‘In death people become what they have not been in life’: Romeinse representatie en zelfrepresentatie van de ‘barbaar’

Suzanne Nellestijn, 10493670

30 juni 2017

Prof. Dr. E. A. Hemelrijk

Bijlage Masterscriptie Geschiedenis

Romeinse representatie en zelfrepresentatie van de ‘barbaar’

Afb. 1 Zuil van Marcus Aurelius, scène 47/48 (links) en 56/57 (rechts). (fig. 59 en 72 bij Caprino (1955).

3

Afb. 2 Zuil van Trajanus, scène 93 (links) en 140 (rechts). Dit zijn foto’s van gipsen afgietsels van de Zuil, en niet van de Zuil in situ,

4

Afb. 3 Zuil van Trajanus, scène 24 (links) en 32 (rechtsboven) en de volledige zuil (rechtsonder).

Recon-structies van kleur op de Zuil van Trajanus, scène 24 en de volledige zuil door National Geographic en scène 32 door Ranuccio Bianchi Bandinelli. Op de reconstructie van National Geographic zijn ook de metalen wapens te zien die bij de Zuil hoorden.

Afb. 4 (links) Zuil van Trajanus. Scène 25.

Afb. 5 (links) Zuil van Marcus Aurelius. Scène 59 (fig. 86 bij Caprino, 1955). (Onder) closeup van de twee meest linkse mannen.

5

Afb. 6 Romeinse Rijk in de tweede en derde eeuw

6

Afb. 9 (links) Zuil van Trajanus, scène 10, en closeup (midden). (rechts) Zuil van Marcus Aurelius, scène 8 (fig. 15 bij Caprino, 1955).

Afb. 10 (boven) Zuil van Trajanus, scène 78. (rechts) Zuil van Marcus Au-relius, ‘Le Vittoria’ (fig. 70 bij Caprino, 1955)

7

Afb. 11 (links) Osterby man, in 1948 gevonden in het veen bij Osterby, door het veen is het haar zo goed bewaard gebleven (geda-teerd: 75-130 n.Chr. Van der Plicht, e.a. (2004)). (midden) Bronzen kop met Suebische nodus, in het Hongaars Nationaal Museum (Juhász (2015)). (rechts) Zuil van Trajanus, scène 100. Binnen het vak is zeker één persoon met de typische haardracht te zien (onder) en de figuur daar rechtsboven vermoedelijk ook.

Afb. 12 (rechts) Zuil van Trajanus, scène 108. (onder) Zuil van Trajanus, scène 64. De Syrische boogschutters op scène

108 zijn heel herkenbaar door hun specifieke helm en op de zuil unieke losse broeken. De Moorse ruiters op scène 64 hebben duidelijk een heel ander kapsel dan afgebeelde Romeinen of ‘barbaren’; het doet denken aan dreadlocks. Ook hebben ze een heel ander soort tuniek aan dan de Romeinen en dragen ze geen broeken, iets dat Romeinse ruiters wel dragen.

8

Afb. 13 Zuil van Trajanus, scène 18

Afb. 14 Zuil van Marcus Aurelius, scène 49 (fig. 61 bij Caprino, 1955)

9

Afb. 15 Gemma Augustae (links) en Grand Camée de France (rechts) in het onderste register van beide cameeën zijn overwonnen barbaren zichtbaar, deze registers zijn hieron-der uitvergroot.

Afb. 16 Zuil van Trajanus, scène 40. De enige scène waarop expli-ciet gewonde Romeinen zichtbaar zijn.

10

Afb. 17 Zuil van Trajanus, scène 45. Dacische vrouwen martelen (waarschijnlijk) Romeinse gevangenen. (Onder) Een scherpere closeup van het bovenste deel van de scène.

Afb. 18 Zuil van Trajanus, scène 91. Trajanus steekt bij aanvang van de Tweede Dacische Oorlog de Donau over en wordt aan de overkant ontvangen door de lokale bevol-king, waaronder vrouwen (rechts in in de menigte).

Afb. 19 Zuil van Marcus Aurelius, scène 20 (fig. 30 bij Caprino (1955). Vernietiging van een dorp (titel v. Caprino).

Afb. 20 Zuil van Marcus Aurelius, scène 69 (fig. 86 bij Caprino (1955). Emigratie van barbaren, wellicht de Cotini (titel v. Caprino).

12

Afb. 21 Buste Faustina Minor, 161-170. Uit:

Rome. (ubi-erat-lupa: 19728). Afb. 22 erat-lupa: 19722).Vrouwenportret, 160-170. Uit: Rome. (ubi- Afb. 23 (Vroeg-Antoninisch). Uit: Matrone, 130-150 Rome. Nu in Museo Monte-martini, Rome. (inv. 23.20)

Afb. 24 Grafreliëf van drie mannen en twee vrouwen (13 v.Chr.-5 n.Chr.). Nu in Ny Carlsberg Glyptothek, Kopenhagen (inv. 2799) (Kleiner (1977) fig. 88)

Afb. 25 Grafreliëf van drie vrouwen en twee mannen (13 v.Chr.-5 n.Chr.). Nu in Vaticaanse Musea, Rome (inv. 10464) (Kleiner (1977) fig. 89)

13

Afb. 26 Mozaïekportret van een vrouw (matrone), eerste eeuw v.Chr. Uit: Pompeii. Nu in het Nationaal Archeologisch Museum, Napels (inv. 124666).

Afb. 27 Muurschildering van een jonge vrouw, 50-79. Uit: Pom-peii. Nu in het Nationaal Archeologisch Museum, Napels (inv. 9084).

Afb. 28 Muurschildering van Terentius Neo en zijn vrouw, 50-79. Uit: Pompeii. Nu in het Nationaal Archeologisch Museum, Napels (inv. 9058).

14

Afb. 29 Portretstèle Comminia Valagenta, 200-230. Uit:

Panno-nia Superior. (ubi-erat-lupa: 685, Rothe (2013) 262). Afb. 30 Inferior. (ubi-erat-lupa: 734, Rothe (2012) 185, (2013) 263).Grafreliëf van een familie, datering onb. Uit: Pannonia

Afb. 31 Grafportret van een echtpaar, 100-180. Uit: Noricum.

(ubi-erat-lupa: 1206, Rothe (2013) 258, 259). Afb. 32 erat-lupa: 4613, Rothe (2013) 262).Grafreliëf van een familie, 190-230. Uit: Noricum.

(ubi-Afb. 33 Fragment van een Portretstèle, datering onbekend. Uit:

(ubi-15

Afb. 35 Grafportret van een echtpaar, 140-180. Uit: Dacia.

(ubi-erat-lupa: 9788). Afb. 36 ricm. (LUPA: 923) Nu in Landesmuseum Kärnten, Klagenfurt. rechts Portret van een dienstmeisje, datering onbekend. Uit: No-in kleur

Afb. 37 Verschillende voor-beelden van het dubbele gewaad in de Donaupro-vincies. (Rothe (2012) 178, 184) Op de voorbeelden rechts ligt de focus op het overgewaad.

16

Afb. 38 Grafiek Romeinse/Inheemse kleding tussen de

geslach-ten. Flavia Solva, Noricum (Rothe (2013) 258, fig.8). Afb. 39 ten. Orolaunum, Gallia Belgica (Rothe (2013) 248, fig.3).Grafiek Romeinse/Inheemse kleding tussen de

geslach-Afb. 40 Verschillende hoofddeksels uit de Donau-regio (Rothe (2012) 200, 205). De

bovenste zes zijn varianten van de zogenaam-se ‘Norican bonnet’. De rest van de hoofddek-sel komen van vindplaatsen in zowel Noricum als Pannoniae. Dit overzicht laat duidelijk de grote variatie zien die er bestond.

Afb. 41 Voorbeelden van de Ubische hoofdbedekking.

17

Afb. 42 Romeinse haarmode in de tweede en derde eeuw n.Chr (Croom (2000) 100).

1: 98-138. 5: 161-180.

2-3: 138-146. 6: 180-200.

Afb. 43 Borstbeelden van Antoninus Pius (links) en Marcus Aurelius (rechts). Antoninus Pius, 138-161. Nu in the British

Museum, Londen (inv. 1861,1127.14). Marcus Aurelius, ca. 170. Nu van het Louvre (inv. MA 1166) in leen aan het Metropolitan Museum of Art, New York (inv. L.2008.49),

Afb. 44 Voorbeeld van de ‘Gallic coat’. tweede eeuw n.Chr. uit: Gallia Belgica. Nu in het Institut Archéologique du Luxenbourg, Ar-lon.

Afb. 45 Zuil van Trajanus, scène 46, closeup.

Afb. 46 Voorbeelden lunula-hanger op reliëfs uit Flavia Solva, Noricum. 1: LUPA: 1202. Grafreliëf van een Familie. Severisch, 190-230.

2: LUPA: 1206. Grafportret van een Echtpaar. Laat-Antoninisch, 160-190. 3: LUPA: 1219. Fragment van een Grafreliëf. Geen datering.

4: LUPA: 1340. Grafreliëf van een Familie. 100-150

Afb. 49 Munten met daarop Dacia belichaamd als een Dacische gevangene. links: Denarius van Trajanus, BMC 391. rechts: Sestertius van Trajanus, BMC 786. (Beide Lepper & Frere (1988) 45, fig. 15-16.

1

2

3

4

Afb. 47 Closeup grafreliëf van een familie. 100-150. Uit: Nori-cum. (ubi-erat-lupa: 1340). De vrouw in het midden heeft duide-lijk een rond voorwerp vast, geïdentificeerd als een appel.

Afb. 48 Grafreliëf van een echtpaar. 190-230. Uit: Noricum. (ubi-erat-lupa: 1204). De man en vrouw hebben elkaars handen vast, voorbeeld van dextrarum iunctio.

Bijlage II: Zuilen

Hieronder is een overzicht te zien van alle scènes op de beide zuilen. In het overzicht worden

drie dingen aangegeven:

a) Op hoeveel scènes van het totaal worden barbaren afgebeeld [ingekleurd];

b) In hoeveel van deze scènes met barbaren is er sprake van gevechten of ander geweld

[ingekleurd, dikgedrukt en onderstreept];

c) Op hoeveel scènes van het totaal worden bouwwerkzaamheden afgebeeld [dik omlijnd].

(Bouwwerkzaamheden op zichzelf zijn niet relevant voor het onderzoek, de mate waarin

dit voorkomt laat echter wel een duidelijk verschil in bedoelde boodschap tussen beide

zuilen zien). Onder bouwen worden zowel daadwerkelijk het bouwen van een kamp/fort

of weg als bijvoorbeeld het kappen van bomen gevat.

Dit alles is in percentages naast het overzicht en in onderstaande grafieken samengevat.

44% 56%

TRAJANUS

Scènes met Barbaren Scènes zonder Barbaren

61% 39%

MARCUS AURELIUS

Scènes met Barbaren Scènes zonder barbaren

Trajanus

Scènes met Barbaren zonder geweld Scènes met Barbaren met geweld

Marcus Aurelius

Scènes met Barbaren zonder geweld Scènes met Barbaren met geweld

T

RAJANUS

1 21 41 61 81 101 121 141 2 22 42 62 82 102 122 142 Barbaren: 3 23 43 63 83 103 123 143 68/155 4 24 44 64 84 104 124 144 43,87% 5 25 45 65 85 105 125 145 6 26 46 66 86 106 126 146 _Gevecht: 7 27 47 67 87 107 127 147 _22/68 8 28 48 68 88 108 128 148 32,35% 9 29 49 69 89 109 129 149 10 30 50 70 90 110 130 150 Bouwen: 11 31 51 71 91 111 131 151 21/155 12 32 52 72 92 112 132 152 13,56% 13 33 53 73 93 113 133 153 14 34 54 74 94 114 134 154 15 35 55 75 95 115 135 155 16 36 56 76 96 116 136 17 37 57 77 97 117 137 18 38 58 78 98 118 138 19 39 59 79 99 119 139 20 40 60 80 100 120 140

MARCUS

A

URELIUS

1 21 41 61 81 101 2 22 42 62 82 102 Barbaren: 3 23 43 63 83 103 71/116 4 24 44 64 84 104 61,21% 5 25 45 65 85 105 6 26 46 66 86 106 Gevecht: 7 27 47 67 87 107 44/71 8 28 48 68 88 108 62,69% 9 29 49 69 89 109 10 30 50 70 90 110 Bouwen: 11 31 51 71 91 111 2/116 12 32 52 72 92 112 1,72% 13 33 53 73 93 113 14 34 54 74 94 114 15 35 55 75 95 115 16 36 56 76 96 116 17 37 57 77 97 18 38 58 78 98 19 39 59 79 99 20 40 60 80 100

Bijlage III: Geraadpleegde reliëfs

In deze bijlage is een overzicht van de gebruikte reliëfs te vinden, onder vermelding van de

bijbehorend ubi-erat-lupa nummers. Per reliëf is de volgende informatie te vinden:

- LUPA-nummer;

- Romeinse Provincie van oorsprong;

- Datering (volgens LUPA);

- Afbeelding van mannen (M) en/of vrouwen (V);

- Classificatie naar Diane E.E. Kleiner (1977)

1

in:

o

Type A “Full figure”: reliëf waarop het volledige lichaam is afgebeeld;

o

Type B “Bust-length figure with hands”;

o

Type C “Bust-length figure without hands”;

o

Type D “Portrait bust”: waarbij vrijwel alleen het hoofd en de hals te zien zijn;

- Checkboxes met de volgende gegevens over de afgebeelde vrouwen:

o Hoofdbedekking; Halssieraad: geen (leeg hokje), Torque (x), lunula-hanger (☽)

of ander halssieraad (o); Armbanden; Oorbellen; Fibulae;

o Voor de volgende kledingstukken: tunica, sluier, dubbel gewaad, mantel,

‘Umhang’

2

_{, gordel, palla.}

- Opmerkingen over kleding of kapsel;

- Attributen (met hierbij ook een checkbox voor het voorkomen van Dextrarum Iunctio:

het handen vasthouden van echtgenoten, ten teken van het huwelijk);

- Inheems of Romeins (wordt dit op ubi-erat-lupa expliciet gezegd?);

- Checkboxes met de volgende gegevens over de afgebeelde mannen:

o Voor de volgende kledingstukken: sagum, paenula, mantel, toga, toga

contabulata, tunica, ‘Ärmeltunica’

3

;

o Opmerkingen met betrekking tot de kleding;

o Wel of geen fibulae en/of franje.

- Attributen;

- Opmerkingen over het reliëf;

- Informatie over eventueel bewaarde inscriptie:

o Is deze er überhaupt, zo ja: is deze in het Grieks (G) of Latijn (L);

o Welke naam/namen worden aangegeven;

o Is er sprake van een Dis Manibus (DM) formule;

o Welke functie/beroep had de overledene bij leven.

1 _{Diana E.E. Kleiner, Roman group portraiture: the funerary reliefs of the late Republic and early Empire (New}

York 1977) 76-87.

2 _{Hierbij gebruik ik de term die op ubi-erat-lupa gebruikt wordt, bij gebrek aan een betere term. Dit is een soort}

mantel/omslagdoek.

1 A lg em en e in fo e n V ro uw en LU PA Pro vin cie dat erin g M/V typ e (Kl ein er) hoo fdb ed hal ssi era ad Arm ban d oor bel len V fi bul ae Tun ica slu ier dub bel Man tel um han g gor del Pal la opm erk kle din g + kap sel Dex tra rum iun ctio att rib ute n Rom /in h V 44 P an no ni a S up er io r 10 0-13 0 M V B ? x x x 'p al li at a w ith a rm s li ng ' l ij kt d an oo k ni et in he em s on da nk s lu pa x D I, p lo oi v an p al la In h. 34 8 P an no ni a S up er io r 25 0-30 0 M V A x vr uc ht 36 7 N or ic um ? M V C x x x ge en h an de n In h. 42 8 P an no ni a S up er io r 10 0-15 0 M B -- ge en v ro uw 42 9 P an no ni a S up er io r 10 0-15 0 V B ☽ x x x x zu ig el in g 49 5 N or ic um 19 0-23 0 M V B x o x x vr uc ht 67 4 N or ic um ? M M B -- ge en v ro uw 68 5 P an no ni a S up er io r 20 0-23 0 M V B x o x x x 'p al li at a w ith a rm s li ng ' tw ee v in ge rs u it ge st ok en 69 3 P an no ni a S up er io r 90 -1 20 M V B V ru ch t 70 4 P an no ni a In fe ri or 10 0-15 0 V B x x x x x sp oe l? In h. 71 6 P an no ni a S up er io r 10 0-15 0 V B x x x x do os je , v ru ch t In h. 71 7 P an no ni a In fe ri or 10 0-15 0 V B x x x x sp oe l In h. 73 4 P an no ni a In fe ri or ? M V A x x x x x Fr ui tm an d In h. 74 0 P an no ni a In fe ri or 90 -1 20 M V B x x x x ap pe l In h. 76 0 P an no ni a In fe ri or 13 0-19 0 M V B x x x x x ap pe l In h. 80 2 P an no ni a S up er io r 14 0-18 0 M V B x x x x he le o pv al le nd e fi bu la e 1 vi ng er u it ge st ok en z oa ls ca rr ol l ( ?) b es ch ri jf t, be te ke nt In h. 80 3 P an no ni a In fe ri or 10 0-12 5 V B x x x x x x ja , h ou dt z e ha ar k le di ng o f ee n ob je ct v as t? In h. 80 5 P an no ni a In fe ri or 10 0-12 5 V B x x x x x x sp oe l In h. 11 27 N or ic um ? M V C x x x ge en h an de n In h. 11 65 N or ic um 75 -1 20 M V D x x x x ge en h an de n In h.

2 Man ne n en I nsc ri pt ie s LU PA 44 348 367 428 429 495 674 685 693 704 716 717 734 740 760 802 803 805 112 7 116 5 Sag um Pae nul a Man tel M Tog a Con tab ula t a Tun ica M Ärm eltu nic a opm erk . kle din g M fi bul ae Fra nje att rib ute n. Opm erk . Ins crip tie Naa m DM? fun ctie ? x ja , m aa r w at ? L Ma rc us A ti li us A m oe nus x bro ek , g or de l m et 'ri ng ge sp ' x bu id el ? B ek er ? x x x ge en h an de n L A el ius A em ili us x ve te ra an x Vo ge l KI ND, 5 ja ar L T itus F la vi us Ge rm an us x -ge en m an L T ib eri us C la ud iu s Su rus & Ul pi a R est it ut a x x x boe kr ol , w ap en s sol da at x x x ri ng en boe kr ol le n? It al isc h? L A ur el ius Ga ia nus x de cu ri o x ri ng x x w ap en s, bo ek ro l so ld aa t L C om m ini a V al ag en ta x m il es l eg io ni s, ve te ra an x x zw ee p? L A lb iun us D ec ur io A la e -ge en m an L Ve ro dube na -ge en m an L A ic ca -ge en m an L B asi a x bro ek x boe kr ol x x x pl oo i m an te l, d oosj e? L Ma sui a x x ec ht ge no ot bi j L eg io I I A di ut ri x (m ar ine ) L Mi ra ve te ra nus le gi on is x x x boe kr ol L Da sus x -ge en m an L A ve ta A dn am at i -ge en m an L Fl av ia Usa iu x x ge en h an de n L A cu tu s ( L uc i Ma ri Nob il is L ibe rt us ) & A m an da ( Pa m at ae L ibe rt a) vr ijg el at en en x x ge en h an de n L L uc iu s C an ti us Se cu ndus

3 A lg em en e in fo e n V ro uw en LU PA Pro vin cie dat erin g M/V typ e (Kl ein er) hoo fdb ed hal ssi era ad Arm ban d oor bel len V fi bul ae Tun ica slu ier dub bel Man tel um han g gor del Pal la opm erk kle din g + kap sel Dex tra rum iun ctio att rib ute n Rom /in h V 12 02 N or ic um 19 0-23 0 M V B x ☽ x x ki nd & h an d om s ch ou de r m an In h. 12 04 N or ic um 19 0-23 0 M V B x o x x x D I In h. 12 06 N or ic um 13 0-18 0 M V C x ☽ x x x R ot he : D op pe lk no pf b ro ch es , hi dd en b el t, cl oa k ar ou nd x ge en h an de n In h. 12 07 N or ic um 13 0-18 0 M B - - ge en v ro uw 12 12 N or ic um 13 0-18 0 M V B ☽ x x 'p al li at a w ith a rm s li ng ' pl oo i v . p al la , m is sc hi en m ap pa ? 12 13 N or ic um 19 0-23 0 M V B x ☽ x x x x be sc ha di gd In h. 12 19 N or ic um ? V B x ☽ x x x ui tg es to ke n vi ng er In h. 12 22 N or ic um 21 1-25 0 M V B H ☽ x x x ho ud t k in d va st 12 23 N or ic um 18 0-22 0 M V B o x x x ho ud t k in d va st 12 39 N or ic um 18 0-21 1 M V B x x pl oo i v . m an te l In h. 12 60 N or ic um 21 1-25 0 M V B x ☽ x x x x D I, h an d op s ch ou de r m an In h. 12 66 N or ic um 20 0-23 0 M B - ge en v ro uw 12 67 N or ic um 20 0-23 0 M V B x ☽ x x x x pl oo i v . m an te l In h. 12 68 N or ic um 19 0-23 0 M V B x o x x x D I In h. 12 73 N or ic um 19 0-21 1 M V B x x x ho ud t k in d va st In h. 12 74 N or ic um 18 0-22 0 M V D x x ge en h an de n In h. 12 91 N or ic um 14 0-17 0 M V C x ☽ x x ge en h an de n In h. 13 03 N or ic um 10 0-12 0 M M C -x ge en h an de n 13 28 N or ic um 13 0-18 0 V B H x x x m id . r om ei ns e tu ni ca m et ge kn oo pt e m ou w en . L in ks li jk t ? In h.

4 M an ne n en I ns cr ip ti es LU PA 12 02 12 04 12 06 12 07 12 12 12 13 12 19 12 22 12 23 12 39 12 60 12 66 12 67 12 68 12 73 12 74 12 91 13 03 13 28 Sag um Pae nul a Man tel M Tog a Con tab ula t a Tun ica M Ärm eltu nic a opm erk . kle din g M fi bul ae Fra nje att rib ute n. Opm erk . Ins crip tie Naa m DM ? fun ctie ? x x x x x bo ek ro l x x x bo ek ro l ( vo lu m en ) ka le nd x x x x ge en h an de n x x x le ge ru ni fo rm , m il ita ir e m an te l bo ek ro l ce nt ur io x x x bo ek ro l v ol ge ns L U P A (l ij kt w el h ef t v an e en x x x x x be sc ha di gd x - ge en m an x x x x ho ud t k in d va st x x x x x bo ek ro l x x x bo ek ro l? ( vo lu m en ) li jk t ie ts a nd er s x x x x x x be sc ha di gd x le ge ru ni fo rm bo ek ro l of fi ci er x x x x bo ek ro l x x x bo ek ro l x x x ho ud t k in d va st x x ge en h an de n x x x ge en h an de n L C T re bo ni us M … x x le ge ru ni fo rm x ge en h an de n L eg io I M in er vi a L Q ui nt us C ar m in iu s L at in us op tio le gi on is x x bo ek ro l x

5 A lg em en e in fo e n V ro uw en LU PA Pro vin cie dat erin g M/V typ e (Kl ein er) hoo fdb ed hal ssi era ad Arm ban d oor bel len V fi bul ae Tun ica slu ier dub bel Man tel um han g gor del Pal la opm erk kle din g + kap sel Dex tra rum iun ctio att rib ute n Rom /in h V 13 29 N or ic um 20 0-24 0 M M B - - ge en v ro uw 13 32 N or ic um 18 0-21 1 M V B x? ☽ x x x x bl oe m In h. 13 33 N or ic um 19 0-23 0 M V B ☽ x x kl ed in g va st ? In h. 13 34 N or ic um 19 0-23 0 M V B x ☽ x ar m v d m an ? 2 ui tg es to ke n vi ng er s In h. 13 35 N or ic um 13 0-18 0 M V B x ☽ x x be sc ha di gd In h. 13 36 N or ic um 16 1-19 0 V B x x ge kn oo pt e m ou w en , G ol ve nd ha ar ( A nt on in is ch ) x be sc ha di gd R om . 13 37 N or ic um 13 0-18 0 M B - (a fg eb ro ke n) - ge en v ro uw 13 38 N or ic um 20 0-25 0 M C -- ge en v ro uw 13 40 N or ic um 10 0-15 0 M V B x ☽ x x ap pe l In h. 13 41 N or ic um 18 0-22 0 M V B x ☽ x x x x? ho ud t k in d va st , e n no g ee n ob je ct ? In h. 13 50 N or ic um 18 0-22 0 M V B ☽ x x x A nt on in is ch k ap se l ja , w at ? 14 46 N or ic um 12 0-16 0 M V C x ☽ x x x ge en h an de n In h. 18 84 N or ic um 10 0-15 0 M V B x x x x D I In h. 18 87 P an no ni a S up er io r ? M V B x x x x ki nd In h. 27 23 P an no ni a In fe ri or 10 0-12 0 M B -- ge en v ro uw 28 53 P an no ni a In fe ri or ± 10 0 M V B x x x x fr ui t In h. 28 56 P an no ni a S up er io r 70 -9 0 M V B x x x x ha nd o p ha rt ? In h. 29 73 P an no ni a In fe ri or ± 10 0 M V B x x x x x ap pe l In h. 30 55 P an no ni a In fe ri or 10 0-15 0 M V B x x x x x be ke r In h. 30 59 P an no ni a In fe ri or 10 0-15 0 M V B x x x x x ha nd o p de b or st In h. 31 96 P an no ni a In fe ri or ? M V B x x x ja , m is sc hi en k in d In h. 32 13 P an no ni a In fe ri or 10 0-13 0 M V B H x x x x x pl oo i o f m ap pa ? H an d op bu ik In h.

6 M an ne n en I ns cr ip ti es LU PA 13 29 13 32 13 33 13 34 13 35 13 36 13 37 13 38 13 40 13 41 13 50 14 46 18 84 18 87 27 23 28 53 28 56 29 73 30 55 30 59 31 96 32 13 Sag um Pae nul a Man tel M Tog a Con tab ula t a Tun ica M Ärm eltu nic a opm erk . kle din g M fi bul ae Fra nje att rib ute n. Opm erk . Ins crip tie Naa m DM ? fun ctie ? x x bo ek ro l, vo lu m en x x x pl oo i t og a, e vt o bj ec t be sc ha di gd ri m pe ls : o ud e m an x x x bo ek ro l L O cc ia ( Iu li i F il iu s S ai ta e L ib er tu s) ki nd v an vr ij ge la te ne ? x x x be sc ha di gd x x x bo ek ro l x (a fg eb ro ke n) - ge en m an x x x bo ek ro l x x x x po ly pt ie k (s ch ri jf ta bl et te n) x x x bo ek ro l x x x x bo ek ro l x x x bo ek ro l x x x ? L C ai us D ur on iu s M ar tia li s x ha ls do ek ho ud t h an d v vr ou w v as t L Se cu nd us ( zo on .v . A vi ti ) & L itu ss a (d oc ht er .v . E si ne rt i) x x x ha ls do ek bo ek ro l x x x ha ls do ek bo ek ro l? L V al er iu s C re sc en s x ha m er L … uc us x? x? x bo ek ro l A la I H is pa no ru m A ur ia na L A sp er x eq ue s al ae x? x? x ? L Su ad ill a (C om on is L ib er ta ) x vr ij ge la te ne x op li gs to el do de nm aa l L x x x ja , w at ? L V iv ia nu s x? x? x ? x x x x bo ek ro l o f do ek L V in do

7 A lg em en e in fo e n V ro uw en LU PA Pro vin cie dat erin g M/V typ e (Kl ein er) hoo fdb ed hal ssi era ad Arm ban d oor bel len V fi bul ae Tun ica slu ier dub bel Man tel um han g gor del Pal la opm erk kle din g + kap sel Dex tra rum iun ctio att rib ute n Rom /in h V 32 14 P an no ni a In fe ri or 15 0-18 0/ 1 17 -13 8 M V B x x x x x he le o pv al le nd e fi bu la e ap pe l/d ru iv en In h. 35 86 P an no ni a In fe ri or 14 0-18 0 V V B x x x x x x ap pe l In h. 40 05 P an no ni a In fe ri or 18 0-23 0 M M C /D -x ge en h an de n 45 96 P an no ni a S up er io r 10 0-15 0 M V A H o x x x x zu ig el in g In h. 46 13 N or ic um 19 0-23 0 M V B o x x go lv en d ha ar b ed ek t d e or en ap pe l 57 44 N or ic um 28 5-31 3 M V B o x x x "v le ch tk ui f" ap pe l 66 49 N or ic um 25 3-26 8 M B /C -x ge en h an de n 66 50 N or ic um 29 0-31 0 M B -- ge en v ro uw 67 27 D ac ia 10 7-15 0 V C ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 67 55 D ac ia 15 1-25 0 M V C x x x ge en h an de n 85 11 N or ic um 21 1-25 0 M V B H x x ho og om go rd o nd er ge w aa d, m an te l ap pe l 87 15 N or ic um ? V B H o x x x x ge en h an de n In h. 97 88 D ac ia 14 0-18 0 M V C x x x ka ps el F au st in a m aj or x ge en h an de n 11 03 4 D ac ia 11 0-15 0 M V C ? ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 11 13 9 D ac ia 10 0-20 0 V B x o x x ge en h an de n 11 17 6 D ac ia 14 0-16 0 M V C ? ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 11 63 6 D ac ia 18 0-22 0 M M C -x ge en h an de n 11 67 1 D ac ia 14 0-18 0 M V C fa us ti na -l ik e ka ps el . x ge en h an de n

8 M an ne n en I ns cr ip ti es LU PA 32 14 35 86 40 05 45 96 46 13 57 44 66 49 66 50 67 27 67 55 85 11 87 15 97 88 11 03 4 11 13 9 11 17 6 11 63 6 11 67 1 Sag um Pae nul a Man tel M Tog a Con tab ula t a Tun ica M Ärm eltu nic a opm erk . kle din g M fi bul ae Fra nje att rib ute n. Opm erk . Ins crip tie Naa m DM ? fun ctie ? x x be ke r (2 o re n) L D em un ci us ( C os a D em un ci L ib er ta ) x vr ij ge la te ne ? - ge en m an m oe de r/ do ch te r L P ub liu s A el iu s R es pe ct us x de cu ri o m un ic ip ii x x x ge en h an de n L eg io I I A di ut ri x L Iu li us A sc le pi ad es x fr um en ta ri us le gi on is x x ko rt e tu ni ca ? L N er to m ar us x x x x bo ek ro l x x x r in g x x bo ek ro l x x x x ge en h an de n fr ag m en t x x x x x bo ek ro l x - ge en m an er g vr oe g hi er , m aa r ee n vr ou w , d us g ee n L C or ne lia F au st in a x II v ir C ol on ia e x x x ge en h an de n L U rs ul us x x x bo ek ro l x - ge en m an x x? x? x ge en h an de n x er g ge st il ee rd x ge en h an de n m is sc hi en s ol da at ti jd en s da ci sc he L x - ge en m an er g vr oe g in d it ge bi ed , m aa r ee n vr ou w , d us L L uc iu s A ti us A t.. . x ve te ra an x x ge en h an de n L x x x x ge en h an de n ve te ra ne n va n L eg io X II I G em in a L C ai us V al er iu s Si lv an us x ve te ra an , m ile s le gi on is x ge en h an de n L V ir ia P ub li a x

9 A lg em en e in fo e n V ro uw en LU PA Pro vin cie dat erin g M/V typ e (Kl ein er) hoo fdb ed hal ssi era ad Arm ban d oor bel len V fi bul ae Tun ica slu ier dub bel Man tel um han g gor del Pal la opm erk kle din g + kap sel Dex tra rum iun ctio att rib ute n Rom /in h V 11 67 2 D ac ia 18 0-22 0 M V C ? x ge en h an de n 11 69 0 D ac ia 18 0-20 0 M V C x x x x ro m ei ns e kl ed in gs tu kk en m aa r w el m et f ib ul ae x ge en h an de n 11 82 8 D ac ia 18 0-20 0 V V C x x an to ni ni sc h ka ps el x ge en h an de n 12 28 3 D ac ia 18 0-20 0 M V A ap pe l, du if 12 30 7 D ac ia 20 0-30 0 m A -- ge en v ro uw 12 31 2 D ac ia 19 0-23 0 V B ? ? ge en b es ch ri jv in g (p al la ?) x ge en h an de n 12 31 3 D ac ia ? V B x ? ? ge en b es ch ri jv in g (s lu ie r/ m an te l) x ge en h an de n 12 31 9 D ac ia 15 0-20 0 M V C ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 12 32 6 D ac ia 15 0-20 0 M V A x ho ud t p lo oi v as t ap pe l 12 35 0 D ac ia 10 6-27 1 M B /C -x ge en h an de n 12 35 3 D ac ia 19 0-23 0 V C x ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 12 35 7 D ac ia 10 6-20 0 M V C ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 12 36 0 D ac ia 15 0-20 0 M V B x? ge en b es ch ri jv in g ha nd u it de p al la 2 ui tg es to ke n vi ng er s 12 86 5 D ac ia 18 1 × x N V T 14 98 5 D ac ia 19 0-23 0 M V B x x tu ni ca , m an te l ha nd u it d e pa ll a 2 ui tg es to ke n vi ng er s 14 98 6 D ac ia 11 0-15 0 M V C ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 14 99 1 D ac ia 11 0-15 0 M V A x? ge en b es ch ri jv in g x D I, k in d 14 99 2 D ac ia ? M V C ? ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 15 00 7 D ac ia 14 0-16 0 M M C -x ge en h an de n 15 01 6 D ac ia 15 9-16 0 M C -x ge en h an de n 15 01 7 D ac ia ? M V C ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n

10 M an ne n en I ns cr ip ti es LU PA 11 67 2 11 69 0 11 82 8 12 28 3 12 30 7 12 31 2 12 31 3 12 31 9 12 32 6 12 35 0 12 35 3 12 35 7 12 36 0 12 86 5 14 98 5 14 98 6 14 99 1 14 99 2 15 00 7 15 01 6 15 01 7 Sag um Pae nul a Man tel M Tog a Con tab ula t a Tun ica M Ärm eltu nic a opm erk . kle din g M fi bul ae Fra nje att rib ute n. Opm erk . Ins crip tie Naa m DM ? fun ctie ? x x ge en h an de n L U lp iu s A di ut or u nd d er U lp ia I ai a x x x ge en h an de n L U lp ia M ax si m il la x - ge en m an m oe de r/ do ch te r L M at ta vi a L ae da x dr ui ve n x kn ec ht o p gr af st el e m ee st er L A ur el iu s M as in ni us x du pl ic ar iu s al ae - ge en m an x - ge en m an x x ge en h an de n x x ri ng , ' th ec a ca la m ar ia ' x bo ek ro l al le en h oo fd x ge en h an de n m is sc hi en s ol da at ti jd en s da ci sc he x - ge en m an be sc ha di gd /g es ti le e rd x ge en h an de n m is sc hi en s ol da at ti jd en s da ci sc he oo rl og en x x? x? x ge en h an de n ec ht pa ar m et k in d x he rd en ki ng M ar cu s A ur el iu s he rd en ki ng M ar cu s A ur el iu s x x ge en h an de n x er g ge st il ee rd x ge en h an de n L Ju li us S ec un du s x ex pl or at or x x zi et e r ni et r om ei ns ui t; g ee n ca pu ch on bo ek ro l? L C ot u x x er g ge st il ee rd x ge en h an de n L A le xa nd er x er g ge st il ee rd x ge en h an de n pa lm yr ee ns ? L A nt on iu s M ar cu s & V al er iu s Ju li an us x m il es x x ge en h an de n pa lm yr ee ns L N es es I er he i x m il es n um er i er g ge st il ee rd x ge en h an de n L A ur el ia S am bu (c a) x

11 A lg em en e in fo e n V ro uw en LU PA Pro vin cie dat erin g M/V typ e (Kl ein er) hoo fdb ed hal ssi era ad Arm ban d oor bel len V fi bul ae Tun ica slu ier dub bel Man tel um han g gor del Pal la opm erk kle din g + kap sel Dex tra rum iun ctio att rib ute n Rom /in h V 15 02 1 D ac ia ? M V C ? ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 15 02 3 D ac ia 21 2-27 0 M V B /C x? ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 15 02 5 D ac ia 15 0-20 0 M V C x x ge en h an de n 15 03 7 D ac ia 14 0-16 0 M V C x? x x an to ni ni sc h ka ps el x ge en h an de n 15 04 0 D ac ia 14 0-16 0 M V B x x m ou w en vr uc ht 15 04 2 D ac ia 15 0-20 0 M V C ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 15 04 4 D ac ia 14 0-16 0 M V C x x ge en h an de n 15 04 6 D ac ia 14 0-16 0 M V B x go lv en d ha ar x ge en h an de n 15 04 7 D ac ia 14 0-16 0 M V C x x ha dr ia ni sc h ka ps el x ge en h an de n 15 08 9 D ac ia 15 0-20 0 M V B x m an te l o ve r ho of d x ge en h an de n 15 09 2 D ac ia 15 0-20 0 M V A x x ho ud t k in d va st 20 84 4 M oe si a In fe ri or 23 0-25 0 V C ? x x ge en h an de n 20 84 5 M oe si a In fe ri or 17 0-21 2 M V C x ge en h an de n 20 85 3 M oe si a In fe ri or la at an ti ek M V C ? o x m an te l m et v le ch te n/ bo or d? x ge en h an de n 20 86 5 M oe si a In fe ri or ? M V B x x x ge en h an de n 20 86 7 M oe si a In fe ri or ? M V C x ge en b es ch ri jv in g x ge en h an de n 20 86 8 M oe si a In fe ri or ? M V C x x x ge en h an de n 20 98 7 M oe si a In fe ri or 20 0-25 0 M V A ? ge en b es ch ri jv in g vr uc ht ? 21 25 8 M oe si a In fe ri or 15 0-25 0 M V A x x

12 M an ne n en I ns cr ip ti es LU PA 15 02 1 15 02 3 15 02 5 15 03 7 15 04 0 15 04 2 15 04 4 15 04 6 15 04 7 15 08 9 15 09 2 20 84 4 20 84 5 20 85 3 20 86 5 20 86 7 20 86 8 20 98 7 21 25 8 Sag um Pae nul a Man tel M Tog a Con tab ula t a Tun ica M Ärm eltu nic a opm erk . kle din g M fi bul ae Fra nje att rib ute n. Opm erk . Ins crip tie Naa m DM ? fun ctie ? er g ge st il ee rd x ge en h an de n L U lp io C he li do x x er g ge st il ee rd x ge en h an de n ec ht pa ar m et k in d L A ur el iu s M au ru s x ve te ra nu s co ho rt is , m il es n um er i x x ge en h an de n x x? x ge en h an de n x x bo ek ro l x x x? x x ge en h an de n x x x x ge en h an de n x x x x ge en h an de n x x x x ge en h an de n x be ke r do de nm aa l, ki nd h ee ft dr ui ve n x x x ko rt e tu ni ca , m et m ou w en x x bo ek ro l x - ge en m an L A ur el ia S tr at oc lia x be ni fi ci ar iu s co ns ul ar is x er g ge st il ee rd x ge en h an de n L Ia do M uc ap or i x x ge st il ee rd , ph al er ae ? x x ge en h an de n L x? x? x x er g ge st il ee rd x ge en h an de n x x x ge en h an de n x ja , w at ? do de nm aa l L So zu sa H er m og en is x ja , w at ? B eu rs ? do de nm aa l G A ba sk an to s