Chloridemetingen in het IJsselmeer. bij inlaten water via de spuisluizen. Den Oever en Kornwerderzand

(1)

bij inlaten water via de spuisluizen Den Oever en Kornwerderzand

Datum 22 oktober 2013 Status Definitief

(2)

(3)

Colofon

Uitgegeven door CIV / Midden Nederland Informatie

Telefoon Fax

Uitgevoerd door I. Brongers / ir. ing. B.J. de Witte Opmaak

Datum 22 oktober 2013

Status Definitief Versienummer

(4)

(5)

Inhoud

Samenvatting—6

1 Inleiding—8

2 Methode en materiaal—9

2.1 Meetplan—9

2.2 Uitvoering—11

3 Resultaten—19

3.1 Den Oever—19

3.2 Kornwerderzand—21

4 Conclusies en aanbevelingen—23 Literatuur—25

Bijlage 1 Grafische weergave chloridegehalte Den Oever—26 Bijlage 2 Grafische weergave chloridegehalte Kornwerderzand—33 Bijlage 3 Kaarten meetlocaties—38

(6)

Samenvatting

Rijkswaterstaat dienst Midden-Nederland heeft vanuit de Kaderrichtlijn Water de opdracht om o.a. visvriendelijk sluisbeheer in te stellen op de schut- en spuisluizen van de Afsluitdijk. Een effectieve methode om vissen vanuit de Waddenzee binnen te laten in het IJsselmeer focust op het gecontroleerd binnenlaten van water uit de Waddenzee met vissen.

Het huidige spuibeheer is ingesteld op visintrek door de buitenste spuideuren op een kier (50 cm) te zetten met afgaand tij. Bij gering spui kunnen vissen (sterke zwem- mers) zoals Zalm en Forel tegen de stroom in het IJsselmeer op zwemmen. Dit is echter niet voldoende.

Onderzocht wordt of een ander spuiregiem de intrek van vissen kan bevorderen.

Hierbij wordt o.a. gedacht aan het inlaten van water net voor gelijk tij. Dit op zoda- nige wijze dat er geen extra zoutbelasting op het IJsselmeer plaatsvindt. De diepe delen voor het spuicomplex aan de IJsselmeerzijde kunnen het zoutere water op- vangen. De meegekomen vissen kunnen zich in de diepe delen verschuilen. Als na inlaat het spuien wordt overgeslagen hebben de vissen genoeg tijd om het IJssel- meer op te trekken.

Aan de afdeling Regionale Meet- en informatiedienstverlening van de CIV is ge- vraagd om een proef uit te voeren bij Den Oever en Kornwerderzand. In deze proef is zout water ingelaten bij afgaand tij net voor gelijk peil. Het ingelaten debiet was daarbij ongeveer gelijk aan de inhoud van de diepe delen voor de spuicomplexen aan de IJsselmeerzijde. Door middel van zoutmetingen voor en na het inlaten van het zoute water is gemeten of het zoute water werkelijk in de diepe delen blijft of dat er overstroming plaatsvindt naar de omliggende ondiepe delen.

Op 8 april is deze proef uitgevoerd in Den Oever en op 9 april in Kornwerderzand.

De proef is geslaagd. Beperkt zout water inlaten voor visintrek lijkt een goede optie om te worden opgenomen in het spuiregiem. Tijdens proef zijn bij het spuicomplex Den Oever 8 minuten 6 deuren geheel open geweest. Het sluiten en/of openen van de deuren kost 2 minuten tijd. De hoeveelheid ingelaten water is ongeveer

207.500 m³ geweest. Overstroming naar ondiepe delen vond niet plaats. Bij Korn- werderzand zijn 4 deuren 12 minuten geheel open geweest. De totale hoeveelheid ingelaten water is ongeveer 238.100 m³geweest. Het ingelaten water stroomde iets over de ondiepte. Na 2,5 uur was het water voor het grootste gedeelte terugge- stroomd naar de diepe delen voor het spuicomplex. Hier zou de openingstijd iets moeten worden ingekort.

Met het uitvoeren van de proef zijn punten naar voren gekomen die beter onderzocht dienen te worden en er zijn aanbevelingen voor de implementatie van het spuiregiem.

Onderzoekspunten:

• Om te voorkomen dat zout water de ondiepte opstroomt is aan te bevelen om de openingstijd dan wel het debiet beter af te stellen. En daarbij de uitkomst opnieuw toetsen met eenzelfde proef waarbij zoutmetingen in de diepe de-

(7)

len en omringende ondiepe delen in het IJsselmeer voor de spuicomplexen worden uitgevoerd.

• Onderzoek of vissen welke zijn ingelaten daadwerkelijk het IJsselmeer optrekken in de tijd voor een volgende spuigang. Als de vissen in de put blijven, kan het zijn dat ze bij een volgende spuigang meteen weer mee terug spoelen de Waddenzee op.

• Onderzoek naar continue monitoren van vissen voor spuicomplex. Het spuiregiem kan dan worden aangepast aan de behoefte voor visintrek.

Aanbevelingen:

• Tijdens vervolgproeven technisch personeel van Rijkswaterstaat Midden- Nederland District Noord inzetten voor extra zorg betreft communicatie tussen onderzoeksmedewerkers, peilbeheerder, CMIJ en sluismeesters.

• Verbeteren communicatie met de vissers. Dit om te voorkomen dat er niet op het moment dat water wordt ingelaten, gevist wordt net voor het spuicomplex. Mogelijke oplossingen:

o Betere communicatie kanaal 10 en 31 o Scheepsberichten

o Visserijvrije zônes

• Bij het implementeren rekening houden dat de sluismeesters zelf kunnen in- spelen op weersomstandigheden.

(8)

1 Inleiding

De afdeling Regionale Meet- en informatiedienstverlening van de Centrale Informa- tie Voorziening CIV heeft de opdracht gekregen zoutmetingen uit te voeren tijdens het inlaten van water vanuit de Waddenzee naar het IJsselmeer. Deze proef is in het kader van voorbereiding op de KRW-maatregel ter bevordering van visvriendelijk sluisbeheer. Tijdens de proef wordt gekeken of na inlaten van het zoute water vanuit de Waddenzee, dit water in de diepe delen voor het spuicomplex bezinkt. Eerder is vastgesteld, dat bij een volgende spuigang het achtergebleven zoute water weer wegspoelt naar de Waddenzee. De proef moet uitwijzen of er geen extra zoutbelasting in het IJsselmeer plaatsvindt als methode voor visintrek wordt opgenomen in het reguliere spuiregiem.

Op 8 april is deze proef uitgevoerd in Den Oever en op 9 april in Kornwerderzand.

In het rapport is het meetplan beschreven in Hoofdstuk 2 waarbij methodes en ma- terialen aangegeven zijn. In Hoofdstuk 3 worden de resultaten van de proef beschreven. Aan het einde van het rapport is in Hoofdstuk 4 aandacht besteed aan Conclusies en aanbevelingen.

(9)

2 Methode en materiaal

Voor de proef is een meetplan opgesteld. Deze is door alle belanghebbende beke- ken, bijgesteld en vastgelegd. De proef is drie keer afgeblazen waarna deze opnieuw is gepland. Tabel 1 geeft beschrijving van de meetdagen die gepland stonden en reden van afstel. In paragraaf 2.1 staat het meetplan gegeven. In paragraaf 2.2 is de uitvoering weergegeven.

Datum Opmerking

22/23-10-2012 Proef niet doorgegaan omdat in eerste instantie er geclassificeerd personeel (Paul de Waard van Cofely of Koert van Elp district) er bij aanwezig moesten zijn. Er was geen capaciteit bij district in week 43. Wens om door te schuiven naar week 45 in overleg met Albert Buitenhuis. Na bespreking meetplan met Koert 3/12 vond hij het toch niet nodig dat hij of Cofely aanwezig waren. Inschatting geen risico op storingen deuren door proef. Week 45 is niet gunstig betreft tij voor meten overdag en opnieuw gepland in week 47.

20/21-11-2012 Proef niet doorgegaan was alleen 23 november gepland Kornwerderzand Paul de Waard Cofely ingepland. Het water aan de IJsselmeerzijde erg hoog met 30 cm-NAP (streefpeil 40 cm-NAP) en spuien daarom echt nodig was.

10/11-12-2012 Proef niet doorgegaan. Paul de Waard Cofely ingepland. Het water werd door de wind opgestuwd aan de Waddenzeezijde op 9 december laagste peil 50 cm+NAP IJsselmeerzijde 30 cm-NAP. Zout water inlaten was niet mogelijk vanwege te groot peilverschil. De deuren kunnen een peilverschil groter dan 20 cm niet aan.

8/9-4-2013 Na vorstperiode en ijsgang incl. meetpalen trekken (wk 4 t/m 6) nieuwe datum gezocht voor proef.

Op 6 feb besloten door Erik Pompert om proef in april uit te voeren en niet eerder. Het valt in de onderhoudsperiode. Geen geclassificeerd personeel Paul of Koert gepland. Achteraf gezien is het voor de communicatie met sluismeester misschien wel goed als 1 van hen erbij was. Sluismeester niet goed op de hoogte van proef. Proef na overleg wel goed kunnen uitvoeren!

2.1 Meetplan

Voorgaand aan de proef werd goed gespuid om het zoute water onderin de put in het IJsselmeer voor de spuicomplexen, goed weg te spoelen. Dit om de putten ge- schikt te maken om zoveel als mogelijk water vanuit de Waddenzee te kunnen ber- gen (Brongers, juni 2012, september 2012).

Zout water inlaten net voor gelijk peil bij afgaand tij. Na inlaten zout deuren weer dicht. Hierna wordt het spuien overgeslagen. De hoeveelheid debiet van het zoute water moet overeen komen met de inhoud van de putten voor het spuicomplex, zie tabel 2. Afhankelijk per complex is bepaald hoelang de deuren open gaan om de juiste hoeveelheid zout water binnen te laten.

Kornwerderzand Den Oever

Maximale putrand diepte m -4 -4,5

Diepte put m -11 -9

Inhoud put m³ beneden -6 m 200.000 150.000

Zout ton beneden -6 m 2000 1500

Meting van profielen met YSI sonde met sensor geleidendheid/temperatuur.

Vaartuig nodig met gezagvoerder(s) en surveyor. Bijlage 3 geeft de locaties weer bij

Tabel 1

Planning proef zoutinlaat

Tabel 2

Informatie voorbereiding voor uitvoering zoutinlaat (R. Uittenbogaard, 2012)

(10)

1. Meting van de locaties voor zoutinlaat

2. Meting van de locaties net na zoutinlaat en sluiting deuren 3. Meting van de locaties ongeveer 1 uur na sluiting deuren 4. Meting van de locaties ongeveer 2 uren na sluiting deuren Figuur 1 geeft de proef grof schematisch weer.

-100 -90 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40

9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 8 april 2013

Waterstand cm t.o.v. NAP

Waterstand Den Oever buiten Waterstand Den Oever binnen

Openen deuren Meting 1

Meting 2

Meting 3

Meting 4 Sluiten deuren

Bij de beide spuicomplexen staat aan de IJsselmeerzijde een meetpaal. Op deze meetpaal is een geleidendheid/temperatuur sensor gemonteerd. Deze meet continue (10 minuten waarneming). Deze meetpalen staan in bijlage 3 weergeven op kaart. Bij Kornwerderzand Meetpaal FL16 sensorhoogte 65 cm-NAP en Den Oever Meetpaal 17 sensorhoogte 90 cm-NAP. De gegevens van deze meetpalen worden tevens in de resultaten opgenomen.

Zoutinlaat procedure:

Bij een peilverschil van 20 cm (Waddenzee 0 cm en IJsselmeer -20 cm) openen de buitenste deuren van elk complex (van vijf deuren). Hiervoor de noorddeuren van het complex gebruiken (elk complex heeft dubbele deuren Noord en Zuid). Einde proef deuren sluiten en de volgende spui overslaan.

• Den Oever, buitenste deuren 5 minuten open van de 3 complexen (6 kokers, nr 1, 5, 6, 10, 11 en 15), geschat debiet 132.425 m3 (put inhoud 150.000 m³)

• Kornwerderzand, buitenste deuren 10 minuten open van de 2 complexen (4 kokers, nr 16, 20, 21 en 25), geschat debiet 169.275 m3 (put inhoud 200.000 m³).

Pas op niet wachten met deuren sluiten tot gelijk peil! De tijd is bepalend voor het ingelaten debiet. Aantal minuten open houden zoals aangegeven Kornwerd 10 minuten en Den Oever 5 minuten.

Figuur 1

Schematische weergave proef

(11)

Tabel 3 is een overzicht van de dagen dat de zoutproef kan worden uitgevoerd. In deze dagen kunnen de metingen overdag uitgevoerd worden.

complex Datum Gelijk peil Zoutinlaat Meting

Waddenzee 0 cm tov NAP 1 2 3 4

IJsselmeer

den oever ma 08-apr 2013-04-08 11:40 11:05 10:05 11:10 12:10 13:10

kornwerd ma 08-apr 2013-04-08 12:10 11:40 10:40 11:50 12:50 13:50

den oever di 09-apr 2013-04-09 12:30 11:55 10:55 12:00 13:00 14:00

kornwerd di 09-apr 2013-04-09 13:00 12:30 11:30 12:40 13:40 14:40

den oever wo 10-apr 2013-04-10 13:10 12:40 11:40 12:45 13:45 14:45

kornwerd wo 10-apr 2013-04-10 13:40 13:15 12:15 13:25 14:25 15:25

Geschatte tijden uit website http://live.getij.nl/getij_locaties.cfm?taal=nl

Meting cyclus is afhankelijk van het tijdsbestek die nodig is voor alle te meten punten. Mogelijk zullen hier punten uitvallen als de ronde niet geheel gerealiseerd kan worden.

Planning:

• 1 dag Vaartuig overvaren van thuishaven naar spuicomplex 1.

• 2 dag Proef bij spuicomplex 1 en einde dag overvaren naar spuicomplex 2.

• 3 dag Proef bij spuicomplex 2.

• 4 dag Terugvaren vaartuig naar thuishaven.

2.2 Uitvoering

De zoutinlaat proeven bij Den Oever en Kornwerderzand zijn goed verlopen. De instructies voor de bediening tijdens de proef is naar de Centrale Meldpost CMIJ gemaild door de peilbeheerder. CMIJ neemt deze over en meldt dit in het spuiregiem voor de sluismeesters. Voorafgaand aan de proef is contact geweest met de sluismeester van Den Oever. Bij aankomst bij de sluis bleek de sluismeester van die dag niet op de hoogte te zijn. De proef is persoonlijk met hem doorgesproken. Ge- probeerd om de sluismeester te bereiken die gepland stond voor Kornwerderzand op 9 april. De sluismeester heeft geen mobiele telefoonnummer en is dan ook onbe- reikbaar. Hier is ook weer de sluismeester op de dag zelf persoonlijk op de hoogte gebracht van de proef door de medewerkers die de zoutmetingen voor de proef uitvoeren.

De meting is uitgevoerd met het meetvaartuig de ms IJsselmeer. Bemand met gezagvoerders Aad Versteeg en Rein Kramer. Tweede dag is Pleun Heikoop extra mee geweest (stage gezagvoerder). Fred Koopman heeft de metingen uitgevoerd. Op- drachtgever Bauke de Witte is de eerste dag 8 april mee gegaan. De tweede dag is projectleider Ianthe Brongers mee gegaan. Voor het meten van de profielen is ge- bruik gemaakt van het meetinstrument met het merk YSI voorzien van de sensoren Temperatuur/Geleidendheid, Zuurgraad (pH) en Zuurstof. Via het programma Aqua- das is gelijktijdig chloridegehalte, zuurstofpercentage en saliniteit berekent. In dit verslag worden alleen de berekende chloridegehalten weergegeven in grafieken. De gemeten data zijn opgeslagen onder de projectadministratie van de afdeling. Deze is op aanvraag leverbaar.

Tabel 3

Geschikte dagen voor proef

(12)

Op elke locatie heeft 1 van de gezagvoerders de YSI naar beneden laten zakken.

Vanaf de bodem is de meting gestart. De YSI is daarna heel langzaam naar boven getrokken, zie foto 1. Op deze manier is een vertikaal onderwaterprofiel gemeten.

De YSI is aangesloten aan een laptop. De meting werd gestart en gestopt met het programma Aquadas zie foto 2.

Den Oever

Op 8 april was in Den Oever door aflandige wind (ri. ONO) en windkracht van 4 Bft, het waterpeil van de Waddenzee een uur eerder op 0 cm t.o.v. NAP dan voorspelt, het moment dat zout werd ingelaten zie figuur 2. De waterstanden ten tijden van de proef worden gegeven in figuur 3. De meetploeg was vroegtijdig aanwezig om hier- op in te springen en zijn drie kwartier eerder met meting 1 begonnen. Tijdens de laatste referentiemeting (meest zuidelijke locaties) is de zoutinlaat bij het spuicomplex al begonnen. Op deze locaties werden op dat moment nog geen verhoogde

Foto 1

Meten van onderwaterprofiel bij Kornwerderzand. YSI wordt te water gelaten voor de meting.

Foto: Ianthe Brongers

Foto 2

Werkzaamheden in de meetcontainer Foto Ianthe Brongers

(13)

gehalten gemeten. Locatie 5 is tijdens de referentie meting 1 per ongeluk overgeslagen. Deze is in de volgende metingen ook overgeslagen omdat er geen referentiemeting was.

Bron: http://www.knmi.nl/klimatologie/daggegevens/index.cgi

Bij aankomst bij het spuicomplex in de ochtend blijken op de Waddenzee drie vissersboten, net voor het spuicomplex, spiering aan het vissen te zijn. De waarschuwingslichten voor spui werden meteen aangezet. Daarnaast probeert de sluiswach- ter en de gezagvoerder van het meetvaartuig contact te krijgen met de vissers via marifoon. Er wordt niet gereageerd. Net voor zoutinlaat lukt het alsnog contact te krijgen met de vissers en zij varen weg. De vissers zijn niet van te voren ingelicht en verwachten deze proef niet. Wat opvalt, is dat de vissers van de vissersboten niet op de marifoon reageren tijdens het vissen. Hierdoor is waarschuwen van vissers moeilijk. Het geeft wel meteen een indicatie dat er veel vissen (spiering) het IJsselmeer op willen trekken om te paaien en massaal voor de spuideuren de moge- lijkheid voor visintrek afwachten.

In tabel 4 is te zien dat de sluisdeuren worden open gezet en weer worden gesloten.

In de bediening bij Den Oever kunnen maximaal 4 deuren tegelijk openen. In eerste instantie zijn de deuren van kolk 1, 5, 6 en 10 geopend. Daarna de deuren van kolk 11 en 15. Een deur openen of sluiten van een kolk duurt ongeveer 2 minuten. De deuren zijn helemaal open gezet. De deuren Zuid zijn gebruikt voor de proef in tegenstelling tot het advies om de deuren Noord te gebruiken. Dit heeft geen storing opgeleverd. Halverwege de opening wordt wel in de tabel geregistreerd dat deze op visintrek staan. De deuren hebben alle 8 minuten helemaal open gestaan. Dit is iets langer als de 5 minuten die gepland stond. De hoeveelheid ingelaten water zou dan ongeveer 207.500 m³ zijn geweest. Foto 3 is een overzicht van de kolken 1 t/m 5.

De tweede meting was gepland net na zoutinlaat. De laatste deur is gesloten om 10:22 en de tweede meting is gestart om 10:45. Verder is weer volgens schema gewerkt. De uitvoering staat in Tabel 5 gegeven. In Tabel 6 is de waterstand gegeven bij openen en sluiten van de deuren van de Waddenzee en het IJsselmeer.

Figuur 2

Weergegevens 8-4-2013 De Kooy (Den Helder)

(14)

complex dag maand dag jaar tijd stand dicht stand open stand vis

Stevinsluis Mon Apr 8 2013 10:08:46 Kolk1 Zuid Stand:2 vis

Stevinsluis Mon Apr 8 2013 10:10:46 Kolk1 Zuid Stand:3 open

Stevinsluis Mon Apr 8 2013 10:20:46 Kolk1 Zuid Stand:1 dicht

Deuren

open dicht

10:05 10:22

Meting

Locatie 1 2 3 4 5

1 9:22 10:45 12:04

2 9:26 10:48 12:08

3 9:30 10:52 12:11

4 9:34 10:55 12:14

A 9:39 11:00 12:18

6 9:44 11:05 12:23

7 9:52 11:11 12:29

8 10:01 11:19 12:35

9 10:11 11:28 12:44

10 10:16 11:32 12:49 13:36 13:55

11 10:22 11:40 12:56 13:49

12 10:29 11:47 13:04

Deuren Tijd Waddenzee IJsselmeer

Waterstand Waterstand

cm t.o.v. NAP cm t.o.v. NAP

Open 10:05 -1 -17

Dicht 10:22 -12 -17

Tabel 4

Stand deuren in de kolken Den Oever Stevinsluis 1 = dicht,

2 = visintrek en 3 = open

Tabel 5

Schema en tijden van de metingen 8 april 2013 Den Oever

Tabel 6

Waterstanden tijdens inlaten water vanuit Waddenzee 8 april 2013 Den Oever

(15)

Na de derde meetronde is op de meeste locatie geen vierde keer gemeten. Het zoute water is dan al naar beneden gezakt tot beneden de 4 m onder de waterspiegel.

Het zoute water stabiliseert zich in de diepere delen. Stroming naar ondiepe delen vindt dan niet meer plaats. Op de ondiepe delen locaties 7 en 9 is op geen enkel meetmoment een verhoogd gehalte aan chloride gemeten. Op de zuidelijkste locatie 12 (diepere put vaargeul) is ook geen verhoging van chloride gemeten. Op de Loca- ties 10 en 11 is vier à vijf keer gemeten maar daar bleven de chloridegehalten sta- biel en gelijk aan de chloridegehalten vóór zoutinlaat. Op dat moment is besloten om niet verder te meten.

Foto 3 Kolk 1 t/m 5 Den Oever

Foto: Bauke de Witte

(16)

Kornwerderzand

Op 9 april is water ingelaten op de verwachte tijd van 12:30. Met de wind uit Oost (figuur 3) ligt Kornwerderzand in de luwte. Net als bij Den Oever was hier ook een vissersboot op de Waddenzee vlak voor het spuicomplex aan het vissen. Het lukte weer niet om contact te krijgen via de marifoon met de vissers. Op het laatste moment werd er wel gereageerd en voeren zij weg. Gelukkig kon de proef doorgang vinden.

In tabel 7 is het overzicht gegeven van de stand van de deuren in de kolken. Niet alle deuren kunnen gelijktijdig openen. Eerst zijn de deuren van kolk 16 en 20 geopend daarna de deuren van kolk 21 en 25. De deuren Zuid zijn gebruikt voor de proef in tegenstelling tot het advies om de deuren Noord te gebruiken. Dit heeft geen storing opgeleverd. Totaal hebben de deuren 12 minuten helemaal open gestaan. Het openen en sluiten duurde 2 minuten. Totaal duurt het water inlaten dan ook langer dan de geplande 10 minuten. De hoeveelheid ingelaten water is daarmee ongeveer 238.100 m³ geweest. Foto 4 is een overzicht van kolk 16 t/m 20. Tabel 8 geeft een schematische weergave wanneer de zoutprofielen zijn gemeten. Tabel 9 geeft de waterstand bij openen en sluiten van de deuren van de Waddenzee en het IJsselmeer.

Tijdens het inlaten van het zoute water viel op dat dit water recht naar binnen pal zuidwaarts stroomt. De bodem van de put voor het spuicomplex maakt een krom- ming naar het westen. De verwachting was dat het water deze geul zou volgen. Dat was niet het geval. De meetlocaties waren in de put gekozen. Daarnaast zijn nog twee locaties aan het einde van de geul westelijk van de strekdam buiten de put toegevoegd (nr 20 en 21), zie bijlage 3. Bij de tweede meting, na het inlaten van water, is besloten om twee extra locaties toe te voegen op deze ondiepte pal Zuid van het spuicomplex (nr. 22 en 23). Van deze locaties is geen referentie meting voor zoutinlaat.

Tijdens de vierde meting rond 15:00, twee uur na inlaat is het zoute water in de put naar beneden gezakt tot onder de 3,5 m beneden de waterspiegel. Op locatie 21 westelijk van de put is te zien dat het zoute water iets over de ondiepte stroomt. Bij locatie 22 meer westelijk is er geen duidelijk verschil van chloride gehalte voor en na zoutinlaat te meten. Bij de ondiepe locaties zuidelijk van de put stroomt het zoute water wel over de ondiepte. Hier worden verhoogde waarden gemeten. Rond

Figuur 3

Weergegevens 9-4-2013 Leeuwarden

(17)

15:00 is dit zoute water weer gedeeltelijk naar de diepe put terug gestroomd. Alleen beneden de 3,5 m zijn nog verhoogde chloridegehaltes gemeten. Deze locaties hebben een diepte tot 4 m. De verwachting is dat de rest van het water ook zou zakken in de diepe put. Daarna zijn de metingen beëindigd.

complex dag maand dag jaar tijd kolk deur stand stand dicht stand open stand vis

Lorentzsluis Tue Apr 9 2013 12:30:10 Kolk16 Zuid Stand:2 vis

Lorentzsluis Tue Apr 9 2013 12:31:10 Kolk16 Zuid Stand:3 open

Lorentzsluis Tue Apr 9 2013 12:45:10 Kolk16 Zuid Stand:1 dicht

Deuren

open dicht

Zoutinlaat 12:30 12:47

Meting

Locatie 1 2 3 4

1 9:48 12:54 13:52 14:49

2 9:51 12:58 13:55 14:53

3 9:56 13:03 14:01 14:58

4 10:02 13:08 14:06 15:03

5 10:07 13:12 14:10 15:09

20 9:45 12:50 13:49 14:46

21 9:41 12:47 13:45 14:23

22 13:16 14:15 15:14

23 13:19 14:18 15:18

Deuren Tijd Waddenzee IJsselmeer

Waterstand Waterstand

cm t.o.v. NAP cm t.o.v. NAP

Open 12:30 -4 -24

Dicht 12:47 -14 -23

Tabel 7

Stand deuren in de kolken Kornwerderzand Lorentzsluis 1 = dicht, 2 = visintrek en 3 = open

Tabel 8

Schema van de metingen 9 april 2013

Kornwerderzand

Tabel 9

Waterstanden tijdens inlaten water vanuit Waddenzee 8 april 2013

Kornwerderzand

(18)

Foto 4 Kolk 16 t/m 20 Kornwerderzand Foto: Ianthe Brongers

(19)

3 Resultaten

De berekende chloridegehalten van de verschillende profielen zijn per locatie in grafieken weergegeven in bijlage 1 voor Den Oever en bijlage 2 voor Kornwerderzand.

In bijlage 3 staan twee kaarten waarop de meetlocaties staan weergegeven. Kaart 1 van Den Oever en kaart 2 van Kornwerderzand. Deze kaarten zijn uitklapbaar op een A3 aan de rechterzijde gelegen. Het is handig om bij het bekijken van de grafieken de bijhorende kaart uit te vouwen. Dan staan de grafieken links en de kaart rechts afgebeeld.

Aan de IJsselmeerzijde van beide spuicomplexen staat een meetpaal FL17 bij Den Oever en FL16 bij Kornwerderzand waar een gecombineerde geleidendheid en temperatuur sensor continue metingen uitvoert. Van beide meetpalen is een grafiek in paragraaf 2.1 en 2.2 gegeven.

3.1 Den Oever

Tijdens de metingen van de profielen was de windkracht 4 tot 5 Bft wat enige golfslag teweeg brengt. De YSI heeft een druksensor die de diepte meet. De sensor meet de hoeveelheid druk van het water. Bij golfslag zal deze de golfhoogte mee meten. Zie ook foto 5 het meten van een profiel bij Den Oever.

Het valt op dat ondanks het spuien in spuiperiode voorafgaand aan de proef er voor het inlaten al weer zout water onderin de put zit beneden de 5 m. Dit is te zien aan meting 1 de referentiemetingen. Dit is in overeenstemming met eerdere metingen waarbij geconstateerd is dat lekkage via de sponningen van de deuren plaatsvindt (Brongers, september 2012).

In het eerste uur na inlaten zakt het zoute water weg in de put voor het spuicomplex tot beneden 2,5 m onder wateroppervlak. Op locatie 8 werd een lichte verhoging gemeten van chloridegehalten. Hier is bij de laatste meting 2,5 uur na zoutinlaat het chloridegehalte weer gelijk of lager dan de referentiemeting. Het zoute water is niet over de ondiepe delen in het noorden en zuiden gestroomd. Op deze locaties werden geen verhoogde chloridegehalten gemeten. In de put voor het spuicomplex is na twee uur het zoute water helemaal onderin de put gezakt tot 4 m beneden waterspiegel. De hoeveelheid ingelaten zout water is dan goed opgevangen door de diepe putten. Figuur 4 geeft overzicht van locatie 1 (put voor spuicomplex) en 6 (diepte oostelijk van spuicomplex). Alleen de eerste referentiemeting en laatste meting weergegeven. De referentiemeting geeft het reguliere beeld van de put in het IJsselmeer. De meting 2,5 uur na inlaten van zout water geeft aan dat het zoute water bezinkt onderin de put.

(20)

Den Oever zoutinlaat 10:08-10:22

-750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

Diepte cm vanaf waterspiegel

Locatie 1 9:22 Locatie 1 12:04 Locatie 6 9:44 Locatie 6 12:23

In figuur 5 staat de geleidendheid gegeven van de sensor op Meetpaal FL17. Deze meetpaal staat 320 m ten zuiden van het spuicomplex, zie kaart bijlage 3. Hier is na zoutinlaat 10:05 een kleine piek 1286 µS/cm (294 mg/l chloride) te zien in de geleidendheid. Deze is van hele korte duur, 10 min. Als de piek voorbij is lijkt geleidend-

Foto 5

Meting profiel met YSI bij Den Oever

Foto Bauke de Witte

Figuur 4 Zoutprofielen Den Oever

(21)

heid iets verhoogd maar deze gehalten liggen in de range wat normaal is op het IJsselmeer.

400 600 800 1000 1200 1400

0:00 1:00 2:00 3:00 4:00 5:00 6:00 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 0:00

8 april 2013

Geleidendheid 20 ºC (μS/cm)

FL17 Den Oever

3.2 Kornwerderzand

Tijdens de uitvoering van de metingen is al geconstateerd dat het zoute water door de stroomsnelheid pal Zuid stroomt. In de metingen is te zien dat op de extra locaties pal Zuid nr. 22 en 23 het zoute water in lichte mate de ondiepte op stroomt. De stroomgeul voor het spui loopt met een bocht richting het westen tot de strekdam.

Op de ondiepte ten westen van de stroomgeul worden alleen op locatie 20 verhoogde gehalten gemeten. Nog meer westelijk op locatie 21 zijn geen verhoogde chloridegehalten gemeten. Binnen twee uur zijn de chloridegehalten op de gehele ondiepte weer laag. Het zoute water is in de put net voor het spuicomplex en in de

stroomgeul gezakt onder een diepte van 3,5 m beneden waterspiegel. Dan wordt op de bodem van de ondiepten 3,5 tot 4 m beneden waterspiegel nog zout gemeten.

De put is op zijn diepste punt 12 m diep en de verwachting is dat het zoute water verder in de put zakt. En de rest van het zout uit de ondiepte terug naar de put stroomt. Figuur 6 geeft een overzicht van de locaties 2 (put) en 20 (ondiepte west).

Figuur 5

Geleidendheid omgerekend naar 20 graden

FL17 Den Oever

(22)

Kornwerderzand zoutinlaat 12:30-12:47

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000-950 -900 -850 -800 -750 -700 -650-600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100-500

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

Diepte cm vanaf waterspiegel

Locatie 2 9:51 Locatie 2 14:53 Locatie 20 9:45 Locatie 20 14:46

In figuur 7 staat de geleidendheid gegeven van de sensor op Meetpaal FL16. Deze meetpaal staat 750 m ten zuiden van het spuicomplex, zie kaart bijlage 3. Hier is na zoutinlaat 12:30 geen verhoging waar te nemen van geleidendheid. Einde van de dag is wel een lichte verhoging in geleidendheid tot 780 µS/cm (140 mg chloride) waar te nemen. Dit is niet toe te schrijven aan de proef maar behoren tot de range wat normaal is op het IJsselmeer

400 450 500 550 600 650 700 750 800 850

0:00 1:00 2:00 3:00 4:00 5:00 6:00 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 0:00

9 april 2013

Geleidendheid 20 ºC (μS/cm)

FL16 Kornwerderzand Figuur 6

Zoutprofielen Kornwerderzand

Figuur 7

Geleidendheid omgerekend naar 20 graden

FL16 Kornwerderzand

(23)

4 Conclusies en aanbevelingen

Proeven goed verlopen / Communicatie met sluismeesters.

De zoutinlaat proeven bij Den Oever en Kornwerderzand zijn goed verlopen. De communicatie tussen plan en uitvoering liep echter minder goed. De plannen welke zijn doorgeven aan de Centrale Meldpost IJsselmeergebied lijken niet goed aan te komen bij de sluismeesters. Met een persoonlijke uitleg omtrent de bedoeling van de proef en gewenste uitvoering voor het inlaten van zout water werd deze wel meteen met zorg uitgevoerd door de sluismeesters. Het is dan ook voor de toekomst belangrijk dat van te voren met de sluismeesters wordt gepraat die op een proefdag dienst hebben.

Communicatie met vissers.

De communicatie via waarschuwingslichten van spui en marifoon met de bemanning van de vissersboten gaat moeizaam. Er wordt niet gereageerd, pas op het laatste moment werden de vissers bereikt. In de toekomst moeten we rekening houden dat in de paaitijd van spiering de vissers dicht bij het spuicomplex vissen. Spiering ver- zamelt zich dan voor het spui i.v.m. de paaitrek. Mogelijke oplossingen:

• Betere communicatie kanaal 10 (Vissers gebruiken ook vaak kanaal 31)

• Specifieke afspraken met lokale vissers (maatwerk)

• Scheepsberichten

• Visserijvrije zônes Drie keer aflassen proef.

De proef is drie keer afgelast, waarbij twee keer door weersomstandigheden. Dit is lastig voor de planning van de mensen en opnieuw plannen kost extra tijd. Daar- naast moet opnieuw de Centrale Meldpost IJsselmeergebied en de sluismeesters ingelicht worden dat het niet door gaat. Het lijkt wel goed inpasbaar als zoutinlaat een onderdeel van het spuiregiem wordt. Door de sluismeester kan zelfstandig inge- speeld worden wat betreft het spuiregiem bij veranderde weersomstandigheden.

Zoutinlaat Den Oever.

Na de zoutinlaat bij Den Oever is gemeten dat het zout meteen naar de diepe putten voor het spuicomplex zakt. Na 2,5 uur zit het zoute water diep in de put. Op de ondiepe delen worden alleen in de stroomrichting verhoogde gehalten gevonden. Dit zoutere water loopt kort na sluiten van de deuren al snel terug in de put.

Zoutinlaat Kornwerderzand.

Tijdens de zoutinlaat bij Kornwerderzand is het beeld van de zoutprofielen ongeveer gelijk als die bij Den Oever. De stroomrichting van het zoute water is Zuid maar loopt tevens naar West in de stroomgeul. Het zoute water stroomt in eerste instantie iets de ondiepte op ten zuiden en westen van de stroomgeul. Het zout is na twee uur voor het grootste gedeelte de put in gezakt. Test met kortere inlaat is aan te bevelen.

Gecontroleerd inlaten van zout water.

Het zoute water wat binnen wordt gelaten zal met een volgend spui weer worden afgevoerd. De metingen geven een indicatie aan dat deze gecontroleerde hoeveel-

(24)

het zoute water in de putten voor het spui bezinkt en bij de volgende spuigang weer uitspoelt. Beperkt zout water inlaten voor visintrek lijkt dus een goede optie om te worden opgenomen in het spuiregiem. Wel moet nog onderzocht worden of vissen daadwerkelijk het IJsselmeer optrekken in de tijd tot een volgende spuigang. Als de vissen in de put blijven liggen, kan het zijn dat ze bij een volgende spuigang meteen weer mee terug spoelen de Waddenzee op. Extra onderzoek naar vis in combinatie met zoutmetingen tijdens zoutinlaat en bij eerstvolgende spui wordt daarom aange- raden.

Spuiregiem en intrek periode van vis.

Om zoutinlaat voor visintrek goed in het spuiregiem op te nemen zal het spuiregiem moeten worden aangepast. Daarnaast is het inlaten van water alleen van nut in de periode dat er visintrek plaatsvindt van Waddenzee naar IJsselmeer. Vissen trekken de rivieren op om te paaien (bijvoorbeeld spiering of zalm) of om een deel van hun leven te fourageren (bijvoorbeeld paling). Spiering, jonge Stekelbaars en Haring trekken vooral van eind februari tot eind juni het IJsselmeer in. Zalm trekt van juni tot november de rivieren op. Het zou mooi zijn als het nieuwe spuiregiem is gerela- teerd aan de behoefte van vis voor visintrek. Dit kan door continue monitoren van aanbod van vis voor het spuicomplex waarbij inzichtelijk wordt gemaakt of er behoefte is aan visintrek. Hiervoor is meer onderzoek nodig.

(25)

Literatuur

1. Brongers I., Koopman F., Ponger A., Zoutmetingen spuisluizen Kornwerder- zand 1 t/m 3 mei 2012, juni 2012.

2. Brongers I., Witte de B.J., Zoutmetingen in het IJsselmeer bij de sluizen- complexen Kornwerderzand en Den Oever, september 2012.

3. R. Uittenbogaard & Arnout Bijlsma, Deltares. Onderzoek beperken zoutlek bij vismigratie via Afsluitdijk, 16 februari 2012.

(26)

Bijlage 1 Grafische weergave chloridegehalte Den Oever

(27)

Den Oever locatie 1 z outinlaat 10:08-10:22

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000-950-900 -850-800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -500

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:22 10:45 12:04

De n Oever locatie 2 zoutinla at 10:08-10:22

- 1300 - 1250 - 1200 - 1150 - 1100 - 1050 - 1000 -950-900 -850-800 -750-700 -650-600 -550 -500-450 -400 -350-300 -250-200 -150-100-50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:26 10:48 12:08

(28)

Den Oe ver locatie 3 z outinlaat 10:08-10:22

- 1300 - 1250 - 1200 - 1150 - 1100 - 1050 - 1000-950 -900-850 -800 -750-700 -650-600 -550-500 -450-400 -350-300 -250-200 -150 -100-50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:30 10:52 12:11

Den Oever locatie 4 zoutinlaat 10:08-10:22

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000-950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -500

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

9:34 10:55 12:14

(29)

Den Oever locatie A zoutinlaat 10:08-10:22

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

9:39 11:00 12:18

Locatie 5 is niet gemeten!

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:44 11:05 12:23

(30)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -500

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:52 11:11 12:29

Locatie 7: Waarden metingen drie tijden (blauw, rood en groen) overlappen elkaar.

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000-950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

10:01 11:19 12:35

(31)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

10:11 11:28 12:44

Locatie 9: Waarden metingen drie tijden (blauw, rood en groen) overlappen elkaar.

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100-50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

10:16 11:32 12:49 13:36 13:55

(32)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000-950 -900 -850 -800-750 -700 -650-600 -550 -500 -450-400 -350 -300 -250-200 -150 -100-500 10050

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

10:22 11:40 12:56 13:49

Locatie 11 en 12: Waarden metingen drie tijden (blauw, rood, groen, geel) overlappen elkaar.

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -500

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

10:29 11:47 13:04

(33)

Bijlage 2 Grafische weergave chloridegehalte Kornwerderzand

Kornwerderzand locatie 1 zoutinlaat 12:30-12:47

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:48 12:54 13:52 14:49

(34)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000-950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

9:51 12:58 13:55 14:53

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

9:56 13:03 14:01 14:58

(35)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

10:02 13:08 14:06 15:03

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

10:07 13:12 14:10 15:09

(36)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

9:45 12:50 13:49 14:46

Loc. 20 en 21: Waarden metingen voor een deel gelijk, lijnen overlappen elkaar gedeeltelijk.

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

9:41 12:47 13:45 14:23

(37)

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride mg/l

13:16 14:15 15:14

Locatie 22 en 23 geen referentie meting 1

-1300 -1250 -1200 -1150 -1100 -1050 -1000 -950 -900 -850 -800 -750 -700 -650 -600 -550 -500 -450 -400 -350 -300 -250 -200 -150 -100 -50 0

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

Chloride m g/l

13:19 14:18 15:18

(38)

Zoutmetingen na proef zoutinlaat bij Den Oever en Kornwerderzand | 20 juni 2013

Bijlage 3 Kaarten meetlocaties

Kaart 1

Meetlocaties Den Oever

(39)

(40)

Zoutmetingen na proef zoutinlaat bij Den Oever en Kornwerderzand | 20 juni 2013

Kaart 2 Meetlocaties Kornwerderzand

(41)