UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
De onttovering van de wereld. Max Weber en het probleem van de moderniteit
in Duitsland, 1890-1920
Dassen, P.G.C.
Publication date
1999
Link to publication
Citation for published version (APA):
Dassen, P. G. C. (1999). De onttovering van de wereld. Max Weber en het probleem van de
moderniteit in Duitsland, 1890-1920. in eigen beheer.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.
Inhoudsopgave
Voorwoord vii INLEIDING: vraagstelling, methode en opbouw van de studie 1
I WEBERS LEVEN EN GEESTELIJKE OMGEVING, 1864-1920 . . 8
Inleiding 8 1. Voorouders en ouders 9
2. Kindertijd en jeugd, 1864-1882 13 3. Studie en militaire dienst, de familie Baumgarten, 1882-1886 16
4. Wetenschappelijke activiteiten, opleiding tot hoger ambtenaar, bezoek aan
sociaal-politieke verenigingen, 1886-1893 23 5. Huwelijk en professoraat in Freiburg en Heidelberg, 1893-1897 34
6. Geestelijke crisis, 1897-1902 39 7. Herstel. Webers reizen, contacten en wetenschappelijke activiteiten,
1902-1914 42 8. Het vooroorlogse klimaat in Heidelberg, 1897-1914, Ascona, 1913/14 . 55
9. De Eerste Wereldoorlog, 1914-1918 64 10. Na de Eerste Wereldoorlog, 1918-1920 70
11. Slotbeschouwing 77
II MODERNISERING EN CULTUURKRITIEK IN DUITSLAND,
1870-1920 87
Inleiding 87 1. Het Tweede Keizerrijk onder spanning: het moderniseringsproces,
1870-1914 89 1.1. Het Keizerrijk als onvoltooide natie 89
1.2. Demografische ontwikkeling 92 1.3. Economische ontwikkeling 93 1.4. Sociale ontwikkeling 96 1.5. Politieke ontwikkeling 114 1.6. Culturele ontwikkeling 120 2. Reacties op het moderniseringsproces, 1890-1920 125
2.1. Algemene beschouwing: het 'onbehagen in de moderniteit' 125
2.2. De voorgeschiedenis, ca. 1800-1890 130 2.3. Het Bildungsbürgertum na 1890: tussen cultuurpessimisme en
ver-nieuwing 140 3. Slotbeschouwing: een Duitse Sonderwegl 161
Ill WEBERS CENTRALE VRAAGSTELLING:
DE AARD EN VERKLARING VAN DE MODERN-WESTERSE
CULTUURONTWIKKELING 168
Inleiding 168 1. De ontwikkeling van Webers werk 174
2. Webers centrale vraagstelling 184 3. De specifieke aard van de modern-westerse cultuur 191
3.1. Het moderne kapitalisme 192 3.2. De moderne staat en bureaucratie 197
3.3. Het moderne recht 201 3.4. De moderne wetenschap en techniek 205
3.5. De moderne kunst en muziek 208 3.6. Het moderne individu 211 4. De verklaring van de modern-westerse cultuurontwikkeling 213
4.1. Methodologische overwegingen 213 4.2. De westerse Sonderweg en de niet-westerse wereld 218
4.3. Ideële factoren 221 4.4. Institutionele factoren 224
5. Slotbeschouwing 225
IV HET PROBLEEM VAN WAARDEN EN ZINGEVING IN
EEN ONTTOVERDE WERELD 228
Inleiding 228 1. Webers diagnose van zijn tijd 230
1.1. Analyse van het begrip onttovering 230
1.2. Het waardenprobleem 245 1.3. Het zingevingsprobleem 266
2. De historische context 274 2.1. De cultuurcrisis in Duitsland rond 1900 274
2.2. Het ontstaan van plaatsvervangende religies: de 'betovering' van
de wereld 280 2.3. De wetenschappelijk-fïlosofische context 297
2.4. Slotbeschouwing 311
V HET VRIJHEIDSPROBLEEM IN EEN GERATIONALISEERDE
SAMENLEVING 313
Inleiding 313 1. Webers analyse van de bedreiging van de individuele vrijheid 316
1.1. Het ontstaan van de "ijzeren kooi" ("stahlhartes Gehäuse") door het
moderne kapitalisme en de bureaucratie 316 1.2. Het proces van "veralledaagsing" en verzelfstandiging: de
"gestolde geest" 323 1.3. Webers 'tragische' geschiedopvatting: de rol van het Schicksal
in zijn werk 331 1.4. Webers opvatting van 'persoonlijkheid' als tegenwicht tegen
de "ijzeren kooi" 339
2. De historische context 350 2.1. De politieke, economische en mentaliteitshistorische
ach-tergrond 351 2.2. Van Bildung naar 'persoonlijkheid' 372
2.3. De ideeënhistorische context 383 2.3.1 De geboorte van de Duitse sociologie 384
2.3.2 De spanning tussen individu en samenleving en het thema van 'verzelfstandiging' in de Duitse sociologie en
cultuur-wetenschappen 391 2.3.3 Werner Sombart: de vernietiging van de 'geest' van
het kapitalisme 396 2.3.4 Robert Michels: de oligarchisering en bureaucratisering
van de sociaal-democratie 397 2.3.5 Georg Simmel: de 'tragedie van de cultuur' 400
2.3.6 Een vergelijking tussen Simmel en Weber 403
2.3.7 Slotbeschouwing 407
VI WEBER EN CHARISMA 410
Inleiding 410 1. De politiek-historische context 414
2. Webers tijdgenoten 422 3. Webers waardering van charisma 428
SLOTBESCHOUWING 431
BIBLIOGRAFIE 441
