Q&A KALVEREN BIJ DE KOE
– BOERDERIJ RUIMZICHT – GERJO KOSKAMP
Hoe en wanneer begon je met kalveren bij de koe en waarom?
Toen ik in 2002 besloot om van biologische landbouw door te schakelen naar biodynamische landbouw, was dat omdat ik op veel punten in de bedrijfsvoering verder wilde dan gewoon Eko. Ik was daarom ook al aan het experimenteren met kalveren bij de koe. Door de moeder het kalf te laten aflikken stimuleert en activeert zij het dier volop. Zelf kon ik dan de eerste liters biest uitmelken en dat het kalf direct geven. Gemak, genot en dierenwelzijn waren hier mijn drijfveer.
Boerderij Ruimzicht in het kort:
De boerderij is Biologisch Dynamisch, 45 hectare (zand) en we doen maximaal weidegang: dag en nacht zomer en winter (als de zode niet té nat is). Toen ik startte met kalfjes bij de koe hielden we 60 koeien in de ligboxenstal. Dat werden er 55 vanaf 2006 toen we de heuvelstal bouwden en sinds 2021 nog maar 30 melkkoeien nu we zelf zuivelen.
Toen we nog gangbaar waren, deden we ruim 8.000 liter/koe/jaar. Dat is gedaald naar 7.000 toen we biologisch werden en nu zonder krachtvoer is het 4.000.
We zitten op zandgrond met veel blijvend grasland waarbij zodes van meer dan 30 jaar oud en kruidenrijk. De kalveren krijgen na drie maanden melk bij de moeder nog een half jaar 2 kg brok per kalf per dag bijgevoerd.
We hebben een voorjaar en zomer kalvende veestapel omdat we merken dat het hele proces dan van nature en dus makkelijker gaat.
Wat moeten andere boeren willen/kunnen om te starten?
Motivatie is erg belangrijk. Als je het nut niet inziet van kalf bij koe begin er dan maar niet aan. De kans is groot dat je door vele ergernissen toch weer zult stoppen.
Wat moet er allemaal in orde zijn voordat je kunt beginnen?
• Weidegang: Als je huiskavel te klein is en je moet met de kudde over de weg is dat mogelijk wanneer je zoals wij buitenaf aan een normale b-weg woont. Bij grote wegen kan het lastig zijn. Onze koeien gaan, om het grasaanbod te verhogen, in het voor- en najaar de weg over.
Kalveren lopen in principe altijd mee met de kudde. Als je als boer goed kunt rennen is dat mooi meegenomen om af en toe een paar muitende kalveren terug te halen. Deze rennen dan zomaar een ander perceel in op zoek naar leuke plekjes (onlangs nog in het heideveld van onze buren). Ik heb gemerkt dat ik juist minder moet opdrijven om te zorgen dat de kalveren op het koepad blijven. Rust is dus belangrijk om te voorkomen dat je moet sprinten.
• Een hond als veedrijver zal het lastig hebben met de moeders. Onhandig omdat de koeien dan minder vlot doorlopen en de hond willen verjagen. Onze hond wijs ik dan op de koeien zonder kalveren en ik neem dat het koppeltje dat kalveren heeft; de kalveren lopen altijd bij elkaar.
• Stalaanpassingen zijn in principe niet nodig. Een roostervloer kan lastig zijn: voordat wij de heuvelstal hadden heb ik een paar keer een kalf met kleine pootjes gehad die vastzat in de
sleuf. Dat en vooral de reden dat wij hoorns op de koeien kregen (BD) maakte dat ik de ligboxenstal omgebouwd heb tot heuvelstal.
• Zomer kalvende koeien is uiteraard geen noodzaak maar maakt alles wel gemakkelijker. Onze koeien gaan een dag voor het kalven in een aparte wei om daar in rust het kalf te krijgen en om een goede binding te krijgen. In de kudde kalven kan prima, maar dan heb je én minder controle op het kalven en ook kans dat er ‘tantes’ zijn die het kalf opeisen. Dat geeft gedoe omdat het zelfs voorkomt dat het kalf dan niet bij de moeder gaat drinken. Een afkalfwei voorkomt dat.
• Kalverweitjes met ‘et-groen’: Omdat wij geen ontwormingsmiddelen gebruiken geven wij de kalveren na het spenen iedere 3 weken een schoon perceel waar na de laatste keer
beweiden gemaaid is. Het is fijn om deze kalverweides dicht bij de stal te hebben omdat de kalveren nog bijgevoerd worden met brok.
• Verder is het erg handig om bij de uitgang van de melkstal een kalver crèche te hebben; een hok waar je gemakkelijk moederkoeien in en uit kunt laten gaan. Bij het spenen van de kalveren is het namelijk nodig de moeders eerst met een vol uier, dan af te bouwen en na twee weken met een leeg uier bij het kalf te plaatsen.
Kleine stappen of gelijk er diep in?
Het meest voor de hand liggend is om te beginnen met de kalveren twee weken bij de koe te laten.
Deze zijn dan goed hanteerbaar en vrij eenvoudig te spenen.
Met wie te praten? De ervaringen van boeren die al jaren werken met kalveren bij de koe zijn legio en waardevol. De website laat zien waar ze zitten.
Wanneer moet je het vooral niet doen? Het systeem van Boerderij Ruimzicht is zeer geschikt voor de kalveren en de koeien, maar werkt alleen wanneer de boer fit en rustig is.
Je kiest niet voor zoogkoeien, waarom niet?
Ik heb in het verleden ook met zoogmoeders gewerkt, maar merkte dat de groei bij de kalveren dan niet altijd even goed verloopt. De afstemming van de hoeveelheid melk die de kalveren nodig hebben en dat wat de koe geeft is lastig. Het gemak van de eigen moeder is vooral dat er altijd voldoende melk is. De restmelk is dan voor de boer.
Heb je het wel gedaan? Een aantal keer heb ik een zoogmoeder gehad met 4 kalveren. Dat geeft wel veel rust op de momenten dat we koeien binnen halen en vooral tijdens het melken. De
pleegmoeder is niet altijd gelukkig met de situatie omdat er zoveel en zo vaak gedronken wordt;
wellicht beter om bij pleegmoeders te werken met intervallen.
In ons systeem kiezen we ervoor om de kalveren tijdens het melken bij de moeders te zetten in de eerste weken. Dit is in een aantal gevallen ook ‘noodzaak’ omdat de moederkoeien anders een deel van de melk niet loslaten. Wanneer het kalf erbij gezet wordt maakt zij het hormoon oxytocine aan waardoor de melk begint te stromen. Bijkomend voordeel is dat de kalveren op deze wijze leren aan een halter te lopen en het prettig vinden in de melkstal.
Raad je het andere boeren af? Ik raad iedere boer aan te starten met kalveren bij de koe. Het is een enorm positieve toevoeging aan het boer zijn.
Wanneer is het beste moment om te spenen?
In het verleden startte ik op twee weken met spenen. Al snel liet ik de dieren die voor de fok zouden blijven langer bij de moeder. Dit omdat ik zag dat de groei en ontwikkeling van de kalveren veel beter was dan in het verleden.
Spenen op twee maanden was de volgende stap. Echter omdat de dieren dan na het spenen nog zeker een maand melk nodig hebben liepen we tegen een probleem aan. De meeste kalveren vertikten het om melk uit de fles te drinken; een gevecht waarbij sommige kalveren in een soort van hongerstaking gingen. Om die reden zijn we al snel gaan spenen op 3 maanden. Dat verloopt prima.
Op die leeftijd is het maagdarmsysteem van de kalveren voldoende ontwikkeld. Het kalf heeft geen melk meer nodig, vreet volop brok en vrat natuurlijk al veel vers gras. Vers gras eten ze al vanaf de eerste week; alles wat de kudde voordoet wordt door de kalveren opgepakt.
Worden kalveren die bij de moeder opgroeien wild?
Om de kalveren tam te houden is het belangrijk om de eerste dagen wanneer het kalf nog de
duikreflex heeft voldoende aandacht te geven: krabbelen, aaien, rustig benaderen maakt dat ze later beter benaderbaar zijn. Tijdens het melken, bij het binnenhalen van de kudde zijn momenten waarop dit goed kan. Het karakter van moeder en kalf zelf bepaald uiteraard in hoeverre dit makkelijk gaat.
Een lieve koe heeft meestal een lief kalf. Af en toe is er een kalf wat van nature wild is; dit is bij ons ongeveer één op de 100 kalveren. In alle gevallen geldt dat het jagen op kalveren om ze te pakken te krijgen alleen maar meer angst en verwildering geeft. Als een kalf zich tijdens het melken niet laat pakken ga ik gewoon eerst even iets anders doen. Het is ook niet noodzakelijk dat alle kalveren elke dag tijdens het melken erbij zijn.
Wat heb je geprobeerd in verleden dat niet lukte: Denken dat iedere dag alle kalveren tijdens het melken erbij moeten is niet nodig.
Leuke anekdotes? Onlangs nog dacht ik vanuit wilskracht een kalf te moeten pakken om bij de moeder te zetten. Wat gebeurde is dat ik toen ik het kalf met geweld het halter om wilde doen struikelde en in de mest belande. Dit was weer een les in rust bewaren.
Het lijkt er overigens op dat ons systeem steeds meer door de dieren geaccepteerd wordt, of dat het fokken op dieren met gemakkelijke moedereigenschappen zijn vruchten afwerpt. De kalveren lieten zich dit jaar namelijk veel makkelijker scheiden van de moeders.
Worden de moederkoeien en kudde wild?
De moederkoe wil van nature haar kalf beschermen. Al die tijd dat we als boeren de kalveren bij de moeder weghaalden hebben we niet geselecteerd op dit gedrag. Het kan dus ook voorkomen dat bepaalde dieren te beschermend zijn. Dit is vooral richting honden, maar ook naar kinderen. De koeien spiegelen altijd de energie die door mensen uitgestraald wordt. Onzekerheid en angst leidt in veel gevallen tot dreigende moederkoeien. In ons systeem, waarbij we al sinds 2002 werken met kalveren bij de koe, komen we nog steeds jaarlijks moeders tegen die te beschermend zijn. Van deze dieren houden we in ieder geval geen vaarskalveren aan voor de fok.
De kudde wordt zeker niet wild wanneer je kalveren bij de koe houdt. Uiteraard geldt daarbij dat je de kalveren dan wel liefdevol behandeld zodat ze mak zijn.
Hoe reageert de rest van de kudde en de kudde als geheel? Wanneer een koe agressief wordt reageert de rest van de kudde daar niet op. Alleen het dier waarvan het kalf in haar ogen bedreigd wordt valt aan.
Wanneer drinkt het kalf en wanneer melk je?
Het kalf drinkt een aantal keer per dag, soms wel 5 keer. De eerste dagen is dit vooral bij het halen van de koeien voor het melken omdat dit het moment is dat kalf ‘wakker’ wordt. In de eerst weken drinkt het kalf ca 10 liter per dag. Dit loopt op naar 15 liter op 2 maanden en kan wel 20 liter zijn op 3 maanden leeftijd. Een vaars zal dus vrijwel niets over houden voor de boer. Oudere dieren geven in de eerste weken naast wat het kalf drinkt nog zo’n liter of 10 tot 15. Vanaf 2 maanden zal er nog zo’n 5 liter per dag overblijven voor de boer; NB dit is in ons systeem waarbij we geen krachtvoer geven.
Wel fijn om dan na drie maanden te spenen en weer voldoende melk te ontvangen voor onze zuivel en kaas.
Tijdens het melken halen we met een halter de kalveren uit de stal. In de beginfase is het ook slim om de kalveren met de moeder mee te laten lopen de melkstal in. Drijf de dieren dan op zo’n manier dat het kalf bijna niet anders kan dan meelopen met de moeder.
Hoe werkt dat, spenen zonder loeien?
Wanneer de kalveren 3 maanden zijn starten we na de ochtendmelkbeurt met spenen door het kalf te scheiden van de moeder. Het kalf gaat in de crèche en de moeder met de kudde mee naar buiten.
Na verloop van tijd komt de moeder loeiend binnen op zoek naar haar kalf. Het kalf heeft meestal nog niet geroepen omdat de buik nog vol is. Moeder en kalf gaan nu even, ca 10 minuten, bij elkaar in de crèche en moeder gaat vervolgens weer de wei in. Afhankelijk van het karakter van de koe komt zij deze eerste dag 2 tot 5 keer loeiend binnen. Wij laten haar dan ook elke keer even bij haar kalf.
De eerste twee nachten laten we de moeder bij het kalf in de crèche of in een apart weitje zodat ze de volgende dag weer makkelijk te scheiden zijn. Deze dagen krijgt het kalf nog steeds zoveel melk als ze wil, alleen de fysieke scheiding wordt zo geoefend.
Meestal kunnen we vanaf dag 4 toe met twee keer per dag samen (NB ook dit verschilt soms
opvallend afhankelijk van het karakter van de koe). Na een week volstaat 1x per dag meestal. Op dag 8 starten we met minder melk geven. Door de koe eerst alleen de achterkwartieren leeg te melken krijgt het kalf nog maar de helft van de normale melkgift. Dit bouwen we af en na twee weken krijgt het kalf een leeg uier aangeboden. Op deze manier kan in de meeste gevallen zonder veel geloei gespeend worden.
Onze voorkeur gaat uit naar zomer omdat alles dan ruimer, gezonder, lichter en meer natuurlijk is, maar uiteraard kan alles wat wij doen ook in de winter als ze op stal staan. Wij zijn gestart met dit systeem in een ligboxenstal. Omdat we gehoornde dieren wilden hebben we de stal verbouwd tot heuvelstal met stro. Dit is uiteraard een fijner systeem wanneer je kalveren bij de koe houdt.
Tip: nooit in 1x spenen. In één keer spenen geeft vreselijk veel lawaai, geloei en ellende. Ik werd er gek van en ben al snel gaan experimenteren hoe dit beter kon. De kalveren loeien net zo lang tot ze geen stem meer over hebben.
Hoe gaat het verder na het spenen?
Na het spenen kan het kalf met leeftijdsgenoten op etgroen de wei in. Let wel op dat dit liefst uit het zicht is van de kudde en/of dat je voldoende stroom en stroomdraden hebt. Als het soms mis gaat en een kalf breekt uit om bij de moeder te komen duurt het weer een dag of twee voordat de emotie weer gezakt is; even een dag een beetje geloei. Als kalveren vaker willen uitbreken gaan ze even op
stal met daarbij een stroomdraad om opnieuw kennis te maken met deze grens. Dat is vaak moeilijk omdat ze in de wei als klein kalf geleerd hebben om onder de draden door te lopen. Als ze dit snel doen krijgen ze vaak geen tik van de stroomdraad. Om deze reden hebben onze kalverweides drie stroomdraden boven elkaar.
Wanneer het kalf minimaal een half jaar uit de kudde is geweest kan het terug in de kudde zonder dat het weer gaat drinken bij de moeder of een andere koe. Dit is altijd een mooi moment. De complete kudde; de échte familiekudde.
De kalveren binnen die 6 maanden terug in de kudde is niet zinvol omdat er dan te veel kalveren opnieuw melk zullen gaan drinken. Langer kan zinvol zijn om de dieren nog iets langer brok bij te voeren. De grote winst in de ontwikkeling van de kalveren in de eerste drie maanden bij de moeder kan op die manier meer uitgebuit worden. Immers een goed ontwikkeld kalf geeft een goede pink en later een betere melkkoe.
Het is een mooi gezicht om de kalveren op 10 maanden leeftijd weer in de kudde te hebben. Alle leeftijden bij elkaar geeft een extra dimensie aan de kudde.
Op stal zie je vaak dat families elkaar op zoeken, maar ook dat kalveren graag bij elkaar liggen.
Wat zijn de voordelen, naast dierenwelzijn?
• Voldoening door moederzorg te zien
• Levenslang profijt van gezonde koeien, betaalt zich later terug in melk. Ik heb er geen onderzoek naar kunnen doen, maar mijn verwachting is dat de extra melk die het kalf bij de moeder drinkt voor een deel gecompenseerd wordt later wanneer dit kalf melkkoe is.
• Geen/minder dierenartskosten: Opvallend is dat wij vrijwel nooit gezondheidsproblemen hebben bij de kalveren sinds we ze bij de moeder laten. Wel in een jaar een heftige Rota- Corona uitbraak gehad
• Geen flesvoeding en aparte huisvesting maakt dat je als boer minder werk hebt. Het meerwerk tijdens het melken is minder dan de tijd bij de zorg voor een kalf dat direct bij de moeder weggehaald wordt.
Kost het je al met al minder of meer tijd om kalveren bij de koe te houden?
De tijdsbesteding is totaal anders. Ik zou niet meer anders willen. Soms, bij eigenwijze kalveren die niet luisteren, denk ik daar anders over, maar het merendeel van de tijd geniet ik enorm van kalveren bij de koe.
Hoe zit het met geld/inkomen/hoe haalbaar is het voor jou?
Geen dierenarts nodig, minder werk want geen flesvoeding of kalverstallen schoon te maken.
Mindere opbrengst wordt mogelijk goed gemaakt door gezonde koeien later. Het zou goed zijn hier eens onderzoek naar te doen. Vooralsnog drinkt ieder kalf bij ons ruim 500 liter melk meer dan wanneer we het kalf direct zouden spenen.
Doe je het ook met stiertjes? Waarom wel/niet, afwegingen. Wel eens geprobeerd?
Ook met stiertjes hebben we dit gedaan en de ervaringen zijn identiek aan de vaarskalveren. Tot nog toe hebben we de stiertjes op 2 a 3 weken leeftijd gespeend omdat dit de leeftijd is waarop de
veehandelaar, in ons geval Ecofields, ze graag ontvangt. Nu de vleesverkoop aan huis toeneemt zullen we meer kalveren zelf aanhouden en allemaal 3 maand bij de moeder laten.
Hoe zit het met de afzet?
Ecofields is blij met onze kalveren omdat ze robuuster zijn. Het zou mooi zijn wanneer kalverhouders een systeem ontwikkelen waarbij zij de mogelijkheid creëren om kalveren van drie maanden oud te ontvangen. Daarvoor is het belangrijk dat er duidelijke kostprijsberekeningen worden gemaakt.
Wat heb je geprobeerd dat niet lukte? Het kan bij de huidige kalverprijzen eigenlijk niet uit om de kalveren 3 maanden bij de moeder te houden als je berekent hoeveel melk deze dieren gedronken hebben. Ik denk zelfs dat de prijs die we nu ontvangen voor de kalveren die 2 a 3 weken bij de moeder waren financieel amper uit kan: de derving van melkinkomsten worden niet vergoed.
Wanneer we als samenleving kalveren bij de koe willen, zullen we actief moeten werken aan consumentenvoorlichting; wanneer de consument meer gaat betalen voor producten van bedrijven met kalveren bij de koe zullen er steeds meer boeren de stap willen en kunnen maken.
