Archeologisch vooronderzoek Nevele Spoorwegstraat 8 & 9 juli 2010

(1)

8 & 9

juli

2010

(2)

Kale-Leie Archeologische Dienst 2011, KLAD-Rapport 30 2

C

olofon

layout: D. Vanhee

druk- & bindwerk: Zquadra, Kortrijk

verantwoordelijke uitgever: Kale - Leie Archeologische Dienst

Kasteelstraat 26 9880 Aalter www.deklad.be

(3)

I. Voorwoord

Dit document biedt een overzicht van de vondsten gedaan bij het vooronderzoek met proefsleuven, uitgevoerd op de terreinen van een toekomstige verkaveling aan de Spoorwegstraat te Nevele - Lan-degem, door intergemeentelijk archeoloog D. Vanhee van de KLAD.

(4)

(5)

II. Inhoud

I. Voorwoord 3

II. Inhoud 5

III. Administratieve gegevens 7

IV. Projectomschrijving 9

IV.1 Aanleiding van en opbouw naar het onderzoek 9

IV.2 Tijdskader 9

IV.3 Financieel kader 9

V. Archeologische en historische voorkennis 11

VII. Besluit 17

(6)

(7)

III. Administratieve gegevens

l

oCatiegegevens

Gemeente: Nevele - Landegem

Plaats/straat: Spoorwegstraat zn.

Kadastrale gegevens: Nevele, Afd. 5, sectie B, percelen 66f, 66h2, 66k,

73m2 en 73z2 X: 94266 Y: 195439.61

o

pgravingsdoCumentatie Vergunning: 2010/203 Geldig: 28/06/2010 tot 31/08/2010

Naam aanvrager: David Vanhee

Naam vooronderzoek: Spoorwegstraat 2010

Opgravingscode: Nev – SPW – VO10

Datum: 8 en 9 juli 2010

Te onderzoeken oppervlakte: ca. 1 ha

Algemene methodiek: vooronderzoek met proefsleuven (ca. 12 m tussen),

aangevuld met kijkvensters

B

ouwheer

THV “Het Kloosterhof” Kweekstraat 13 8770 Ingelmunster

(8)

Figuur 1: Bodemkaart van het projectgebied. (© http://geo-vlaanderen.gisvlaanderen.be)

Figuur 2: De luchtfoto toont de ligging van de percelen nabij de Kale-vallei, waarin het Kanaal van Schipdonk ligt. De Kale zelf kreeg een ander en recht verloop. Op de foto is ook de inplanting van de boomkwekerij te zien. (© gisoost.be)

(9)

IV. Projectomschrijving

iv.1 a

anleiding van en opBouw naar het onderzoek

Het project omvat de aanleg van een nieuwe verkaveling van ca. 1 ha., nabij de Spoorwegstraat te Nevele - Landegem. Deze terreinen zijn kadastraal gekend als Nevele, Afd. 5, sectie B, 66f, 66h2, 66k, 73m2 en 73z2.

De terreinen zijn momenteel grotendeels in dienst als weide en lopen af naar de vallei van de Oude Kale. De hoogte varieert van ca. 6 m TAW nabij de Kale in het westen tot ca. 10,40 m TAW in het oosten. Op één deel van de verkaveling (perceel 73m2) is nog een boom– en plantenkweker actief, hier werden nog geen sleuven getrokken. Het gebied is op de bodemkaart ingekleurd als SBC of droge lemige zandbodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont, wat bevestigd werd door het onderzoek.

De ruggen langsheen de Kale-vallei zijn doorgaans gekend om hun archeologische rijkdom.

iv.2 t

ijdskader

Het vooronderzoek ging door op 8 en 9 juli 2010.

iv.3 f

inanCieel kader

De kosten van het vooronderzoek op de verkaveling werden verdeeld tussen de KLAD, die de interge-meentelijk archeoloog D. Vanhee ter beschikking stelde en de bouwheer die zorgde voor een kraan met kraanman en een landmeter.

(10)

(11)

V. Archeologische en historische voorkennis

Voor de aanvang van het vooronderzoek was er voor het plangebied archeologische niks gekend. De ligging op een hogere zandrug langs de Oude Kale, maakte de kans echter bijzonder groot dat er op dit terrein archeologische sporen zouden worden gevonden.

De oudste vondsten uit de regio zijn voornamelijk prospectievondsten. Deze die gaan van het

epi-paleolithicum tot en met het neolithicum (VAn der hAegen g., 1998). Bij de opvolging van een

Aquafintracé te Hansbeke werd een kuil met de resten van een potbeker aangetroffen. Dit bekertype

kan in het finaal-neolithicum gedateerd worden (hoorne J. etAl, 2009).

Voor Nevele en deelgemeenten zijn enkele circulaire structuren gekend door luchtfotografie. Het gaat vaak om geïsoleerde circulaire structuren. In enkele gevallen – te Merendree Melderen en te Vosselare Kouter en Meerskant – spreekt men van grafvelden met meerdere structuren. In 1990 werd een kort

onderzoek uitgevoerd op een van de circulaire structuren van het grafveld Kouter (Bourgeois J. etAl,

1998 & Bourgeois J. etAl, 1999). Dergelijke circulaire structuren worden algemeen verbonden met

de grafritus uit de midden-bronstijd (1.700 tot 1.100 v.C.) waarbij de doden (van de elite) begraven

werden onder een grafheuvel, omring met één of meerdere grachten (Bourgeois J. etAl, 1999).

Bewij-zen van nederzettingen uit deze periode zijn er nog niet.

Slechts een aantal vondsten uit de regio dateren in de ijzertijd. Het gaat onder meer om een per-celeringssysteem dat werd gevonden bij het onderzoek van de circulaire structuur uit de bronstijd te

Vosselare - Kouter (Bourgeois J. & de Mulder g., 1992). Een ander grachtensysteem werd door

lucht-fotografische opnamen langs de Gentstraat opgemerkt (Bourgeois J. etAl, 1998).

De Romeinse vondsten maken zowat de hoofdbrok uit van de archeologische kennis over Nevele. Over het Romeins Merendree is er natuurlijk heel wat gekend. Vooral de sporenconcentratie langsheen de Molenkouterslag, zowel langs het Kanaal van Schipdonk als in de richting van het centrum, valt op. Archeologen van de Gentse Universiteit hebben door de synthese van de gegevens uit veld- en luchtprospectie, studie van de vondsten en noodopgravingen getracht de grootte en de belangrijkheid van deze concentratie in te schatten. Zij berekenden dat 15 tot 20 ha van de zandrug gelegen nabij de kruising van de Neerkale en de Kruiskale sporen bevat van een Romeinse nederzetting, mogelijk

een vicus en misschien zelfs een heiligdom (de clercq W. etAl, 1998).

Ook op de koutercomplexen langs de Kale te Vosselare zijn heel wat bewijzen van Romeinse bewo-ning vastgesteld. Op basis van de spreiding van de Romeinse vondsten, luchtfotografische gegevens en een tweetal opgravingen, zou over die kouterrug een Romeins wegtracé lopen. Deze weg loopt vanuit Deinze naar Vosselare en steekt ter hoogte van Vosselareput (Astene -Deinze) de Leie over om dan haar traject naar Merendree verder te zetten.

Voor deelgemeente Landegem is dan weer Romeinse aanwezigheid vastgesteld bij de bouw van de huidige bibliotheek en voor Hansbeke zijn bij de opvolgingswerken van het Aquafintracé (2009) een

tweetal gebouwplattegronden en een brandrestengraf (hoorne J.etAl, 2009a) aangetroffen.

Vlak het centrum van Nevele nabij Kerrebroek, is een Romeinse steenbouwsite onderzocht uit de 2e eeuw n.C. Tot op heden is echter nog steeds niet duidelijk welke functie dit gebouw zou kunnen

heb-ben (De clercq W. etAl, 1998 & thoen h., 1998).

De periode tussen de 5e eeuw en 9e eeuw n.C. wordt beschouwd als de vroege middeleeuwen. Archeologische sporen uit deze periode zijn eerder schaars. Vermoedelijk hebben de onrust na het

(12)

verval en de ondergang van het Romeinse Rijk en de Germaanse volksverhuizingen tussen de late

4e en de 6e eeuw hiermee te maken. De regio zou behoorlijk ontvolkt zijn (de clercq W., 1998a).

Toch is het ook mogelijk dat we de vroegmiddeleeuwse sites moeilijk herkennen, of dat ze onder de bestaande dorpskernen gelegen zijn. Recentelijk werd deze stelling bevestigd. Recent zijn in de Ne-velse deelgemeenten Vosselare en Merendree nabij beide dorpscentra vroegmiddeleeuwse bewoning aangetroffen. Het onderzoek aan de Hoogstraat te Vosselare legde restanten van verschillende

woon-erven vrij. De datering wordt nu voorzichtig geschat op 7e tot 8e eeuw n.C. (de logi A. & schynkel

e., 2010). In Merendree werden twee gebouwenplattegronden en waterput ontdekt die te dateren

zijn omstreeks de 9e eeuw. (de logi A. & VAn cAuWenBergh s., 2010).

De volle middeleeuwen in Nevele zijn gekend uit 2 opgravingen te Merendree, namelijk Molenkou-terslag (2005) en Merendreedorp (2010). Daar werden verschillende gebouwplattegronden uit deze

periode onderzocht (VAnhee d. & hoorne J., 2005 & de logi A. & VAn cAuWenBergh s., 2010).

Dergelijke omgrachte erven met hoofdgebouwen, bijgebouwen en waterputten leren ons meer over de middeleeuwse landinname.

(13)

VI. Resultaten

Tijdens het vooronderzoek werden 8 sleuven aangelegd. Daarbij werd de bodem- gesteldheid SBC of droge lemige zandbodem met sterk gevlekte, verbrokkelde textuur B-horizont bevestigd. Op het perceel dat in gebruik is en nog blijft door de boom– en plantenkwekerij werden nog geen sleuven aangelegd.

Het terrein zelf glooit licht af naar het westen. Er werd gekozen de sleuven volgens deze helling aan te leggen. Het aantal sporen dat werd aangetroffen is be- perkt en dan nog toe te schrijven aan vrij recente activiteit.

Op de percelen 66F, 66h2 en 66k werden 4 sleuven aangelegd. In Sleuf I werd een gracht S1 aangetroffen die scherp is afgelijnd en vrij recent lijkt. Op het einde van de sleuf, vlakbij de Kale-vallei (in het westen), werd een profielput aangelegd. Er werd een teelaardepakket (Ap) van ca. 40 cm en een droge lemige zandbodem (C) - zoals op de bodemkaart - vastgesteld.

In Sleuf II werden twee grachten (S1 en S2) aangetroffen, waarvan S2 vermoedelijk het vervolg is van de recente gracht of greppel S1 aangesneden in Sleuf I. Al deze grachten zijn scherp afgelijnd ten opzichte van de moederbodem. De vulling is zeer homogeen, licht grijs met grote brokken moe-derbodem.

(14)

Figuur 5: Rest van de granaat uit WOI, aangetroffen in Sleuf IV.

Met dank aan Paul Van Damme voor de determinatie. Figuur 6: Grote verstoringen in Sleuf V

Fig. 7: Verstoringen in Sleuf VI. Figuur 8: Stuk van een mogelijke loopgraaf op het einde van Sleuf

(15)

In Sleuf III werden geen sporen opgemerkt, ook niet in het verlengde van de sporen die werden afgelijnd in de sleuven er rond. Er werd naar het westen toe wel een bruin tot donkerbruin gelaagd colluviumpakket aangetroffen waarin enkele stukken Doornikse kalksteen zaten.

Aan het begin van Sleuf IV werd terug een profielput aangelegd. Dit is op ongeveer het hoogste ge-deelte van het perceel. Ook hier is de opbouw van de bodem eenvoudig. Een teelaarde pakket van ca. 50 cm en daaronder een pakket lemig zand.

In deze sleuf werd nog een recente gracht S1 en een recente kuil met glas aangetroffen. Er werd ook nog een losse scherf in prehistorische techniek (vermoedelijk te plaatsen in de ijzertijd), een stuk van een granaat uit WO I en fragmenten van obussen gevonden. Mondelinge informatie laat uitschijnen dat deze percelen zowel in WO I als in WO II zwaar onder vuur zijn genomen.

Dit was vooral duidelijk op het perceel 73z2. Hier werden 4 sleuven aangelegd en deze waren al-len verstoord door recente activiteit. De terreinen waren lang in gebruik geweest als boomkwekerij en minstens driemaal gebombardeerd tijdens de wereldoorlogen. De sleuven V t.e.m. VIII vertonen dan ook zowat hetzelfde beeld en zijn zwaar vestoord. Op het einde van VIII werd wel nog een stuk van een mogelijke loopgraaf gevonden.

6,60 6,6 0 6,6 0 6,80 6,8 0 6,8 0 7,00 7,0 0 7,0 0 7,0 0 7 7,20 7,2 0 7,2 0 7,2 0 7,2 0 7 ,40 7,40 7,4 0 7,4 0 7,4 0 7,4 0 7 ,60 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7 ,80 7,80 7 ,80 7,8 0 7,8 0 7,8 0 7,80 8,00 8,0 0 8,0 0 8,0 0 8,00 8,0 0 8,20 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8 ,4 0 8,4 0 8,40 8,40 8,4 0 8,4 0 8, 6 0 8,60 8,6 0 8,60 8,6 0 8,6 0 8,6 0 8,60 8,6 0 8,8 0 8,80 8,80 8,80 8, 8 0 8,8 0 8,8 0 8,80 8,8 0 9,0 0 9,0 0 9,00 9,00 9,00 9,0 0 9,0 0 9,00 9,0 0 9,2 0 9,2 0 9,20 9,2 0 9,2 0 9,20 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9 ,4 0 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9, 40 9,6 0 9,60 9,6 0 9,6 0 9 ,6 0 9,60 9,60 9,6 0 9,60 9,8 0 9,80 9,8 0 9,80 9,8 0 9,8 0 9,8 0 10 ,00 10 ,00 10 ,00 10,0 0 10,0 0 10 ,00 10 ,00 10 ,0 0 10,00 10 ,20 10 ,20 10 ,20 10 ,20 10,2 0 10 ,20 10 ,20 10 ,2 0 10 ,20 1 0 ,2 0 10 ,20 10 ,20 10,20 1 0 ,2 0 1 0 ,4 0 10,4 0 10,4 0 10 ,40 10 ,40 10,4 0 10 ,40 10,4 0 10 ,4 0 1 0 ,4 0 1 0 ,4 0 10 ,40 10 ,40 10 ,40 10 ,40 10 ,40 1 0,4 0 10 ,40 10 ,6 0 10 ,60 1 0 ,6 0 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10 ,60 1 0,6 0 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10,6 0 10,6 0 10 ,60 10 , 6 0 1 0 ,6 0 1 0 ,6 0 1 0 ,6 0 10 ,80 10 ,80 1 0,8 0 10 ,80 10,80 10 ,80 10 ,80 10,8 0 10,8 0 10,8 0 10,8 0 10 ,80 1 0,80 1 0 ,8 0 10 ,8 0 11 ,00 1 1,0 0 11 ,00 11,00 11 ,00 11 ,00 11 ,00 11 ,00 1 1,00 1 1 ,0 0 11, 00 1 1 ,0 0 1 1 ,0 0 11,20 11,2 0 11 ,20 11 ,20 11 ,2 0 11,2 0 11 , 2 0 11,20 1 1,20 1 1,2 0 1 1,20 1 1 ,20 11,20 11,40 11 ,40 11 ,40 11,40 11,4 0 11,40 1 1 ,4 0 1 1,40 11 ,40 11 ,60 11 ,60 11 ,60 11,60 1 1,60 1 1 ,6 0 11,80 11 ,80 12 ,00 12,20 14 ,20 15 ,20 00,216 16 ,20 16 ,20 16 ,20 16 ,20 16 ,20 16 ,20 16 ,4 0 16 ,40 16 ,40 16 ,40 16 ,40 16 ,40 16 ,40

SPOORWEG VAN BRUGGE NAAR GENT

Station Landegem SPOORWEGSTR_AAT STATIONSSTR AAT Nr.99 Nr.100 Nr.97 Nr.102 Nr.97A 66/K2 66/L2 66/H2 66/K 66/F 73/M2 73/Z2 73/N3 73/L3 75/B2 75/V 75/C2 66/V 66/A2 66/Y 66/Z 70/A 71/A 72 76 5 11,23 10,06 10,06 P P P ZIJKANT STIJL BESTAANDE PAAL 0 50m

N

(16)

Kale-Leie Archeologische Dienst 2011, KLAD-Rapport 30 16 6 ,60 6,6 0 6,6 0 6,80 6,8 0 6,8 0 7,00 7,0 0 7,0 0 7,0 0 7 7,20 7,2 0 7,2 0 7,2 0 7,2 0 7,40 7,4 0 7,4 0 7,4 0 7,4 0 7,4 0 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7,6 0 7,8 0 7,8 0 7,80 7,8 0 7,8 0 7,8 0 7 ,80 8,0 0 8,0 0 8,0 0 8,0 0 8,0 0 8,0 0 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8,2 0 8,4 0 8,4 0 8,4 0 8,4 0 8,4 0 8,4 0 8, 60 8,6 0 8,6 0 8,6 0 8,6 0 8,6 0 8,6 0 8 ,6 0 8,6 0 8,8 0 8,8 0 8,8 0 8,8 0 8, 8 0 8,8 0 8,8 0 8 ,8 0 8, 80 9, 00 9,0 0 9,0 0 9,0 0 9,0 0 9,0 0 9,0 0 9 ,0 0 9,0 0 9, 20 9,2 0 9,2 0 9,2 0 9,2 0 9 ,2 0 9, 40 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9,4 0 9, 40 9 , 4 0 9, 60 9,6 0 9,6 0 9,6 0 9,6 0 9,6 0 9,6 0 9, 60 9 ,6 0 9, 80 9,8 0 9,8 0 9,8 0 9,8 0 9,8 0 9,80 10 ,00 10 ,00 10 ,00 10 ,00 10, 00 10, 00 10 ,0 0 1 0,0 0 1 0 ,0 0 10,2 0 10 ,20 10 ,20 10, 20 10,2 0 1 0,2 0 10 ,2 0 1 0 ,20 1 0,2 0 10 ,2 0 10 ,2 0 10 ,20 1 0 ,2 0 10 ,2 0 10 ,40 1 0,40 10 ,4 0 10 ,4 0 10 ,40 10 ,40 10 ,40 10 ,40 10 ,4 0 10 ,4 0 10 ,4 0 10 ,4 0 10 ,4 0 10 ,4 0 10 ,4 0 10,40 1 0 ,4 0 1 0 ,4 0 1 0 ,60 10 ,6 0 10 ,60 10 ,6 0 10 ,6 0 10 ,6 0 10 ,6 0 1 0 ,6 0 10,6 0 10 ,6 0 1 0 ,6 0 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10 ,60 10 ,6 0 10 ,6 0 10_,6 0 10 ,60 10 ,8 0 10 ,8 0 1 0 ,8 0 10 ,80 1 0 ,8 0 10 ,80 10 ,80 10 ,80 10 ,80 10,8 0 10 ,8 0 10 ,80 10,80 10 ,8₀ 10 ,80 1 1 ,0 0 1 1 ,0 0 11,0 0 1 1 ,0 0 11 ,00 11 ,00 11 ,00 11,0 0 11 ,00 11 ,0 0 11 ,00 1 1,0 0 1 1_,00 1 1 ,2 0 1 1 ,2 0 11 ,2 0 11 ,20 11 ,2 0 11 ,20 11 ,2 0 11 ,20 11 ,20 11 ,20 1 1,20 11 ,2 0 1 1 ,20 1 1 ,4 0 11 ,4 0 11 ,40 11,4 0 11 ,40 11 ,40 11 ,40 11 ,40 1 1,4 0 1 11 ,60 11 ,60 11,6 0 11 ,60 11 ,6 0 1 1,8 0 16 ,2 0 16 ,2 0 16 ,2 0 16 ,2 0 16 ,2 0 16 ,2 0 16 ,2 0 16 ,4 0 16 ,4 0 16 ,4 0 16 ,4 0 16 ,4 0 16 ,4 0 16 ,4 0 SPOOR WEG

VAN BRUGGE NAAR GENT

Sta tion Landegem SPOOR WEGSTR AA T STATIONSSTRAAT Nr.99 Nr.100 Nr.97 Nr.102 Nr.97A 66/K2 66/L2 66/H2 66/K 66/F 73/M2 73/Z2 73/N3 73/L3 75/B2 75/V 75/C2 66/V 66/A2 66/Y 66/Z 70/A 71/A 72 76 Waterloop 5 11,23 10,06 10,06 P P P ZIJK ANT STIJL BEST AANDE PAAL 0 50m

N

Figuur 10: Sleuvenplan met aanduiding van de hoogtelijnen.

(17)

VII. Besluit

Het vooronderzoek op de terreinen aan de Spoorwegstraat te Nevele - Landegem leverde geen rele-vante archeologische sporen op. Het is dan ook niet opportuun verder onderzoek op deze terreinen uit te voeren.

(18)

(19)

VIII. Bibliografie

de logi A. & schynkel e., 2010. Archeologisch onderzoek. Nevele – Hoogstraat. 18 januari tot 30

april 2010. (=KLAD-rapport 19)

de logi A. & VAn cAuWenBergh s., 2010. Archeologisch onderzoek. Nevele – Merendreedorp. 4

mei tot 25 juni 2010. 2010. (=KLAD-rapport 20)

Bourgeois J., de clercq W., de Mulder g., MegAnck M. & VerlAeckt k., 1998. Het Land van Nevele

in de metaaltijden. In: VOBOV-info, 47, pp. 13 - 23.

Bourgeois J. & de Mulder g., 1992. Een grafheuvel uit de bronstijd en prehistorische perceleringen.

Opgravingen 1990 op de kouter te Vosselare. In: Het Land van Nevele, XXIII(4), pp. 245 - 266.

Bourgeois J., MegAnck M., seMey J. & VerlAeckt k., 1999. Cirkels in het land. Een inventaris van

cirkel-vormige structuren in de provincies Oost- en West-Vlaanderen III. Gent.

de clercq W., 1998a. Ongeschreven verleden. Een archeologische kijk op de vroegste

bewonings-geschiedenis van het Land van Nevele. In: Het Land van Nevele, 29- 2, pp. 89 - 160.

de clercq W., 1998b. De vroege middeleeuwen op het grondgebied van het Land van Nevele. In:

VOBOV-info, 47, pp. 61 - 62.

de clercq W., deschieter J., hAgeMAn B., thoen h. & VerMeulen F., 1998. Recent archeologisch

on-derzoek in de vallei van de Kale, grondgebied Land van Nevele: sites en structuren. In : VOBOV-info, 47, pp. 28 - 33.

hoorne J., tAelMAn e. & VAnhee d., 2009. Archeologische opvolging Aquafintracé Hansbeke. Januari

- februari 2009. (=KLAD-Rapport 13)

thoen h., 1998. De Romeinse bewoning in de vallei van de Kale binnen het gebied van het Land

van Nevele. Status quaestionis van het onderzoek. In: VOBOV-info, 47, pp. 24 - 27.

VAnder hAegen g., 1998. Steentijdvondsten in het Land van Nevele. In: VOBOV-info, 47, pp. 6 - 12.

VAnhee d. & hoorne J., 2005. Een volmiddeleeuwse hoeve met explosieve verrassing in de

Molen-kouterslag. Monumentenzorg en cultuurpatrimonium. In: Jaarverslag van de provincie Oost- Vlaande-ren, pp. 180 - 181.

(20)