Column
G. De Swert*
Column
Mag het ietsje lager?
Het ‘sociaal pact’ had het Belgisch overlegmodel een vitaminekuur en de sociale partners een nieu we legitimiteit moeten geven. Maar de olifanten ronde voor een nieuwe toekomst is geëindigd met de pijnlijke grimas van na een triatlon: het over leg heeft lood in de benen, de vakbonden hebben de dood in het hart, het gemeenschappelijk vak bondsfront verkeert in stervensnood en de relatie tussen vakbonden en ‘verwante’ politieke partijen is grondig verstoord.
Waarom is de superproduktie zo in mineur geëin digd? De belangrijkste reden is dat slechts één partner, namelijk het ACV, een Nieuw Pact, een Groot Akkoord wilde. De werkgevers hadden geen akkoord, pact of whatsoever nodig om van de regering te krijgen wat ze graag wilden. Het socialistisch vakverbond ABVV kon niet, om een andere reden: het leeft nog in het Oude-Pacttijd- perk (economische groei en de verdeling van de geproduceerde welvaart). En premier Dehaene klaarde het karwei eigenlijk liever zelf (wat je zelf doet, doe je beter). Daarom is het niet tot een Nieuw Pact gekomen. En natuurlijk omdat het sociaal-economische landschap van uitzicht ver anderd is. Het is 'niet langer de groene weide van weleer, maar een terrein met kale plekken die moeten worden ingezaaid en rul gemaakt. De actoren van het Belgisch overleg zijn vooral goed in maaien, minder in zaaien. Dat is sinds 1975 al bij herhaling gebleken en nu dus opnieuw. In het Belgisch Overleg hebben goeie en slechte momenten elkaar steeds afgewisseld. Van 1975 tot 1986 hielden de overlegpartners de spelgebrui- ken in ere, niet om tot resultaten te komen maar om duidelijk te maken dat ‘niet zij maar de
ande-Gilbert De Swert is hoofd van de studiedienst van het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV)
ren het spel verbrod hebben’ (ABVV-leider De- bunne). Van 1986 tot 1993 volgden ze onvermin derd de overlegregels, maar kwamen wel tot re sultaten; niet omdat ze ten gronde akkoord waren, maar omdat niemand het spel wou verbrodden. Nu lijkt een nieuwe periode aan te breken: het spel zonder knikkers. Van overlegeconomie naar over lege economie. Het gelaagde Belgische over legmodel (nationaal-sectorieel-ondememing) dr eigt inderdaad leeggezogen te worden. De drie trapsraket riskeert ont- en afgekoppeld te worden. De eerste trap - het nationale, interprofessionele overleg - is de leegte van het heelal ingeschoten. Er is geen Patronaat meer. Er is geen Syndicaat meer. Er zal geen (grote of kleine) collectieve vooruitgang meer geproduceerd worden door een afgewogen beheer van de sociaal-economische corporatismen, met de overheid als scheidsrech ter. De centrale werknemers- en werkgeversorga nisaties gaan een volwassen crisis van representa tiviteit en functionaliteit tegemoet.
De overheersende belangstelling in de media voor de eerste trap mag de tweede trap niet doen ver geten. De sectoren - het overleg in de paritaire comités - vormden tot op heden het middenrif van het Belgische overlegsysteem, het dragende deel van de drietrapsraket. Zal die tweede trap in een baan rond de economie blijven? Of zal ook die de stilte van de sterren inschuiven?
Die kans is niet denkbeeldig, want de regering besliste dat er tot eind 1996 niet over nieuwe loon- of andere voordelen mag worden onderhan deld. De onderhandelingen gaan derhalve nog en kel over tewerkstelling en arbeidsverdeling. De sectoren zijn daarop niet echt ingesteld. Tewerk- stellingsafspraken voor een hele bedrijfstak liggen ook niet meteen voor de hand, en de regering heeft haar stimuli (korting op de werkgeversbij
Column
drage aan de sociale zekerheid) voorbestemd voor ondernemingen, niet voor sectoren. Ook de twee de trap dreigt op non-actief gesteld te worden. Het overleg zal dus onontkoombaar binnen de directe dampkring van de ondernemingen schui ven. Het aantal ondememings-CAO’s is in de periode 1980-1992 al toegenomen van circa 350 tot 2.200. Dit cijfer moet met een korrel zout genomen worden: die stijging wordt voordelig beïnvloed door een vaker verplichte registratie van de afgesloten ondememings-CAO en zegt ook niets over het aantal betrokken werknemers. De onmiskenbare trend tot decentralisering is in de hand gewerkt door de recessie en door centra le initiatieven. In 1992 had ruim de helft van de bedrijfs-CAO’s betrekking op afspraken over tewerkstelling. Het ging dan wel overwegend om palliatieve tewerkstellingszorg, om sociale bege leiding bij afdankingen (brugpensioen; herstructu reringsplannen). Daarnaast heeft het bedrijfsover leg een hoge vlucht genomen onder invloed van het centrale overleg zelf. Bedrijfsoverleg diende als instrument om onder centrale afspraken uit te komen, bijvoorbeeld om op bedrijfsniveau afwij kingen te bekomen van arbeidstijdregelingen; of om afspraken te maken over opleiding en tewerk stelling van ‘risicogroepen’ op bedrijfsniveau om te vermijden dat het bedrijf een financiële bijdra ge moet storten in het centraal tewerkstellings fonds.
Het nieuwe kader voor onderhandelingen over de arbeidsherverdeling dat de regering in het globaal
plan uittekende, kan de decentraliseringstendens alleen maar versterken: het sectoraal station wordt pro forma aangedaan om zo vlug mogelijk tot
‘bedrijfsplannen' te kunnen komen. Tenslotte zal,
zoals in het begin van de jaren tachtig, de zonde van omzeiling van de opgelegde loonmatiging (1994-1996) liefst bedreven worden in de binnen kamers van de ondernemingen, ver weg van de schijnwerpers, onder, boven, naast of aan de keukentafel.
De drietrapsraket Made in Begium stoot dus haar eerste en tweede trap af, en de overblijvende capsule neemt een bocht naar beneden, naar atomisering, naar flexibilisering. Diversificatie, decentralisatie en flexibiliteit, dat is de weg die premier Dehaene in Davos (eind januari) zegt te willen bewandelen. Dat is ook de rechte weg naar versnippering en grote verschillen, naar concur rentie met arbeids- en loonvoorwaarden tussen ondernemingen binnen één sector. Deze concur rentie wordt georganiseerd door de nationale overheid, zoals Europa op haar niveau, maar op dezelfde wijze, de concurrentie tussen lidstaten stimuleert.
Het sociaal-economische landschap zou er straks (eind 1996) wel eens kunnen bijliggen zoals de liberalen (VLD) dat zich dromen: alles op onder- nemingsvlak. Hoe een ‘travaillistische’ coalitie de loper uitrolt voor een ‘liberale’ politiek, of: hoe een ‘sociaal pact’ uiteindelijk het overlegweefsel loshaakt.
