1
Door mijn bloed
Deze preek is gehouden op Goede Vrijdag 2022 in de Adventkerk in Amersfoort. Gelezen zijn Exodus 24:1-12 en Lucas 22:7-20. Na de schriftlezingen is het volgende filmpje gekeken:
https://nos.nl/video/2422932-protest-in-sint-petersburg-tegen-bloedvergieten-in- oekraine Daarna is gezang 561 gezongen (Liedboek 2013).
Gemeente van Christus,
Een paar weken geleden zag ik een geweldige natuurfilm. Silence of the tides.
Hoofdpersoon in deze film is de Waddenzee. Dat is een gebied dat zich uitstrekt van Noord Holland tot Denemarken. Het is een overweldigende film met grote contrasten. Aan de ene kant wordt je stil van de schoonheid van de natuur. Je hoort het zeewater zachtjes kabbelen en gorgelen in de geul. Je hoort de druppels van smeltend ijs een voor een in het water vallen. Je hoort de ademtocht van vissen en het kloppende hart van een pasgeboren lammetje. Er is veel te horen in deze film maar er is ook veel te zien. Je kijkt naar het water dat opkomt bij vloed en zich terugtrekt bij eb. Het is alsof de zee ademt. Hij ademt in en hij ademt uit. Je ziet de zon opkomen en de ondergaan. Dat alles is van een overweldigende
schoonheid. Je wordt er stil van. Silence of the tides.
Maar deze stilte wordt regelmatig onderbroken door daverend geweld. Ineens belandt je in een gevecht tussen twee zeehonden. Ze staan elkaar naar het leven.
Hun nek kleurt rood van het bloed. Krijsende zeemeeuwen hebben het voorzien op donzige kuikentjes. En het water dat zo stil en kalm kan komen en gaan, als de wind opsteekt wordt het een allesverwoestende kracht. Er is dus ook veel geweld in deze film en de mens blaast daarin zijn partijtje mee. Lieve lammetjes eindigen in het slachthuis. Ze krijgen een pin door de kop geschoten. Het bloed vloeit
rijkelijk. Er wordt in het waddengebied geoefend door de luchtmacht. Straaljagers verscheuren de stilte. Bommen slaan, de aarde trilt.
De film geeft geen commentaar op deze contrasten. De boodschap lijkt te zijn dat dit alles hoort bij het leven. Zo zit de natuur nu eenmaal in elkaar. Dat zeehonden vechten met elkaar, dat zit in hun genen. Dat meeuwen kuikentjes roven dat zit erin gebakken. Je kunt het de zee niet kwalijk nemen dat het verwoestende kracht kan zijn. En wij mensen, wij delen in dat geweld. We vergieten stromen bloed in het slachthuis. En als het moet staan wij straaljagers ons mannetje tegenover elkaar. Bloedvergieten en geweld zijn minder uitzonderlijk dan we denken. Ze horen bij het leven.
Jevgenia Isajeva
Tegenover deze interpretatie van de film staat het protest van Jevgenia Isajeva in St. Petersburg. Als er bloed wordt vergoten dan is dat niet iets waar je je
schouders over op kunt halen. Als mensen elkaar naar het leven staan dan kan je niet zeggen: zo zitten we nu eenmaal in elkaar. Jevgenia heeft de moed om protest
2
aan te tekenen tegen de way of nature. Ze kan dat niet heel direct doen. Ze kan de oorlog niet bij name noemen. Ze doet iets wat strikt genomen niet verboden is. Ze zegt alleen maar: mijn hart bloed. En iedere voorbijganger weet wat ze bedoelt.
Mijn hart bloedt. Het bloed dat vergoten wordt in de oorlog spreekt van geweld.
Met geweld wordt het leven van de ander genomen. Het bloeden van het hart van de kunstenaar spreekt van liefde. Ze laat zich raken, haar hart is niet van steen, dat haar hart bloedt laat zien dat ze in staat is tot compassie en mededogen. Bloed kan dus verschillende betekenissen hebben. In het ene geval spreekt het van geweld, in het andere van liefde.
De deurposten
Aan deze beelden moest ik denken bij de lezingen van deze avond. Bloed speelt daarin een belangrijke rol. We beginnen met Exodus. Israël wordt onderdrukt in Egypte. Het wordt gevangen gehouden. Israël wordt uitgebuit. Haar kinderen worden in koelen bloede gedood. Er wordt geweld op haar gepleegd. Daar kan je je schouders over ophalen. Zo zit de natuur nu eenmaal in elkaar. Je gaat
zeehonden niet uit elkaar halen omdat ze met elkaar vechten. Meeuwen jaag je niet weg als ze kuikentjes roven. Je moet de natuur haar gang laten gaan. Maar God denkt daar anders over. Hij ziet de onderdrukking van zijn volk in Egypte. Hij hoort hun jammerklachten en hij grijpt in. Hij rukt de leeuw haar prooi uit de tanden. Hij redt het kuikentje uit de snavel van de meeuw. Hij kiest partij voor het volk dat onderdrukt wordt.
Aan dat verhaal denkt Israël terug als het Pesach viert. Het gedenkt de nacht waarin alles anders werd. Ieder huishouden moest een lam te nemen en het te slachten. Het bloed van het lam werd gestreken op de deurposten. Wij huiveren bij dat ritueel, het doet ons misschien wel denken aan horrorfilms. Waarom dat bloed? Nou, dat is niet omdat God graag bloed ziet. Onze tijd vraagt op dat punt om een heldere boodschap. God is geen slager en de schepping is geen abattoir.
Beter is het om in dat bloed een teken van protest te zien. Het gaat erom dat het bloedvergieten moet stoppen. Het bloed aan de deurpost is een helrood protest tegen onderdrukking en geweld. ’s Nachts toen de politie niet keek hebben ze het op de muren geverfd. En God die stem van het vergoten bloed hoort roepen van de aarde, hij ontsteekt in toorn, hij slaat de onderdrukkers (Naastepad). Met Pesach gedenkt Israël haar bevrijding uit de hand van de onderdrukker. Als God het geweld ziet dan zegt hij: dit heb ik niet gewild. Dit is niet de schepping zoals ik die voor ogen heb.
Verbond
Israël wordt door de Heer uit Egypte bevrijdt. Het trekt eruit weg. Israël trekt door de zee gegaan. Dat is een beeld van de doop. Er is geen weg meer terug.
Maar wat heeft Israël nu voor zich liggen? Is er een andere manier van leven dan de manier waarop men in Egypte leefde? Is er een geloofwaardig alternatief voor de way of nature? De wetten van de natuur die krijgen we met onze genen mee.
Zijn er ook andere wetten om naar te leven? God geeft antwoord op die vraag
3
vanaf de berg. Hij geeft zijn volk andere regels om naar te leven. We kennen ze allemaal. De tien woorden zijn er een samenvatting van. Ik ben de Heer uw God die u uit Egypte, uit het slavenhuis bevrijd heeft. Hoe voorkom je nieuwe vormen van slavernij en geweld? Maak geen godenbeelden, erken niets en niemand als God over jou dan alleen de Heer. Houd de sabbat in ere, weet van ophouden, er moet een grens zijn aan het zwoegen en slaven. Als je vader of moeder oud zijn geworden schrijf je ze niet af als oud vuil, betoon ze eerbied. Pleeg geen moord, vergiet geen bloed, pleeg geen overspel. De drift je voort te planten mag niet leiden tot een gevecht tot bloedens toe zoals zeehonden doen. Steel niet en zet je zinnen niet op dat wat van je naaste is. Op die manier schetst God voor zijn volk een andere manier van leven.
De vraag is of zij zich daaraan willen committeren. Het volk beantwoord deze vraag met ja. Ja, Israël wil zich houden aan deze nieuwe wetten. Het spreekt haar vertrouwen uit in deze God. Het laat zich aan hem verbinden. Er wordt een verbond gesloten en opnieuw is daar bloed. God en zijn volk verplichten zich aan elkaar met bloed. Dit keer is bloed geen teken van protest. Het gaat nu om iets nieuws. Het bloed is een teken van commitment. Israël zal zichzelf totaal
toewijden. Bloed is een teken van leven. Het leven zelf wordt toegewijd aan God.
Er wordt een bloedband gesmeed om het nu eens helemaal anders te gaan. Bloed als teken van toewijding, wij kennen dat. Er wordt over gezongen in stadions.
Bloed, zweet en tranen. Bloed staat dan voor maximale toewijding. Dat je tot het gaatje gaat. In Egypte wordt het leven genomen door geweld, in het verbond wordt het leven toegewijd. De helft van het bloed wordt uitgegoten tegen het altaar. Met de andere helft wordt het volk besprenkeld. En Mozes zegt: met dit bloed wordt het verbond bekrachtigd dat de Heer met u heeft gesloten door u al deze geboden te geven.
Dit is mijn bloed
Met deze verhalen in het achterhoofd lezen we nu het evangelie. Jezus geeft zelf duiding aan zijn aanstaande dood. Hij viert Pesach in Jeruzalem. Zijn leerlingen hebben de maaltijd klaargemaakt. Er zijn ongezuurde broden gebakken. Er is voor wijn gezorgd. Het paaslam is door een Leviet in de tempel geslacht. Het dier is gevild en gebraden op een vuur. Jezus heeft er hevig naar verlangd deze
maaltijd met zijn leerlingen te gebruiken want alles komt hier samen. De
geschiedenis van Israël en zijn weg in gehoorzaamheid aan God. Deze maaltijd zal de geschiedenis voorgoed veranderen. Het verbond tussen God en Israël krijgt een wereldwijde strekking. Jezus neemt als gastheer aan tafel het brood, spreekt het dankgebed uit en zegt: dit is mijn lichaam dat voor jullie gegeven wordt, doe dit tot mijn gedachtenis. Zo nam hij na de maaltijd ook de beker en zei: deze beker is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt.
Het oerverhaal van Israël. Het verhaal de bevrijding uit Egypte. Het krijgt door Jezus een nieuwe wending. Doe dit tot mijn gedachtenis. Dit is mijn lichaam. Dit is mijn bloed. Opnieuw worden we geconfronteerd met bloed. Dit keer gaat het over
4
het bloed van Jezus. Ik dacht bij zijn bloed aan twee dingen. Om te beginnen dacht ik bij zijn bloed aan het protest van Jevgenia Isajeva. Mijn hart bloedt. In Jezus zien we geweld voor God er niet bij hoort. God haalt er zijn schouders niet over op. Het laat hem niet koud. Hij zegt niet: zo zitten mensen nu eenmaal in elkaar.
Dit is nu eenmaal de way of nature. Het kruis van Christus is een hemelse
aanklacht tegen beestachtig geweld. In het kruis zien we hoe God zich daardoor laat raken. Hij wordt er als een paaslam door gekeeld. God is geen slager, hij is het lam dat staat als geslacht. Mijn hart bloedt.
Het tweede waar het bloed van Jezus van spreekt is zijn totale zelfgave. In het bloed gaat het om zijn totale toewijding. Jezus heeft met hart en ziel de wil van God gedaan. Jezus leeft naar andere wetten dan de wetten van de natuur. Zijn bloed dat is zijn volledige overgave aan de wil van zijn vader. Offers en gaven hebt u niet verlangd, brandoffers en reinigingsoffers behaagden u niet. Toen heb ik gezegd: hier ben ik, in de boekrol is over mij geschreven: ik ben gekomen, God, om uw wil te doen. Jezus doet de wil van God. Dat is zijn leven, dat zit hem in het bloed.
Een nieuw verbond
Door het doen van de wil van God komt Jezus aan het kruis terecht. Dat is zijn offer voor ons. En dat offer is het begin van iets nieuws. Hoe dat kan is niet
helemaal uit te leggen. Hoe zijn dood ons ten goede komt is een groot geheim. Wij zien het maar doorgronden het niet. Jezus zelf sprak erover in een veelvoud aan beelden. Ik denk aan de graankorrel die in de aarde valt. Door te sterven draagt hij vrucht. In de tekst die wij gelezen hebben zit een ander beeld. Door het
levensbloed van Jezus is er een nieuwe verbond gesloten. Het oude verbond was stuk. Het was gebroken. Het had zijn beperkingen. Wij waren een andere manier van leven toegedaan. De way of nature zit ons in het bloed. Zijn gehoorzaamheid is het begin van een nieuw verbond. De geschonden relatie tot God en de ander wordt door hem hersteld. Hij verbind ons door zijn leven en dood opnieuw met God en elkaar.
Een nieuw verbond dat is een andere manier van leven. De maaltijd zelf laat er al iets van zien. Ik noem twee dingen. Het eerste is dat mensen God gaan danken.
Eucharistia. Jezus spreekt het dankgebed uit. Gezegend zijt Gij, eeuwige God, koning van hemel en aarde die het brood uit de aarde doet groeien en de vrucht van de wijnstok hebt geschapen. Het leven komt in een ander licht te staan. Je neemt het leven niet. Je hoeft het niet op een ander te bevechten. Het wordt je gegeven. In het nieuwe verbond zeggen mensen God dank. Het tweede is dat er in de maaltijd wordt gedeeld. Het gaat er niet om te hebben en te houden, het is van mij en blijft van mij. Er wordt gedeeld, het brood wordt gebroken en de beker gaat rond. De zorg voor onze naaste wordt ons bij de maaltijd geleerd. Danken en delen; dat hoort bij de basics van het nieuwe verbond dat door het levensbloed van Jezus gesloten is.
5
Tenslotte
Ik begon met de film over het Waddengebied. Silence of the tides. De way of
nature zoals te zien in het Noorden van ons eigen land. De onverbiddelijke wetten van de natuur. Het bijzondere is dat er in de film zelf ook al een ander geluid te horne is. Naast de stilte van het water en het rumoer van de golven hoor je soms ook een kerkklok klinken. Er klinkt orgelmuziek. Er wordt een kind gedoopt in de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest. En helemaal aan het einde van de film zie je mensen met elkaar aan tafel zitten. Ze zitten op het drooggevallen wad.
Het water komt, het water gaat, maar zij gebruiken samen de maaltijd. Dat gaan wij ook doen. De wereld waar wij leven is als de zee. Hij water komt en het water gaat, de zee geeft en de zee neemt, maar wij gebruiken omspoelt door dat water samen de maaltijd. Dit is mijn lichaam dat voor jullie gegeven wordt, zegt de Heer En deze drinkbeker is het nieuwe verbond dat door mijn gesloten wordt.
Amen
