UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Working gendered boundaries : temporary migration experiences of
Bangladeshi women in the Malaysian export industry from a multi-sited
perspective
Rudnick, A.M.
Publication date
2009
Link to publication
Citation for published version (APA):
Rudnick, A. M. (2009). Working gendered boundaries : temporary migration experiences of
Bangladeshi women in the Malaysian export industry from a multi-sited perspective.
Vossiuspers - Amsterdam University Press.
http://nl.aup.nl/books/9789056295608-working-gendered-boundaries.html
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.
SAMENVATTING
Over het algemeen veronderstelt men dat internationale migratie grotendeels gaat om mensen die van‘arme’ landen in de zuidelijke hemisfeer naar ‘rijke’ landen in de noordelijke hemisfeer migreren. Migratie tussen landen in het Zuiden is echter bijna even omvangrijk. Azië (met inbegrip van het Midden-Oosten) is een sprekend voorbeeld: ongeveer één derde van alle internationale migranten bevindt zich in dit werelddeel. Hoewel de aard van arbeidsmigratie en relevante nationale migratiewet-geving van land tot land verschillen, kenmerkt arbeidsmigratie binnen Azië zich door enkele sterke overeenkomsten: gedocumenteerde arbeid is vrijwel altijd tijde-lijk en sterk gereguleerd; verreweg de meeste migratie vindt binnen Azië plaats; en migratiestromen zijn ‘vervrouwelijkt’ (het aantal vrouwen dat migreert is vaak groter dan het aantal mannen). Een goed voorbeeld vormen de vrouwen uit Bangla-desh die in de negentiger jaren tijdelijk naar Maleisië migreerden om daar in arbeids-intensieve fabrieken te werken. Deze studie richt zich op hun migratie-ervaringen. Ook in discussies en literatuur over internationale migratie ligt de nadruk over het algemeen op migratie vanuit het Zuiden naar het Noorden. Studies richten zich over het algemeen op permanente migratie en op kwesties met betrekking tot grenscon-trole en integratie in het gastland. Er is echter een fundamenteel verschil tussen de permanente of vestigingsmigratie zoals Europa en Noord-Amerika deze kennen, en tijdelijke migratie die zo kenmerkend is voor Aziatische landen en het Midden-Oosten, waar migrerende arbeiders geen burgerschap kunnen verkrijgen en na het beëindigen van hun meerjarige contract (vaak 2-6 jaar) het land moeten verlaten. Deze verschillen ontbreken veelal in de theoretische verhandelingen over migratie. De bevindingen van deze studie tonen het belang aan van aandacht voor tijdelijke migratie en de noodzakelijkheid van meer theoretische kennis over dit fenomeen. Hoewel vrouwen tegenwoordig de meerderheid vormen in veel grensoverschrij-dende migratiestromen, met inbegrip van Azië, richt onderzoek zich nochtans vaak op mannen of maakt geen onderscheid tussen de ervaringen van mannelijke en vrou-welijke migranten. Een stijgend aantal wetenschappers erkent dat migratie een ‘gen-dered’ fenomeen is. Dit wil zeggen dat mannen en vrouwen mogelijk andere migra-tie-ervaringen hebben gezien de verschillende sociale posities die zij innemen en de verschillende sociale verwachtingen die aan hen gesteld worden. Dit gegeven is echter zelden opgenomen in de analytische kaders van migratiestudies. Er is tot nog toe weinig inspanning verricht om gender te integreren in theorieën over internatio-nale migratie.
Deze studie richt zich op de vraag waarom vrouwen uit Bangladesh naar Maleisië migreerden en hoe de migratie-ervaringen hun leven tijdens migratie en na terugkeer beïnvloedden. Gender is in het analytische kader van de studie geintegreerd. De bevindingen maken het belang van deze integratie zichtbaar. Om de rol van gender
beter te begrijpen werden, waar mogelijk en relevant, de ervaringen van vrouwelijke migranten vergeleken met die van mannelijke migranten uit Bangladesh.
Het veldwerk werd zowel in Maleisië als Bangladesh uitgevoerd en behandelde de pre-migratiefase, de migratiefase en de post-migratiefase; vrouwen werden veelvul-dig bezocht terwijl ze in het buitenland waren, en na hun terugkomst in Bangladesh. Terwijl (feministische) wetenschappers vaak redeneren dat migratie door vrouwen grotendeels altruïstisch van aard is en vrouwen migreren omdat zij zich verantwoor-delijk voelen voor hun families, hebben anderen aangetoond dat veel vrouwen mi-greren om aan beperkende of onderdrukte situaties te ontsnappen en zo een beter leven na te streven. Uiteraard is het onmogelijk om universele of een eenduidige migratiereden voor vrouwen aan te geven. De motivatie verschilt per individu, net als hun persoonlijke situaties. Deze studie toont aan dat de structurele en individuele redenen voor migratie nauw verweven zijn. De slechte economische situatie in Bangladesh (met hoge werkloosheid) en de algemene achtergestelde positie van vrouwen in de Bengaalse samenleving, vormden een belangrijke aanleiding voor migratie voor de meeste vrouwen met wie wij spraken. Binnen deze structurele con-text speelden individuele motivaties een belangrijke rol. Bij aanvang van het onder-zoek verklaarden veel vrouwen dat zij vooral om economische motieven migreerden dat zij hiermee hun familie wilden helpen. Tijdens de talrijke informele gesprekken die wij met hen voerden in de maanden hierna, werd echter duidelijk dat de situatie meestal anders en complexer was en dat de vrouwen vooral een sociaal wenselijk en dus‘veilig’ antwoord hadden gegeven op de vraag naar motieven om te migreren. Toen in de loop der tijd het vertrouwen van de vrouwen in de onderzoekers steeg maakten zij hen deelgenoot van andere verhalen uit hun leven. Terwijl enige vrou-wen inderdaad hoofdzakelijk gemigreerd waren om hun familie financieel bij te kunnen staan, werd duidelijk dat velen tevens redenen van persoonlijke aard hadden voor hun migratie.
Veel vrouwen streefden ernaar om zich te ontworstelen aan sociale beperkingen. Deze hadden meestal betrekking op hun huwelijkse staat en de sociale verwachtin-gen die de Bengaalse samenleving over het algemeen aan een vrouw stelt. Hun mi-graties vloeiden dus niet simpelweg voort uit gender ongelijkheid (de maatschappe-lijke ongelijkheid tussen mannen en vrouwen) maar waren vaak juist ook een weerspiegeling van hun vastberadenheid om hun omstandigheden en positie te ver-beteren.
De redenen voor migratie van Bengaalse vrouwen waren dus van zowel economi-sche als sociale aard, en meestal nauw met elkaar verweven. Velen streefden ernaar om economisch succesvol te zijn om zodoende hun sociale positie te verbeteren. Degenen die geen gelukkig huwelijk of geen man hadden, wilden hun huwelijks-vooruitzichten verbeteren, of de mogelijkheid vergroten om een goed leven te leiden zonder de financiële en sociale steun van een echtgenoot. In dit streven onder-314 Samenvatting
vonden zij verschillende hindernissen van economische en sociaal-culturele oor-sprong.
Zoals in studies over transnationalisme is aangetoond, hebben migranten vaak een dubbel sociaal referentiekader wanneer ze in het gastland verblijven. Zij oriënteren zich op tegelijkertijd de sociale context van het gastland en die van het land van herkomst. Het gastland en geboorteland verschillen vaak in de normen en waarden met betrekking tot het gedrag van mannen en vrouwen. Sociale aanpassingen aan de nieuwe maatschappij worden niet altijd toegejuicht. Binnen de Bengaalse gemeen-schap in Maleisië stonden de meeste mannelijke migranten kritisch ten opzichte van de migratie van hun vrouwelijke collega’s. Volgens hen was dit in strijd met fatsoen-lijk gedrag voor vrouwen. Vrouwen behoorden thuis te blijven onder het toeziend en beschermend oog van echtgenoten, vaders of broers. Deze zienswijze leidde ertoe dat mannelijke migranten hun vrouwelijke landgenoten vaak stigmatiseerden. Ver-halen en roddels over het‘immorele’ gedrag van Bengaalse vrouwen in Maleisië deden de ronde. Dit leidde tot angst voor de sociale consequenties onder de Be-ngaalse migrantenvrouwen. Familieleden in Bangladesh begonnen hun migratie ter discussie te stellen.
Terwijl het verblijf in Maleisië de zelfbeschikking van vrouwen– de mogelijkheid tot het maken van eigen keuzes– vergroot had, leidde het leven in en tussen twee culturen echter ook tot tegenstrijdigheden op persoonlijk vlak. Soms leidden de nieuwe levenswijzen tot innerlijk conflict. Terwijl veel vrouwen geloofden in het maken van eigen keuzes en een grotere bewegingsvrijheid zoals gangbaar in Malei-sië, vreesden zij eventuele repercussies op het moment van terugkeer naar Bangla-desh. Men was zich zeer bewust van de heersende zienswijze op vrouwelijke mi-granten. Verscheidene vrouwen kozen ervoor om deze ideeën te onderschrijven door zichzelf als‘goede’ vrouwen te presenteren in tegenstelling tot andere ‘slechte’ vrouwen. Dit leidde soms tot wantrouwen en strijd tussen vrouwen onderling.
De migratie van vrouwen leidde duidelijk tot controversen. Desalniettemin wijst hun migratie op een herdefiniëring van gender normen en rollen. Het feit dat zij sociaal-cultureel in twee culturen ingebed waren, en in Maleisië blootgesteld waren aan andere normen, waarden en levenswijzen leidde tot nieuwe zienswijzen en per-cepties van de rol van vrouwen en dus ook van henzelf.
Op economisch gebied ondervonden vrouwen tijdens en na hun migratie drie types van hindernissen: a) de vaak onbetrouwbare wijze waarop migratiecontracten tot stand kwamen en de hoge bedragen die hiermee gepaard gingen; b) de ontvangen lonen in Maleisië welke lager waren dan verwacht en vastgelegd in menig contract. Dit had deels te maken met de Aziatische financiële crisis die indertijd plaatsvond, en deels met het gebrek aan adequaat beleid en wetshandhaving om de rechten van arbeidsmigranten te garanderen; en c) een gebrek aan deskundigheid van en hulp aan teruggekeerde migranten in Bangladesh. Dit resulteerde in investeringen bij het opzetten van bedrijfjes die niet rendabel bleken te zijn.
Sociaal-cultureel gezien ondervonden veel vrouwen oppositie bij het oprekken van hun grenzen– of, zoals hun opponenten het zagen, voor het overschrijden van gren-zen van sociaal toelaatbaar gedrag voor vrouwen. Mannelijke verwanten probeer-den vaak zeggenschap over de inkomens van vrouwen te verkrijgen, of zich hun geld toe te eigenen. Soms werd niet alleen mondeling maar ook fysiek geweld ge-bruikt om het traditionele evenwicht en de machtsrelaties tussen vrouwen en mannen te herstellen. De sociale druk op vrouwen om te trouwen en de samenhan-gende negatieve connotatie en lage sociale positie gepaard gaande met het niet hebben van een echtgenoot, trokken een zware wissel op veel van de teruggekeerde vrouwen.
Wat betreft de financiële resultaten van migratie kan gesteld worden dat er vaak ge-spaard kon worden, ook al verdienden veel migranten minder dan verwacht en waar zij recht op hadden. Investeringen werden gedaan in land, huizen, goud en soms in duurzame bronnen van inkomsten. Vaak, maar niet altijd, leidde economisch succes tot een verbetering op sociaal-cultureel gebied: een huwelijk naar wens werd geslo-ten of gecontinueerd, prestige en sociale positie binnen de familie, het huishouden en de gemeenschap werd verbeterd, en op persoonlijk vlak ondervonden vrouwen meer zelfvertrouwen door een toename van vaardigheden en ervaringen.
Er waren echter ook vrouwen die economisch en naar eigen zeggen ook sociaal hadden gefaald. Zij hadden weing verdiend of hadden hun geld verloren in onrenda-bele investeringen of aan mannen die hen beloofd hadden hen te trouwen maar ver-trokken bleken. Zij waren het meest kwetsbaar voor stigmatisering en sociale uit-sluiting. Voor hen had migratie niet de gewenste resultaten opgeleverd, integendeel, hun positie was verslechterd.
De bevindingen van deze studie benadrukken het belang om de rol van gender in de analyse van migratiestudies en theoriën te integreren.
De complexe realiteit in het leven van deze vrouwen sluit ééndimensionale con-clusies over opbrengsten en verliezen ten gevolge van migratie uit. Het is wenselijk noch mogelijk de vraag of de positie van vrouwen verbeterd is met ja of nee te beant-woorden. Dit biedt te weinig ruimte voor de vele grijsgebieden en tegenstrijdighe-den in de levens van migranten. Door stil te staan bij de individuele ervaringen van vrouwelijke migranten tracht deze studie deze grijsgebieden te belichten. De migra-tie-ervaringen van deze vrouwen waren duidelijk niet altijd positief. Toch slaagde ongeveer tweederde van de vrouwen die wij in Bangladesh na hun terugkeer be-zochtten, er in om hun sociale, economische en of persoonlijke bewegingsruimte te verbeteren.
