Trial in Absentia bij het STL: een goede oplossing of een schending van mensenrechten?

(1)

Trial in Absentia bij het STL: een goede oplossing of een

schending van mensenrechten?

Masterscriptie strafrecht Pascalle Langereis

Studentnummer 10019499 Begeleider: Mr. Dr. D. Abels

(2)

Abstract

In deze scriptie wordt onderzocht of de trial in absentia procedure zoals

vormgegeven in het Statuut van het STL in overeenstemming is met het EVRM en het IVBPR. Er wordt een beschrijving gegeven van het concept van de trial in absentia, de procedure van het STL. Er wordt tevens een vergelijking gemaakt met de nationale en de internationale procedures van de trial in absentia alsmede een uiteenzetting van de regelgeving van het EVRM en het IVBPR. Tot slot zal beargumenteerd worden dat de regeling van de trial in absentia indien de verdachte afstand doet van zijn recht op aanwezigheid bij het proces in overeenstemming is met het EVRM en het IVBPR, dat de procedure van de gevluchte verdachte en de verdachte die niet gevonden kan worden in overeenstemming kan zijn met de verdragen en dat de regeling van trial in absentia van de verdachte die niet uitgeleverd wordt vermoedelijk in strijd is met het EVRM en het IVBPR. Er wordt tevens gesteld dat de zo genoemde notice otherwise procedure en de bestaansduur van het Tribunaal de voornaamste oorzaken zijn van de vermoedelijke non conformiteit met de verdragsbepalingen.

(3)

INLEIDING 2 HOOFDSTUK 1: WAT ZIJN DE OVERWEGINGEN OM EEN TRIAL IN ABSENTIA TOE TE STAAN? 2

1.1 TRIALINABSENTIA 2

1.2 VOORDELEN 2

1.3 NADELEN 2

HOOFDSTUK 2: TRIAL IN ABSENTIA BIJ HET STL 2

2.1 DEREGELGEVING 2

2.2 DEACHTERGROND 2

HOOFDSTUK 3: BESTAANDE PROCEDURES 2

3.1 NEDERLAND 2

3.2 NUREMBERGTRIBUNAAL 2

3.3 INTERNATIONAAL STRAF TRIBUNAALVOOR JOEGOSLAVIEËENHET INTERNATIONAAL STRAF

TRIBUNAALVOOR RWANDA 2

3.4 SPECIAAL HOFVOOR SIERRA LEONE 2

3.5 INTERNATIONAAL STRAFHOF 2

3.6 ECCC 2

HOOFDSTUK 4: TRIAL IN ABSENTIA EN MENSENRECHTEN 2

4.1 HET EVRM 2

4.1.1 ARTIKEL 6 EVRM 2

4.1.2 ARTIKEL 6 EVRM ENHET STL 2

4.1.3TUSSENCONCLUSIE 2

4.2 HET IVBPR 2

4.2.1 ARTIKEL 14 IVBPR 2

4.2.2 ARTIKEL 14 IVBPR ENHET STL 2

4.2.3 TUSSENCONCLUSIE 2

HOOFDSTUK 5: CONCLUSIE 2 LITERATUURLIJST 2

(4)

Inleiding

Op 14 februari 2005 werd er een terroristische aanslag gepleegd op de

voormalige Libanese Premier Rafik Hariri; bij deze aanslag kwamen 22 mensen om het leven.1_{De aanslag werd uitgevoerd door middel van een autobom in}

Beirut.2_{Hoewel Hariri op dat moment geen premier meer was van Libanon was}

hij nog wel een belangrijke politieke figuur.3_{In 2005 was Libanon reeds}

negenentwintig jaar bezet door Syrieë. Hariri was er openlijk voorstander van dat een einde zou komen aan de bezetting van Libanon.4_{Vijf maanden voor de dood}

van Hariri had de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een resolutie

uitgevaardigd om alle buitenlandse troepen uit Libanon te laten terugtrekken.5_In

de pers werd dan ook gesteld dat zijn dood gerelateerd was aan zijn steun voor het eindigen van de bezetting.6_{De Verenigde Naties startten een}

feiten-onderzoek in Libanon naar aanleiding van de aanslag. De conclusie van het rapport van dit onderzoek luidde dat de Libanese veiligheidsdienst en de Syrische militaire inlichtingendienst onvoldoende veiligheid, bescherming en orde hadden gegarandeerd in Libanon.7_{Daarnaast stelde de VN dat Libanon}

onvoldoende onderzoek had verricht naar de aanslag en dat de Syrische overheid het politieke klimaat had gecreeëerd dat aan de aanslag vooraf ging.8_{Dit zou}

ervoor hebben gezorgd dat de bevolking geen vertrouwen meer had in de Libanese overheid om het onderzoek voldoende uit te voeren.9_{Om deze reden}

concludeerden de Verenigde Naties dat het noodzakelijk was dat er een onafhankelijk internationaal onderzoek ingesteld moest worden naar de

aanslag.10_{De Veiligheidsraad heeft vervolgens met toestemming van de Libanese}

1 STL Close-up, blz. 1

2 Jenks, Ford ILJ 33:57, blz. 57

7 Jenks, Ford ILJ 33:57blz. 59

(5)

overheid besloten het Speciaal Tribunaal voor Libanon (hierna genoemd het STL) op te richten.11

Op grond van artikel 22 van het Statuut van het STL is het toegestaan om een strafrechtelijke procedure te starten in afwezigheid van de verdachte.12_{Dit wordt}

de trial in absentia genoemd.

In beginsel is een trial in absentia in strijd met het recht op een eerlijk proces zoals vastgesteld in artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna genoemd EVRM) en artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (hierna genoemd IVBPR). Hier bestaan echter uitzonderingen op.

De vraag die in deze scriptie centraal staat is of de trial in absentia procedure van het STL voldoet aan de voorwaarden die het EVRM en het IVBPR hieraan stellen. Om deze vraag te beantwoorden is het van belang om een vergelijking te maken tussen de verstekprocedure zoals wij deze in het Nederlands recht kennen, en de in absentia regelingen van de andere tribunalen en het Internationaal Strafhof (hierna genoemd ICC). Dit is van belang omdat er tot op heden geen

veroordelingen zijn geweest bij het STL. Er zijn dan ook nog geen uitspraken gedaan door mensenrechten organisaties of auteurs met betrekking tot de regeling en de toepassing van deze regeling door het STL. Door een vergelijking te maken met regelingen waar reeds oordelen over geveld zijn door organisaties, de tribunalen zelf en regelingen waar meer over geschreven is kan er een

vollediger beeld verkregen worden van de legitimiteit van de regeling. Over de Nederlandse regeling zijn reeds uitspraken gedaan door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna EHRM), door hier een vergelijking mee te maken komt de toepassing door het EHRM beter in beeld.

Er zijn op het moment van schrijven twee verdachten gedaagd voor de STL. In beide zaken is verzocht aan de Chamber om een trial in absentia toe te staan. Dit 11 Jenks, Ford ILJ 33:57, blz. 60

(6)

maakt het van belang om de legitimiteit van deze procedures te beoordelen. Om die te beoordelen is het van belang om een vergelijking te trekken met de

verstekprocedure en de procedures van de andere tribunalen. Hier zijn immers al uitspraken gedaan over de legitimiteit van trials in absentia door het EHRM met betrekking tot het Nederlands recht en door tribunalen zelf met betrekking tot de tribunalen.

In het eerste hoofdstuk van deze scriptie zal de trial in absentia besproken worden. Vervolgens wordt in het tweede hoofdstuk de procedure van trial in absentia bij het STL besproken. Hier zullen ook de overwegingen besproken worden die ten grondslag liggen aan de keuze voor een systeem waar trials in absentia toegestaan zijn. In het derde hoofdstuk zullen de verstekprocedure, de in absentia procedures bij de andere tribunalen en het ICC aan bod komen. In het vierde hoofdstuk zullen de relevante regelingen uit het EVRM en het IVBPR worden besproken. In het vijfde hoofdstuk zal getoetst worden of de procedure voldoet aan de voorwaarden die uit het EVRM en het IVBPR voortvloeien. Daarnaast zal ik deze vergelijken met de procedures die in het derde hoofdstuk behandeld worden. Tot slot zal ik tot een conclusie komen en een antwoord formuleren op de volgende onderzoeksvraag: is de trial in absentia procedure van het STL in overeenstemming met het EVRM en het IVBPR?

(7)

Hoofdstuk 1: Wat zijn de overwegingen om een trial in absentia toe te staan?

1.1 Trial in absentia

Een trial in absentia kan worden gedefinieerd als een procedure waarbij de verdachte niet aanwezig is en niet aanwezig is geweest tijdens het proces. De verdachte is nimmer voor een rechter verschenen.13

De trial in absentia stamt uit het Franse recht uit 1670.14_{Het uitgangspunt was}

destijds dat het strafproces niet toebehoort aan de partijen, maar aan de

gemeenschap.15_{Het doel van het strafproces was dan ook om de belangen van de}

gemeenschap te waarborgen.16_{Onder het Franse recht is de trial in absentia}

procedure van toepassing geweest in strafprocedures tot en met 2004.17_{Dit is}

gewijzigd omdat het EHRM de trials in absentia in strijd achtte met artikel 6 EVRM.18_{Naar aanleiding van de uitspraken van het EHRM is onder het Franse}

recht de trial in absentia enkel toegestaan indien de verdachte gevlucht is; de verdachte heeft in dat geval ook geen recht op een advocaat.19

In het accusatoir processtelsel zijn trials in absentia in beginsel niet toegestaan.20

Als de verdachte niet aanwezig is mag in beginsel het proces niet plaatsvinden.21

In gevallen waarin hij op een later moment van het proces niet meer aanwezig is mag het proces in beginsel wel doorgang vinden.22_{Ditzelfde geldt in beginsel}

voor veel inquisitoire systemen.23_{Staten van de civil law traditie staan bij}

uitzondering de trial in absentia toe in het geval dat de verdachte opzettelijk de 13 Pons, JICJ 8:5, p. 1310 14 Riachy, JICJ 8:5, p. 1296 15 Riachy, JICJ 8:5, p. 1295 16 Riachy, JICJ 8:5, p. 1295 17 Riachy, JICJ 8:5, p. 1296 18 Riachy, JICJ 8:5, p. 1296 19 Riachy, JICJ 8:5, p. 1297 20 Cassese, 2013,blz. 337 21 Cassese, 2013,, blz. 337 22 Cassese, 2013,blz. 338 23 Cassese, 2013,, blz. 338

(8)

strafrechtpleging probeert te ontlopen.24_{In deze systemen weegt het belang dat}

de samenleving heeft bij een strafproces zwaarder dan het belang van de partijen om aanwezig te zijn.25_{Een voorwaarde hiervoor is echter dat de rechten van de}

verdachte zijn gewaarborgd.

Er zijn drie gronden te onderscheiden waarin Staten regelmatig gebruikmaken van de absentia procedures.26

De eerste grond waarop er na een trial in absentia het recht bestaat op een nieuw proces.27_{De vraag is hoe deze twee processen zich tot elkaar verhouden. Maakt}

het tweede proces de trial in absentia legitiem?28_{Of moet het tweede proces}

gezien worden als een effective remedy voor de verdachte, wat zou betekenen dat de trial in absentia gebrekkig en geen eerlijk proces was?29

De tweede situatie waarin een trial in absentia vaak voorkomt is als de verdachte misbruik heeft gemaakt van zijn recht om aanwezig te zijn gedurende zijn

proces.30_{Dit kan voorkomen als de verdachte de zitting constant verstoort}

waardoor de rechter genoodzaakt is de zitting zonder hem voort te zetten.31

De derde situatie die zich kan voordoen is dat de verdachte zelf afstand doet van zijn recht om aanwezig te zijn bij zijn proces.32_{Van belang is hier echter wel dat}

de verdachte daadwerkelijk heeft gewild om afstand te doen van zijn recht om aanwezig te zijn.33

In de eerste situatie is sprake van een verdachte die niet gelokaliseerd kan worden of gevlucht is. In de tweede situatie kan gesproken worden van een verdachte die impliciet afstand doet van zijn recht om aanwezig te zijn. In de derde situatie wordt afstand gedaan door de verdachte van zijn recht op aanwezigheid.

24 Cassese, 2013,, blz. 338

25 Cassese, 2013,blz. 338

26 Jordash & Parker, JICJ 2010/8,p. 490

(9)

Door het EHRM is in verband met de verdachten die vallen onder de eerste categorie34_{dan ook uitgemaakt dat er geen sprake is van een verdachte die}

afstand heeft gedaan van zijn recht om aanwezig te zijn. 35_{Indien de verdachte}

niet gelokaliseerd kan worden kan er ook niet direct aangenomen worden dat er sprake is van een verdachte die op de vlucht is. Het is aan de Staat om aan te tonen dat de trial in absentia plaatsvond vanwege overmacht omdat de verdachte is gevlucht.36_{De Staat moet vervolgens alle wettelijke procedures volgen om te}

proberen de verdachte op de hoogte van zijn aanklacht te brengen. Er kan niet volstaan worden met een aanname dat de verdachte daarvan op de hoogte is.37

Hier kan niet gesproken worden van een verdachte die de intentie heeft gehad om afstand te doen van zijn recht op aanwezig te zijn tijdens zijn proces omdat hij in theorie kennis gehad kan hebben van zijn dagvaarding.38

1.2 Voordelen

Een belangrijk argument dat pleit voor trials in absentia is om de slachtoffers een veroordeling en afsluiting te kunnen geven.39_{Een hiermee samenhangend doel is}

om de slachtoffers te voorzien van de waarheid omtrent het voorval en een correcte beschrijving van de misdrijven die gepleegd zijn.40_{Om het proces dan}

niet voort te zetten omdat de verdachte om welke reden dan ook systematisch niet aanwezig kan zijn zou een schending opleveren van de rechten van de slachtoffers.41

Een van de voordelen van een trial in absentia is een van het beleidsmatige type. Het kan voor de Aanklager en de rechters van belang zijn om het proces voort te zetten als de verdachte zonder rechtvaardiging afwezig of onvindbaar is.42

Stappen zijn ondernomen om getuigen, slachtoffers en bewijsmiddelen gereed te 34 Verdachten die niet gelokaliseerd kunnen worden of op de vlucht zijn

35 EHRM, 12 februari 1985, Nr.9024/80, (Colozza tegen Italieë), par 28

36 EHRM, 12 februari 1985, Nr.9024/80, (Colozza tegen Italieë), par 30

37 EHRM, 10 november 2004, Nr. 56581/00 (Sejdovic tegen Italieë), par. 36

38 Jordash & Parker, JICJ 2010/8, p. 491

39 Shaw, Geo. Wash. Int.’l Rev. 2012/44,, blz. 109

40 Shaw, Geo. Wash. Int.’l Rev. 2012/44,, blz. 109

41 Shaw, Geo. Wash. Int.’l Rev. 2012/44,,, blz. 118

(10)

maken voor de zitting. Dit is des te meer van belang bij het STL; veel getuigen en slachtoffers zijn overgevlogen, ondergebracht en in getuigenbescherming

genomen.43_{Hier zijn veel publieke gelden aan uitgegeven; uitstel van het proces}

zal deze kosten verder opdrijven.44_{Dit zorgt dan ook voor meer druk vanuit de}

internationale gemeenschap op de Aanklager en de rechter om de zitting voort te zetten.45_{Het is immers een verspilling van de publieke gelden om constant de}

zitting uit te stellen of helemaal stop te zetten omdat de verdachte niet aanwezig is.46

Daarnaast kan de kwaliteit van het bewijs afnemen als het proces niet tijdig gestart wordt. Getuigen kunnen overlijden, herinneringen vervagen, het fysieke bewijs kan vergaan en de verjaringstermijn kan verstrijken.47_{In dit verband is}

ook aangetoond dat hoe meer tijd er verstrijkt, hoe kleiner de kans is op een succesvolle vervolging.48

Voorstanders van de trial in absentia bij het STL hebben in verband met de bovengenoemde argumenten gesteld dat een civil law stelsel wordt toegepast bij het STL en dat daarom de rol van de verdachte minder actief is. Daarom zou zijn aanwezigheid gemist kunnen worden op de zitting zonder tegen teveel

problemen aan te lopen.49_{Rechters maken actiever gebruik van het strafdossier}

waardoor de inbreng van de verdachte minder relevant zou zijn.50

Indien de verdachte verborgen wordt gehouden binnen een maatschappij zou een veroordeling van de verdachte in absentia door een rechter een morele trigger kunnen zijn voor deze maatschappij om hem af te stoten wat uiteindelijk tot zijn arrestatie zou kunnen leiden.51_{Door de veroordeling kunnen zij mogelijk}

niet meer bereid zijn hem schuil te houden. Daarnaast levert een veroordeling 43 Jordash & Parker, JICJ 2010/8, p. 500

(11)

ook een bevestiging op van de internationale normen die geschonden zijn door de verdachte.52_{De veroordeling kan ook de bereidheid van Staten vergroten om}

verdachten uit te leveren.53 1.3 Nadelen

Tegenover de druk die op rechters kan liggen om over te gaan tot een trial in absentia op grond van beleidsmatige overwegingen, staat de plicht van rechters om de rechten van de verdachte te garanderen.54_{Het recht van de verdachte om}

aanwezig te zijn bij zijn proces heeft een basis in het in het internationale recht.55

Dit recht kan niet tot volledige uitdrukking komen door enkel een advocaat toe te wijzen die namens de verdachte aanwezig is en verdediging kan voeren.56

Daarnaast is de rol van de verdachte van belang gedurende de procedure; de Aanklager presenteert zijn zaak en zijn bewijzen maar de verdachte moet de mogelijkheid behouden om deze te weerleggen en zijn versie te presenteren.57

Daarnaast is het moeilijk voor de rechter om vast te stellen of de rechten van de verdachte zijn geschonden zonder een verdachte die deze schending aandraagt.58

Zelfs als de verdachte een advocaat toegewezen heeft gekregen om zijn belangen te beschermen, dan moet het praktische belang van contact met de verdachte niet onderschat worden. Dit wordt tot uitdrukking gebracht in de instructies aan zijn advocaat.59_{Dit is ook van belang in het kader van de vraag of de verdachte}

psychisch in staat is om berecht te worden.60_{In de rechtspraak is dan ook gesteld}

dat in gevallen waarin de verdachte ambtshalve een niet gekozen advocaat toegewezen heeft gekregen het onvermijdelijk is dat deze nooit volledig de wil van de verdachte zal volgen. Dit houdt in dat hij dan ook nooit de verdediging zal kunnen bieden die de verdachte gewenst zou hebben.61_{Bij het Internationaal}

Tribunaal voor Rwanda (hierna ICTR) en het Internationaal Tribunaal voor 52 Shaw, Geo. Wash. Int.’l Rev. 2012/44,,, blz. 114

56 Jordash & Parker, JICJ 2010/8,, p. 499

58 Pons, JICJ 8:5, p. 1310

(12)

Joegoslavieë (hierna ICTY) is tevens geoordeeld dat de advocaat zelfs geen verdediging mag voeren op de feiten zonder instructies van de verdachte.62

Met betrekking tot het argument dat het STL een civil law karakter heeft kan gesteld worden dat er procedureel gezien weinig verschillen zijn tussen het Statuut van het STL en de Statuten van de ICTR, ICTY, ICC en het Speciaal

Tribunaal voor Sierra Leone (hierna SCSL).63_{Deze tribunalen hebben echter allen}

een gemengd systeem; de procedures bevatten zowel aspecten van civil law als common law.64_{Bij die tribunalen zijn deels ook de procespartijen leidend. Bij het}

STL komt dit ook tot uitdrukking in de verzoeken om onderzoek. Deze worden gedaan door de partijen.65_{De uitslagen van deze, door de partijen verzochte}

onderzoeken zullen dan op zitting getoetst worden en als bewijs dienen.66

Tevens kunnen getuigen minder snel bereid zijn om te getuigen op zitting tegen de verdachte omdat deze verdachte niet in hechtenis is genomen en daarom een gevaar voor hen kan vormen.67

Met betrekking tot het ICC is aangevoerd dat trials in absentia de legitimiteit van het Hof aantast.68_{De trial in absentia kan immers in een veroordeling eindigen}

maar er is geen mogelijkheid om de verdachte te detineren; de tribunalen en het Hof zijn afhankelijk van de Staten om de verdachte aan hen uit te leveren.69_{In dit}

argument wordt gesteld dat een instantie die niet in staat is de opgelegde straf op te leggen enkel een “show proces” houdt.70

Een ander nadeel van trial in absentia is dat twee keer de kosten worden

gemaakt van het proces indien de verdachte een nieuw proces krijgt; de rechter oordeelt twee keer, mogelijke getuigen worden twee keer gedaagd, twee maal 62 Jordash & Parker, JICJ 2010/8,p. 502

65 Artikel 17 Statute of the Special Tribunal for Lebanon

(13)

worden de kosten voor een advocaat gemaakt en twee maal die van een zitting.71

Aangevoerd is dat het daarom een verspilling van gelden is om een trial in absentia te houden als de verdachte toch een nieuw proces krijgt.72

(14)

Hoofdstuk 2: Trial in absentia bij het STL

2.1 De regelgeving

Het STL heeft een mandaat om personen te vervolgen die de aanslag van 14 februari 2005 hebben gepleegd.73_{Dit houdt mede in dat het STL jurisdictie heeft}

over vergrijpen die gepleegd zijn tussen 1 oktober 2004 en 12 december 2005 indien die verbonden zijn aan de aanslag of van eenzelfde aard en ernst zijn.74

Daarnaast kan het STL jurisdictie verkrijgen over vergrijpen die gepleegd zijn na de aanslag indien de partijen dit beslissen, de VN Veiligheidsraad hier

toestemming voor geeft en zij verbonden zijn aan de aanslag.75_{Het materieële}

recht dat het STL toepast is de Lebanese Criminal Code.76_{Dit maakt het STL uniek}

ten opzichte van de andere tribunalen. Het STL ziet enkel op de vervolging van de betrokkenen bij eéeén specifiek incident, past Libanees recht toe en kent de

mogelijkheid van de trial in absentia.77_{Waarmee de regeling van de trial in}

absentia het STL nog verder onderscheidt is met de mogelijkheid om tot vervolging van een verdachte over te gaan nadat hij de oproeping enkel heeft ontvangen via de media of door een mededeling van de STL aan zijn Staat.78

Het STL is een ad hoc Tribunaal; dit houdt in dat het geen permanent instituut is.79_{Hoe lang het STL zal blijven bestaan is onduidelijk; het mandaat is in 2007}

door de Verenigde Naties afgegeven voor een periode van drie jaar met de mogelijkheid tot verlenging van deze periode.80

78 Artikel 22 lid 2 sub a Statute of the Special Tribunal for Lebanon

79 Jordash & Parker, JICJ 2010/8,Blz. 497

80 Artikel 21 lid 1 van de Agreement between the United Nationals and the Lebanese Republic on the establishment of the Special Tribunal for Lebanon

(15)

Op grond van artikel 22 van het Statuut van het STL is het toegestaan om een strafrechtelijke procedure te voeren in afwezigheid van de verdachte.81_Het

artikel luidt als volgt:

“1. The Special Tribunal shall conduct trial proceedings in the absence of the accused, if he or she:

(a) Has expressly and in writing waived his or her right to be present;

(b) Has not been handed over to the Tribunal by the State authorities concerned; (c) Has absconded or otherwise cannot be found and all reasonable steps have been taken to secure his or her appearance before the Tribunal and to inform him or her of the charges confirmed by the Pre-Trial Judge.

2. When hearings are conducted in the absence of the accused, the Special Tribunal shall ensure that:

(a) The accused has been notified, or served with the indictment, or notice has otherwise been given of the indictment through publication in the media or communication to the State of residence or nationality;

(b) The accused has designated a defence counsel of his or her own choosing, to be remunerated either by the accused or, if the accused is proved to be indigent, by the Tribunal;

(c) Whenever the accused refuses or fails to appoint a defence counsel, such counsel has been assigned by the Defence Office of the Tribunal with a view to ensuring full representation of the interests and rights of the accused.

3. In case of conviction in absentia, the accused, if he or she had not designated a defence counsel of his or her choosing, shall have the right to be retried in his or her presence before the Special Tribunal, unless he or she accepts the

judgement.”82

Uit lid 1 blijkt dan ook dat een trial in absentia enkel toegestaan is indien: 1. de verdachte afstand heeft gedaan van zijn recht om aanwezig te zijn bij

het proces;

2. de autoriteiten van een Staat aan wie om uitlevering is verzocht de verdachte niet hebben uitgeleverd aan het Tribunaal;

81 Artikel 22 Statute of the Special Tribunal for Lebanon

(16)

3. de verdachte gevlucht is;

4. de verdachte niet gevonden kan worden.

Lid 2 behelst de volgende rechten voor de verdachte tijdens de trial in absentia: 1. de verdachte moet in kennis gesteld worden van de aanklacht;

2. de verdachte heeft recht op een advocaat;

3. het Tribunaal kan aan de verdachte een advocaat toewijzen.

Een trial in absentia vindt plaats als de verdachte afstand heeft gedaan van zijn recht om aanwezig te zijn83_{, niet uitgeleverd is door een Staat aan het STL}84_of

indien hij niet gevonden kan worden door het STL.85_{In het laatste geval moeten}

“all reasonable steps” genomen worden om de verdachte te vinden en hem in kennis te stellen van de aanklacht. De verdachte kan afstand doen van zijn recht om aanwezig te zijn door schriftelijk zijn recht op aanwezigheid in te trekken.86

Uit de bewoording van het artikel valt ook op te maken dat het verplicht is om in deze gevallen een trial in absentia te houden.87

Het in kennis stellen van de aanklacht waar lid 2 over spreekt wordt bij voorkeur gedaan middels een dagvaarding.88_{Indien niet bekend is waar de verdachte}

verblijft zal het Tribunaal overgaan tot de “notice-otherwise-given” procedure. De “notice-otherwise-given” procedure is het in kennis stellen van de verdachte van de procedure die tegen hem ingesteld wordt via de Staat waar de verdachte vermoedelijk verblijft of de Staat waar hij de nationaliteit van bezit, of een publicatie in de media.89

Indien de Staat waar de verdachte verblijft weigert om de verdachte uit te leveren zal de Trial Chamber moeten overleggen met de Voorzitter om te bevestigen dat alle mogelijkheden zijn uitgeput om de verdachte zijn

83 Artikel 22 lid 1 sub a Statute of the Special Tribunal for Lebanon

84 Artikel 22 lid 1 sub b Statute of the Special Tribunal for Lebanon

85 Artikel 22 lid 1 sub c Statute of the Special Tribunal for Lebanon

86 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1300

87 Zakerhossein & De Brouwer, Crim. L. Forum 2015/26, blz 194

88 Artikel 22 lid 2 sub 1 Statuut van het Speciaal Tribunaal voor Libanon

(17)

aanwezigheid te kunnen garanderen.90_{Daarnaast zal worden onderzocht of de}

verdachte een advocaat kan aanwijzen om zijn belangen te behartigen en of de verdachte via een video-conferentie aanwezig kan zijn.91_{Indien dit alles niet}

mogelijk blijkt te zijn zal er tot een trial in absentia overgegaan worden. De vraag is echter of de verdachte in dit geval daadwerkelijk op de hoogte is van de

aanklacht.92_{Bepleit is dat dit scenario te meer kan voorkomen indien de}

verdachte verbonden is aan de Syrische intelligence dienst aangezien Syrieë heeft aangegeven geen verdachten te zullen uitleveren aan het STL.93

Wanneer de verdachte niet aanwezig is heeft hij de mogelijkheid een advocaat aan te stellen om zijn belangen te behartigen.94_{Indien de verdachte dit niet kan,}

dan wel niet doet, wordt er een advocaat voor hem aangewezen van de Defence Office.95_{Hier blijkt uit dat het belangrijk wordt geacht dat de verdachte}

bijgestaan wordt door een advocaat.96_{Het is van belang dat de advocaat de}

belangen van de verdachte verdedigt en zijn recht op een eerlijk proces waarborgt.97_{Bij gebruik making van deze aangewezen advocaat zal de trial in}

absentia dezelfde procedures volgen als zou gebeuren tijdens een proces waar hij wel aanwezig zou zijn.98_{Er dient echter niet vergeten te worden dat de}

afwezigheid van de verdachte een groot obstakel zal vormen in de verdediging van de verdachte; de instructies van de verdachte aan de verdediging met betrekking tot bewijs en getuigenverhoren kunnen cruciaal zijn.99

De verdachte heeft recht op een nieuwe procedure bij het STL op het moment dat hij alsnog uitgeleverd wordt aan het Tribunaal.100_{Het Statuut maakt onderscheid}

92 Jordash & Parker, JICJ 2010/8, Blz. 497

93 Jordash & Parker, JICJ 2010/8, Blz. 497

94 Artikel 22 lid 2 sub 2 Statute of the Special Tribunal for Lebanon

95 Artikel 22 lid 2 sub 2 Statute of the Special Tribunal for Lebanon

98 Rule 107 Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon; Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1303

(18)

tussen de situatie waarin de verdachte wordt uitgeleverd gedurende zijn proces of na de uitspraak.101

Artikel 108 van de Rules of Procedure and Evidence van het STL luidt als volgt: “(A) Where the accused has failed to take part in proceedings before the Tribunal, has not appointed counsel of his choosing nor has accepted in writing

appointment of counsel by the Tribunal and then appears before the Trial Chamber prior to conclusion of the in absentia proceedings, including any sentencing, the Trial Chamber shall terminate proceedings and, unless the accused explicitly declares that he does not seek a new trial, initiate proceedings ex novo.

(B) After hearing the Parties and the victims participating in the proceedings, and acting in the interests of a fair and expeditious trial and of the good administration of justice, the Trial Chamber may, subject to the consent of the Defence, decide that part of the in absentia proceedings may be utilised in the new proceedings, and, if so, to what extent.

(C) Any Party may appeal to the Appeals Chamber against a ruling made under paragraph (B) by filing an appeal within fourteen days.

(D) Once the in absentia proceedings have been terminated because of the appearance of the accused, the trial shall continue whether or not the accused absconds. The right to retrial may be exercised only once.”102

Dit artikel is van toepassing indien de verdachte voor het Tribunaal verschijnt voordat de uitspraak is gedaan. Het uitgangspunt is dan ook dat de Trial

Chamber het proces staakt en een nieuw proces begint en in dit nieuwe proces de artikelen toepast die gelden voor een aanwezige verdachte, tenzij de verdachte verklaart geen nieuw proces te willen.103_{Indien de verdachte zich nogmaals}

onttrekt aan het Tribunaal dan heeft hij geen recht meer op een nieuw proces.104

Ondanks zijn recht op een nieuw proces kan de Chamber besluiten om een deel 101 Artikel 108 lid A en artikel 109 Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

102 Rule 108 Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

103 Rule 108 Lid B Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

(19)

van het gevoerde proces in stand te laten.105_{Dit is mogelijk na het horen van}

zowel de procespartijen als de slachtoffers om vertraging van het proces te verkleinen.106

Artikel 109 van de Rules of Procedure and Evidence van het STL is van toepassing indien de verdachte wordt uitgeleverd na de uitspraak van de Chamber en luidt als volgt:

“(A) Where an accused appears before the Tribunal after a trial in absentia, including sentencing, if any, has been concluded he shall state his position and submissions as to the procedural consequences of his appearance.

(B) At his appearance before the Tribunal, the accused may choose in writing to accept both the judgement and sentence, if any.

(C) If the accused has been convicted in absentia by the Trial Chamber, he may: (i) accept in writing the judgement and/or sentence;

(ii) request in writing a retrial;

(iii) accept in writing the judgement and request a new hearing in respect of his sentence, or

(iv) appeal against conviction or sentence, or both, if he has waived in writing his right to retrial. The time-limit within which to file the appeal shall run from the date of the waiver of his right to retrial.

(D) Where, after the Prosecutor has appealed a judgement or sentence rendered in absentia, the accused appears, the Appeals Chamber shall terminate appellate proceedings and remit the case to the Trial Chamber, unless the accused accepts in writing the judgement and sentence, if any, of the Trial Chamber.

(E) If the accused has been convicted in absentia by the Appeals Chamber, he may:

(i) accept in writing the conviction or sentence; (ii) request a retrial;

(iii) accept in writing the conviction and request a new hearing in respect of his sentence; or

105 Rule 108 Lid B Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

(20)

(iv) accept the Trial Chamber’s judgement of acquittal and request a new hearing on appeal.

(F) This Rule does not apply to an accused who appointed, and was represented by, defence counsel to represent him during the trial in his absence.”107

Opvallend is dat indien de verdachte voor het Tribunaal verschijnt nadat er uitspraak is gedaan in zijn proces het uitgangspunt niet een nieuw proces is. De verdachte moet een keuze maken. De verdachte heeft vier opties:

1. Hij kan de uitspraak en/of straf accepteren.108

2. Hij kan de uitspraak en/of straf accepteren en hiertegen in hoger beroep gaan.109

3. Hij kan de uitspraak accepteren en een verzoek indienen om gehoord te worden met betrekking tot de straf.110

4. Hij kan een verzoek indienen tot een nieuw proces met betrekking tot het hele proces of enkel de straf.111

Zoals reeds aangegeven is het STL een ad hoc Tribunaal. De vraag is hoe het recht op een nieuw proces vormgegeven wordt indien het STL opgeheven wordt.112

Deze vraag kan temeer gesteld worden aangezien artikel 22 van het Statuut een recht op een nieuw proces verzekert bij het STL.113_{Hoe kan dit als het STL wordt}

opgeheven? Mogelijk wordt er voor het STL een residual mechanism opgesteld. Dit is tevens het geval geweest voor het ICTY en het ICTR. Indien de VN hier niet toe overgaat zal de regeling niet conform het EVRM zijn.

2.2De achtergrond

107 Artikel 109 lid C sub 1 Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

108 Artikel 109 lid C sub 1 en 109 lid E sub 1 Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

109 Artikel 109 lid C sub 4 Rules of Procedure and evidence Special Tribunal for Lebanon

(21)

Het doel van het Tribunaal is om de Libanese overheid te assisteren in het onderzoek naar de aanslag van 14 februari 2005 in Beirut.114_{Het ziet dan ook}

enkel op de vervolging wegens deze terroristische aanslag en delicten die hiermee te maken hebben.

Tijdens het opstellen van het Statuut zijn er discussies geweest over het al dan niet toestaan van de trial in absentia.115_{Deze discussie is voornamelijk gevoerd}

omdat de reeds bestaande Tribunalen geen gebruik maakten van de trial in absentia procedure.116

Het was van belang voor het STL dat er gebruik gemaakt kon worden van trial in absentia procedure wegens de misdrijven en de daders die voorkomen bij het Tribunaal.117_{De reeds bestaande Tribunalen behandelden misdrijven tegen de}

mensheid, oorlogsmisdrijven, genocide en andere internationale misdrijven, terwijl het STL zich richt op de berechting van een terroristische aanslag.118_Dit

onderscheid werd van belang geacht omdat het onderzoek naar terrorisme complexer is dan andere misdrijven en naar haar aard meer verborgen.119_Dit

vormt een obstakel in het identificeren en opsporen van de daders.120_Daarnaast

bestaat het gevaar dat zelfs indien de verdachten opgespoord zijn de Staat waarin zij verblijven niet bereid is tot uitlevering over te gaan.121_{Om toch deze}

verdachten te kunnen berechten werd het van belang geacht om de trial in absentia mogelijk te maken bij het STL.122

Daarnaast kan de reden van afwezigheid van een verdachte van terrorisme liggen in de onmogelijkheid voor de verdachte om aanwezig te zijn terwijl hij het wel zou willen. In dit kader wordt gesteld dat verdachte terroristen vaak niet in staat zijn om naar bepaalde Staten af te reizen, waaronder Nederland.123_{Zij staan vaak}

115 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1298 116 Riachy, JICJ 8:5 Blz. 1298 117 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1298 118 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1298 119 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1298 120 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1298 121 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1298 122 Riachy, JICJ 8:5Blz. 1298 123 Riachy, JICJ 8:5, Blz. 1301

(22)

op terrorismelijsten en zullen daarom in bepaalde Staten bij aankomst in detentie worden genomen of niet toegelaten worden in de Staat. Het is tevens mogelijk dat de verdachte zich in detentie bevindt van een andere Staat die hem noch wenst uit te leveren aan het STL noch aan Libanon.124_{Hoewel de verdachte}

in dit geval wellicht aanwezig zou willen zijn tijdens de procedure is gesteld dat het belang om over te gaan tot het proces prefereert boven de behoefte van de verdachte om aanwezig te zijn.125

De Verenigde Naties heeft in deze discussie het standpunt ingenomen dat oorlogsmisdadigers en verdachten van internationale misdrijven gemakkelijk jaren lang kunnen onderduiken.126_{Deze groep verdachten heeft meer macht,}

meer financieën en wordt vaak bijgestaan door grote georganiseerde groepen, waaronder in sommige gevallen Staten.127_{Indien een trial in absentia niet}

toegestaan zou zijn, dan zouden deze verdachten niet vervolgd kunnen worden. Het belang van een efficieënt en voortvarend proces kan medebrengen dat er een mogelijkheid dient te bestaan om over te gaan tot een trial in absentia.128_{Dit zal}

voornamelijk het geval zijn indien het ernaar uitziet dat de verdachte niet binnen een redelijke termijn voor het Tribunaal zal verschijnen.129

Als ondersteunend argument is aangedragen dat het STL voornamelijk gebaseerd is op de civil law traditie; het materieële recht dat toegepast zal worden is

Libanees recht dat tot de civil law traditie behoort.130_{Binnen de civil law traditie}

wordt de trial in absentia procedure in veel landen toegestaan. Dit is deels te verklaren door de leidende rol van de rechter waardoor deze zelfstandig

onderzoek kan doet en niet enkel afhankelijk is van de input van de partijen. Op grond van deze argumentatie hebben zowel de Secretary-General als de

128 Pons, JICJ 8:5, blz. 1318

129 Pons, JICJ 8:5, blz. 1318

(23)

President van het STL zich op het standpunt gesteld voorstander te zijn van de trial in absentia.131

Syrieë heeft gesteld geen verdachten uit te zullen leveren aan het Tribunaal.132_Dit

is vermoedelijk een reden geweest voor de clausule in artikel 22 (1)(b) van het Statuut.133

Er is uiteindelijk toe besloten om te kiezen voor een systeem waarin de trial in absentia is toegestaan onder de voorwaarde dat er bepalingen in het Statuut werden opgenomen die garandeerden dat het recht op een eerlijk proces werd beschermd.134

(24)

Hoofdstuk 3: Bestaande Procedures

3.1 Nederland

Op grond van artikel 6 EVRM en het Wetboek van Strafvordering (WvSv) heeft de verdachte recht om aanwezig te zijn tijdens zijn proces.135_{Indien de verdachte}

echter niet verschijnt voor de zitting kan het proces in zijn afwezigheid plaatsvinden, i.e. de zg. verstekprocedure. De verdachte is geen verplichte

procespartij, het is dan ook niet vereist dat hij aanwezig is.136_{Van artikel 6 EVRM}

kan afgeweken worden op grond van het algemeen belang, het is geen absoluut recht.137_{Op grond hiervan heeft de wetgever de verstekprocedure mogelijk}

gemaakt.138_{Deze belangenafweging werkt door in de betekeningseisen van de}

dagvaarding.139_{Indien voldaan is aan de vereisten van artikel 280 WvSv dient de}

rechter een belangenafweging te maken tussen de strafrechtspleging en de rechten van de verdachte.140_{De voorwaarden om over te gaan tot de}

verstekprocedure zijn te vinden in artikel 280 WvSv dat als volgt luidt: “1. In het geval dat de verdachte niet op de terechtzitting verschijnt en de rechtbank geen aanleiding ziet voor

a. het nietig verklaren van de dagvaarding op grond van artikel 278, eerste lid of b. het verlenen van een bevel tot medebrenging van de verdachte, bedoeld in artikel 278, tweede lid,

beveelt zij dat tegen de verdachte verstek wordt verleend en dat de behandeling van de zaak buiten zijn aanwezigheid wordt voortgezet, tenzij zij heeft ingestemd met verdediging op de voet van artikel 279.

2. De rechtbank verklaart het verstek vervallen, indien de verdachte alsnog op de terechtzitting of na de hervatting daarvan in persoon verschijnt of zich alsnog laat verdedigen met inachtneming van artikel 279, eerste lid.

135 Pelsser, Tekst & Commentaar Strafrecht 2010, par 1

136 Corstens 2010, blz 656

139 Corstens 2010, blz. 656

(25)

3. Bij toepassing van het tweede lid, wordt het onderzoek opnieuw aangevangen, met dien verstande dat de rechtbank kan bepalen dat bepaalde

onderzoekshandelingen niet opnieuw zullen plaats vinden.”

Uit dit artikel volgt dat er voldaan moet worden aan enkele voorwaarden wil de rechter verstek verlenen.

1. De verdachte is niet op zitting verschenen.141

2. De dagvaarding is geldig uitgereikt in de zin van artikel 278 WvSv.142

3. De rechtbank ziet geen aanleiding tot het verlenen van een bevel tot medebrenging van de verdachte in de zin van artikel 278 lid 2 WvSv.143

4. De rechtbank gaat niet akkoord met het verzoek van de raadsman om de verdachte in absentia te verdedigen/er is geen verzoek gedaan tot verdediging in absentia. 144

Van belang is derhalve dat de verdachte rechtsgeldig is opgeroepen. Van belang is niet of de dagvaarding de verdachte daadwerkelijk heeft bereikt. Getoetst moet worden of er aan de wettelijke voorwaarden is voldaan.145_{Indien dit niet gebeurd}

is zal de rechtbank de dagvaarding vernietigen.146

De raadsman kan namens de verdachte om aanhouding van de zaak verzoeken. Hier dient hij gegronde redenen voor aan te voeren.147_{Aan dit verzoek dient}

gehoor gegeven te worden indien redelijkerwijs niet van de verdachte gevergd kan worden dat hij aanwezig is tijdens de zitting.148_{Hier kan van afgeweken}

worden als de berechting hierdoor een te grote vertraging zal oplopen.149_De

rechter kan tevens de verdachte gelasten te verschijnen op zitting150_{, hier kan de}

rechter toe overgaan indien hij de verdachte wil zien in verband met straftoemeting of in verband met een op te leggen sanctie.151

141 Artikel 280 lid 1 Wetboek van Strafvordering

142 Artikel 280 lid 1 sub a Wetboek van Strafvordering

143 Artikel 280 lid 1 sub b Wetboek van Strafvordering

145 Pelsser, Tekst & Commentaar Strafrecht 2010,, par 2.c

147 Pelsser, Tekst & Commentaar Strafrecht 2010,, par 2.d

150 Artikel 258 lid 2 Wetboek van Strafvordering jo 278 lid 2 Wetboek van Strafvordering

(26)

De verdachte kan tevens zijn raadsman machtigen om de verdediging namens hem te voeren in zijn afwezigheid.152_{Dit is echter geen absoluut recht. Indien de}

rechter het wenselijk acht voor de goede strafrechtpleging om de verdachte eerst te zien kan hij besluiten geen toestemming te geven aan de raadsman om de verdachte in afwezigheid te vertegenwoordigen. In dat geval zal hij

medebrenging van de verdachte gelasten.153_{Indien de verdachte aan dat bevel}

geen gehoor geeft zal de rechter telkens opnieuw dienen te beoordelen of het voldoende is om slechts de gemachtigde raadsman op zitting te hebben.154_Indien

de rechter echter akkoord gaat met het verzoek van de verdachte zal het proces, ondanks de fysieke afwezigheid van de verdachte, op tegenspraak

plaatsvinden.155_{Dit betekent vervolgens dat de raadsman alle bevoegdheden kan}

uitoefenen die aan de verdachte toekomen tijdens de terechtzitting, waaronder toestemmen met een wijziging tenlastelegging.156_{Dit geldt voor een uitdrukkelijk}

gemachtigde raadsman. Het is slechts bij wijze van hoge uitzondering toegestaan dat een raadsman zonder uitdrukkelijke machtiging de verdediging mag voeren namens de verdachte.157

Indien zowel de verdachte als de uitdrukkelijk gemachtigde raadsman afwezig zijn is het uitgangspunt dat de rechtbank verstek dient te verlenen.158_{Hier wordt}

vanaf geweken indien de dagvaarding niet rechtsgeldig is uitgereikt of indien de rechter de verdachte beveelt aanwezig te zijn.159_{Na het verlenen van verstek zal}

de rechtbank de zaak inhoudelijk behandelen.160_{Wanneer de verdachte}

verschijnt wordt het verstek vervallen verklaard.161_{Dit kan zich voordoen}

wanneer de verdachte op een later moment verschijnt op grond van een bevel tot medebrenging, indien de verdachte of de raadsman gedurende het proces

152 artikel 279 lid 1 Wetboek van Strafvordering

153 Corstens 2010,, blz 657

156 Artikel 331 lid 1 Wetboek van Strafvordering jo 3014 lid 2 Wetboek van Strafvordering

157 Corstens 2010, Blz 658

159 Corstens 2010, blz. 673

(27)

verschijnt of de verdachte of de raadsman verschijnt na een schorsing van de zitting.162_{Na de vervallenverklaring zal de zaak opnieuw behandeld dienen te}

worden, tenzij er onderzoekshandelingen hebben plaatsgevonden die niet nogmaals kunnen plaatsvinden.163

3.2Nurembergtribunaal

Het Nurembergtribunaal wordt gezien als het Tribunaal wat de basis gelegd voor de hedendaagse Tribunalen en internationale Strafhoven.164_{Het Statuut van dit}

tribunaal verschafte relatief veel rechten aan de verdachte.165_{Dit werd benadrukt}

door de Aanklager met de stelling dat de wijze waarop de verdachten behandeld worden de wijze waarop de toekomst het Tribunaal zal zien bepaald.166_{Voor het}

Tribunaal werden misdrijven vervolgd die gepleegd zijn tijdens de Tweede Wereld Oorlog Het Tribunaal is opgezet door de Geallieerden. Zij hebben ervoor gekozen om enkel de reeds in gevangenschap genomen verdachten te berechten voor het Tribunaal.167_{De insteek van het opzetten van het Tribunaal was om te}

laten zien dat de Geallieerden in staat waren om de verdachten tot

verantwoording te roepen voor hun daden.168_{De verdachten die berecht werden}

werden ook gekozen op basis van het mogelijke succes dat behaald kon worden met de berechting van de verdachten.169_{Het mogelijke succes werd dan ook}

mede bepaald door de mogelijkheid om de verdachte al dan niet in hechtenis te krijgen.170

Trials in absentia waren toegestaan bij het Nuremberg Tribunaal.171_{Het artikel}

dat de in absentia procedure regelde luidde als volgt:

“The Tribunal shall have the right to take proceedings against a person charged with crimes set out in Article 6 of this Charter in his absence, if he has not been 162 Corstens 2010, blz 674

164 Zakerhossein & De Brouwer, Crim. L. Forum 2015/26,, blz 184

165 Chenivesse & Piranio, Cam. Rev. Int. Aff. 2011/24:3, blz 407

166 Chenivesse

& Piranio, Cam. Rev. Int. Aff. 2011/24:3, blz 407

(28)

found or if the Tribunal, for any reason, finds it necessary, in the interests of justice, to conduct the hearing in his absence.”172

Indien de verdachte zich niet in hechtenis van de Geallieerden bevond diende hij op de hoogte te worden gesteld van de aanklacht tegen hem.173_Deze

inkennisstelling is niet mogelijk bij een gevluchte verdachte. Conform de Civil Law traditie die Frankrijk destijds kende deed de verdachte die op de vlucht was dan ook afstand van het recht om aanwezig te zijn.174_{Dit waren de enige artikelen}

met betrekking tot de trial in absentia. Het Statuut bevat geen artikelen met betrekking tot waarborgen of procedures. Er bestond dan ook geen recht op een nieuw proces.175_{De verdachte die veroordeeld was in absentia had ook geen}

recht om hoger beroep in te stellen.176

Het is opmerkelijk dat ervoor is gekozen om de trial in absentia toe te staan aangezien een deel van de oprichters van het Tribunaal deze procedure zelf niet toestonden.177_{Dit werd echter noodzakelijk geacht in het licht van de ernst van}

de misdrijven die gepleegd zijn tijdens WO II.178_{Daarnaast kan dit verklaard}

worden doordat er elementen van de Civil Law traditie terug te vinden zijn in het recht van het Tribunaal. Dit is ook logisch aangezien Frankrijk, een van de

Geallieerden, een Civil Law traditie kent met een ruime mogelijkheid voor in absentia trials.179

Er is eéeén verdachte veroordeeld in absentia door het Nuremberg Tribunaal.180_Dit

was de verdachte Bormann. Hij is ter dood veroordeeld.181_{Bormann was door}

middel van de media geïënformeerd over de aanklacht die aanhangig was gemaakt tegen hem voor het Tribunaal.182_{Bormann heeft een advocaat toegewezen}

gekregen welke zijn verdediging voerde.183_{Indien Bormann na zijn veroordeling}

172 Artikel 12 Charter of the Nuremburg Tribunal

177 US en UK

178 Cassese, 2013,, blz 367

179 Zakerhossein & De Brouwer, Crim. L. Forum 2015/26, blz 185

(29)

gevonden zou worden dan zou de Counsil Control for Germany omstandigheden strafverlagende omstandigheden kunnen aannemen.184_{Opvallend is dan ook dat}

hier dus geen sprake is van een nieuw proces, enkel een mogelijkheid om een nieuwe strafmaat vast te stellen.

3.3Internationaal Straf Tribunaal voor Joegoslavië en het Internationaal Straf Tribunaal voor Rwanda

Zowel het Statuut van het ICTY als het Statuut van het ICTR hebben geen

expliciete regeling met betrekking tot de trial in absentia.185_{In de Statuten is het}

recht van de verdachte opgenomen om aanwezig te zijn tijdens zijn berechting.186

Hier is voor gekozen omdat de VN Secretary General heeft gesteld dat een

strafproces waar de verdachte nimmer voor het Tribunaal is verschenen in strijd is met artikel 14 van het IVBPR.187

Er is echter wel gekozen voor een regeling die de situatie reguleert waarin het onmogelijk is gebleken om een dagvaarding uit te reiken aan de verdachte.188_Van

belang is dat de Aanklager aantoont dat die alle redelijke stappen heeft gezet om een dagvaarding uit te brengen.189_{In dit kader dient hij tevens de Staat waarin hij}

zich het laatst bevond, heeft verzocht de dagvaarding uit te reiken.190_{Mocht de}

locatie van de verdachte onbekend zijn, dan dient de Aanklager alle mogelijke stappen te ondernemen om zijn locatie vast te stellen. Hierbij kan hij mede gebruik maken van de media.191_{Indien er dan vastgesteld wordt dat de}

dagvaarding niet op de gebruikelijke wijze uitgereikt kan worden dan kan de

184 Artikel 29 Charter of the Nuremburg Tribunal

185 Cassese, 2013,, blz 360

186 artikel 21(4)(d) Statute of the International Criminal Tribunal for the former Yogoslavia en artikel 20 (4)(d) Statute of the International Criminal Tribunal for Rwanda

188 Artikel 61 Rules of Procedure and Evidence of the International Criminal Tribunal for the former Yogoslavia

189 Artikel 61 (1)(a) (i) Rules of Procedure and Evidence of the International Criminal Tribunal for the former Yogoslavia

190 Artikel 61 (1)(a) (i) Rules of Procedure and Evidence of the International Criminal Tribunal for the former Yogoslavia

191 Artikel 61 (1)(a) (ii) Rules of Procedure and Evidence of the International Criminal Tribunal for the former Yogoslavia

(30)

rechter de dagvaarding in openbaarheid uitspreken en het proces voortzetten.192

Van deze regeling is tot op heden geen gebruik gemaakt.193_{Van belang is echter}

dat dit niet gezien wordt als een trial in absentia.194_{Het is slechts bedoeld als een}

procedure om het mogelijk te maken dat er een internationaal arrestatiebevel wordt uitgevaardigd zodat de verdachte voor het ICTY/ICTR kan verschijnen en niet om zijn schuld vast te stellen.195_{Het is dan ook geen volwaardige in absentia}

procedure.

Er is echter geen regeling met betrekking tot de vraag wat er dient te gebeuren indien de verdachte expliciet afstand doet van zijn recht om aanwezig te zijn of impliciet afstand doen door niet te voldoen aan een oproeping van het

Tribunaal.196_{De ICTY Appeals Chamber heeft hier een uitspraak over gedaan in}

de Blaskic zaak.197_{De Appeals Chamber heeft in deze zaak geoordeeld dat trials}

in absentia toegestaan zijn bij wijze van hoge uitzondering. Indien een verdachte niet voor het Tribuaal verschijnt dient hij in “contempt of court” gehouden te worden. Verschijnt hij zelf hierna niet voor het Tribunaal dan mag de zaak in absentia verder afgedaan worden.198

3.4Speciaal Hof voor Sierra Leone

Bij het Speciale Hof voor Sierra Leone (hierna SCSL) zijn trials in absentia toegestaan indien de verdachte aanwezig is geweest tijdens de eerste zitting en daarna weigert aanwezig te zijn gedurende het proces of op de vlucht is.199_Dit

principe staat bekend als het “semel praesens semper praesens” beginsel, wat betekent ‘eens aanwezig geweest betekent altijd aanwezig’.200_{Dit beginsel is}

vastgelegd in artikel 60 (a) van de Procedureregels van de SCSL. Het artikel luidt als volgt: (i) the accused has made his initial appearance, has been afforded the 192 Artikel 61 (1)(b) Rules of Procedure and Evidence of the International Criminal Tribunal for the former Yogoslavia

196 Cassese, 2013,blz 360

197 ICTY, 29 oktober 1997, Nr. IT-95-14 (Blaskic Subpoena),par 59

198 ICTY, 29 oktober 1997, Nr. IT-95-14 (Blaskic Subpoena),par 59

199 Artikel 60 Rules and procedure and evidence for the Special Court of Sierra Leone

(31)

right to appear at his own trial, but refuses so to do; or ii) the accused, having made his initial appearance, is at large and refuses to appear in court.

Hier volgt uit dat het geen pure in absentia procedure is. De verdachte dient minstens een keer aanwezig te zijn geweest en vervolgens te weigeren aanwezig te zijn of gevlucht te zijn. Dit wordt opgevat door het Tribunaal als impliciet of expliciet afstand doen van het recht om aanwezig te zijn.201_{De verdachte heeft}

gedurende de verdere procedure onverkort recht op een advocaat.202_{Hoewel dit}

beginsel wordt toegepast in zaken die zich voordoen voor het tribunaal, bevat het Statuut geen artikel dat dit onderwerp verder reguleert.203_{Er wordt wel gesteld}

dat dit dan ook vergelijkbaar is met een volledige in absentia procedure omdat de verdachte niet aanwezig is tijdens de strafmaatprocedure.204_{Het Tribunaal}

heeft hier zelf over gesteld dat de berechting in de afwezigheid van de verdachte in beginsel niet uitgesloten is, maar slechts in uitzonderlijke omstandigheden legaal is.205_{Deze uitspraak is gedaan in het kader van de eerste berechting van}

een verdachte in absentia. Conform de Procedureregels is de verdachte in die zaak de eerste keer aanwezig geweest, maar weigerde hierna te verschijnen.206

De verdachte erkende het Tribunaal niet. In deze zaak heeft het Tribunaal gesteld dat het toegestaan is omdat de verdachte uitdrukkelijk afstand doet van zijn recht om aanwezig te zijn door te weigeren te verschijnen en het Tribunaal hierdoor geen andere keuze had dan het proces voort te zetten buiten zijn aanwezigheid.207

3.5Internationaal Strafhof

Het ICC is een permanent Internationaal Strafhof dat gevestigd is in Den Haag. Het ICC kan jurisdictie uitoefenen over verdachten die zich schuldig hebben gemaakt aan wat het Hof noemt, “the most serious crimes of international concern”.208_{Wat hieronder dient te worden verstaan kan afgeleid worden uit het}

202 artikel 60 (b) Rules and procedure and evidence for the Special Court of Sierra Leone

203 Cassese, 2013, blz 360

(32)

Statuut. Uit het Statuut volgt dat het ICC jurisdictie heeft over genocide, misdrijven tegen de mensheid, oorlogsmisdrijven en agressie.209_{Het ICC is}

complementair, wat betekent dat het pas tot berechting over zal gaan indien de nationale autoriteiten hierin falen.210

Op grond van het Statuut van het ICC is het een vereiste voor de start van een zitting dat de verdachte aanwezig is.211_{Een uitzondering hierop bestaat in het}

geval waarin de verdachte de zitting verstoort.212_{Daarnaast is uit de rechtspraak}

gebleken dat de verdachte het Strafhof mag verzoeken om afwezig te zijn gedurende hoorzittingen.213_{De verdachte dient echter wel de gevolgen van zijn}

afwezigheid te kunnen overzien.214_{Het Hof heeft een discretionaire bevoegdheid}

om dit verzoek toe te wijzen.215_{Het is dan ook echt een verzoek, geen recht.}

Net als bij het systeem van het ICTY kan het ICC een procedure houden in afwezigheid van de verdachte indien de procedure betrekking heeft op het uitbrengen van de dagvaarding.216_{Indien de verdachte op de vlucht is terwijl hij}

op rechtsgeldige wijze is opgeroepen voor het Strafhof dan kan het proces in beginsel doorgang vinden.217_{De verdachte die op de vlucht is wordt gezien als de}

verdachte die afstand doet van zijn recht om aanwezig te zijn.218_{Er dient}

verzekerd te worden dat de Aanklager heeft geprobeerd te verzekeren dat de verdachte aanwezig is en op de hoogte is van de aanklacht en dat de zogenoemde confirmation hearing buiten zijn aanwezigheid gehouden wordt indien hij niet verschijnt.219_{De verdachte heeft echter wel recht op een advocaat.}220

209 artikel 6-8 Rome Statuut van het Internationaal Strafhof

210 Cassese, 2013, blz 111

211 artikel 63 lid 1

212 artikel 62 lid 3 jo 124 Rules of Procedure and Evidence of the International Criminal Court

(33)

Het ICC kan dus geen jurisdictie uitoefenen over een verdachte als een Staat weigert om een verdachte uit te leveren aan het ICC.221_{Er wordt dan ook gesteld}

dat de vertraging die de vervolging hierdoor oploopt, of de onmogelijkheid van een vervolging, de geloofwaardigheid van het Hof aantast.222_{Hierdoor worden de}

belangen van de slachtoffers en de internationale gemeenschap geschaad.223

Toen het Verdrag van Rome tot stand kwam is er een discussie geweest over het al dan niet toestaan van trials in absentia .224_{In dit debat kwam naar voren dat de}

Staten over de trial in absentia van mening verschilden.225_{De argumenten tegen}

de trial in absentia waren dat de trial in absentia nutteloos is en niet conform mensenrechtenverdragen is.226_{Een trial in absentia zou geen nut hebben omdat}

het Hof geen sancties ten uitvoer kan leggen ten aanzien van een afwezige verdachte.227_{Andere Staten bepleitten echter dat het Hof zijn effectiviteit zou}

verliezen indien trials in absentia niet toegestaan zijn.228_{Het morele effect wat}

een sanctie medebrengt zou al voldoende zijn totdat de verdachte uiteindelijk gevonden wordt.229_{De Staten die de middenweg kozen stelden dat trial in}

absentia alleen toegestaan moest zijn met betrekking tot verdachten die waren gevlucht dan wel hen die weigerden te verschijnen.230_{In het voorontwerp van het}

Statuut is er dan ook voor gekozen om de verdachte in zijn afwezigheid te

berechten wanneer hij opzettelijk niet verschijnt.231_{De discussie hield echter aan}

na dit voorstel waarop de ILC in haar volgende voorontwerp gebruikmaakte van een andere formulering.232_{De hoofdregel was dat de verdachte aanwezig moet}

zijn, tenzij hij een veiligheidsrisico vormde of de zitting meerdere malen had verstoord.233_{Trial in absentia was dan ook niet zonder meer toegestaan in het}

221 Cassese, 2013, blz 108 222 Cassese, 2013,blz.108 223 Cassese, 2013,blz 108 224 Cassese, 2013,blz 109 225 Cassese, 2013,blz 109 226 Cassese, 2013,blz 109 227 Cassese, 2013,blz 113 228 Cassese, 2013,blz 109 229 Cassese, 2013,blz 113 230 Cassese, 2013,blz 113 231 Cassese, 2013,blz 113 232 Cassese, 2013, blz. 114 233 Cassese, 2013,blz 114

(34)

geval van een opzettelijk afwezige verdachte. Mocht het vermoeden bestaan dat de verdachte opzettelijk afwezig was dan zou een Indictment Chamber moeten beoordelen of het opzettelijk was gebeurd en er voldoende bewijsmateriaal tegen de verdachte was.234

Het voorstel is hierna ingediend bij de VN. Hier was men het eens met het vereiste dat de verdachte aanwezig was, maar niet met de uitzonderingen.235_Er

was onenigheid over de Indictment Chamber en de vraag of hij meer of minder dan bij het ICTY ingezet diende te worden.236

3.6ECCC

Onder de procedureregels van het ECCC zijn trials in absentia in beginsel uitgesloten.237_{Op grond van de Rules van het ECCC zijn trials in absentia enkel}

toegestaan indien de verdachte tijdens de eerste zitting aanwezig is geweest.238

Het relevante artikel luidt als volgt:

“If the accused, following an initial appearance and having been duly summoned to the subsequent hearing, continues to refuse or fails to attend the proceedings, or is expelled from them in accordance with these IRs, the proceedings may continue in his or her absence. In such cases, the accused may be defended during the proceedings by his or her lawyer. Where the accused refuses to choose a lawyer, the Chamber shall order that the accused be represented by a lawyer and request the Defence Support Section to assign him or her a lawyer, from the lists mentioned at Rule 11.”

Op grond van dit artikel kan het verdere proces in absentia afgedaan worden indien de verdachte na eenmaal aanwezig te zijn geweest niet meer verschijnt of zijn recht om aanwezig te zijn heeft misbruikt. De verdachte behoudt zijn recht op verdediging.

237 artikel 5 Statute of the Extradordinary Chambers in the Courts of Cambodia jo Rule 80 Rules of Procedure and Evidence of the Extradordinary Chambers in the Courts of Cambodia

(35)

Uit de rechtspraak van de ECCC blijkt verder dat het Tribunaal geen volledige in absentia procedures erkent.239_{Indien een verdachte verschijnt voor het}

Tribunaal terwijl hij al eerder veroordeeld is door een nationale rechtbank in volledige absentia dan erkent het ECCC de eerdere veroordeling niet omdat het in de visie van het Tribunaal niet rechtsgeldig is.240

(36)

Hoofdstuk 4: Trial in absentia en mensenrechten

De erkenning van mensenrechten is door de jaren heen aan veel verandering onderhevig geweest. Een passende quote hiervoor luidt als volgt: “our

commitment to justice is most evident in the treatment we afford to those who mistreat us.”241_{Deze notie kwam ook naar voren in het hierboven besproken}

Nuremburg Tribunaal waar gesteld werd dat indien de Aanklager of de rechters het recht op een eerlijk proces schonden van de verdachten ook zij zich schuldig maakten aan misdrijven tegen de mensheid.242_{Sindsdien hebben de Verenigde}

Naties bij het opzetten van ieder tribunaal benadrukt dat ook tribunalen de internationale mensenrechten van de verdachte dienen te waarborgen.243

Het STL is het eerste tribunaal sinds het Nurembergtribunaal dat gebruik maakt van de in absentia procedure. In de literatuur zijn de meningen hierover

verdeeld. Sommige schrijvers stellen dat dit in strijd is met mensenrechten.244_Of

dit het geval is zal in dit hoofdstuk onderzocht worden.

4.1 Het EVRM 4.1.1 Artikel 6 EVRM

Het EVRM is van belang voor het STL omdat het recht op een eerlijk proces onderdeel is van het internationaal gewoonterecht. Daarnaast zal het STL aan moreel gezag inboeten indien het deze bepalingen naast zich neer zou leggen. Tot slot wordt er in de literatuur bepleit dat Staten die verbonden zijn aan dit

verdrag de verdachte niet mogen uitleveren indien de procedure niet conform artikel 6 EVRM heeft plaatsgevonden.

Q Artikel 6 EVRM bevat het recht op een eerlijk proces. Het artikel luidt als volgt: Q“1 Bij het vaststellen van zijn burgerlijke rechten en verplichtingen of bij

Qhet bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde vervolging Qheeft een ieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn Qzaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig 241 Chenivesse & Piranio, Cam. Rev. Int. Aff. 2011/24:3, blz 403

(37)

Qgerecht dat bij de wet is ingesteld. De uitspraak moet in het openbaar Qworden gewezen maar de toegang tot de rechtszaal kan aan de pers en Qhet publiek worden ontzegd, gedurende de gehele terechtzitting of een Qdeel daarvan, in het belang van de goede zeden, van de openbare orde of Qnationale veiligheid in een democratische samenleving, wanneer de Qbelangen van minderjarigen of de bescherming van het priveé leven van Qprocespartijen dit eisen of, in die mate als door de rechter onder

Qbijzondere omstandigheden strikt noodzakelijk wordt geoordeeld, wanneer Qde openbaarheid de belangen van een behoorlijke rechtspleging zou

Qschaden.

Q 2 Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig Q gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan.

Q 3 Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, heeft in het bijzonder Q de volgende rechten:

Q a. onverwijld, in een taal die hij verstaat en in bijzonderheden, op de Q hoogte te worden gesteld van de aard en de reden van de tegen hem

Q ingebrachte beschuldiging;

Q b. te beschikken over de tijd en faciliteiten die nodig zijn voor de Q voorbereiding van zijn verdediging;

Q c. zich zelf te verdedigen of daarbij de bijstand te hebben van een Q raadsman naar eigen keuze of, indien hij niet over voldoende middelen Q beschikt om een raadsman te bekostigen, kosteloos door een

toegevoegd

Q advocaat te kunnen worden bijgestaan, indien de belangen van een Q behoorlijke rechtspleging dit eisen;

Q d. de getuigen aà charge te ondervragen of te doen ondervragen en het Q oproepen en de ondervraging van getuigen aà deécharge te doen

Q geschieden onder dezelfde voorwaarden als het geval is met de getuigen

Q aà charge;

e. zich kosteloos te doen bijstaan door een tolk, indien hij de taal die ter terechtzitting wordt gebezigd niet verstaat of niet spreekt.”245