• No results found

Bruggenbouwer voor eenheid

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Bruggenbouwer voor eenheid"

Copied!
1
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

K E R K 8

K E R K + L E V E N - 2 3 A U G U S T U S 2 0 0 6

E

EN kleine halve eeuw na het begin van het Tweede Vaticaans Concilie kun- nen we ons nog amper voorstellen hoe het ge- steld was met de verhouding tus- sen de katholieke Kerk en de an- dere christelijke Kerken. Nu vin- den we het vanzelfsprekend dat christenen van verschillende ge- zindte samen bidden, bij elkaar op bezoek gaan, gezamenlijk sociale initiatieven nemen en gemeen- schappelijke theologische verkla- ringen afleggen. Midden vorige eeuw was zoiets nog ondenkbaar:

achterdocht, confrontatie, beke- ringsijver en wederzijdse minach- ting waren toen nog de regel. In dat klimaat ontdekte de jonge Wil- lebrands zijn oecumenische roe- ping.

Al vroeg leek hij voorbestemd voor een rol in de oecumenische beweging. In 1934 zond de bis- schop van Haarlem de pas gewij- de Fries naar Rome om er een doctoraat in de filosofie te beha- len. Hij promoveerde er met een proefschrift over de Engelse kar- dinaal John Henry Newman, een bekeerde anglicaan. Het was evenwel wachten tot na de Twee- de Wereldoorlog alvorens hij defi- nitief op het spoor van de oecume- ne werd gezet.

Willebrands was intussen do- cent filosofie aan het diocesane seminarie, later directeur van het filosophicum. In die periode knoopte hij contacten aan met protestante ambtsdragers en werd hij een van de pioniers en van de stuwende krachten van het contact tussen katholieken en mensen uit de Reformatie. Dit ge- zelschap wekte argwaan en had als het ware het statuut van een ondergrondse organisatie.

Geen sentiment

Elkaars theologische documen- ten werden hoogst zorgvuldig be- studeerd. In een reactie op Wille- brands’ overlijden prees kerk- historicus Peter Nissen die weten- schappelijke ernst. „Allereerst was Willebrands iemand die theo- logische diepgang gaf aan de ver- houding tussen de christelijke Kerken en de relatie met het jo- dendom. Het ging hem niet alleen om diplomatieke vriendelijkheid, maar om het diepe inzicht dat de kerken door de Heer zelf geroe- pen zijn de eenheid zichtbaar te maken waartoe God de mensheid roept en, dat jodendom en chris- tendom samen geroepen zijn het ene verbondsvolk van JHWH te zijn.”

Die kwaliteiten ontgingen ook de toenmalige Nederlandse bis- schoppen niet. Ze benoemden Jan Willebrands in 1948 – het jaar waarin de Wereldraad voor Ker- ken in Amsterdam werd opge- richt – tot voorzitter van de Apolo- getische Vereniging Petrus Cani- sius. Hij vormde die organisatie, eigenlijk een uitgesproken anti- protestantse club, om tot de oecu- menische Sint-Willibrordsvereni- ging. Onder zijn leiding groeide zij uit tot het belangrijkste advies- orgaan voor de Nederlandse bis- schoppenconferentie op het vlak van oecumene.

Toen al keek Willebrands over de landsgrenzen en zocht gelijk-

gezinden in Duitsland en Zwitser- land. Ook nu bleven zijn inspan- ningen niet onopgemerkt, dit- maal in Rome. Johannes XXIII riep hem in 1960 naar de Eeuwige Stad om er secretaris te worden van kardinaal Augustin Bea. Die had de leiding van het Secretari- aat van de Eenheid onder de Christenen. In de aanloop van het concilie, waar de oecumenische kwestie een prominente plaats zou krijgen, had de paus dit or- gaan opgericht. Achteraf defini- eerde Willebrands deze jaren van

samenwerking met de jezuïet Bea, een charismatische Bijbelge- leerde als „my finest hours, mijn mooiste tijd”.

Het Tweede Vaticaans Concilie was hard werken. Willebrands verdiende zijn sporen als verbin- dingsman tussen de concilieva- ders en waarnemers van de niet- christelijke Kerken. Geen werk voor een eenvoudige priester en Paulus VI wijdde hem daarom in 1964 tot bisschop. Meteen de aan- zet van een lange carrière als am- bassadeur voor de eenheid onder

de christenen. Een activiteit die nog aanzienlijk toenam, toen de paus hem in 1969 verhief tot kardi- naal en hem benoemde tot opvol- ger van zijn goede vriend kardi- naal Bea. In die hoedanigheid speelde Willebrands een belang- rijke rol in het in de praktijk bren- gen van het conciliedecreet over de oecumene, Unitatis redinte- gratio. Hij was overigens betrok- ken bij het tot stand komen van dit document en ook bij dat over de godsdienstvrijheid. Hij deed zijn bijnaam ‘Vliegende Hollander’ al-

le eer en reisde de hele wereld af om de ontmoetingen tussen de verschillende Kerken te bevorde- ren. Hoogtepunten uit zijn lange loopbaan? Hij was van zeer nabij betrokken bij het plechtige in- trekken door Paulus VI van de banvloek die in 1054 was uitge- sproken tegen het orthodoxe pa- triarchaat van Constantinopel. Hij organiseerde de historische ont- moeting tussen diezelfde paus en patriarch Athenagoras in Jeruza- lem. Van het fameuze bezoek van de anglicaans aartsbisschop Fis- her van Canterbury aan het Vati- caan was hij eveneens de archi- tect.

Belangrijke bezoeken van Pau- lus VI en Joannes-Paulus II droe- gen zijn stempel: het bezoek aan de Wereldraad van Kerken in Ge- nève en het historische bezoek van Joannes-Paulus II aan de sy- nagoge van Rome in 1984. Als eer- ste voorzitter van de speciale Commissie voor de Betrekkingen met het Jodendom had hij uitste- kende contacten met het joden- dom uitgebouwd. In die functie had hij een aanzienlijk aandeel in het in de praktijk brengen van Nostra aetate, het conciliedocu- ment uit 1965 dat een einde stelde aan eeuwen theologisch anti- judaïsme in de katholieke Kerk.

Niet enkel succes

Tot nu lijkt Willebrands’ leven alleen maar een succesverhaal.

Toch kende het ook schaduwkan- ten. In 1975 aanvaardde hij na aanvankelijk weigeren aartsbis- schop van Utrecht te worden. Een functie die hij combineerde met zijn Romeinse opdracht. Nu is dat aartsbisdom qua belasting niet meteen te vergelijken met ons aartsbisdom Mechelen-Brussel.

Maar toch, een geschenk kun je die benoeming bezwaarlijk noe- men.

Willebrands kwam daarenbo- ven terecht in een sterk gepolari- seerde en verscheurde kerkpro- vincie waar hevig gestreden werd om de erfenis van het concilie.

Progressieven en conservatieven stonden er tegen elkaar. De moei- lijkheden liepen zo op, dat Joan- nes-Paulus II de Nederlandse bis- schoppen in 1980 naar Rome riep voor een bijzondere synode. Hij vroeg de pas benoemde aartsbis- schop van Mechelen, Godfried Danneels, om deze synode voor te zitten. Het zou evenwel nog tot na het pausbezoek van 1985 duren al- vorens in deze crisis een kente- ring kwam. Willebrands hield het zo lang niet vol en kreeg in 1983 ontslag als aartsbisschop. Maar als voorzitter van het Secretariaat voor de Eenheid deed hij voort tot zijn tachtigste.

Met zijn overlijden verdwijnt één van de laatste protagonisten van het concilie. Een vrome, een- voudige, wijze bruggenbouwer.

Zijn lievelingsnicht Anne Marie omschreef hem na zijn dood als

„iemand die zich nooit voordeed als degene die de waarheid in pacht heeft. Hij was nooit zo’n bet- weter die zei ‘dat moet zo’. Waar hij groot in was, was zijn respect voor anderen en luisterbereid- heid.” Ongetwijfeld onmisbare kwaliteiten om in de oecumene vooruitgang te boeken.

Groots in respect en luisterbereidheid, Johannes kardinaal Willebrands. © Aartsbisdom Utrecht

Bruggenbouwer voor eenheid

Wie 96 wordt, riskeert bij zijn overlijden vergeten te zijn door de geschiedenis. Niet zo de Nederlandse kardinaal Johannes Willebrands. Hij overleefde weliswaar de meeste van zijn leeftijdgenoten ruim, en vrienden en bekenden waren schaars geworden.

Toch kwam een indrukwekkende schare kerkleiders afscheid nemen van de minzame kardinaal, sleutelfiguur in de oecumenische beweging van de vorige eeuw.

To o n O s a e r

Een leven als diplomaat voor de oecumene

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Heeft de schuldeiser aan de schuldenaar meegedeeld dat hij niet langer schuldeiser is, omdat de vordering door hem is overgedragen aan een ander, dan zijn voor de schuldenaar

12 De Hoge Raad geeft die visie als volgt weer: ‘Blijkens hetgeen onder 8.2 in de conclusie van het Openbaar Ministerie wordt weergegeven, stelt die Raad zich op het standpunt

Het doel van deze nota is om u voor het reces te informeren over de wijzigingen die zijn aangebracht in het wetsvoorstel uitbreiding bestuurlijk instrumentarium naar aanleiding

Deze opmerkelijke ontmoeting was tekenend voor Benedictus’ oecumenische engagement en ligt nog vers in het geheugen tijdens de Gebedsweek voor de Eenheid van 18 tot 25

De meest opvallende gebeurte- nis van het voorbije jaar op oecu- menisch vlak was ongetwijfeld de theologische dialoog tussen de ka- tholieke Kerk en de orthodoxe Kerken in

Één Geest die allen inspireert, één Heer, die eenheid leert.. Wij dragen

Op allerlei fronten wordt dus gewerkt aan een betere toekomst voor de wiskunde in Nederland, door de handen ineen te slaan en tevens uit de mouwen te steken. Wat dat betreft wil ik

Daarom heeft de commissie zich vanaf het begin van haar werkzaamheden optimaal ingespannen om zoveel mogelijk mensen van binnen en buiten de partij te spreken, binnengekomen