l o i t a t i e s a l d o aanzienlijk te beinvloeden. Een p r i j s -v e r a n d e r i n g -van ƒ 0 , 1 0 p e r kg eiwit b e t e k e n t -voor de omgebouwde fa-b r i e k " O o s t e r m o e r " van de Avefa-be een wijziging in het saldo van ƒ 210 000, - en een p r i j s v e r a n d e r i n g van ƒ 0, 05 p e r kg b r o k een wijzi-ging van ƒ 500 000, - . D a a r e n t e g e n beinvloedt een k o s t p r i j s t o e n a m e voor v e r r e g e n i n g van ƒ 1, - p e r ton a a r d a p p e l e n het e x p l o i t a t i e s a l d o
m e t ƒ 176 000, - . Met a n d e r e woorden een r e l a t i e f kleine wijziging in de m a r k t p r i j s van de bijprodukten beinvloedt het e x p l o i t a t i e s a l d o r e e d s a a n z i e n l i j k , t e r w i j l grote v e r a n d e r i n g e n in de k o s t p r i j s voor v e r r e g e -nen het e x p l o i t a t i e s a l d o v e e l m i n d e r beinvloeden.
6. RESULTATEN VAN DE VERREGENINGSPROEVEN VEENHUIZEN De Dienst d e r Domeinen heeft in Veenhuizen r u i m 400 ha l a n d -bouwgrond in e x p l o i t a t i e . Op 100 ha van dit a r e a a l is in de c a m p a g n e s 1973 en 1974 afvalwater v e r r e g e n d . In v e r b a n d m e t de s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater i s e e n aanvullende k u n s t m e s t g i f t noodzakelijk. In v e r g e l i j k i n g m e t de n o r m a l e k u n s t m e s t g i f t i s in 1974 op deze 100 ha 40% N, 25% ^ 2 ^ 5 e n ®^% ^ 2 ^ mind e r g e s t r o o i d . De gewas stand en
g e w a s o p b r e n g s t van het g r o e i s e i z o e n 1974 zijn v e r g e l e k e n m e t de n o r m a a l b e m e s t e p e r c e l e n . A l g e m e e n kunnen de r e s u l t a t e n a l s volgt w o r -den s a m e n g e v a t :
1. De stand van de g e w a s s e n op de m e t afvalwater b e r e g e n d e p e r c e l e n vertoonde s o m s o n r e g e l m a t i g h e d e n a l s gevolg van een m i n d e r goede d o s e r i n g . Deze o n r e g e l m a t i g h e d e n in de d o s e r i n g zijn v e r o o r z a a k t door w i s s e l e n d e windrichting en windsnelheid tijdens de b e r e g e n i n g . 2. De o o g s t w e r k z a a m h e d e n zijn, afgezien van geringe stagnatie in de
g r a n e n , n i e t nadelig beinvloed door de o n r e g e l m a t i g e stand van de g e w a s s e n .
3 . De gemiddelde o p b r e n g s t e n van g r a n e n , f a b r i e k s a a r d a p p e l e n en s u i k e r b i e t e n zijn goed en wijken niet af van die van n i e t b e r e g e n d e p e r c e l e n . E r m a g dan ook van een n o r m a a l o o g s t j a a r worden g e -s p r o k e n .
Op grond van deze r e s u l t a t e n blijkt dat het afvalwater een goede b e m e s t i n g s w a a r d e heeft, die op b a s i s van k u n s t m e s t p r i j z e n in geld kan w o r d e n u i t g e d r u k t . In h o e v e r r e deze be m e s t i n g s w a a r de van de b o e r kan worden t e r u g g e v o r d e r d blijft een k r i t i s c h punt in de b e o o r
SAMENVATTING EN CONCLUSIES
1. In v e r b a n d m e t k o s t e n s t i j g i n g e n zijn de i n v e s t e r i n g e n en de e x p l o i -t a -t i e k o s -t e n van de ombouw van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s -t r i e opnieuw b e r e k e n d . Deze b e r e k e n i n g i s gedaan aan de hand van de e x p l o i t a t i e -r e k e n i n g van de omgebouwde fab-riek " O o s t e -r m o e -r " van de Avebe. 2. Tengevolge van inflatie en o l i e c r i s i s zijn de k o s t e n voor het winnen van de bijprodukten eiwit en v e e v o e d e r b r o k o v e r de p e r i o d e 1973 -1975 r e s p . m e t 29% en 51% g e s t e g e n .
3. Vergelijking van de m e e r k o s t e n na ombouw van de fabriek m e t de m e e r o p b r e n g s t e n p e r 1 1 ' 7 5 l e v e r t op dat bij de huidige m a r k t -p r i j z e n voor eiwit en v e e v o e d e r b r o k het e x -p l o i t a t i e s a l d o negatief i s . Dit w o r d t v o o r a l v e r o o r z a a k t door de hoge p r o d u k t i e k o s t e n voor vee-v o e d e r b r o k .
4. Indien de winning van v e e v o e d e r b r o k wordt v e r v a n g e n door v e r -r e g e n i n g van de a f v a l w a t e -r s t -r o o m , wo-rdt het e x p l o i t a t i e s a l d o g u n s t i g e r . Bij een e i w i t p r i j s van ƒ 1, 50 p e r kg w o r d e n alle k o s t e n gedekt door de o p b r e n g s t e n .
5. In v e r b a n d m e t de s t e r k stijgende k o s t e n voor indampen wijzen ontwikkelingen binnen de z e t m e e l i n d u s t r i e op het zoeken n a a r a l t e r -natieven voor de v e r w e r k i n g van deze r e s t s t r o o m .
6. V e r r e g e n i n g van het afvalwater b e t e k e n t een aanzienlijke b e s p a r i n g op de k u n s t m e s t g i f t . De gemiddelde o p b r e n g s t e n van de g e w a s s e n in de p r o e v e n van Veenhuizen zijn goed en wijken niet af van die van niet b e r e g e n d e p e r c e l e n .
