• No results found

Die bediening van die versoening aan die bejaarde : 'n pastorale studie in die lig van die pastorale briewe

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die bediening van die versoening aan die bejaarde : 'n pastorale studie in die lig van die pastorale briewe"

Copied!
538
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

DIE BEDIENING VAN DIE VERSOENING

AAN

DIE

·BEJAARDE

'N PASTORALE STUDIE IN DIE LIG VAN DIE

PASTORALE

BRIEWE

(2)

DIE BEDIENING VAN DIE VERSOENING AAN DIE BEJAARDE

'N PASTORALE STUDIE IN DIE LIG VAN DIE PASTORALE BRIEWE

PROEFSKRIF VOORGELe AS VERVULLING VAN 'N DEEL VAN DIE VEREISTES VIR rIE GRAAD

THEOLOGIAE DOCTOR

IN DIE FAKULTEIT VAN TEOLOGIE AAN DIE POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR

CHRISTELIKE HOeR ONDERWYS DEUR

CASPER JAN HENDRIK VENTER HONNS. B.A. , Th.M.

PROMOTOR: PROF. DR. P J COETZEE HULPPROMOTORS: PROF. DR. JC COETZEE

PROF. DR. W J DEKLERK

(3)

Dat hierdie studie begin en voltooi kon word, vervul my met groot dankbaarheid.

Uit die aard van die saak is daar verskillen= de persone en instansies wat elk op 'n eie wyse en met 'n eie beklemtoning 'n bydrae ge= lewer het om my in staat te stel om hierdie studie te kon onderneem.

In die eerste plek my dank aan my promotor, prof. dr. P.J. Coetzee. Sy welwillendheid en bereidheid om onmiddellike aandag te skenk aan die voorgelegde werk, asook sy waardevol= le raad en advies, stel ek op prys.

Aan prof. dr. J.C. Coetzee, wat vir die ekse= gese van die Pastorale Briewe as hulppromotor opgetree het, wil ek ook my dank betuig. Die perspektiewe wat daar uit ons gesprekke gebore is, het my opnuut met verwondering vervul oor die rykdom van die bediening van die versoe= ning.

Prof. dr. W.J. de Klerk, die antler hulppromo= tor, het my gedurende die hele tyd van myna= graadse studie op sy kenmerkende en inspire= rende wyse begelei. Sy pastorale bewoenheid en aanvoeling en die gawe om dit oor te dra aan sy studente, is vir my 'n blywende her= innering.

(4)

In die voorbereidende fase van hierdie proefskrif kon ek hoogs stimulerende gesprekke met prof. dr. J. Chris Coetzee voer.

My dank word ook betuig aan mev. Hannatjie du Toit wat onder druk met toewyding en geesdrif die tikwerk gedoen het. Sy het ook die Griekse tikwerk behar= tig.

Mnr.N.J. Snyman het my van waardevolle taalkundige advies en hulp bedien.

Die kerkraad en gemeente van die Gereformeerde Kerk Meyerspark het my met groot welwillendheid beje_en deur o.a. twee maande voltydse studieverlof aan my toe te staan. Hulle tegemoetkoming en gesindheid sal ek altyd onthou.

Die personeel van die biblioteke van die Potchef= stroomse Universiteit vir C.H.O., die Teologiese Skool te Potchefstroom, die Universiteit van Preto= ria en die Universiteit van S.A. het flink diens ge= lewer in die verskaffing van literatuur.

Die R.G.N. het 'n ad hoc-toekenning gemaak om te help om die koste van hierdie navorsing te dra. Menings in hierdie werk uitgespreek, is die van die skrywer en nie van die R.G.N. nie.

My dank word betuig aan die 80 bejaardes met wie on= derhoude gevoer is en wat die vraelyste voltooi het. Hulle bereidwilligheid en openheid was vir my 'n

(5)

aansporing tot hierdie navorsing.

Op meer persoonlike vlak wil ek graag 'n woord van dank rig aan my ouers en familie vir hulle belang= stelling in hierdie studie. My opregte dank aan my vrou vir haar ondersteuning en hulp met die afron= dingswerk.

In hierdie studie wou ons gelowig luister en buig voor die Woord van God. Die rykdom wat daar ook in Sy Woord vir die Pastorale wetenskap verborge 1~, vervul 'n mens telkens met verwondering.

Die eer vir alles kom Hom toe Dit alles is uit God

Die versoening

Die bediening van die versoening

En ook die bedienaar van die versoening

CJ H Venter Meyers park Pretoria Januarie

197

5

(6)

INH0UDS0PGAWE H00FSTUK 1

Verantwoording H00FSTUK 2

Die versoening en die bediening van die versoening in die Pastorale Briewe H00FSTUK

3

Die bedienaar van die versoening in die Pastorale Briewe

H00FSTUK 4

Die verskillende gestaltes waarin die gemeente die bediening van die versoe= ning ontvang volgens die Pastorale Briewe

H00FSTUK

5

Die bejaarde as ontvanger van die bediening van die versoening. 'n Analise van bejaardheid vanuit die grenswetenskappe

H00FSTUK 6

Die bediening van die versoening aan die bejaarde

BYLAAG A LITERATUURLYS TYDSKRIFTE 1

38

90

236

286

510 i-xi xii

(7)

AFKORTINGS

Die afkortings geld ook die literatuurlys AJF - American Journal of Psychiatry ET - The Expository Times

HTS - Hervormde Teologiese Studies JGP - Journal of Genetic Psychology JPC - Journal of Pastoral Care

NGTT - Nederduits Gereformeerde Teologiese Tydskrif

PP - Pastoral Psychology

TWNT - Theologisches W_orterbuch zum Neuen Testament, herausgegeben von G. Kittel und G. Friedrich. Stuttgart, Kohlhammer Verlag, I 1933; II 1935; III 1938;

IV 1942; V 1954; VII 1960; VIII 1969; IX 1973.

(8)

HOOFSTUK 1 VERANTWOORDING

i

.

UITGANGSPUNTE p. 1. 1. Die bediening van die versoening p. 2. 2. Die amp p. 4.

2. MOTIVERING VIR STUD IE p. '7. 1. Leem= tes in literatuur p. 7 ~. Eiesoortig= heid van bejaardheid as lewen~~ase p. 16.

3.

Eksterne faktore p. 16. 4. Toename in aantal bejaardes in Suid-Afrika p. 17.

5

.

Samevatting

3.

METODE VAN STUDIE p. 18. 1. Litera=

tuurstudie - analise en sintesP p. 18. 2. Pastoraal-empiriese gevallenavor= sing p. 20.

3.

Waarneming p. 22.

4.

Samevatting p. 23.

4.

BEGRENSING p. 23. 1. T.o.v. die be= jaarde as ontvanger van die bediening van die versoening p. 23. 2. T.o.v. die grenswetenskappe p. 24.

3.

T.o.v. die wyse waarop gegewens ui t die gnins= wetenskappe gebruik is p. 31, 4. Van die Skriftuurlike gegewens tot die Pas= torale Briewe p. 32.

5

.

Samevatting, p.

34

.

5

,

FINALE SAMEVATTING p.

35

,

1. Uitgangspunte

Vir hierdie navorsing, wat beweeg op die bre~ terrein van die diakoniologiese vakke1 ) en op 1) Vgl. Kuyper, A. Encyclopaedie der heilige God=

(9)

die besondere terrein van Pastoraall) as teolo= giese wetenskap, word twee uitgangspunte aanvaar :

1.1. Die bediening van die versoening (2 Kor.

5:

18-19)

Die herderlike bediening in die algemeen, en ook aan die bejaarde, is die bediening van die versoening in die gestalte van die paraklese. 2 )

Die motivering waarom bg. as uitgangspunt ge= neem word, is:

1. Deur die bediening van die versoening as uitgangspunt vir die herderlike be= diening te neem, word die herderlike bediening verbind met die sentrale in=

1) Die benaming Pastoraal word verkies. Die benaming Sielsorg dra die gedagte van spiri= tualisme en dualisme en ontken by implikasie die grondliggende totaliteit van menswees. 2) Firet het 'n besliste bydrae gelewer tot die

fundering van Pastoraal as teologiese weten= skap. Hy toon aan dat die pastorale optrede in die Skrif geskied in die gestaltes van ke= rugma, paraklese en katechese en dat die grondvorm van alle vorme van pastorale op= trede die versamelde gemeente is . Vgl. Firet, J. Het agogisch moment in het pasto= raal optreden, p. 54-109.

(10)

houd van die Skrif, nl. die versoe1,j tlg. As sodanig bied bg. uitgangspunt dan reeds die Skriftuurlike fundering vir die herderlike optrede teenoor die be=

jaarde.

2. Die uitgangspunt van die bediening van die versoening bied nie alleen vir Pas= toraal nie, maar ook vir die onderskeie diakoniae in die diakoniologiese vakke,

'n Skriftuurlike fundering. In die lig van bg. uitgangspunt kan die prediking dan bv. omskryf word as: die bediening van die versoening aan die versamelde verbondsvolk in die gestalte van kerugma en didache.

Die kategese weer kan omskryf word as die bediening van die versoening aan die ver= bondsjeug in die vorm van sistematiese onderrig; die herderlike bediening as die bediening van die versoenii,'-' in die gestalte van die paraklese aan 'n be= paalde enkeling of groep in 'n konkrete situasie, d.m.v. die geaprek. Jie Litur= giek ondersoek dan die verskillende vorme van die samekoms van di.-~ verbondsvolk waar die amptelik'3 bediening van die versoening

(11)

in die vorm van kerugma en didache plaasvind.

Hierdie ui tgangspunt word verder ui tge= werk in hfst. 2: Die versoening en die bediening van die versoening in die Pas= torale Briewe.

1. 2. Die amp

Die tweede uitgangspunt vir hierdie studie is dat die bediening van die versoening -ook aan die bejaarde - verbind moet word aan, en verrig moet word deur die besondere ampte en die amp van die gelowige.

Die motivering vir die ampte as uitgang·spunt in die bediening van die versoening is

tweerlei:

1. Die amp en ampsverrigtinge het deur die eeue, en veral ook vandag, in die brand= punt gestaan van teologiese besinning rondom die amptelike vakke, in besonder van Pastoraal. Die lyn van besinning i.v.m. die amp loop, kursories gesien,

(12)

van Schleiermacher1 ) oor Barth2 ) Kuyper,3) Biesterveld, 4 ) Sillevis-S~it,5) Wate= rink, 6 ) Dijk

8

7) tot by die jongste ekspo= nente Firet, ) Trimp 9 ) en wat S.A. betref

10) 11)

De Klerk, W.J., De Klerk, J.J. en D u T ·t u D 12)

Ol ' u , .A.

1) Vgl. Schleierm~cher, F. Kurze Darstellung des theologisches Studiums, p. 2.

2) Hy beskou die amp as "den fatalen Begriff" -Vgl. Barth, K. Kirchliche ·Dogmatik, IV/2,

p. 787.

3) Vgl. voetnoot 1, p. 1.

4) Biesterveld, P. Het object der ambtelijke vakken, p. 30 e.v.

5) Sillevis-Smit, P.A.E. De betekenis van het gereformeerd beginsel voor het ambtelijk vak= ken, p. 4.

6) Waterink, J. Plaats en methode van de ambte= lijke vakken, p. 133.

7) Dijk, K. Het object der kerkelijke diakonia (In De dienst der Kerk, vgl. p. 7-39).

8) Firet, J. a.w., p. 20. Vgl. Firet, J. De situatie van de praktische teologie (In Praktische Theologie, 1, 1, Maart 1974, p. 9). 9) Trimp, C. De volmacht tot bediening der ver=

zoening, p. 24.

10) De Klerk, W.J. Rousmart, p. 22.

11) De Klerk, J.J. Die ampsbegrip in die teolo= giese dissipline en kerklike bediening (In NGTT, X, 2, Maart 1969, p. 72-77).

12) Du Toit, H.D.A. Praktiese teologie vandag (In HTS, 25, 1, p. 3).

(13)

Uit bg. verwysings is dit duidelik dat die amp en funksionering van die amp 'n

sentrale moment in die besinning random die bediening van die versoening is. Die bespreking van die amp in die bediening van die versoening regverdig 'n eksegetiese verkenning van die amp uit gegewens, ver= al uit die Pastorale Briewe. (Vgl. hfst.

3)

.

2. 'n Tweede motivering waarom die amp as uit= gangspunt geneem en in die bediening van die versoening aan die bejaarde beklemtoon word, is dat die amptelike bediening van die ve-rsoening aan die bejaarde plaasvind binne die gang en raamwerk van die gewone ampsbediening. Die bediening van die ver= scening aan die bejaarde is geen•~pesialis= me" nie. Dit geskied ge!ntegreerd met die bediening van die versoening in al sy ver= skillende gestaltes.

Dus: die besinning oor die amp (hfst. 3) is veral gerig op die pastorale optrede van die bedienaar in die algemeen, maar word hier in die besonder toegepas t.o.v. die bediening van die versoening aan die bejaarde.

(14)

2, DIE MOTIVERING VIR HIERDIE STUDIE

2.1. Leemtes in bestaande literatuur oor die her= derlike bediening aan die bejaarde.

In baie van die bestaande literatuur oor die

herderlike bediening aan die bejaarde bestaan daar sekere leemtes, Die leemtes is veral

t.o.v. die Skriftuurlike funderlng en die

omlyning van die herderlike bediening aa~

die bejaarde in die praktyk. Ook word die

plek van die amp in die herderlike bediening

aan die bejaarde nie duidelik gefw1deer of

omlyn nie.

Die volgende werke uit teologiese vaklitera=

tuur oor die herderlike bediening aan die be=

jaarde word hier aangehaal om bg. stelling i .v.m. die leemtes te motiveer en te illu= streer:

1. Die Nederlandse vakliteratuur

Gilhuis 1) het 'n positiewe bydrae gelewer op die vakgebied van die pastorale sorg aan die bejaarde deur die Bybelse gegewens

1) Gilhuis, C, Pastorale zorg aan bejaarden.

(15)

1) 2) 3) 4) 5) 6)

i.v.m. bejaardheid na te gaan,1) sekere psigologiese aspekte van bejaardheid te ontleed 2 ) en bejaardes in te deel in tipes.3 ) Ten opsigte van die gerigt= heid van die pastorale sorg aan die be=

jaarde op die versamelde gegewens uit die psigologie, toon Gilhuis se werk tog

'n sekere leemte: die pastorale toespit= sing handel slegs oor die huisbesoek,4) prediking5) en pastorale hulp,6) en toon daarby 'n sterk algemene strekking. Die vernaamste enkele kritiekpunt op die werk van Gilhuis is dus dat die toe= spitsing van die pastorale sorg nie werk= lik geintegreerd is met sy analise van be=

jaardheid nie. Hiermee gaan die gerigtheid op die praktyk van die herderlike bediening aan die bejaarde verlore. 'n Verdere aspek wat meer aandag kon ontvang bet, was Gil=

a. w., p. 97-163 a.w., p. 26-74 a.w., p. 91-95 a. w., p. 170 e. v. a. w., p. 214 e.v. a.w., p. 220 e. v.

(16)

huis se Skriftuurlike fundering van die herderlike bediening aan die bejaarde. In 'n skerpsinnige doktoraalskripsie ont= leed Brouwer1 ) die psigologiese karakter= trekke van die ouderdom, o. a. de .,, bestaan= de teoriee i.v.m. bejaardheid te betrek. Veral die11onttrekkingsteorie1'van Cumming en Henry en die hernieude betrokkenheids= teorie van Munnichs 2 ) ontvang aandag. Die leemte is egter dat Munnichs nie die bestaande teorie~ oor bejRRrdheid krities ontleed het om eers vas te stel of die teoriee wel bruikbaar kan waes vir die her= derlike bediening aan die bejaarde nie. Hoewel Brouwer se werk 'n groter gerigt= heid op die p~aktyk

3)

as die van Gilhuis vertoon, word ook nie genoegsame aandag aan die fundering van die herderlike be= dieni~g aan die bejaarde gewy nie. Die amp word ook in hierdie werk nie genoeg= saam beklemtoon nie.

1) Brouwer, H.J. Pastorale begeleiding van bejaarden.

2) a.w., p.

39-53

3) a.

w

.

,

p. 61-102.

(17)

2. Die Amerikaanse vakliteratu·1r

Ten opsigte van die Amerikaanse vaklite=

ratuur word na twee werke verwys.

Gray en Moberg1 ) bied 'n belangrike by=

drae oor die godsdiensbelewing en sekere

emosionele belewinge2) van bejaardes,

maar die herderlike bediening word tog verskraal tot enkele praktiese maatre~ls

wat die kerk kan tref om bejaardes byte

staan. Aan die Skriftuurlike fundering,

en veral aan die amp in die herderlike

bediening, word nie veel aandag bestee

in hierdie werk nie.

Maves en Cedarlear3 ) se bydrae 1~ veral

op die terrein van die ingesteldheid en houding van die herder teenoor die bejaar= de, en die wyse waarop die bejaarde deur

die herder benader moet word. Hierdie

outeurs opereer egter vanuit die Ameri= kaanse pragmatisme deur aspekte soos per=

soonlikheidsgroei4 ) en selfintegrering5)

1) Gray, R.M. en Moberg, D.O. The church and the older people.

2

3

)

)

Mavesa.w., , pP.B. 21, . en 27, Cedarleaf

59.

, J.L. Older people and the church.

4) a. w. , p • 7 3 e . v.

(18)

te beskou as primere doelstellings van die herderlike bediening. In so 'n pro= ses word die betekenis van die Woordbe= diening in die herderlike bediening aan die bejaarde gedevalueer. Hiervolgens kan die amp op die agtergrond gestel en vervang word deur praktisisme, en die ge= vaar van verpsigologisering van die her= derlike bediening is nie denkbeeldig nie.

3

,

Die Engelse vakliteratuur

Hier word verwys na die werk van Steer1) waarin 'n positiewe bydrae gelewer word in die ontleding van die mees kenmerkende eienskappe van bejaardheid.2) Klem word ook gele op die wyse van herderlike bege= leiding in die praktyk,3 ) veral t.o.v. ge= bed en sakramentsbediening.4) Tog word ook in Steer se werk nie genoeg aandag gegee aan die Skriftuurlike fundering van en die plek van die amp in die her= derlike bediening aan die bejaarde nie.

1) Steer, H.P. Caring for the elderly. 2) a.w., p. 4e.v.

~)) a.w., p.

83

e.v. t .a.p.

(19)

4

.

Die Duitse vakliteratuur

Veral die werk van Von Meyeren e.a.1) toon 'n raakpunt met hierdie studie.

Die skrywers bied oorsigtelike pers)ek= tiewe uit die Skrif op bejaardheid2 en bied 'n kort hoofstuk oor die plek enrol van die bejaarde in die gemeente.3 ) 'n Pastorale studie in die volle sin van die woord is dit egter nie. Daarom word ook min aandag gewy aan die amp in die herder= like bediening.

Dit moet hier gestel word dat literatuur op wetenskaplik-teologiese vlak wat die hele spektrum van die bediening van pas= torale sorg aan die bejaarde dek, nie volop is nie, veral nie in gereformeerde teologiese vakliteratuur nie.

1) Von Meyeren, Marie e.a. Der alte Mensch in der Gemeinde.

2) a.w., p. 76.

3)

a.w., p.

34

-

48

.

(20)

In die buitelandl) en in Suid-Afrika 2 ) is literatuur oor die herderlike sorg aan die bejaarde dikwels beperk tot enkele tydskrif= artikels wat sekere aspekte van die herder= like bediening aan die bejaarde o8rsigtelik behandel, of 'n bepaalde aspek breer behan= del. Daarom is met die oog op hierdie studie ook

'

n

pastoraal-empiriese ondersoek gedoen.3) Die leemtes in iie literatuur, soos hierbo uiteengesit, kan tot die volgende kernmomen= te herlei word.

1. In die literatuur bestaan leemtes oor die Skriftuurlike funiering van die herderlike bediening aan die bejaarde.

1) Bv. Butler, C. Pastoral needs of older people (In JPC XXII, 2, Junie 1968, p. 75-81); Reisch, H.W. The minister and the elderly (In

PP, 17, 170, Januarie 1967, p. 41-48); Runions, J.E. Pastoral care of the elderly

(In PP, 22, 222, Maart 1972, p. 39-44).

2) Bv. Prins, S.J. Die psigologie van die bejaar= de (In HTS, 22, 4, 1967, p. 221-234); Prins, S.J. Die gesprek met die bejaarde (In HTS, 23, 1, 1968, p. 24-29) ; Prins, S.J. Sielsorg aan die bejaarde (In HTS, 23, 2, 1968,

p. 76-79,

3) Vgl. ook "Metode van studie", hfst. 1, p. 20-22°.

(21)

Daarom wil hierdie studie eerstens 'n bydrae lewer t .o.v. die nadere Skriftuurlike funde=

ring van die herderlike bediening in die al= gemeen en in besonder aan die bejaarde deur

'n eksegetiese verkenning van die onderhawige gegewens uit die Pastorale Briewe.1 ) (Hfst. 2).

2. Die literatuur toon sekere leemtes t.o.v. die Skriftuurlike fundering en plek, en veral die wyse van funk= sionering van die amp in die herder= like bediening in die algemeen en veral aan die bejaarde. Ook hier word 'n bydrae beoog deur 'n eksege= tiese verkenning van die gegewens van die Pastorale Briewe i.y.m. en random die amp. (Hfst. 3).

3, Op grand van die leemtes t.o.v. die Skriftuurlike fundering van die her= derlike bediening en t.o.v. die amp,

het ook 'n verdere leemte ontstaan.

1) Die motivering vir die begrensing van die

Skriftuurlike gegewens tot die Pastorale Briewe, word gebied onder "Begrensing",

(22)

Die leemte raak die nadere omlyning en uitwerking van sekere Skriftuurlike pastorale beginsels wat in die praktyk van die herderlike bediening, veral aan die bejaarde, toegepas kan word.

Daarom wil hierdie studie ook 'n bydrae lewer deur die pastorale beginsels in die Pastorale Briewe te omlyn en aan te dui met die oog op toepassing in die praktyk. (Hfst. 4).

4

.

In die ontwerp van bepaalde teoriee oor

bejaardheid vanuit die grenswetenskappe kan 'n sterk tendens tot reduksionisme

bespeur · word. Net een of enkele aspek=' te van bejaardheid word in die ontwerp van hierdie teoriee betrek. Ten opsig= te hiervan word 'n bydrae beoog deur ge= noemde teoriee krities te ontleed in die

lig van sekere Skriftuurlike pastorale beginsels wat blootgel~ is deur die ekse= getiese verkenning van die Pastorale

Briewe (hfst. 4). Daarna word 'n pro= fiel van bejaardheid vanuit die grenswe= tenskappe ontwerp (hfst.

5

)

,

waarop die bediening van die versoening in die prak= tyk gerig kan word (hfst.6).

(23)

2.2. Die eiesoortigheid van bejaardheid as lewensfase 'n Tweede motivering vir hierdie studie is dat bejaardheid in baie gevalle gepaard gaan met fak= tore wat eie is aan die ouderdom as lewensfase. Fisiese en psigiese veranderinge vind tydens die ouderdom plaas. Hierdie veranderinge gaan dikwels gepaard met die verlies van 'n lewens= maat en gevolglike rousmart wat herderlike be= geleiding noodsaaklik maak. 'n Aspek soos ·bv. aftrede kan gepaard gaan met verlies van 'n om= lynde rol en status in die samelewing. Lg. kan weer toestande meebring wat die herderlike be= diening in die ouderdom noodsaaklik maak.1 ) 2,3. Eksterne faktore

Verstedeliking, massafikasie en industriali= sasie het tot gevolg dat 'n nuwe wyse van oudword vandag plaasvind. Van besondere be= lang is die huidige ingesteldheid van die kultuur, wat 'n eensydige gerigtheid op, en verheerliking van jeugdigheid en funksiona= liteit stimuleer. Hierdie tendense lei daar= toe dat gedagtes aan die ouderdom en die in= stelling t .o.v. die ouderdom verdring word

1) Hierdie aspekte word nader uitgewerk in hfst.

(24)

deur die ouderdom eensydig te vereenselwig met liggaamlike gebreke, aftakeling en sterwe. Ook bg. eksterne faktore kan o.a. gevoelens

van isolasie en innerlike vereensaming tot

gevolg h~.l) Dit maak herderlike begelei= ding noodsaaklik en dwing ook tot nadere be=

sinning oor die herderlike bediening aan die

bejaarde.

2.4. Die toename in die aantal bejaardes

Die feit dat daar in Suid-Afrika steeds 'n toename 2 ) in die aantal bejaardes is - ook Afrikaanssprekende bejaardes - dien as ver= sterking van bg. motivering vir hierdie studie.

2.5. Samevatting 2.1-2.4

As samevattende motivering vir hierdie studie dien die volgende:

1. Leemtes in die bestaande vakliteratuur veral t.o.v. die Skriftuurlike fundering 1) Hierdie aspekte word nader uitgewerk in hfst. 5. 2) Vgl. Mostert, W.P. , Van Eeden, I.J. en Van

Tonder, J.L. Eevolkingsprojeksies vir Suid-Afrika 1970-2010 (navorsingsbevinding S-N-24, RGN).

(25)

van die herderlike sorg aan die bejaar= de.

2. Die Skriftuurlike besinning oor en fun= dering van die amp t.o.v. die herderlike bediening.

3

.

Die aanduiding en omlyning van Skrif= tuurlik-pastorale beginsels met die oog op toepassing in die praktyk.

4

.

Reduksionistiese tendense in die ont= werp van baie teorie~ oor bejaardheid.

5

.

Die eiesoortige probleme wat met bejaard=

heid as lewensfase gepaard kan gaan.

6

.

Eksterne faktore soos verstedeliking, massafikasie, industrialisasie en die invloed van kultuurtendense op die be= lewing van bejaardheid.

7

.

Die voortdurende toename in die aantal bejaardes.

3.

METODE VAN STUDIE

1. Literatuurstudie - analise en sintese (1) Literatuur wat handel oor en in ver=

(26)

band staan met die verskillende aspek=

te van hierdie studie is nagegaan. Deur middel van analise en sintese is die betrokke gegewens krities gekeur

en gerangskik om in te pas in die be= sondere opset en beklemtoning van hierdie studie.

(2) Wat die eksegetiese hoofstukke betref (hfste. 2,

3,

4)

is uiteraard van som= mige gedeeltes in die Pastorale Briewe

'n meer diepgaande ontleding gemaak terwyl ander 'edeeltes meer kursories behandel is. 1

(3) Samevattings

Ter wille van helderheid en die logiese

gang word j ie senna le gedagtes en re=

sultate telkens in samevattings gegroe= peer.

1. Voorlopige samevatting is dan die ker.n-inhoud van 'n onderafdeling, veral in die eksegetiese gedeeltes.

2. Samevatting is die hoofmomente

1) Vgl. ook onder "Begrensing", p.

33

-

34

.

(27)

van 'n hele afdelin~.

3, 'n Finale samevatting word as slotstuk aan die einde van elke hoofstuk gegee.

2. Pastoraal-empiriese navorsing

In die voorbereiding vir hierdie navorsing is 'n vraelys1 ) saamgestel waardeur gegewens van tagtig bejaardes ingewin is i.v.m. die belang= rikste aspekte van bejaardheid in soverre dit toepaslik is vir die bediening van die versoe= ning aan die bejaarde. Die vrae staan ook i.v.m. die belewingspatroon tydens die ouder=

dom in die algemeen en in spesifieke situasies,

-bv. aftrede of die verlies van .'n lewensmaat. Aangeleenthede wat die herderlike bediening

aan die bejaarde kan dien, bv. besoeksiklus

van die predikant en spesifieke pastorale be=

hoeftes van bejaardes, is ook in die vraelys

betrek.

Die mutivering vir die gevallenavorsing as metode vir hierdie navorsing is: 1. Litera= tuur oor die herderlike bediening aan die be= jaarde is nie volop nie. 2. Die objek van

(28)

die herderlike bediening is, wat hierdie na= vorsing betref, die bejaarde in die bepaalde situasie van bejaardheid.

Die formele besonderhede i.v.m. die groep be= jaardes wat betrek is, is die volgende.

1. Die minimum ouderdomsgrens is

65

jr.l)

2. Almal is gelowiges uit-die

3

Afrikaanse kerke en huldig die Calvinistiese lewens- en w~reld= beskouing in hoofsaak.

3

.

Deur seleksie is die groep saam= gestel uit inwoners van 'n ouete= huis, bejaardes wat onafhanklik woon in die stad en uit bejaardes op die platteland.

4

.

Die groep is verteenwoordigend van albei geslagte.

1)

65

jaar word in die literatuur aanvaar as aan= duiding vir die aanvang van die ouderdom -Vgl. bv. Rlimke, H.C. Levenstijdperken van de man, p.· 41; Kriek, J.J. 'n Ondersoek na die psigologiese behoeftes van bejaardes in Pretoria se Ouetehuise, p.

35-36

.

Op die ouderdom van

65

jaar vind aftrede ook gewoon= lik plaas. Vir die doeleindes van navorsing met die vraelys was dit noodsaaklik om 'n ou= derdomsgrens vas te stel.

(29)

Dit moet beklemtoon word dat die doel met die vraelys nie psigologies-empiriese werk was nie, maar pastoraal-empiriese navorsing. Die doel was om 'n duidelike beeld te verkry van

die bejaarde as die ontvanger van die bedie=

ning van die versoening.

3

.

Waarneming

In die herderlike bediening aan die bejaardes is gedurende die afgelope jare nou kontak ge= maak met bejaardes. Met baie van die bejaar= des is in die gang van die herderlike bedie= ning diepgaande kontak bewerk in verskillende

situasies wat voortvloei uit, of verband hou

met die besondere omstandighede van bejaard=

heid.

Deur waarneming en empatie (d.w.s. 'n inner= like meegaan in die belewingswereld van die

bejaarde), kon vanuit die waarneembare, sekere (veral) gevoelspatrone opgespoor en ontleed

word om in die lig daarvan die herderlike be= diening individualiserend en situasiegerig te konkretiseer.

Die metode van waa~neming-tydens-ervaring met bejaardes moet as besonder belangrik beskou word vir die herderlike bediening. "Het be=

(30)

lang van bet gebruik maken van ervaringswijs= beid zal niemand ontken~en •... ook in een

wetenscbappelijk te werk gaande praktiscbe tbeologie levert de ervaring bet belangrijk=

ste materiaal. Dat materiaal moet dan ecbter systematiscb verworven en verwerkt worden".l) 4-. Samevatting

Literatuurstudie d.m.v. analise en sintese, pastoraal-empiriese gevallenavorsing en waar=

neming is die metodes wat aangewend word in bierdie studie.

4-. BEGRENSING vir bierdie studie

4-. 1. Begrensing t.o.v. die bejaarde as ontvanger

van die bediening van die versoening. In die analise van bejaardheid vanuit die

gegewens van die grenswetenskappe, word 1n profiel ontwerp vir die bediening van die

versoening aan die individuele bejaarde,

en nie vir bejaardes as groep in bv. 1n ouetehuis nie. Bejaardes met patologiese abnormaliteite word ook buite rekening ge= 1) Firet, J. De situatie van de praktische

tbeologie

(1.~

Praktiscbe Theologie, 1, 1,

Maart 1974-, p.

8)

.

(31)

laat. Sulke bejaardes val in eerste instan=

sie op die terrein van die psigiater. Die

taak van die bedienaar is om sulke abnorma=

liteite te herken en waar moontlik te verwys

vir gespesialiseerde psigiatriese hulp. In

sulke gevalle moet die bedienaar, in same=

werking met die psigiater, veral sy roeping

daarin sien om so 'n bejaarde pastoraal te

ondersteun.

4.2. Begrensing t.o.v. die grenswetenskappe

1. Gegewens uit die grenswetenskappe word

in hierdie navorsing veral op twee vlak=

ke betrek,

(1) By die analise van bejaard=

heid

(2) By die implementering van

die pastorale beginsels uit die Pastorale Briewe in die

praktyk van die bediening

van die versoening aan die

bejaarde

2. Die selfstandige karakter van Pastoraal

as teologiese wetenskap moet duidelik ge=

(32)

teen 'n verpsigologiser:i.ng van die bedie=

ning van die versoening. Die bediening

van die versoening bly te alle tye ampte=

like werk. Juis om hierdie rede word jie bediening van die versoening in die Pas=

torale Briewe, die Skriftuurlike gegewens

i.v.m. die a~p in die Pastorale Briewe, en

die Skriftuurlik-pastorale beginsels uit

die Pastorale Briewe as uitgangspu_~te ge=

neem vir pastorale optrede in die alge=

meen, - environs doeleindes - aan die

bejaarde in die besonder.

Hierdie begrensing beteken dus dat ver=

psigologisering van die bediening van die

versoening verwerp word. Ook word stand=

punt ingeneem teen 'n godsdiens-psigologie

wat die vertikale gerigtheid van die reli=

gie ontken, 1 ) en teen die gedagte van die

11 inner-resources112 ) wat veral sterk na

vore kom in die herderlike bediening aan

die bejaarde in Amerika.3)

1) Van den Berg, J.H. Psychologie en geloof, p. 26-62.

2) Vgl. De Klerk, W.J., Rousmart, p. 29; Kotze

G.J. Die antropologiese onderbou van die g½=

reformeerde pastoraat met spesiale verwysing

na die client-centered Amerikaanse pastoraat,

p. 97-131.

3) Vgl. Maves en Cedarleaf, Older people and the church, p. 73.

(33)

3. Begrensing beteken egter nie 'n standpunt dat Pastoraal nie op 'n kritiese en verant= woorde wyse van die resultate van die grens= wetenskappe, veral van die Psigologie, ge= bruik moet maak in die bediening van die versoening in die algemeen, en dus ook aan

die bejaarde nie. Feitlik sonder uitsonde=

ring word dit bepleit deur gereformeerde en ander teoloe. l)

Die volgende geld as motivering vir die kennisname en gebruikmaking van veral die gegewens van die Psigologie in hierdie werk. 1. Die objek van die bediening van die

versoening hier is die bejaarde.

Psigologie is die wetenskap wat die mens bestudeer en moet, in hierdie geval, die gegewens van die bejaar=

1) Vgl. bv. Waterink, J. Plaats en methode van de ambtelijke vakken, p. 146; Dijk, K. De herder= lijke zorg (In De dienst der Kerk, p. 153~e.v.); Wurth, G.B. Christelijke Zielzorg, p. 44-~9;

Jonker, H; Verhouding Pastorale Psychologie en Pastorale Theologie (In Theologia Reformata, XV, 2, Junie 1972, p. 97-161); MUller, B.A.

Die terapeutiese waarde van die g·emeenskap van die heiliges in die pastorale sorg, (In NGTT, Xl, 3, Junie 1970, p. 192 e.v.); De Klerk, W.J. Rousmart, p. 24-27.

(34)

de as fisies-psigies-geestelike mens aan Pastoraal as wetenskap bied. Psi= gologie bied ook inligting t.o.v. die persoonlikheidstruktuur, motiverings= agtergronde, afweermeganismes en bele= wing van die ouderdom.

2. Die oediening van die versoening aan die bejaarde geskied deur die bedienaar van die versoening. In die bediening aan die bejaarde kan die bedienaar se eie vrees vir die ouderdom, en sy eie afweer= meganismes 1 ) 'n stremming wees vir sy be= diening.

"Geleidelik het veral in die laaste jare die waarheid baie duidelik geblyk dat die pastor self die grootste probleem vir sy pastoraat kan wees. Die pastoraat eis i~~ers 'n gerigtheid op die totale le= wenswerklikheid van die mens met inset van die totale persoonlikheid van die pastor11 •2 )

Kennis van die Psigologie bied aan die bedienaar selfinsig wat die bediening 1) Vgl. Venter, C.J.H. By die sterfbed, p.

156-161.

2) Jonker, J.P.L. Pastorale sorg vir die pastor

(In NGTr,

x

,2,

Maart 1969, p. 116).

(35)

van die versoening alleen kan bevorder.

3,

Die gegewans uit die Psigologie bied be=

langrike lig op sekere eksistensi~le si= tuasies wat verband hou met of voorkom tydens bejaardheid, bv. die siekbed,l)

aftrede 2 ) en verlies van 'n lewensmaat.

3 )

In sulke situasies is dikwels 'n besoD= dere psigologiese dinamika werksaam.

Kennis daarvan help die bedienaar om

die bediening van die versoening indi= vidualiserend en situasiegerig te verrig.

4.

Die pastorale gesprek met die bejaarde vind ook plaas in 'n psigologiese kon=

teks: die verskillende akte van luister

op verskillende vlakke en die weerstande wat in 'n gesprek na vore kom, is gege=

1) Vgl. bv. Van den Berg, J.H. Psychologie van het ziekbed, p. 5-11; Faber, H. De patient

in het ziekenhuis (In De pastor in het mo= derne ziekenhuis, p. 30-50).

2) Vgl. bv. Geist, H. The psychological aspects of retirement, p.

25

e.v.

3) Vgl. bv. De Klerk, W.J. Die bejaarde sere= aksie op rousmart (In Rousmart •.• p. 143)

(36)

wens wat die Psigologie moet bied,l)

5.

Ter wille van die ontdekking van die in=

dividuele moment by 'n bejaarde is psigo= logiese kennis nodig: "Elke mens het 'n bepaalde, eiesoortige psigiese sisteem

(individualiteit), wat in 'n eie struk= tuur deur die "Ek" saamgel. ,-iel word (persoonlikheid) tot 'n eie selfstandig= heid met 'n eie gevoelslewe (waarderings= funksie), 'n eie gemoed (gevoelsvatbaar= heid), 'n eie strewingslewe (gemoedstoe= stande), 'n eie temuerament (gevoelsaan= leg), 'n eie voorstelling, begripsvermoe en denke; 'n wilslewe met spesifiek eie instinkte, motiewe, hartstogte en nei= gings, 'n eie karakter as geheel van die kenmerkende eienskappe van die individu. Dit alles hang ten nouste saam met die eie liggaam. Elke mens word ook in sy

1) Vir bree besinning oor die psigologiese agter= gronde ~an die pastorale gesprek, vgl. De Klerk, W,J. Die pastorale gespreksontmoeting

-'n prinsipiele studie, p.

50

-

66

;

Van der Schoot, E. · Psychologie van het pastorale ge= sprek (In Hoofdstukken uit de Pastorale Psychologie, p. 22-lt-8); Van der Schoot, In gesprek met de ander, p.

18

-

45.

(37)

instelling op en belewing van die ouderdom betnvloed deur sy geskiedenis, kultuur, bod em, ge sin, huwelik, arbeid. 111) Ook

die volksaard is 'n bepalende faktor.

2)

Die geloof word nie in 'n mens ingestort nie, maar dit word ook middellik verwerk= lik in die psigiese funksies van intellek, emosie, persoonlikheid, opvoeding en agter= grond. Vir die bediening van die versoe= ning aan die bejaarde is die vasstelling van die individuele moment van kardinale belang.

6.

Die bejaarde as mens is 'n eenheid.

3)

Geen absolute skeiding kan tussen die so= matiese, emosionele, religieuse en persoon= likheidsdimensies gemaak word nie. Die bedienaar van die versoening het eerstens te doen met die religieuse dimensie,maar mag sy oe nie sluit vir die invloed op

1) De Klerk, W.J. Pastorale gespreksontmoeting, p.

37.

2) Dijk, K. De herderlijke zorg (In De dienst der Kerk, p.

153

e.v.).

3) Plomp, A.P. Onderweg naar de ouderdom, p. 17. Vgl. Berkouwer, G.C. De mens het beeld Gods, p.

254-258

.

(38)

die religieuse dimensie vanuit die soma=

tiese, emosionele en persoonlikheidsdi= mensies nie. Daarom is dit nodig dat die analise van bejaardheid en die toe=

spitsing van die bediening van die ver=

soe-ning vanui t 'n interdissiplinere per=

spektief, gerig word op die bejaarde as

mens in totaliteit.

7

.

Die wetenskap is 'n eenheid. Daarom is

Pastoraal as wetenskap deur die eis van wetenskaplikheid ook verplig om, van= uit die Skrif as primere kenbron, kennis te neem van die resultate van ander grens= wetenskappe wat vir die Pastoraal in die algemeen, - en vir die bediening van die versoening aan die bejaarde - van belang is. Indien Pastoraal nie kennis neem

van gegewens uit die grenswetenskappe

nie, is die implikasie dat die Pastorale

wetenskap fragmentaries en reduksionis= ties beoefen word.

4

.

3

.

Begrensing t.o.v. die wyse waarop gegewens uit die grenswetenskappe gebruik sal word Dit is reeds genoem dat die selfstandige ka= rakter van Pastoraal as teologiese wetenskap

(39)

gehandhaaf moet word. Dit is verder gestel dat sekere uitgangspunte en bevindinge, ver= al in die Psigologie, afgewys moet word. Die

noodsaaklikheid van kennisname, keuring en gebruikmaking van die resultate van die grens=

wetenskappe in hierdie navorsing is ook aange=

dui.

Hoe geskied die keuring?

Die keuring, vir ons doeleindes, geskied van=

uit die Pastoraal as teologiese wetenskap, m.a.w. vanuit die Skrif as primere kenbron

van Pastoraal.

Dit beteken dat die bevindinge en gegewens van die grenswetenskappe, veral die Psigolo=

gie en Gerontologie, bymekaargemaak, georden en krities deurskou is vanuit die Skrif,

Daarna is dit gebruik vir die analise van be= jaardheid en vir die praktiese toepassing van

die Skrifbeginsels uit die Pastorale Briewe in die praktyk van die bediening van die ver=

scening.

4.4

.

Begrensing van die Skriftuurlike gegewens tot

die Pastorale Briewe (1 en 2 Timotheus en Titus)

(40)

m.b.t. die volgende aspekte van hierdie studie: 1. Die versoening en die bediening van die

versoening.

2. Die bedienaar van die versoening (amp).

3.

Die verskillende gestaltes waarin die gemeente die bediening van die versoe= ning ontvang, d.w.s. 'n ontleding van pastorale beginsels uit die Pastorale Briewe.

Uit die aard van die saak sal ook verwys word na antler gedeeltes in die Nuwe Testament wat betrekking het op die onderhawige gedeeltes en aspekte in die Pastorale Briewe.

Die motivering waarom op die Pastorale Briewe gekonsentreer word, is:

1. Die Skrifgegewens van die Pastorale Briewe is nog nie voldoende ontgin vir die Pastoraal nie.1)

1) Studies wat handel oor die Skriftuurlike gege= wens van die N.T. vir Pastoraal, dek gewoonlik die hele veld van die N.T., vgl. bv. Bolkestein, M.H. Zielszorg in het Nieuwe Testament; Purkiser, W.T. The New Testament image of the ministry. In werke soos hierdie word die gegewens van die Pastorale Briewe verwerk in die groter geheel van alle Nuwe Testamentiese gegewens. Die Pas= torale Briewe bied o.i. genoeg gegewens om 'n aparte studie te regverdig.

(41)

2. Die Pastorale Briewe bied vanself

'n direkte aanknopingspunt vir die

bediening van die versoening aan

die bejaarde (1 Tim. 5:1-2).

5.

Samevatting

Die begrensing soos hierbo uiteengesit bete=

ken:

1. In hierdie studie is die indivi=

duele bejaarde sonder patologiese

abnormaliteite die objek van die

bediening van die versoening.

2. Die selfstandige karakter van Pas=

toraal as teologiese wetenskap

moet gehandhaaf word deur verwer=

ping van onskriftuurlike tendense

in die grenswetenskappe, deur

kennisname, keuring en gebruikma=

king van gegewens veral uit die

Psigologie en Gerontologie nadat

hierdie gegewens in die lig van

die Skrif ontleed is.

3

,

Vir die Skriftuurlike gegewens

i.v.m. die bediening van die ver=

(42)

die bejaarde in die besonder, word gekonsentreer op die Pas=

torale Briewe.

5.

FINALE SAMEVATTING

1. Uitgangspunte

Die volgende uitgangspunte word vir hiprdie

studie aanvaar

1. Die herderlike bediening aan die be=

jaarde is die bediening van die ver=

soening in die gestalte van die

paraklese.

2. Die bediening van die versoening as paraklese moet verrig word deur die besondere ampte en die amp van die gelowige.

2. Motivering vir studie

1. Leemtes in literatuur.

Die leemtes in die literatuur, wat

dien as motivering vir hierdie na= vorsing, is:

(1) Leemtes t .o.v. Skriftuurlike

fundering van die bediening

van die versoening aan die

(43)

bejaarde.

(2) Leemtes t .o.v. die Skriftuur=

like fundering, pleR en wyse

van funksionering van die amp

in die herderlike bediening

aan die bejaarde.

(3) Leemtes t .o.v. Skriftuurlike beginsels vir toepassing in

die herderlike bediening in

die algemeen, en veral aan die bejaarde.

(4) Leemtes van reduksionisme in

die ontwerp van bepaalde teo=

rie~ oor bejaardheid uit die

grenswetenskappe.

2. Eiesoortige probleme wat saamhang met

bejaardheid as lewensfase, eksterne en

interne faktore wat die belewing van

bejaardheid kan be_Invloed, en die toe=

name in aantal bejaardes maak die her=

derlike begeleiding van bejaardes nood=

saaklik. Wetenskaplike besinning oor

die herderlike bediening aan die be=

jaarde is noodsaaklik in die lig van

(44)

3.

Metode van navorsing

Literatuurstudie d.m.v. analise en sintese,

pastoraal-empiriese gevallenavorsing en waar= neming is die metodes wat gebruik word vir hierdie navorsing.

4.

Begrensing

1. Die individuele bejaarde sonder pato= logiese abnormaliteite is vir ons

doeleindes die objek van die bediening

van die versoening

2. Die selfstandige karakter van Pasto=

raal as teologiese wetenskap moet ge=

handhaaf word deur Skriftuurlike ui t= gangspunte te neem en gegewens uit die grensweteL1skappe in die lig van die Skrif te keur, en te implementeer. Die implementering uit die grensweten= skappe geskied in hierdie geval veral t .o.v. die analise van bejaardheid en die toepassing van die Skriftuurlike pastorale beginsels in jie praktyk

van die bediening van die versoening aan die bejaarde.

3.

Vir die Skriftuurlike gegewens oor die bediening van die versoening word ge=

konsentreer op die Pastorale Briewe.

(45)

HOOFSTUK 2

DIE VERSOENING EN DIE BEDIENING VAN DIE VERSOENING IN DIE PASTORALE BRIEWE INLEIDEND 1. Doelstelling, p.38.

2. Strukturering, p.43.

1. DIE FEIT EN SENTRALI~EIT VAN DIE

VERSOENING IN DIE PASTORALE BRIEWE p.43.

(1) in 1 Tim. l:13(b)-16(a) p.44. (2) in 1 Tim. 2:3-6, p.52. (3) in Tit. 2:10, 11, 13, 14, p.58. (4) in Tit. 3:4-7, p. 62. (5) Samevatting 2.1(1)-(4), p.65 .

2. 1 N NADERE AANDUIDING VAN DIE VERSOE=

NING AS INHOUD VAN DIE WOORDBEDIE=

NING - p. 67.

(1) 1 Tim. 1:15 p.68 . (2) 1 Tim.

1:18, p. 70, (3~ 1 Tim. 2:7, p. 71.

(4) Tit. 2:15, p. 72. (5) Tit. 3:8,

p.73. (6) Samevatting 2(1)- (5) p.75.

3. DIE LEER VAN DIE VERSOENING AS FUNDE=

RING VAN DIE HERDERLIKE BEDIENING p.75,

(1) Tit. 2:15, p.75. (2) Samevat= ting, p.78.

4. DIE LEER VAN DIE VERSOENING AS FUNDE=

RING VAN DIE GEMEE~TELIKE GEDRAG, OP=

TREDE EN SAAMLEWE p.78. (1) Tit. 2:12-14, p.78. (2) Tit. 3:1-2 en 8b, p.83. (3) Samevatting 4(1)-(2), p. 86. 5, FINALE SAMEVATTING - hfst. 2: 1--4. INLEIDEND 1. Doelstelling

(46)

punt gestel dat die herderlike bediening in die

algemeen, en aan iie bejaarde in die besonder,

'n bepaalde vorm van die bediening van die ver~

soening is.

Dit is verder gestel dat in hierdie studie die Pastorale Briewe besonderlik betrek sal word.

Die klassieke teks i.v.m. die versoening en die

bediening van die versoening is 2 Kor. 5:18-19: "En dit alles is uit God wat ons met Homself ver=

soen het deur Jesus Christus en ons die bediening

van die versoening gegee het, naamlik dat God in

Christus die wereld met Hornself versoen het deur hulle hul misdade nie toe te reken nie en die

woord van die versoening aan ons toe te vertrou. 11

Aangesien die bediening van die versoening as 'n

uitgangspunt vir hierdie studie geneem word, is 'n kort uiteensetting van die uitdrukking, en van die verband waarin dit voorkom in 2 Kor. 5:11-21, noodsaaklik.

1. Die uitdrukking: bediening van die versoening

(1) Die grondgedagte in die begrip versoe=

ning ( Kcna).).ayfi ) is: omruiling - "Auf=

hebung von Gottes Zorn gegen uns, wie

(47)

unserer Feindschaft gegen Gott11

U

In verband met die versoening tree die gedagte van plaasvervanging sterk na vore in 2 Kor. 5:15 11

• • • • • • • • dat as een vir almal gesterf het, hulle dan almal gesterf het; en Hy het vir almal gesterwe ...•.. 11

Ook in 2 Kor. 5:21 kom plaasvervanging ter sprake - 11Want Hy het Hom wat geen

sonde geken het nie, sonde vir ons ge= maak ..•... 11

(2) Die gron:igedagte in die begrip 11bedie=

ning11 ( 6rnKovfo ) is om voedsel te be=

dien of uit te deel.2 )

2. Die versoening is uitsluitlik God se werk -11En dit alles is uit God wat ons met Homself

versoen het ... 11 ( 2 Kor. 5: 18a). 'n Mens

kan die versoening nie bewerk nie, maar al= leen bedien - 11

• • • • • • • • • en ons die bediening

van die versoening gegee het11 (2 Kor. 5:18c).

1) Rienecker, F. Sprachlicher Schllissel zum Griechischen Neuen Testament, p.· 411.

2) Vgl. Ridderbos, Herman. Paulus ontwerp van zijn theologie, p. 198.

(48)

3.

Die versoening vind plaas deur Jesus Chris=

tus - 11

• • • •• • • • • wat ons met Hom versoen

bet deur Jesus Cbristus·• (2 Kor. 5:18b).

4. Die uitdrlLkking'~ediening van die versoe=

ning"in 2 Kor. 5:18 bet eerstens betrekking

op die prediking aan die gemeente - "omdat

ons dan die vrees van die Here ken, probeer

ons om die mense te oortuig11 (2 Kor. 5:lla);

"Want die lief de van 8bristus drLr1g ,ons ..• 11 (2 Kor. 5:14). Tog word die bediening van

die versoening ook verbind met die amptelike

berderlike bediening - "Ons tree dan op as

gesante C-rrp£cr$£voµ£v ! ) om Cbristus wil asof

God deur ons vermaan" ( TiapamAotlvToJ i) l)

(2 Kor. 5:20a) •.... "Laat julle met God ver=

soen (2 Kor. 5:20b).

5. Die inboud van die bediening van die versoe=

ning word weergegee in 1 Kor, 5:20(b) en

21 (a) "Laat julle met. God versoen. Want

Hy bet Hom wat geen sonde geken bet nie,

sonde vir ons gemaak, sodat ons kan word

geregtigbeid van God in Hom",

6.

Die versoening lei 'n nuwe bedeling in -1) TiapaKaA£l\/ is die sentrale begrip in die N.T.

vir die berderlike bediening. Vgl. voetnoot 2

p.2 en die begripsontleding 1TapaKaA£l\/-1TClP<lKAT101J,

p. 185 e. v.

(49)

11Daarom as iemand in Christus is, is hy 'n

nuwe skepsel: die ou dinge het verbygegaan, kyk dit het alles nuut geword.11 (2 Kor. 5:17).

In die nuwe, eskatologiese bedeling bepaal die versoening die gedrag, optrede en verhou= ding3 van die gemeente. 11It is not applicable

merely to one period or to one group of people, but to all the world. 111) Juis om hierdie rede

moet die versoening bedien word.

Die vraagstelling is nou: Is daar in die Pasto=

rale Briewe sprake van die versoening en van die bediening van die versoening?

Die beantwoording van bg. vraagstelling is 'n eerste doelstelling met hierdie hoofstuk.

'n Tweede doelstelling met hierdie hoofstuk is om Pastoraal as teologiese wetenskap en die herder= like bediening aan die bejaarde, Skriftu·.1rlik na= der te fu.'1deer.

1) Tasker, R.V.G. The second epistle of Paul to the Corinthians, p.

89

(In die reeks Tyndale New Testa~ent Commentaries)

(50)

2. Strukturering

Ten opsigte van die versoening en die bediening

van die versoening word veral die volgende ge~

deeltes uit die Pastorale Briewe belangrik geag: 1. 1 Tim. 1:12-18

2. 1 Tim. 2:

3-7

3,

Titus 2: lO(b)-14 4. Titus

3:

1-11

Hierdie gedeeltes word nou vanuit die volgende gesigspunte ondersoek.

1. Die feit en sentraliteit van die versoening in die Pastorale Briewe.

2. Die versoening as inhoud van die

Woordbediening.

3,

Die leer van die versoening as fun= dering vir die herderlike bediening.

4. Die leer van die versoening as fun= dering van die gemeentelike optrede, gedrag en saamlewe.

1. DIE FEIT EN SENTRALITEIT VAN DIE VERSOENING IN

DIE PASTORALE BRIEWE

Is daar in die Pastorale Briewe sprake van

(51)

versoening?

Met die oog op die beantwoording van hierdie vraag word die volgende 4 gedeeltes nou ontleed.

L 1 Tim. l:13(b), 14, 15(b), 16(a) 2. 1 Tim. 2:3-6

3. Titus 2:lO(b)-14 4. Titus 3:4-7

1(1) Die feit van die versoening in 1 Tim. l:13(b), 14, 15 (b), 16 (a).

Die onmiddellike aanknoping vir Paulus se uiteensetting oor die versoening in hier= die gedeelte is vers 12 "dat Hy my getrou geag en in die bediening gestel het". Juis hy is in die bediening gestel; hy wat voor= heen 'n lasteraar was; wat die Heilige en die heilige aangetas het met die ontkenning dat Jesus waarlik die Messias is. 1 ) Juis hy wat voorheen 'n 01wK1n1 (vervolger) was, nie alleen van die kerk nie, maar van Chris= tus Self.2 ) Hierdie vervolging bereik 'n hoogtepunt in die geweldpleging, ;13p11.

1) Vgl. Ridderbos, Vgl. Hand. 7: 58 2) Vgl. Hand. 9:4: jy My?" Pastorale Brieven, p. 58. e. v.

(52)

I

Juis hy is in die bediening gestel, 'n

0Spwni"I, "a violent insolent man, in

short a thoroughly objectionable character.111)

Hierdie belastering van en vervolging en geweldpleging teen Christus word deur Pau= lus saamgevat ashy homself in verse 15-16 twee maal die 1rpwT6J · onder die sondaars

noem. Hy noem homself "die een wat voor in die ry staan," die leier onder die son= daars. Hierdie 1rpwT6J ontvang nog meer klem as dit gesien word ~n die lig van ver= se 9 en 10. Selfs tussen o.a. hoereerders, leuenaars, onheiliges en moedermoordenaars, bly Paulus 1rplln6J - die eerste.

Teen bg, agtergrond volg Paulus se uiteen= setting oor die versoening. Die uiteenset= ting word ingelei deur

aAA

U

om jie tee= stelling aan te dui. Ten spyte van sy be= lastering, vervolging en geweldpleging; ten spyte van die feit dat Paulus 1rpwT6J

onder die sondaars is, is die versoening tog sy deel.

Die feit van die versoening word deur die 1) Guthrie, The Pastoral Epistles, p. 64.

(53)

volgende uitdrukkings in hierdie perikoop aangedui:

( 1) flA£ti0rw Die werkwoord staan in die aoristus passief om die eenmalige versoeningsdaad van God aan te dui. Wat hierdie "barmhartigheid bewys" vir Paulus moes inhou, word duidelik as in gedagte gehou word dat die Griekse woord t;i..£oJ die ekwi valent van die He=

breeuse chesed is. Chesed dui die neerbuigende genade of goedheid van

'n hooggeplaaste teenoor 'n mindere1 ) aan.

(2) 6n€:p€:TIA€:6\XlO€:V 0£

n

XUPlI TOU KUpfou

Die werkwoord un£pn)..£owc;£w -vers 14,is weer eens in die aoristus om die eenmalige, die oorvloedige van die XUPll aan te dui. xaPlJ dui hier God se guns aan, nie bloot as gesind= heid teenoor. Paulus nie, maar as daad in Paulus se lewe.2 ) Deur hierdie

1) Bultmann, R. EA€:O/ (In TWNT, 2, p. 474). Vgl. BruceA F.F. ea. A New Testament Commentary, p.

50ts

"the sovereign act of pity was unde= served. 11

(54)

woordgebruik wil Paulus te kenne gee dat die gedagtenis aan sy voorafgaan=

de optrede van vervolging, geweldple= ging en halastering uitgewis is.1 ) (3) \JETU 1TlOT£WJ KCll &yam1r Ti"IJ

XP l<1T~ 'I

ncr

ou

(

ver s 14)

) £\}

Die oorvloedige genade kom tot Paulus langs die weg van geloof en liefde in (die gemeenskap van) Christus. 2) µ£Tei

dui die nou verband tussen die genade van God en die geloof en liefde van Paulus aan.

Sonder God se genade sou geloof en lief=

de van Paulus se kant onmoontlik gewees het.

3 )

1) Calvini, Ioannis, In Novum Testamentum ~ommen=

tarii,

6

,

p.

345

"Quum autem dicit exuberasse .. innuit deletam esse superiorum memoriam ... "

Die gebruik word deurgaans in hierdie stujie

gevolg om, waar Calvyn aangehaal word, die aan= haling in die teks self, in Afrikaans weer te gee, en in die voetnoot in Latyn ~it die oor= spronklike bron.

2) Ridderbos, Pastorale Brieven, p.

59

.

3) Kelly, J.N.D., A commentar r on the pastoral

epistles, p.

54

.

Vgl. die kritiek van Barret,

C.K., Pastoral Epistles, p.

45,

dat hierdie teks vatbaar is vir misverstand en (ten onreg=

te) dat dit moeilik is om te verstaan hoe

(55)

(4)

Die barmhartigheid en genade van 0Od

lui 'n nuwe bedeling in (vgl. in

Christus): teenoor die vroe~re onge=

loof (vers 13) staan nou die geloof

(vers 14); teenoor die vroeere las=

tering en vervolging (vers 13) staan nou die liefde (vers 14). Die nuwe bedeling breek aan op grond van die versoening en as vrug van die versoe= ning.

1Tl0TOJ 0 AOYOJ ~ 1) Kett mfonJ <l1TOOOXTlf t~lOJ e,. on XplOTOJ

•r

ncrov I nA9£v £lJ > TOV KOOµOV aµapTWAOUJ OWOCt l

(vers 15).

Die kerninhoud van die betroubare woord

word aangedui as die versoening, nl.

"dat Jesus Christus in die wereld gekom

het om sondaars te red."

1) Deur die meeste outeurs word hierdie uitdrukking wat vyfmaal in die Pastorale Briewe voorkom, as

'n vaste formule beskou. Vgl. Guthrie, a.w., p. 65; Barret, a.w., p. 45; Kelly, a.w., p.54. Calvyn ken aan hierdie uitdrukking ook 'n pasto=

rale motief toe nl. as 'n seel om die sekerheid

van vergewing van sondes in 'ons harte te beves=

tig. Vgl. Calvini, Commentarii, 6, p. 346 "· ..

sit nobis quasi sigullum ad imprimendam cordi= bus nostris de remissione peccatorum fiduciam. 11

(56)

Die werkwoorde ( 0,8CTv en awr;£l v) 1) staan in die aoristus om die eenmalige feit van die versoening aan te dui.

Die ver soening word gerig op &µcxp-rWA Ot (sondaars), enersyds om geen twyfel te laat oor die skuld van hulle tot wie die versoening kom nie, en andersyds om die genadekarakter van Christus se koms, en die aard van sy werk, nl. as versoening,aan te dui.2 )

(5) "nkr18rw 3) .. \'\/Cl 0 0£vod·~11Tm 'I11aou1 XptaTo I Tr']\/ ~1raaav µaKpo8vµfov. Inhou= delik is die gedagte dieselfde as in vers 13 en 15, nl. die versoening.

Die doel van die versoening is "o;n 'n voor= beeld te wees vir die wat in Hom sal glo tot die ewige lewe" (vers 16b). Hierdie uitdrukking het beide 'n heilshistoriese en 'n eksemplariese betekenis.4) Op God se bestemde tyd is aan Paulus genade be=

1) Hierdie uitdrukking staan sentraal in die oor= spronklike kerugma, vgl. Dodd, C.H. De aposto= lische prediking en haar ontwikkelingsgang, p. 9-41.

2) Ridderbos, Pastorale Brieven, p. 61. 3) Vgl. p. 46 voetnoot l).

4) Vgl. Ridderbos, Pastorale Brieven, p. 61.

(57)

1)

2) 3)

wys met die doel om as npii'rr61, "sodanige eerste" weer 'n voorbeeld te wees vir diegene wat na en deur horn in Christus sal glo.

(6) 'n Vergelyking tussen

Hebr.

1 Tim. 1:5 en Hebr. 10:22.

'n Vergelyking tussen hierdie twee tek= ste toon dat in 1 Tim. 1, afgesien van

in die perikoop 1 Tim. 1:13-16, oak nag

verder sprake is van die feit van die

versoening.

In Hebreers 10 is sprake van die groat

Versoendag en van Christus as Priester

oar die huis van God. 'n Vergelyking

met 1 Tim. 1:5 laat bepaalde ooreenkom=

ste aan die lig kom.

Skematies word dit soos volg voorgestel:

10:22 1 Tim. 1:5

'n Waaragtige hart 1) 'n Rein hart.

Goeie gewete 2) Gereinig van 'n

slegte gewete.

Volle geloofsver= 3) 0ngeveinsde ge=

sekerdheid. loaf.

(58)

handel word (dus oor die versoening self), en die versoening in Hebr. 10:22 a~ngedui word deur sekere begrippe, toon die ooreen= stemming van hierdie begrippe met die be=

grippe van 1 Tim. 1:5 dat redelikerwys aan=

vaar kan word dat ook in 1 Tim. 1:5 gehandel

word oor die versoening.

(7) Afleidings

1. Versoening is 'n deurlopende lyn

in 1 Tim. 1:13-16. Die versoening

word ui tgedruk in• begrippe soos "ge=

nade ontvang," "barmhartigheid be= wys," "lankmoedigheid sou betoon,"

"sondaars red."

2. Die feit dat die werkwoorde wat die

versoening aandui, passief is ("aan my is barmhartigheid bewys" word twee= maal in die perikoop gebruik) en dat die aktiewe werkwoordsvorme gebruik word om God se versoeningsdaai aan te dui ("lankmoedigheid sou betoon,"

"sondaars red," "die genade was baie oorvloedig," "al sy lankmoedigheid sou betoon") dui God as die uitsluit= like Outeur van die versoening aan. T.o.v. Paulus word in hierdie peri=

(59)

koop net twee maal die aktiewe vorm van werkwoorde gebruik nl. "onwetend

gedoen'' (vers 13) en "voorbeeld wees" (vers 16). 1 )

(8) Voorlopige samevatting

1. In 1 Tim. 1 is duidelik sprake van

die versoening.

2. Die versoening is uitsluitlik God se werk.

1(2) Die feit van die versoening in 1 Tim. 2:3-6,

Versoening kom in bg. perikoop ter sprake in

die volgende uitdrukkings:

(1) Die benaming To0 crwTr\poJ Jiµwv 0e:o0 (vers 3)

Hierdie benaming word, afgesien van

in die Pastorale Briewe, in die N.T.

net tweemaal gebru.ik i.v.m. God (Luk,

1) Vgl. in hierdie verband die ooreenkoms met

2 Kor. 5:18: "Dit alles is uit God wat ons met Homself versoen het en ons die bediening

van die versoening gegee het". Al die werk=

woordsvorme is aktief: God is die Outeur van

die versoening !ill. van die bediening van die

(60)

1:47 en Judas vers 25). Gewoonlik ge= bruik Paulus die benaming crwTripo1 vir Jesus (vgl. 2 Tim. 1:10).

In die Pastorale Briewe self is die bena~ing vir God as Redder egter ti= pies Paulinies (1 Tim. 1:1; 2:3; 4:10;

Tit. 1: ); 2:10; 3:4).

Waarom word God veral in 1ie Pastorale Briewe as crwTripoJ aangedui?

11Den.'1 im Untersc.hied zu den Herrschern

der damaligen Zeit , cti·e zich auch 11Hei=

lande" nannten, weil sie ihren Volkern Gllick und Wohlstand zu bringen meinten, hatt Gott die Welt met sich selbst ver= s~hnt (2 Kor. 5:18) und die Rettung aus dem Verderben heraufgeflihrt.111)

Die benaming crwTripo J

ding van versoening.

(2) Die uitdrukking

is dus 'n aandui=

51 navTaJ &vepwnouJ 0fA£l crw6nva1. 0£A£lV is praesens en dui die voortdurende wil van God tot redding aan, "the general

1) Schlitz, E. Werdende Kirche im N.T. Eine Ein°f_Uhrung in die Pastoralbriefe, p. 22.

(61)

purpose of God as distinct from a single volition. 111)

Die versoening wat God bewerk het, moet aan alle mense bedien word. (Vgl. Matth. 28.19).

(3)

Die uitdrukking ~1 I yap 9£6J ~ £1f

Veral die benaming µ£01Tnf is belang= rik vir die aanduiding van die feit van die versoening. Die versoeningsdaad wat van G8d uitgaan, eis en skep 'n bepaalde orde waarin die versoening moet plaas= vind en waaraan die versoening moet be= antwoord. Daarvoor word :hristus as

.Middelaar aangestel. J 11He is Mediator

for both insofar as only through Him

does God accomplis~ ~is purpose of sal= vation ( 90..£1v ) regarding man and in

sofar as only through Him can man reach the goal appoin-t:.ed them by God (ow8iiva1).3)

1) Guthrie, Pastoral Epistles, p. 71.

2) Vgl. Ridderbos, Pastorale Brieven, p.

73

.

3) Huther, J.E. Critical and exegetical hand=

book to the Epistles of St Paul (In Meyer's Commentary on the NT, p. 119-120). Vgl. ook Calvini, Commentarii,

b,

p.

3

5

4-3

55

,

(62)

Dit is opvallend dat Christus ook en

veral in die Hebreerbrief Middelaar ge=

noem word "van 'n beter verbond" (8:6)

en van 'n "nuwe testament" (12:2+). In die betrokke gedeel te van die Hebre.er=

brief word gehandel oor die versoenings= daad "die nuwe en lewende weg wat Chris= tus vir ons ingevr.1 het ••• " (Hebr. 10:20). 'n Vergelyking tussen µ£a1TnI in 1 Tim.

2

:

5

en µwhnr in Hebre._ers is 'n sterk

aanduiding dat dit ip 1 Tim.

2:

5

om die

feit van die versoening gaan.

(4) Die gedeel te 6 oour e:auTov &vTi'.AUTpov

One:p ncivTwv ( ve rs 6) •

Dit le nie op die terrein van hierdie

studie o:n volledig op die begrip &vTOUTpov

in te gaan nie. Die begrip &vTOUTpov

hang saam met begrippe soos KarnHayfi en haaµ6r en regverdig 'n afsonder= like studie. 1) Ons doel is nie om 'n

1) Vgl. daarvoor Ridderbos, H. Paulus ontwerp van zijn theologie, p.

197

e.v., Ridderbos, H. De prediking der verzoening (In Het Woord het Rijk en onze Verlegenheid, p. 215-222). Vgl.

ook die kort ui teensetting oor 01aKovfo TllJ

Karn1111ayn r - hf st. 2, p .

3

9

e • v.

(63)

studie oor die versoening te bied nie, maar om die feit van die versoening in die Pastorale Briewe aan te dui,

Enkele opmerkings is hier egter toepas=

lik:

1. oobr _ Hy wa t Homs elf as losprys ge= gee het, is ook deur God gegee as

Middelaar. Dit is dus uitsluitlik God wat die versoening bewerk,l) 2. Die voorsetsel chrn by AU,pov "is

significant in view of the preposi= tion Orr£p (on behalf of) as an ex= change price on behalf of and in the place of all on the grounds of which freedom may be granted,112 )

3

,

Dit is opmerklik dat die versoening

in 1 Tim. 2:

3-6

na twee kante ver= bind word. Enersyds word die ver= soening verbind met die gebedslewe van die gemeente: "dit is aangenaarn voor God ons Verlosse~' (vers 3), Andersyds word die versoening ver= bind met die prediking: "waartoe

1) Vgl. ook Schlitz, Eine Einf,Uhrung in die Pasto= ralbriefe, p~ 31. ·

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Samen gaan we in geloof op weg, één plus één zijn er al twee.. Zie, zoals de herders in die nacht, God, geboren in

Toe dit in Augustus 1877 blyk dat daar 'n groot tekort op die Patriot is en die voorsitter, ds Du Toit, moedeloos wou word, het Hoogenhout die G.R.A. moed ingepraat, want van

Table 2: Median total expected waiting time from referral by GP to treatment, by specialty, 2020 (in weeks) Table 3: Median patient wait to see a specialist after referral from a GP,

Dit blyk dus dat die apostel wil veroorsaak dat die lesers die dinge wat hy in die opsomming van sy leer uiteengesit het, weer uit die geheue oproep en opnuut

regering in die verband verduidelik: Die Duitsers moes tot staatlose burgers verklaar word sodat wetgewing aan- vaar kon word om hulle tot Britse burgers te

Di t blyk reeds u:.i... groepe uit Bantoe- en Blanke mens tussen die ouderdomme negen- tien- tot vyf-en-dertig jaar sal best9.an. dat die tipe arbeid wat n persoon

a. vas te stel ten opsigte van watter vaardighede die opleibare geestelik vertraagde Downsindroomkind die grootste agterstande het en in watter hy die grootste

In die onderstaande tabel word leierskap op skool aangetoon asook die aantal leiersposisies wat die studente beklee het en hierteenoor hulle akademiese prestasies