Binding van rechters aan elkaars uitspraken in bestuursrechterlijk perspectief
Loon, O. van
Citation
Loon, O. van. (2014, December 4). Binding van rechters aan elkaars uitspraken in bestuursrechterlijk perspectief. Meijers-reeks. Boom Juridische Uitgevers, Den Haag.
Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/29936
Version: Corrected Publisher’s Version
License: Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the Institutional Repository of the University of Leiden
Downloaded from: https://hdl.handle.net/1887/29936
Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable).
Cover Page
The handle http://hdl.handle.net/1887/29936 holds various files of this Leiden University dissertation
Author: Loon, Olaf van
Title: Binding van rechters aan elkaars uitspraken in bestuursrechterlijk perspectief
Issue Date: 2014-12-04
Binding van rechters aan elkaars uitspraken in bestuursrechterlijk perspectief
Binding van rechters aan elkaars uitspraken
in bestuursrechterlijk perspectief
PROEFSCHRIFT ter verkrijging van
de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden,
op gezag van Rector Magnificus prof. mr. C.J.J.M. Stolker, volgens besluit van het College voor Promoties
te verdedigen op donderdag 4 december 2014 klokke 15:00 uur
door
Olaf van Loon
geboren te Utrecht in 1972
Promotiecommissie:
Promotores: prof. mr. T. Barkhuysen prof. mr. drs. W. den Ouden
Overige leden: dr. Y. Buruma (Hoge Raad der Nederlanden)
prof. mr. R.J.G.M. Widdershoven (Universiteit Utrecht) prof. mr. S.C.G. Van den Bogaert
prof. mr. J.H. Nieuwenhuis prof. mr. J.E.M. Polak
Lay-out: AlphaZet prepress, Waddinxveen
© 2014 O. van Loon | Boom Juridische uitgevers
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedin- gen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.
nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stich- ting-pro.nl)).
No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the authors.
ISBN 978-94-6290-013-4 www.bju.nl
Inhoudsopgave
Lijst met gehanteerde afkortingen XIII
Voorwoord XV
1 Inleiding 1
1.1 Aanleiding en doel van het onderzoek 1
1.2 Centrale vraag 4
1.3 Afbakening onderzoek 6
1.4 Methode van onderzoek 8
1.5 Opzet 10
2 Uitgangspunten 13
2.1 Inleidende opmerkingen 13
2.2 Soorten relaties: verticaal en horizontaal 14
2.2.1 Inleidende opmerkingen 14
2.2.2 Verticale relaties 14
2.2.2.1 Pilaar- en piramidemodel 14 2.2.2.2 Wanneer is sprake van een hiërarchische relatie? 15 2.2.2.3 Geen formele gebondenheid aan precedenten … 17 2.2.2.4 ... maar prudent omgaan met precedenten 18 2.2.2.5 Dus niet tegen beter weten in volharden … 19 2.2.2.6 ... maar creatief omgaan met bestaande ruimte 20 2.2.2.7 Kracht en gezag van gewijsde 20
2.2.3 Horizontale relaties 21
2.2.4 Tussenconclusies 22
2.3 Welke relaties (kunnen) binden? 22
2.3.1 Inleidende opmerkingen 22
2.3.2 Nationale relaties 22
2.3.2.1 Civiele rechter en strafrechter 22
2.3.2.2 Bestuursrechter 23
2.3.2.3 Tussenconclusies 30
2.3.3 Internationale relaties 31
2.3.3.1 Inleidende opmerkingen 31
2.3.3.2 Hof van Justitie 32
2.3.3.3 Europees Hof voor de Rechten van de Mens 40
2.3.3.4 Tussenconclusies 45
2.3.4 Conclusies relevante horizontale relaties 46 2.4 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de verbindendheid
van een algemeen verbindend voorschrift? 47
2.4.1 Inleidende opmerkingen 47
2.4.2 Onverbindend verklaren of buiten toepassing laten?
Terminologie 48
2.4.2.1 Inleidende opmerkingen 48
VI Inhoudsopgave
2.4.2.2 Onverbindend verklaren en buiten toepassing laten:
geen synoniemen 48
2.4.2.3 Te hanteren terminologie 49 2.4.3 Verschijningsvormen toetsing verbindendheid algemeen
verbindende voorschriften 49
2.4.3.1 Vier verschijningsvormen 49
2.5 Samenvatting 54
3 Verhouding bestuursrechter – Hoge Raad (civiele rechter) 57
3.1 Algemeen 57
3.1.1 Inleidende opmerkingen 57
3.1.2 Rechtsmacht civiele rechter: fundamentum petendi of
objectum litis? 57
3.1.2.1 Fundamentum petendi 58
3.1.2.2 Objectum litis 58
3.1.3 Verhouding civiele rechter – bestuursrechter: fundamentum
petendi of objectum litis? 61
3.1.3.1 Inleidende opmerkingen 61
3.1.3.2 Absolute bevoegdheid bestuursrechter 62 3.1.4 Bevoegdheid en ontvankelijkheid 67
3.1.4.1 Inleidende opmerkingen 67
3.1.4.2 Terminologie 67
3.1.5 Moet de bestuursrechtelijke procedure aan bepaalde eisen voldoen? 69
3.1.6 Formele rechtskracht 71
3.1.6.1 Inleidende opmerkingen 71
3.1.6.2 Doel van het beginsel van de formele rechtskracht 72 3.1.6.3 Grondslagen en uitgangspunten 73
3.1.6.4 Uitzonderingen 74
3.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de verbindendheid van een algemeen verbindend voorschrift? 97
3.2.1 Inleidende opmerkingen 97
3.2.2 Exceptief verweer of directe toetsing 98 3.2.2.1 Bevoegdheid bestuursrechter 98 3.2.2.2 Bevoegdheid civiele rechter 99
3.2.3 Gebondenheid of niet? 101
3.2.3.1 Inleidende opmerkingen 101
3.2.3.2 Uitzondering op de formele rechtskracht? 102 3.2.3.3 Of toch niet? De positie van de belanghebbende
en het bestuursorgaan 103
3.2.3.4 Of toch weer wel? De positie van de niet-belang-
hebbende 107 3.2.3.5 Soorten verbindendheidsoordelen: expliciet of
stilzwijgend 107 3.2.3.6 Civiele rechter is gebonden aan een
verbindendheidsoordeel van de bestuursrechter,
tenzij … 111
Inhoudsopgave VII
3.2.3.7 Wederkerigheid? 113
3.2.4 Tussenconclusies 116
3.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 117
3.3.1 Inleidende opmerkingen 117
3.3.2 Uitgangspunt: de meest gerede rechter 119
3.3.2.1 Inleidende opmerkingen 119
3.3.2.2 Bestuursrechter is de meest gerede rechter 119 3.3.2.3 Civiele rechter is de meest gerede rechter 123 3.3.2.4 Wie is de meest gerede rechter? 126
3.3.2.5 Tussenconclusies 128
3.3.3 Geen eenduidige meest gerede rechter; wat te doen? 128
3.3.3.1 Inleidende opmerkingen 128
3.3.3.2 Streven naar voorkomen tegenstrijdige uitspraken 128
3.3.4 Tussenconclusies 132
3.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van feiten? 133
3.4.1 Inleidende opmerkingen 133
3.4.1.1 Feit is feit? 133
3.4.2 Uitgangspunt 135
3.4.2.1 Inleidende opmerkingen 135
3.4.2.2 Beperkte jurisprudentie 136
3.4.2.3 Rol civiele rechter na eerdere bestuursrechtelijke procedure 137 3.4.2.4 Rol bestuursrechter na eerdere civielrechtelijke
procedure 140
3.4.3 Tussenconclusies 142
3.5 Samenvatting 142
4 Verhouding bestuursrechter – Hoge Raad (strafrechter) 147
4.1 Algemeen 147
4.1.1 Inleidende opmerkingen 147
4.1.1.1 Van bestuursrecht(er) naar strafrecht(er) 147
4.1.1.2 En andersom 148
4.1.2 Bestuursrechtelijk gelegitimeerde strafrechtelijke
handhaving 149
4.1.2.1 Inleidende opmerkingen 149
4.1.2.2 Handelen is strafbaar, tenzij bestuursrechtelijk
gelegitimeerd 150 4.1.2.3 Samenloop bestuursrechtelijke en strafrechtelijke
handhaving 150 4.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de verbindendheid
van algemeen verbindende voorschriften? 151
4.2.1 Inleidende opmerkingen 151
4.2.2 Verhouding strafrechter – bestuursrechter 152
4.2.2.1 Inleidende opmerkingen 152
4.2.2.2 Varkensmester-arrest: de strafrechter volgt de
hoogste bestuursrechter 153
VIII Inhoudsopgave
4.2.2.3 Uitzondering? 154
4.2.2.4 Waarom neemt de Hoge Raad gebondenheid aan? 155 4.2.2.5 Zonder oordeel van de hoogste bestuursrechter
zoekt de strafrechter zijn eigen weg 157 4.2.2.6 Bindt een verbindendheidsoordeel van de
hoogste bestuursrechter de strafrechter ook? 158 4.2.2.7 Bindt een verbindendheidsoordeel van de
bestuursrechter de strafrechter dan helemaal niet? 160 4.2.2.8 Stelt de Hoge Raad terecht een oordeel van de
hoogste bestuursrechter als vereiste? 165 4.2.2.9 Wel een oordeel van de bestuursrechter, maar
nog geen onherroepelijk oordeel 166
4.2.3 Tussenconclusies 168
4.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 170
4.3.1 Inleidende opmerkingen 170
4.3.2 Geen taak voor de Hoge Raad bij uitleg van
vergunningvoorschriften 171 4.3.3 Leer van de meest gerede rechter revisited 174
4.3.3.1 Inleidende opmerkingen 174
4.3.3.2 Bestuursrechter – strafrechter 175 4.3.3.3 Strafrechter – bestuursrechter 178
4.3.4 Tussenconclusies 180
4.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 180
4.4.1 Inleidende opmerkingen 180
4.4.2 Strafrechter – bestuursrechter: geen gebondenheid 181 4.4.3 Bestuursrechter – strafrechter 184 4.4.3.1 Centrale Raad van Beroep: geen gebondenheid 184
4.4.3.2 Hoge Raad 186
4.4.3.3 Afdeling bestuursrechtspraak: gedifferentieerde
gebondenheid 187 4.4.3.4 College van Beroep voor het bedrijfsleven 194
4.4.4 Algemene regel? 194
4.4.5 Tussenconclusies 197
4.5 Samenvatting en conclusies 197
5 Verhouding bestuursrechter – bestuursrechter 199
5.1 Algemeen 199
5.1.1 Inleidende opmerking 199
5.1.2 Civiele rechter – bestuursrechter 199 5.1.3 Strafrechter – bestuursrechter 200 5.1.4 Bestuursrechter – bestuursrechter 200 5.1.4.1 Geen gedeelde rechtsmacht? 201 5.1.4.2 Kunnen zich verschillen voordoen? 202 5.1.5 Bindingsrelatie bestuursrechter – bestuursrechter 203 5.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de verbindendheid
van een algemeen verbindend voorschrift? 204
Inhoudsopgave IX
5.2.1 Inleidende opmerkingen 204
5.2.2 Griffierecht 205
5.2.2.1 Inleidende opmerkingen 205
5.2.2.2 Griffierechtregeling in strijd met artikel 6 van
het EVRM? 206
5.2.2.3 Vrijstelling griffierecht 207 5.2.3 Internationaal Verdrag inzake de rechten van het kind 212
5.2.3.1 Inleidende opmerkingen 212
5.2.3.2 Afdeling bestuursrechtspraak 213 5.2.3.3 Centrale Raad van Beroep 215
5.2.3.4 Is er een verschil? 218
5.2.4 Tussenconclusies 219
5.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 219
5.3.1 Algemeen 219
5.3.1.1 Inleidende opmerkingen 219
5.3.2 Niet ambtshalve te beoordelen aspecten 223
5.3.2.1 Redelijke termijn 223
5.3.2.2 Proceskosten: al dan niet door ‘derde’ verleende
rechtsbijstand 225 5.3.3 Ambtshalve te beoordelen aspecten 227
5.3.3.1 Ontvankelijkheid: proceskosten en procesbelang
voor het bestuursorgaan? 227
5.3.3.2 Ontvankelijkheid: de rechtsmiddelenclausule 232 5.3.3.3 Ontvankelijkheid: op tijd of niet op tijd? 235 5.3.3.4 Ontvankelijkheid: griffierechtperikelen – vragen
en manen 238
5.3.3.5 Van Amicitia naar Brummen (algemeen) 241 5.3.3.6 Artikel 4:6 of ne bis? Over beoordeling en toetsing 248 5.3.3.7 Artikel 4:6 en ne bis. Over kippendijen en nova 254
5.3.3.8 Tussenconclusies 262
5.4 Samenvatting en conclusies 265
6 Verhouding Hof van Justitie – nationale bestuursrechter 267
6.1 Inleidende opmerkingen 267
6.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de verbindendheid van algemeen verbindende voorschriften? 267
6.2.1 Inleidende opmerkingen 267
6.2.2 Vernietigingsberoep 268
6.2.2.1 Toepassingsbereik 268
6.2.2.2 Rechtsgevolg: nietigheid erga omnes 269 6.2.2.3 Exclusieve bevoegdheid Hof van Justitie 271 6.2.2.4 Maar niet in de gehele Unie? 275
6.2.3 Exceptieve toetsing 280
6.2.3.1 Toepassingsbereik 280
6.2.3.2 Hof van Justitie exclusief bevoegd tot vaststelling
ongeldigheid: evidentie 280
X Inhoudsopgave
6.2.3.3 Of toch niet? 282
6.2.4 Tussenconclusies 283
6.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 284
6.3.1 Inleidende opmerkingen 284
6.3.2 Samenwerking is het devies, maar wel onder ’s Hofs
voorwaarden 284 6.3.3 Uitleg van unierecht door het Hof: werking erga omnes? 285 6.3.4 Uitleg van indirect unierecht 287
6.3.4.1 Inleidende opmerkingen 287
6.3.4.2 Arrest Dzodzi: Hof van Justitie bevoegd; nationale
rechter gebonden 287
6.3.5 Tussenconclusies 295
6.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 296
6.5 Samenvatting en conclusies 299
7 Verhouding EHRM – nationale bestuursrechter 303
7.1 Inleidende opmerkingen 303
7.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de verbindendheid van een algmeen verbindend voorschrift? 304
7.2.1 Inleidende opmerkingen 304
7.2.2 Geen vernietigingsberoep 305
7.2.3 Verbindendheidstoets nationale rechter EVRM 305
7.2.4 Verbindendheidstoets EHRM 306
7.2.4.1 EVRM van toepassing? 306
7.2.4.2 Geldigheid gemaakt – temporeel – voorbehoud 306 7.2.5 Karakter verbindendheidsoordeel 309
7.2.6 Tussenconclusies 312
7.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 313
7.3.1 Geen samenwerking 313
7.3.2 Betekenis uitleg EHRM 316
7.3.2.1 Living instrument: uitbreiding scope EVRM 316 7.3.2.2 Living instrument: begrenzing 318 7.3.2.3 Doorwerking uitleg EHRM 319 7.3.2.4 Acceptatie doorwerking uitleg EHRM 322 7.3.2.5 Geen taak voor het EHRM bij uitleg van zuiver
nationaal recht 324
7.3.3 Tussenconclusies 325
7.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 326
7.4.1 Inleidende opmerkingen 326
7.4.2 Uitgangspunt: nationale procedurele autonomie 327
7.4.3 Uitzonderingen 330
7.4.4 Tussenconclusies 332
7.5 Samenvatting en conclusies 333
Inhoudsopgave XI
8 Van algemene vuistregels en institutionele oplossingen 337
8.1 Inleidende opmerkingen 337
8.2 Nationale bestuursrechters – internationale hoven 338
8.3 Nationale rechters onderling 341
8.3.1 Stand van zaken 341
8.3.2 Algemene regel? 344
8.4 Institutionele oplossingen 349
8.4.1 Inleidende opmerkingen 349
8.4.2 Rechtseenheid binnen het bestuursrecht 349 8.4.2.1 Wet aanpassing bestuursprocesrecht: grote kamer
en Advocaat-Generaal 350
8.4.2.2 Cassatie 353
8.4.3 Rechtseenheid binnen het bestuursrecht: één instantie 360 8.4.4 Rechtseenheid over de gehele linie: de verenigde kamer 365
8.4.4.1 Inleidende opmerkingen 365
8.4.4.2 Verenigde kamer in Frankrijk en Duitsland 366 8.4.4.3 Verenigde kamer in Nederland 368
8.5 Samenvatting en conclusies 372
9 Samenvattende slotbeschouwing 379
9.1 Inleidende opmerkingen 379
9.2 Uitgangspunten 380
9.2.1 Horizontale en verticale relaties 380 9.2.1.1 Relaties tussen nationale rechterlijke instanties 381 9.2.1.2 Relaties tussen nationale en internationale
rechterlijke instanties 381
9.2.2 Toelichting terminologie 382
9.2.2.1 Onverbindend verklaren en buiten toepassing laten 382 9.2.2.2 Soorten toetsing van algemeen verbindende
voorschriften 383 9.3 Verhouding bestuursrechter – Hoge Raad (civiele rechter) 384
9.3.1 Inleidende opmerkingen 384
9.3.2 Formele rechtskracht 384
9.3.2.1 Eén term, drie concepten 384 9.3.2.2 Uitzonderingen op de formele rechtskracht 384 9.3.3 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de
verbindendheid van een algemeen verbindend voorschrift? 387
9.3.3.1 Civiele rechter 387
9.3.3.2 Bestuursrechter 387
9.3.3.3 Vuistregels 387
9.3.4 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 388 9.3.5 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 389 9.4 Verhouding bestuursrechter – Hoge Raad (strafrechter) 390
9.4.1 Inleidende opmerkingen 390
9.4.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de
verbindendheid van een algemeen verbindend voorschrift? 390
XII Inhoudsopgave
9.4.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 390 9.4.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 391 9.5 Verhouding bestuursrechter – bestuursrechter 391
9.5.1 Inleidende opmerkingen 391
9.5.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de
verbindendheid van een algemeen verbindend voorschrift? 392 9.5.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 392 9.6 Verhouding Hof van Justitie – nationale bestuursrechter 394
9.6.1 Inleidende opmerkingen 394
9.6.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de
verbindendheid van een algemeen verbindend voorschrift? 394 9.6.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 395 9.6.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 396 9.7 Verhouding EHRM – nationale bestuursrechter 397
9.7.1 Inleidende opmerkingen 397
9.7.2 Bestaat binding aan een eerder oordeel over de
verbindendheid van een algemeen verbindend voorschrift? 397 9.7.3 Bestaat binding aan een eerdere uitleg van een wettelijk
voorschrift? 398 9.7.4 Bestaat binding aan een eerdere vaststelling van de feiten? 398
9.8 Conclusies 399
9.8.1 Inleidende opmerkingen 399
9.8.2 Nationale bestuursrechters – internationale hoven 400
9.8.3 Nationale rechters onderling 401
9.8.4 Institutionele oplossingen 403
9.8.4.1 Inleidende opmerkingen 403
9.8.4.2 Rechtseenheid binnen het bestuursrecht 403 9.8.4.3 Rechtseenheid binnen het bestuursrecht:
één instantie 404
9.8.4.4 Rechtseenheid over de gehele linie: de verenigde kamer 404
9.9 Eindbalans 406
Summary 407
Lijst van geraadpleegde literatuur 423
Jurisprudentieoverzicht 451 Trefwoordenregister 461
Curriculum vitae 469
Lijst met gehanteerde afkortingen
AA Ars Aequi
AB AB Rechtspraak Bestuursrecht
ABRvS Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State A&MR Asiel & Migrantenrecht
Bb Bedrijfsjuridische berichten
BGBl. Bundesgesetzblatt (D)
BNB Beslissingen in belastingzaken Nederlandse Belasting- rechtspraak
BVerfG Bundesverfassungsgericht (D)
BVerfGE Sammlung der Entscheidungen des Bundesverfassungs- gericht (D)
CBb College van Beroep voor het bedrijfsleven CMLR Common Market Law Review
CRvB Centrale Raad van Beroep
DD Delikt en Delinkwent
diss. dissertatie
ECLR European Constitutional Law Review
EG Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap EHRM Europees Hof voor de Rechten van de Mens
EHRLR European Human Rights Law Review EJCL Electronic Journal of Comparative Law ELP European Law Publishing
ELR European Law Review
ESH Europees Sociaal Handvest
EU-Verdrag Verdrag betreffende de Europese Unie
EU-Werkingsverdrag Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie EVRM Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en
de fundamentele vrijheden
FED Fiscaal Weekblad
Gst. De Gemeentestem
HR Hoge Raad der Nederlanden
HvJ Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen/
Europese Unie
IVESCR Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten
IVRK Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind JB Jurisprudentie Bestuursrecht
JBplus Jurisprudentie Bestuursrecht Plus JBPr Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht JOM Jurisprudentie Omgevingsrecht JNVR Journaal Vreemdelingenrecht JV Jurisprudentie Vreemdelingenrecht
XIV Lijst met gehanteerde afkortingen
JWWB Jurisprudentie Wet werk en bijstand LREG Living Reviews in European Governance MRT Militair Rechtelijk Tijdschrift
MvT memorie van toelichting
m.nt met noot
NALL Netherlands Administrative Law Library NAV Nieuwsbrief Asiel- & Vluchtelingenrecht NILR Netherlands International Law Review
NJ Nederlandse Jurisprudentie
NJB Nederlands Juristenblad
NJV Nederlandse Juristen-Vereniging
NTB Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht NTBR Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht NTER Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht NV nota naar aanleiding van het verslag NZfV Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht O&A Overheid en Aansprakelijkheid
PbEG Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PbEU Publicatieblad van de Europese Unie
PG Awb Parlementaire Geschiedenis Algemene wet bestuurs- recht
PJ Pensioenjurisprudentie Rb. rechtbank
RMThemis Rechtsgeleerd Magazijn Themis RSV Rechtspraak Sociale Verzekeringen RV Rechtspraak Vreemdelingenrecht RZA Rechtspraak Zorgverzekering
SEW SEW Tijdschrift voor Europees en economisch recht Stb. Staatsblad
Stcrt. Staatscourant
T&C Awb Tekst & Commentaar Algemene wet bestuursrecht T&C Rv Tekst & Commentaar Wetboek van burgerlijke rechts-
vordering
TREMA Tijdschrift voor de rechterlijke macht TvCR Tijdschrift voor Constitutioneel Recht USZ Uitspraken Sociale Zekerheid
V-N Vakstudie Nieuws
VR Verkeersrecht
VAR Vereniging voor Bestuursrecht
WHW Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onder- zoek
WWB Wet werk en bijstand
Voorwoord
Kort nadat ik met mijn onderzoek begon, kreeg ik een boekje onder ogen, uitgegeven ter gelegenheid van het 10 jarig bestaan van het E.M. Meijers Instituut. In dit boekje, getiteld: ‘Ik zou het zo weer doen’, kijkt een aantal Leidse promovendi terug op hun onderzoek binnen het E.M. Meijers Insti- tuut en hun promotie en geven zij inzicht hoe het nadien is vergaan. Allen kijken positief terug op het promotietraject, maar de conclusie van slechts één leidde tot de titel van het boekje.
Nu heb ook ik bijna het stadium bereikt waarin ik kan terugkijken. Het is een enerverende, verhelderende, maar ook louterende periode geweest. Een periode waarin ik mij regelmatig een vreemdeling heb gevoeld: mijn weten- schappelijke ‘ik’ bij mijn collega’s van de Raad van State en mijn geschilbe- slechtende ‘ik’ bij de collega’s van die andere afdeling, de Afdeling Staats- en bestuursrecht (S&B) van de Universiteit Leiden. Meer dan eens is mij duide- lijk geworden dat de juridische wetenschap en geschilbeslechting weliswaar beide verschijningsvormen van het recht zijn, maar van de beoefenaren ervan verschillende vaardigheden vragen. Ik ben ervan overtuigd dat erva- ring met geschilbeslechting van wetenschappers betere wetenschappers maakt en denk dat mijn wetenschappelijke jaren van mij een betere geschil- beslechter en een vollediger jurist hebben gemaakt. Het belang van kruisbe- stuiving tussen wetenschap en rechtspraak kan niet worden overschat. Het is dan ook met plezier dat ik terugkijk op de afgelopen jaren en ik ben dank- baar voor de kans die ik heb gekregen mij op een ander terrein dan de geschilbeslechting te ontplooien.
Het moment van terugkijken is ook het moment om dank te zeggen, zij het dat het promotiereglement de mogelijkheden daartoe beperkt. In de eerste plaats dank ik Willemien en Tom dat zij mij als hun wetenschappelijk pleeg- kind hebben aanvaard. Dank aan de collega’s van S&B voor de hartelijke wijze waarop zij mij – als vreemdeling – gedurende mijn promotietraject asiel hebben verleend. Ik hoop dat de afronding van het traject niet leidt tot intrekking van die vergunning, maar juist tot intensivering van de contac- ten. Of om in vreemdelingenrechtelijke termen te blijven: tot wijziging van de beperking. De leden van de Commissie dank ik voor hun bereidheid het manuscript van een – voor de meesten – volledig onbekende ‘door te ploe- gen’ en van kritisch commentaar te voorzien.
XVI Voorwoord
Mijn collega’s van de Raad van State dank ik voor hun belangstelling, hun meedenken en dat zij mij de ruimte hebben gegeven om zo af en toe de deur van het praathuis OR-C104 dicht te doen. Joost en Ramona wil ik in het bij- zonder noemen. Niet alleen voor hun meedenken, maar ook voor het mee- en nalezen van het manuscript en de afwerking ervan. Dank ook aan de medewerkers van de bibliotheek van de Raad van State, die steeds bereid waren mij te voorzien van gevraagde literatuur en het ruimschoots over- schrijden van de uitleentermijn door de vingers te zien.
Een vaak gehoorde klacht is dat een promotietraject, zeker in de afrondende fase, fatale gevolgen heeft voor het sociale leven van de kandidaat. Anderen kunnen beter beoordelen of ik deze of gene in dit opzicht tekort heb gedaan.
Mocht dat het geval zijn, dan spijt mij dat en ik zal mijn best doen dit goed te maken. De lijdende voorwerpen van het tekortschieten, mijn familie en vrienden: dank voor jullie belangstelling, maar ook voor de aansporing er eindelijk een punt achter te zetten.
De vormgeving van het boek is verzorgd door AlphaZet prepress en de samenvatting is vertaald door Marilyn Hedges: dank hiervoor!
Floriaan en Menko, jullie dank ik in het bijzonder. Gedurende het promotie- traject hebben jullie mij terzijde gestaan, gediend als sparringpartners en met niet aflatende ijver de verschillende versies van het manuscript gelezen en voorzien van waardevol commentaar. Jullie inbreng bij de totstandkoming van het boek kan niet worden onderschat.
Als laatste, maar niet in de laatste plaats dank ik mijn ouders en broertje.
Zij hebben het niet alleen mogelijk gemaakt dat ik ging studeren, de studie waarvan dit proefschrift in zekere zin de vervolmaking is, maar mij ook steeds gesteund in de keuzes die ik gemaakt heb. In ons gezin is de basis gelegd voor de persoon die ik nu ben.
Zou ik het zo weer doen? Het is niet zo vreemd dat er geen Nederlands alter- natief is voor het Duitse begrip Doppeldoktor (DDr.). Dubbelgepromoveerden zijn in Nederland uitzonderlijk en dit zou een reden kunnen zijn de vraag bevestigend te beantwoorden. Maar hoewel ik de afgelopen jaren niet zou hebben willen missen, kan ik voluit zeggen: Ik zou het niet zo weer doen!
