Woord vooraf 11
1. Problemen bij de verwerving van de geschreven taal 15
2. School en onderwijs 17
2.1. timing 17
2.2. Inrichting van het lager onderwijs 17
2.2.1. Het traditionele onderwijs 17
2.2.2. methodeonderwijs 24
2.2.3. Buitengewoon onderwijs 24
2.3. Centra voor Leerlingenbegeleiding 25
3. Leren lezen en schrijven 27
3.1. Didactiek 27
3.1.1. De globale en de globaliserende methode 27
3.1.2. De structuurmethode 27
3.1.3. De analytisch-synthetische methode 28
3.1.4. De klanksynthetische methode 28
3.2. Leren lezen 29
3.3. Leren schrijven 30
3.4. Leren lezen en schrijven: cognitief neuropsychologische benadering 32
4. Dyslexie en dysorthografie 35
4.1. Omschrijving en kenmerken 35
4.1.1. Dyslexie en andere termen 35
4.1.2. Afbakening 37
4.1.2.1. Het exclusiviteitscriterium 37
4.1.2.2. Het normaliteitscriterium 37
4.1.2.3. Het criterium van het disharmonisch intelligentieprofiel 38
4.1.2.4. Het discrepantiecriterium 38
4.1.2.5. Het specificiteitscriterium 39
4.1.2.6. Het taalontwikkelingscriterium 39
4.1.2.7. Het oorzakelijkheidscriterium 40
4.1.2.8. Andere criteria 40
4.1.3. Lees- en schrijffouten 42
4.1.4. De term ‘dyslexie’ zelf 43
4.2. types 43
4.2.1. Voorstellen tot subtypering 43
4.2.2. Het P- en L-type volgens Bakker 44
4.2.3. Klinische relevantie 45
4.3. Voorkomen 46
4.4. Oorzaken 46
4.4.1. Erfelijkheid 46
4.4.2. De hormoontheorie 47
4.4.3. De magnocellulaire theorie 49
4.4.4. De cerebellar deficit hypothesis 50
4.4.5. Besluit 50
4.5. Gevolgen 51
4.6. Diagnostiek 52
4.6.1. Anamnese 53
4.6.2. Gegevens van andere bronnen 54
4.6.3. Lees- en schrijfvoorwaarden 55
4.6.3.1. Auditieve discriminatie 56
4.6.3.2. Auditieve analyse 57
4.6.3.3. Auditieve synthese 57
4.6.3.4. Auditief geheugen 58
4.6.3.5. De volgorde van klanken in woorden 58
4.6.3.6. Visuele discriminatie 58
4.6.4. Foneem-grafeemkoppeling 59
4.6.5. Het eigenlijke lezen en schrijven 62
4.6.5.1. technische leesvaardigheid op woordniveau 62 4.6.5.2. technische leesvaardigheid op tekstniveau 63
4.6.5.3. Begrijpend lezen 68
4.6.5.4. Spellingvaardigheid 70
4.6.5.5. De classificatie van spelfouten 72
4.6.6. Screenen voor dyslexie 75
4.6.7. Diagnostiek bij adolescenten en volwassenen 76
4.7. Behandeling 76
4.7.1. Enkele algemene principes 77
4.7.2. Voorwaardentraining 78
4.7.3. Foneem-grafeemkoppeling 79
4.7.4. technisch lezen 81
4.7.4.1. Spellende lezers 81
4.7.4.2. Radende lezers 87
4.7.4.3. Spellen en raden 89
4.7.4.4. Neuropsychologie 90
4.7.5. Begrijpend lezen 90
4.7.5.1. technische leesvaardigheid 91
4.7.5.2. Woordenschatkennis 91
4.7.5.3. Leesstrategieën 91
4.7.5.4. Deelvaardigheden 93
4.7.6. Spellen 94
4.7.6.1. Klankzuivere woorden 94
4.7.6.2. Verlengingsregel 94
4.7.6.3. Ng/nk 95
4.7.6.4. De /ә/ bij prefixen, suffixen en lidwoorden 95
4.7.6.5. ei/ij en ou/au 97
4.7.6.6. ch/g en cht/gt 97
4.7.6.7. Vocaalverenkeling en consonantverdubbeling 98
4.7.6.8. Werkwoordspelling 102
4.7.6.9. Leenwoorden 103
4.7.6.10. Andere aspecten 103
4.7.6.11. Opbouw van de behandeling 103
4.7.7. Oefenmateriaal en oefenprogramma’s 104
4.7.8. Sticordi 108
4.7.9. Zittenblijven en buitengewoon onderwijs 110
4.7.10. Niet-logopedische behandeling 111
4.7.10.1. medicatie 111
4.7.10.2. Sensomotorische training 112
4.7.10.3. training van de visuele waarneming 112 4.7.10.4. tomatis, Delacato, mesker, Dennison, Davis 113
4.8. Enkele aanverwante begrippen 114
4.8.1. Leeszwakte 114
4.8.2. Hyperlexie 115
4.8.3. Analfabetisme 115
4.9. tot slot 116
5. Dysgrafie 117
5.1. Dysgrafie: een motorisch schrijfprobleem 117
5.2. Ontwikkeling van de schrijfvaardigheid 118
5.2.1. Schrijfvoorwaarden 118
5.2.2. Ontwikkelingsstadia 118
5.2.3. Didactiek 119
5.3. Dysgrafie: oorzaken 121
5.4. Dysgrafie: types 123
5.5. Dysgrafie: diagnostiek 123
5.5.1. Onderkennend: kwaliteit en snelheid 123
5.5.2. Verklarend 125
5.5.3. Schrijfhouding, pengreep en papierligging 126
5.6. Dysgrafie: behandeling 127
5.7. Verworven schrijfmotorische problemen 131
6. Rekenen en leren rekenen 133
6.1. Rekenen: omschrijving en benaderingen 133
6.1.1. De handelingsleerpsychologie 133
6.1.2. De informatieverwerkingstheorie 134
6.1.3. Rekenen als een probleemoplossend proces 134
6.2. Rekenen: de neuroanatomische basis 135
6.3. Voorbereidende rekenvaardigheden 137
6.3.1. Getalbegrip en logische begrippen 137
6.3.2. technische aspecten 139
6.4. taal en rekenen 140
6.4.1. Getalwoorden: een bijzondere woordklasse 140 6.4.2. Hoeveelheden: specificeren, vergelijken, wijzigen 142
6.4.2.1. Specificeren 143
6.4.2.2. Vergelijken 143
6.4.2.3. Wijzigen 143
6.4.3. Rekenen: een bijzondere vorm van taalgebruik 145
6.4.4. metend rekenen 145
6.4.4.1. meten van de tijd 145
6.4.4.2. meten van de ruimte 145
6.4.5. Besluit 146
6.5. Leren rekenen 146
7. Dyscalculie 149
7.1. Omschrijving en kenmerken 149
7.1.1. Dyscalculie en andere termen 149
7.1.2. Afbakening 150
7.1.2.1. Het discrepantiecriterium 151
7.1.2.2. Het exclusiecriterium 151
7.1.2.3. Het ernstcriterium 151
7.1.2.4. Het resistentiecriterium 151
7.1.2.5. Consensus? 152
7.1.3. Rekenfouten en problemen 152
7.2. types 154
7.3. Voorkomen 154
7.4. Oorzaak 155
7.5. Gevolgen 157
7.6. Diagnostiek 157
7.6.1. Anamnese en aanvullende gegevens 157
7.6.2. Onderzoek van de voorbereidende rekenvaardigheden 157
7.6.3. Het eigenlijke rekenonderzoek 159
7.6.3.1. Niveaubepaling 159
7.6.3.2. Kwalitatieve analyse 160
7.6.4. Screenen voor dyscalculie 161
7.7. Behandeling 162
7.7.1. Enkele algemene principes 162
7.7.2. Voorbereidende rekenvaardigheden 163
7.7.2.1. Logische begrippen 163
7.7.2.2. tellen 163
7.7.2.3. Cijfers, rekensymbolen en rekentaal 164
7.7.3. Getallenkennis 168
7.7.3.1. Inzicht in het tientallig stelsel 168
7.7.3.2. Kennis van de getalwoorden 168
7.7.3.3. Het noteren van getalwoorden 170
7.7.4. Optellen en aftrekken zonder en met brug 171
7.7.4.1. Splitsen en tientalpassering 171
7.7.4.2. Splitsen met concreet materiaal 172
7.7.4.3. Getalbeelden 173
7.7.4.4. Notatiewijzen 175
7.7.5. tafels van vermenigvuldiging en deling 176 7.7.6. Hoofdrekenen (optellen en aftrekken) boven de 20 179
7.7.7. Cijferen 182
7.7.7.1. Cijferend optellen en aftrekken 182
7.7.7.2. Cijferend vermenigvuldigen 184
7.7.7.3. Cijferend delen 186
7.7.8. Breuken, decimalen en procenten 188
7.7.8.1. Breuken 188
7.7.8.2. Decimalen 190
7.7.8.3. Procenten 190
7.7.9. Vraagstukken en metend rekenen 191
7.7.10. Oefenprogramma’s, oefeningen en oefenmateriaal 192
7.7.11. Sticordi 194
7.8. Besluit 195
Referenties en literatuur 197
Bronnen voor figuren en tabellen 207
Register 211
