nieuwe turf Brochure over de mogelijkheden voor Duurzame energie en energiebesparing in de regio Oostermoer

O ^{p zOek naar het}

nieuwe turf

Brochure over de mogelijkheden voor Duurzame

energie en energiebesparing in de regio Oostermoer

Naar aanleiding van de plannen voor windmolenpark Oostermoer zijn een aantal lokale initiatieven ontstaan die andere mogelijkheden op het gebied van duurzame ener- gie-opwekking willen onderzoeken.

Aangezien de gemeente samen met de lokale partijen de energieopgave wil oppakken is via de Kenniswerk- plaats Veenkoloniën een onderzoek gestart naar andere mogelijkheden op het gebied van lokale duurzame ener- gie. Dit onderzoek maakt onderdeel uit van een op te richten Lerend Netwerk Proces, waarin lokale partijen kennis en ideeën kunnen uitwisselen en elkaar kunnen ondersteunen en versterken.

r

De afgelopen periode hebben 4 stu- denten van hogeschool Van Hall

Larenstein te Leeuwarden een reken- model ontwikkeld waarmee verschil- lende vormen van duurzame energie

kunnen worden vergeleken.

In deze folder worden de uitkomsten van het rekenmodel met verschil-

lende vormen van duurzame energie bij een fictief dorp met 500

woningen beschreven. De uit- komsten van het model zijn op

basis van aannames, hier kun- nen geen rechten aan worden

ontleent.

Het Rijk heeft zichzelf tot doel gesteld om in 2020 6000 MW aan windenergie op land te genereren in Nederland, waarbij elke provin- cie een deel van deze hoeveelheid voor zijn rekening dient te nemen.

Dit is 16% van de energiebehoefte in Nederland.

De provincie Drenthe heeft bij deze doelstelling van het Rijk besloten om 280 MW aan windturbines te plaatsen, waarbij zoekgebieden zijn vastgesteld door het Rijk in de Provincie Dren- the. Hierbij is een groot gebied in de gemeente Aa en Hunze en gedeeltelijk gemeente Borger Odoorn aangewezen als zoekgebied voor de plaatsing van windmolens.

z

O

In het zoekgebied Oostermoer ligt een plan met een totaal vermogen van 120 tot 150 MW. Het totale aantal wind- molens en welk type er zal worden geplaatst is nog in onderzoek.

Na de bekendmaking van het plan is de bevolking van het zoekgebied in opstand gekomen uit angst dat de leefbaarheid van hun gebied zou verslechteren door de plaatsing van windmolens.

De windmolen is tot nu toe de meest toegepaste vorm van duurzame energie in Nederland. Het Rijk wil in 2020 6000 MW windenergie op land hebben gerealiseerd. Dit komt neer op 16% duurzame energie van het totale energieverbruik door Nederland. Het Rijk kiest voor windenergie omdat dit tot op heden de meest efficiënte manier is. De opbrengst van een windmolen hangt af van het type windmolen, de windsnelheid, het vermogen (afhankelijk van rotoroppervlak), draaiuren en rendement. De gemiddelde productiefactor is 21%, dit komt omdat het vaak genoeg niet hard genoeg waait om een windmolen op vol vermogen te laten draaien. Windmolens moeten een onderlinge afstand hebben van ongeveer 5 maal de rotordiameter.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 3.250.000

Aantal 1

Oppervlakte 1,4 ha

Kosten € 0,0708 per kWh

w

O

Voor een dorp met 500 huishoudens is 1 windmolen nodig om de energievraag te voorzien. Daarnaast neemt de

windmolen 1,4 hectare in gebruik (de werkelijke ruimte die er moet zijn tussen meerdere windmolens), maar

deze ruimte kan worde ingevuld door een landschap- pelijk karakter. Voor windmolens geldt wel dat rekening

dient te worden gehouden met de lokale situatie van wind, hierdoor kan het rendement van de windmolen

verschillen.

w ^indmOLens

PV-panelen zijn zonnepanelen die zonlicht omzetten in elektriciteit. PV staat voor photovol- taïsch, afgeleid van het Griekse woord photos (Licht) en volt, de eenheid voor elektrische spanning. De opgewekte stroom kan geleverd worden aan het li- chtnet door middel van een omvormer, of rechtstreeks gebruikt worden om accu’s op te laden of een apparaat te laten werken. Het is gebruikelijk om de panelen aan het lichtnet te koppelen waardoor stroom wordt geleverd aan de energieleverancier wanneer de zon schijnt. ’s Nachts kan dan energie worden gebruikt. De gebruikte en opgewekte energie kan met elkaar worden verrekend als de panelen op een woonhuis zijn geplaatst.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 12.642.000

Aantal 49000

Oppervlakte 9,51 ha

Kosten € 0,0877 per kWh

z

O

Er is een groot aantal panelen nodig om de energie op te wekken voor 500 huishoudens. In dit geval dient zich te worden afgevraagd of dit aantal wel haalbaar is. Voor particulieren is het interessant om panelen op hun dak te plaatsen, vanwege de financiële voordelen op hun en- ergierekening. Hierdoor levert een kilowattuur niet de handelsprijs van 5,5 cent maar de gebruikersprijs van 23 cent op. De terugverdientijd zal dan ook drastisch lager liggen.

pv-p ^aneLen

Isoleren is dan wel geen vorm van duurzame en- ergie, het helpt wel om het energieverbruik terug te dringen. Wanneer de isolatie goed is toegepast levert dit veel op in energiereductie en comfort, in die zin is het een van de meest rendabele vormen van energiebe- sparing. Dit zou in gebouwen dan ook het eerste aan- dachtspunt moeten zijn, wanneer er energie moet worden bespaard. Bijkomende voordelen, naast energiebesparing en comfort, zijn dat dit product overal toepasbaar is in elke woning, veel werkgelegenheid geeft op lokale schaal en niet gelijk zichtbaar is. Dit product is extra goed toepasbaar in de Veenkoloniën vanwege de relatief lage isolatie van de bestaande woningen en de relatief hoge werkloosheid.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 85.312.500

Aantal 6825

Oppervlakte 0 ha

kWh prijs € 0,055 euro

i

O

Isolatie kan niet als een alleenstaande optie worden be- schouwd, het zal altijd in een mix moeten gebeuren. Dit is

terug te vinden in bovenstaande tabel; om het totaal ener- getische opbrengst te compenseren, zijn 6825 woningen nodig. Voor de overige vormen van duurzame energie is

er van uit gegaan dat er 500 woningen zijn.

Bijna op elke denkbare plaats in gebouwen kan isolatie ingebracht worden door de vele variaties op het gebied

van kruipruimte, muur, spouwmuur, vloer en daki- solatie. Ook het toepassen van dubbelglas helpt erg

mee om energie te besparen.

i ^sOLatie

Bij co-vergisting wordt mest van dieren samen met organisch afval, omgezet in biogas. De toevoeging van organisch materiaal zorgt voor een verhoogde biogasproductie. De productie van biogas door mid- del van co-vergisting is gebonden aan strenge regels omtrent vervoer van mest, ruimtelijke ordening en milieu.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 3.432.208

Aantal 1

Oppervlakte 37.276 ha

kWh prijs €0,1176 euro

v

O

Voor een fictief dorp met 500 woningen, is het voldoende om 1 co-vergister te hebben. Hiervoor is echter wel een groot aantal hectares nodig voor de mais en mest. Een optie kan zijn om andere reststromen toe te voegen, waardoor het aan- tal benodigde hectares verlaagd kan worden.

v ^ergister

De Donqi is een kleinschalige windmolen die boven op bedrijven/woningen kan worden geplaatst. Het principe is eigenlijk hetzelfde als dat van de tradi- tionele windmolen. De afgelopen jaren zijn door grote bedrijven Donqi´s neergezet. De Donqi levert in werke- lijk vrij weinig energie op, maar geeft bedrijven wel een duurzame uitstraling.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 44.735.200

Aantal 4496

Oppervlakte 1,0116 ha

kWh prijs € 0,5216 euro

d

’

O

Voor een gebied met 500 huishoudens is een investering nodig van 44 miljoen euro om bijna 4500 Donqi’s te plaatsen.

De ruimte die daarvoor nodig is 1 hectare. Daarnaast ligt de kWh prijs voor de Donqi erg hoog en is de landschappelijke

impact van 4500 Donqi’s erg groot.

d ^Onqi

Deze vorm van duurzame energie wordt opgewekt op het water. Tijdens het afstudeeronderzoek van Ties Conradi en Jules van Haaren is dit product ontwikkeld omdat zonne-energie vanaf het waterop- pervlak veel voordelen met zich mee brengt. Zo is er relatief veel ruimte, kan oppervlaktewater gebruikt worden voor de koeling van de zonnepanelen en kunnen de panelen met de zon mee bewegen. Al deze factoren zorgen ervoor dat dit een rendabel product dat veel poten- tie heeft om breed ingezet te worden.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 10.784.718

Aantal 378

Oppervlakte 0.8482 ha

kWh prijs € 0,055 euro

d

pv

O

Uit berekeningen van het rekenmodel blijkt dat het realis- eren van drijvende pv-panelen een dure aangelegenheid is die zich ook niet goed terug zal verdienen in de toekomst.

Om voldoende energie te produceren voor 500 woningen, zullen 378 drijvende panelen moeten worden geplaatst.

Op zich is dit geen probleem voor het plangebied, omdat er veel water aanwezig is. Daarnaast is het ook minder zichtbaar in het landschap.

d ^rijvende pv

Foto: T. Conradi

Het SolTech systeem is een revolutionair systeem dat op een geïntegreerde manier zonlicht doorlaat en energie opwekt. In plaats van traditionele dakbedek- king, wordt er glas gebruikt. Hierdoor kan zonlicht binnentreden en wordt de warmte gebruikt om energie op te wekken. Het systeem werkt ook bij dagen dat er minder licht is.

Het voordeel van dit systeem bestaat uit een ongeveer geli- jke kWh-prijs ten opzichte van de windmolens. Daarnaast kan dit systeem op ieder dak worden gerealiseerd en heeft daarmee minder impact op het landschap. Een nadeel van dit systeem zijn de hoge investeringskosten.

Er zou onderzocht kunnen worden of de productie naar Ned- erland kan worden gehaald. Op dit moment wordt dit nog voornamelijk in Scandinavië toegepast/gedaan.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 9.997.500

Aantal 66650 m2

Oppervlakte 6,7 ha

kWh prijs € 0,0924 euro

s

O

Bij een fictief dorp van 500 woningen, is er 6,7 hectare aan dakoppervlak nodig om het Soltech systeem toe te

passen. De totale investering komt hierbij uit rond de

€10 miljoen.

s ^OL t ^{ech energy}

Het Amerikaanse concept V3 Solar heeft bestaande technieken gecombineerd tot een nieuw soort zon- necollector. De kegelvormige cellen draaien rond op magneten, zoals de Maglev trein bij Shanghai. Door de rotatie komen de cellen steeds even in de zon en dan weer aan de schaduwzijde. Door deze afwisseling is het mogelijk om door middel van lenzen het licht versterkt op de cellen te laten komen. Bij normale cellen zou dit betekenen dat deze doorbranden, maar door de rotatie koelen de cellen aan de schaduwzijde af. Door deze tech- niek haalt de V3 een veel hoger rendement dan conven- tionele zonnecellen.

Kerngegevens

Beschrijving Waarde Eenheid

Investering € 2.763.651

Aantal 2018

Oppervlakte 0,2 ha

kWh prijs € 0,055 euro

v3

O

Om met de V3 energie op te kunnen wekken voor 500 woningen, zijn er 2018 units nodig. Hiervoor is 0,2 hectare nodig en heeft zijn de kosten voor een totale investering 2,7 miljoen euro.

v3 ^sOLar

Alle mogelijkheden voor het opwekken van duur- zame energie zijn nu in een rekenmodel verwerkt waarmee de burgers zelf aan de slag kunnen. Zo kunnen burgers gezamenlijk scenarios voor hun eigen dorp opstellen en invoeren. De kosten, opbrengsten en de hoeveelheid energie die wordt opgewekt wordt direct zichtbaar. Zo kunnen de burgers zelf zien welk scenario het beste past in de omgeving. Om een indicatie te geven hoe een dergelijk scenario er uit komt te zien is in de vol- gende paragraaf een voorbeeldscenario geschetst. Dit voor- beeld hebben de studenten naar eigen inzicht opgesteld. Het is voor een fictief dorp van 500 woningen.

v

Om de energievoorziening voor ons fictieve dorp van 500 huishoudens met een gemiddeld verbruik van 3700 kWh volledig te kunnen verduurzamen dient op jaarbasis 1.850.000 kWh opgewekt te worden. Om dit te realiseren is er voor gekozen een aantal opties te combineren. In onder-

staande tabel is te zien hoe veel units van de gekozen vormen zullen worden gebruikt en hoeveel procent van de vraag

hiermee wordt opgewekt.

Vorm Aantal units Percentage van de vraag

PV-panelen 600 panelen 7,4%

Isolatie 100 woningen 8,8%

Drijvende PV units 40 units 63,4%

Soltech 300 m2 2,7%

V3 60 units 17,8%

Bij het hierboven geschetste scenario is een invester- ing nodig van € 2.673.210. De kostprijs per kWh

zou in totaal uitkomen op 8,68 eurocent.

e ^nergiemix

Foto: E.H.J. Giezen

Wij zijn vier studenten van Hogeschool van Hall- Larenstein te Leeuwarden. Wij zijn allemaal stu- denten van de opleiding Milieukunde. Eelke Rijpstra

& Emma Rijpstra-Pranger volgen de afstudeerrichting Energiemanagement en Klimaat en Andries Faber &

Maickel Burgers de afstudeerrichting Natuur en Milieu.

Dit kwam goed van pas tijdens dit project aangezien er elementen van beide afstudeerrichtingen aan bod kwa- men. Op deze manier hebben wij niet alleen geleerd van de verschillende betrokken partijen maar ook van elkaar. Ons project is nu afgelopen maar het rekenmodel en de andere onderzoeken worden voortgezet door nieuwe student- groepen.

v

Na het ontwikkelen van het rekenmodel zijn er inmiddels een aantal vervolgonderzoeken gestart.

Een groep studenten van Wageningen Universiteit gaat het rekenmodel verwerken in een module die gebruikt kan worden met een zogenaamde “Touch Table” waardoor sce- narios getekend kunnen worden op een “Touch Table” en direct kunnen worden doorgerekend.

Een andere groep studenten van de Wageningen Univer- siteit gaat onderzoeken hoe duurzaam een aantal verschil- lende vormen zijn op productievlak. Ook is een groep deeltijdstudenten van Hogeschool van Hall-Larenstein bezig met onderzoek naar een nieuwe bestemming voor de wijken (kanalen) in het gebied. Hierbij wordt gekeken naar de drijvende zonnepanelen, het kweken van eendenkroos en een derde nader uit te werken optie.

h ^{Oe nu verder} ?

Foto: E.H.J. Giezen

t^eksten:

Maickel Burgers maickel.burgers@wur.nl Andries Faber andries.faber@wur.nl Eelke Rijpstra eelke.rijpstra@wur.nl Emma Rijpstra -

Pranger emma.pranger@wur.nl

O^pmaak:

Maickel Burgers Emma Rijpstra-Pranger

d^{ezebrOchureismede}

mOgeLijkgemaaktdOOr:

Gemeente Aa en Hunze Kenniswerkplaats Veenkoloniën Afbeelding omslag: J. Pranger