JGZ-richtlijn Ondergewicht
Auteurs: Caren Lanting, Marianne de Wolff, Renate van Zoonen, Yvonne Schönbeck
Inhoud van de presentatie
- Achtergrond, doel en afbakening - Achtergrondkennis
-Monitoren en signaleren -Verwijzen en begeleiden -Adviseren
JGZ-richtlijn 'Ondergewicht'
• Ondergewicht:
is een indicator voor ondervoeding
kan wijzen op de aanwezigheid van een ziekte of probleem • Voedingsadviezen bij ondergewicht en/of een neerwaarts
afbuigende gewichtscurve
• Afkappunten en criteria voor verwijzing Doel:
Adequate advisering bij (dreigend) ondergewicht en tijdig signaleren en verwijzen van jeugdigen met een afwijkende voedingstoestand en/of een hoog risico op ondervoeding
Achtergrond, doel en afbakening (1)
Achtergrond, doel en afbakening (2)
Doelgroep:
JGZ-professionals (jeugdartsen, verpleegkundig specialisten, jeugdverpleegkundigen, doktersassistenten)
Afbakening:
•Deze richtlijn betreft contacten met individuele kinderen van 0 tot 18 jaar en hun ouders/verzorgers
•De JGZ-richtlijn Ondergewicht sluit aan bij de JGZ-richtlijnen: Voeding en eetgedrag
Lengtegroei Overgewicht
Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze (2019)
- Criteria voor ondergewicht en een afbuigende groeicurve - Een specifieke (voeding)anamnese en lichamelijk onderzoek
worden standaard uitgevoerd bij voldoen aan deze criteria
- Verwijzing is vervolgens alleen geïndiceerd als naar inschatting van de professional de voedingstoestand duidelijk is aangedaan, als er een hoog risico is op ondervoeding en bij signalen die kunnen wijzen op een (ernstige) onderliggende ziekte.
Normale groei
Leeftijdsfase Aandachtspunten gewichtsverloop
0-2 jaar • Meisjes vs. jongens • Hindoestaanse kinderen • Vroeg geboren kinderen
• ‘4 maanden dip’ bij borstvoeding
• Toename onderhuids vet 3-9 maanden 2 jaar – puberteit • Eigen individuele curve
• Perioden van selectief of minder eten Puberteit • Groeispurt
• Prepuberteit > toename vetafzetting • Spiermassa en vetvrije massa
Ondergewicht
• Van ondergewicht wordt gesproken bij een gewicht dat beduidend lager is dan gebruikelijk voor jeugdigen van dezelfde lichaamslengte en/of leeftijd.
Een jeugdige met ondergewicht kan ondervoed zijn, maar dat hoeft niet. Als de jeugdige zijn/haar gewichtscurve blijft volgen en het gewicht niet afbuigt, is er geen reden tot zorg. Stagnatie van de groei of ongewild in korte tijd veel afvallen is een ongunstiger teken.
Ondervoeding
• Toestand waarbij een structurele disbalans bestaat tussen voedingsbehoefte en voedselinname, waardoor toenemende tekorten aan energie, eiwit en andere voedingsstoffen
• Meetbaar nadelige effecten op vorm en functie van de weefsels en het lichaam, op groei en ontwikkeling en op de klinische
uitkomsten van ziekte
Ondervoeding kan ontstaan doordat een kind te weinig of te selectief eet en/of veel energie en voedingsstoffen verbruikt of verliest.
Oorzaken ondergewicht en ondervoeding
Vroeggeboorte, voedingsproblemen, ernstige eetproblemen,
(beginnende) eetstoornissen en ziekte zijn belangrijke risicofactoren voor ondergewicht en ondervoeding.
13-08-21
Het kind wordt gemeten door een (dokters)assistent of een
jeugdverpleegkundige, soms door een jeugdarts of verpleegkundig specialist.
Meetmomenten
- 0-6 weken: minimaal één keer
- 6 weken tot 12 maanden: minimaal 3 keer verspreid over het eerste jaar
- 1 t/m 2 jaar: minimaal twee keer - 3 t/m 6 jaar: minimaal twee keer - 8-9 jaar: minimaal één keer
- 12-14 jaar: minimaal één keer
In overleg met de ouders en/of de jeugdige kan besloten worden tot één of meer extra meetmomenten
Groeidiagrammen
- Aanbevolen wordt om de Nederlandse groeidiagrammen te gebruiken: • 0-1 jaar: gewicht-naar-leeftijd diagram
• 1-2 jaar: gewicht-naar-lengte diagram
• 2 t/m 18 jaar: de internationale geslacht- en leeftijdsafhankelijke BMI-afkapwaarden
- Bij Hindoestaanse afkomst de etnisch specifieke curven gebruiken - Bij Zuidoost Aziatische afkomst de universele curven, let goed op
vetmassa en vetverdeling
- Voor gezonde vroeg geborenen (< 37 weken) de passende prematurencurven gebruiken
Groeidiagram lezen | Wat is de SDS?
Criteria
• Ondergewicht: Gewicht naar leeftijd/lengte <-2 SDS óf de BMI naar leeftijd correspondeert met een BMI van <17,0 kg/m2 op 18 jaar
• Afbuigende gewichtscurve: SD score is met > 1 SD afgenomen
Voorlichting
• Een deel van de jeugdigen heeft van ‘nature’ een lager gewicht dan de meeste leeftijdsgenoten van hetzelfde geslacht en lengte. Als de jeugdige
weliswaar ondergewicht heeft maar zijn/haar curve blijft volgen, er geen zorgen zijn over het eten en hij/zij goed gezond is en goed functioneert is er in principe geen verdere actie nodig.
13-08-21
Verwijzen en begeleiden
• Bij ondergewicht en/of afbuigende curve (> -1 SDS): inschatten voedingstoestand (klinische blik!) en risico ondervoeding
(gerichte anamnese en lichamelijk onderzoek - Afwijkende voedingstoestand → kinderarts - Klachten of symptomen die wijzen op:
(verdenking op) een ernstig eetprobleem of een (beginnende) eetstoornis
een onderliggende somatische ziekte → kinderarts
- Verwijzing andere discipline (bijv. diëtist /
lactatiekundige, huisarts etc.), in overleg met de ouders en de jeugdige
- Ondergewicht zonder bovenstaande
Gerichte anamnese en lichamelijk onderzoek
• Van ‘top tot teen’
• Mogelijk onderliggende oorzaken worden bespreekbaar gemaakt
• Zo nodig wordt een extra consult op indicatie ingepland
13-08-21
Aspecten die kunnen wijzen op ondervoeding
- Ingevallen gelaat
- Verminderde hoeveelheid subcutaan vet, gewichtsverlies - Verminderde spiermassa
- Het kind is apathisch, moe, passief
- Slappe handdruk, verminderde spierkracht
- Conditie van de huid is verminderd, de huid is droog, schilferig, bleek - Conditie van het haar is verslechterd, dof haar
- Zieke indruk
- Vertraagde schedelgroei (<2 jaar) - Stilstand in de lengtegroei
- Ontwikkelingsniveau - Gedragsproblemen
- Bij oudere kinderen: uitblijvende menstruatie, vertraagde seksuele of puberteitsontwikkeling
Verdenking op een (ernstige) onderliggende ziekte/probleem
• Ondergewicht en/of een afbuigende gewichtscurve kunnen een eerste uiting zijn van een (tot dan toe onontdekte) onderliggende ziekte of – probleem Alarmsymptomen:
- Ondergewicht in combinatie met mond sensomotorische problemen
- Ondergewicht in combinatie met frequent braken - Ondergewicht en een afwijkend defecatiepatroon
13-08-21
• Doel:
- Volwaardige en gebalanceerde inname van voedingsstoffen - Leeftijdsadequaat eetgedrag
- Een voor de betreffende jeugdige gezond gewicht • Let bij schoolkinderen en adolescenten op:
- Rol van ouders en leeftijdsgenoten - Rol van school
- Rol van (sociale) media
- Rol van lijnen en een negatief zelfbeeld
• Als advisering door de JGZ niet haalbaar en/of niet (voldoende) effectief is, overweeg:
- Verwijzing naar een (kinder)diëtist voor een dieetadvies op maat - Verwijzing naar een pedagoog/gedragstherapeut voor hulp bij
opvoedingsproblemen
JGZ-richtlijn 'Ondergewicht'
Adviseren
Websites en apps
- Informatie over gezonde voeding is te vinden op de site van het Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/
- Op Mijn Voedingscentrum (http://mijn.voedingscentrum.nl/nl/) kunnen ouders en jeugdigen de Eetmeter invullen om inzicht te verkrijgen hoe ze eten
- Opvoeden.nl (http://www.opvoeden.nl/) geeft informatie over opvoeden, opgroeien en gezondheid.
- Met de iGrow app en de GroeiGids app (via Google Play en App store) kunnen ouders zelf bijhouden hoe hun kind groeit.
- Nee-Eten! is een vereniging voor ouders van kinderen met chronische voedselweigering en sondevoeding (http://nee-eten.nl/).
Casussen
- Opdelen in groepjes van max. 4 - Bespreek de casus
Casus Peter
Peter is 3 jaar oud. Hij komt voor een regulier consult bij de jeugdverpleegkundige. Tijdens het reguliere consult worden zijn lengte en gewicht gemeten.
Welke groeidiagram(men) dient gebruikt te worden en waarom?
Casus Peter
Peter heeft een afbuigende BMI-naar-leeftijd curve van >1 SDS in de afgelopen drie maanden.
-Waar is sprake van?
-Moet Peter verwezen worden?
-Wat communiceer je met ouders?
13-08-21
Sanne is 11 jaar oud. Op de BMI-curve heeft zij altijd een normaal gewicht gehad. Wanneer zij op het reguliere
consult van de jeugdverpleegkundige (JVP) komt, is haar gewicht gedaald naar ‘ondergewicht’ op de BMI-curve. Maakt de JVP zich zorgen?
- Wat wil de JVP weten?
- Wat communiceert zij naar Sanne en haar ouders? - Welke adviezen geeft zij hen?
Registratie
Randvoorwaarden
•Benodigde competenties en deskundigheid •Samenwerking met (keten)partners
•Groeidiagrammen
•Voldoende tijd voor JGZ-professionals om zich te verdiepen in de richtlijn, inclusief lezen en instructiebijeenkomst.
13-08-21
Contactinformatie
Contactgegevens NCJ : contact@ncj.nl
Contactgegevens TNO: caren.lanting@tno.nl
