MiFID? Een onderzoek naar de ontwikkelingen op financiële markten in de Europese Unie en de strategische kansen die dit Nederlandse banken biedt.

Een onderzoek naar de ontwikkelingen op financiële markten in de Europese Unie en de strategische kansen die dit

Nederlandse banken biedt.

De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van het afstudeerverslag;

het auteursrecht van het afstudeerverslag berust bij de auteur.

(Discrete Technologie) 1^e begeleider Prof. Dr. Ir. F.P.J. Kuijpers 2^e begeleider Dr. J.H. von Eije

KPMG

Information Risk Management Financial Services

Begeleiders Drs M.J.C. Reijnders Drs J.H.K. Dronkert

Auteur M.Sjoerts

Studentnummer 1196898

Plaats Amstelveen

Datum augustus 2006

Voorwoord

Ter afronding van de studie Technische Bedrijfswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen, is deze afstudeerscriptie het resultaat van een zes maanden durend project.

Deze scriptie had nooit afgerond kunnen worden zonder support van bepaalde mensen die ik graag zou willen bedanken.

Ten eerste wil ik graag de organisatie, KPMG Information Risk Management, waar dit onderzoek heeft plaatsgevonden, bedanken. En dan in het bijzonder Mark Reijnders, Jeroen Dronkert, Rochelle Degens en Erik Schut. Daarnaast natuurlijk mijn collega-afstudeerders met wie ik veel plezier heb gehad tijdens dit onderzoek

Ten tweede gaat mijn dank uit naar mijn begeleiders vanuit de universiteit. Ten eerste

dhr. Kuijpers die mij gedurende het project op de rails heeft gehouden en van goede tips heeft voorzien. Zeker na even het verkeerde pad bewandeld te hebben, bleef hij positief en heeft hij mij van goede begeleiding voorzien.

Ten tweede dhr. Von Eije die mij meer in de financiële hoek van terugkoppeling heeft voorzien en een aantal nuttige aanbevelingen heeft gedaan.

Last, but not least, wil ik natuurlijk mijn familie en vrienden bedanken. Zonder de ondersteunende rol van hen had ik deze afrondende fase van mijn studie nooit kunnen doorlopen.

Micha Sjoerts, augustus 2006

ii

Inhoudsopgave

Samenvatting...i

Voorwoord...iii

Inhoudsopgave...iv

1. Inleiding...1

1.1 Inleiding...1

1.2 KPMG wereldwijd...1

1.3 KPMG Nederland...2

1.4 KPMG Information Risk Management...3

1.5 KPMG Information Risk Management – Financial Services...4

1.6 Compliance...4

1.7 Nieuwe EU richtlijn; de MiFID...6

1.8 Opbouw van de scriptie...6

2. Het onderzoek...8

2.1 Inleiding...8

2.2 Aanleiding onderzoek...8

2.3 Probleemstelling...10

2.3.1 Inleiding...10

2.3.2 Doelstelling...11

2.3.4 Vraagstelling...12

2.3.5 Deelvragen...12

2.3.6 Definities...14

2.3.7 Randvoorwaarden...14

2.4 Methodologie...15

2.4.1 Typering van het onderzoek...15

2.4.2 Opzet van het onderzoek...16

3. De Markets in Financial Instruments Directive...18

3.1 Inleiding...18

3.2 De Richtlijn...18

3.3 De bepalingen van de level 1 Richtlijn...20

3.4 De level 2 Measures...21

3.5 De noodzaak van de MiFID...22

3.6 Overall effecten van de MiFID...23

3.7 Scope van de MiFID...24

4. Vorm van de business...26

4.1 Inleiding...26

4.2. Keuzen; Multilateral Trading Facility, Systematic Internaliser, Gereglementeerde markt...26

4.3 Multilateral Trading Facility (MTF)...26

4.4 Systematic Internaliser (SI)...27

4.5 Wanneer welke vorm...28

5. Interne gevolgen...30

5.1 Inleiding...30

5.2 Interne veranderingen...30

5.3 Organisatorische vereisten...34

5.4 Processen...35

5.4.1 Transparantie...36

5.4.2 Optimale orderuitvoering...39

5.4.3 Klant classificatie...42

5.4.4 Technologische implicaties; IT...44

5.9 Tot slot...46

6. Externe Omgeving...47

6.1 Inleiding...47

6.2 Huidige proces...47

6.3 Nieuw Proces...49

6.4 SWOT...50

6.4.1 Inleiding...50

6.4.2 Typering banken...51

6.4.3 Sterkten en zwakten...53

6.4.4 Elementen voor analyse van de externe omgeving...55

6.4.5 De DESTEP methode...55

6.4.6 Porter’s vijf krachtenmodel ...57

6.5 Kansen en bedreigingen...62

7. Ontwerp...66

7.1 Inleiding...66

7.2 TOWS matrix...66

7.2 TOWS matrix 2...70

7.3 Hoofdaandachtspunten...77

7.4 Ontwerp model...80

7.5 Risico per business strategie...85

7.5.1 Inleiding...85

7.5.2 Veranderingsfactoren...85

7.5.3 Risico analyse SI internationale grootbank...87

7.5.4 Risico analyse MTF (lokale en internationale niche spelers)...90

7.5.5 Risico analyse MTF (niche spelers lokaal of internationaal)...92

7.5.6 Risico analyse MTF (niche spelers en internationale grootbank)...94

7.5.7 Risico analyse MTF (internationale grootbank)...97

8. Conclusies en aanbevelingen...101

8.1 Inleiding...101

8.2 Marktontwikkelingen...101

8.3 Strategische aspecten als gevolg van de invoering van de MiFID...103

8.4 Aanbevelingen...106

9. Discussie...107

Literatuur...111

Bijlage I De Richtlijn: Markets in Financial Services Directive...115

Bijlage II Definitielijst...166

Bijlage III 5-3-1 methode kansen&bedreigingen...170

Bijlage IV 5-3-1 methode sterkten&zwakten...174

vi

De visie van KPMG in Nederland is als volgt gedefinieerd:

“KPMG wil toonaangevend zijn in de markten waarin zij actief is en worden erkend als marktleider in de professionele dienstverlening op het gebied van Audit, Tax en Advisory.

KPMG streeft naar de beste reputatie in haar branche”.

De diensten die KPMG wereldwijd levert, zijn te onderscheiden naar drie functies; audit diensten, tax diensten en advisory diensten.

 De audit diensten bestaan uit audit en aan audit gerelateerde diensten aan beursgenoteerde, internationale klanten en aan het MKB.

 Tax diensten zijn gericht op de fiscale aspecten waar organisaties mee te maken hebben.

Deze dienst voorziet in belasting advies.

 Advisory levert advies diensten aan grote (inter)nationale organisaties, not-for-profit organisaties en (semi-) publieke instituten.

In Nederland worden alle diensten, Audit, Tax en Advisory, aangeboden.

1.3 KPMG Nederland

In Nederland heeft KPMG negentien kantoren en heeft ruim drieduizend medewerkers in dienst. Het hoofdkantoor bevindt zich in Amstelveen en brengt, naast andere units, de unit Information Risk Management (IRM) onder. De totale omzet in Nederland in het financiële jaar 2004-2005 was 600,3 miljoen euro.

Naast een functionele indeling onderscheidt KPMG ook verschillende industrieën. Deze zijn:

Financial Services (FS); Information, Communications & Entertainment (ICE); Industrial markets (IM) en Infrastructure , Government & Healthcare (IG&H).

In figuur 1.1 is het organogram van KPMG Nederland weergegeven.

2

Figuur 1.1 Organogram KPMG Nederland (KPMG, 2006)

1.4 KPMG Information Risk Management

Information Risk Management (IRM) valt onder de advisory diensten die zijn verdeeld in Risk Advisory Services en Financial Advisory Services. De eerste richt zich met name op risico management, organisatie, omzet en performance verbeteringen, maar ook op financiële administratieve diensten en kostprijs assesments. Hierbij horen de units Business Advisory Services (BAS), Information Risk Management (IRM) en Management Services. Financial Advisory Services richt zich op diensten die een rol spelen bij het advies in fusies en overnames.

De dienstverlening van IRM omvat de beoordeling van de kwaliteit van ICT alsmede advisering op het gebied van ICT. De opdrachten kenmerken zich door een grote diversiteit in

dienstverlening zoals het ondersteunen bij of beoordelen van ICT strategie en systemen, ICT outsourcingsvraagstukken, pakketimplementaties, compliance en governance vraagstukken, professionalisering van de ICT-functie, informatiebeveiliging en beveiligingscertificering, Identity and Acces Management, het opstellen van continuïteitsplannen en onderzoek naar internettoepassingen.

IRM is onderdeel van de internationale IRM-praktijk. In Nederland zijn in totaal ruim tweehonderd medewerkers werkzaam bij IRM.

1.5 KPMG Information Risk Management – Financial Services

Dit afstudeeronderzoek heeft plaatsgevonden bij KPMG Information Risk Management (IRM), Financial Services (FS).

Fiancial Services richt zich op financiële instellingen, waaronder:

 Banken

 Verzekeringsmaatschappijen

 Pensioenfondsen

 Beleggingsinstellingen

 Vastgoed

 Leasing

Eén van de aangeboden diensten vanuit IRM FS is advisering met betrekking tot compliance.

1.6 Compliance

Voor de term compliance bestaan veel verschillende definities, enkele daarvan zijn:

 Compliance is het voldoen aan (interne en) externe regelgeving. Het is een situatie waarin een organisatie volledig aan de vereisten van wetten, regels en richtlijnen voldoet².

 Compliance is het naleven van gedragsregels binnen een onderneming, bijvoorbeeld met betrekking tot de effectenhandel³.

 Compliance is het handelen van een onderneming volgens bepaalde geaccepteerde standaarden⁴.

2 www.uri.edu/affirmative_action/definitions.html

3 www.lening.nu/lening_woordenboek-c.html

4 Wordnet.princeton.edu/perl/webwn

4

 Compliance refereert naar systemen of departementen van organisaties en publieke agentschappen om te waarborgen dat medewerkers zich bewust zijn van en stappen ondernemen om compliant te zijn met relevante wet- en regelgeving⁵.

 Compliance refereert naar de condities waarin een wettelijke entiteit handelt volgens de regelgeving betreffende die entiteit⁶.

 Compliance is conformiteit met de wet- en regelgeving⁷.

 Compliance refereert naar de mogelijkheid om conformiteit aan organisatie beleid, plannen, procedures, wet- en regelgeving en contracten te waarborgen⁸.

In het kader van het onderwerp van dit afstudeeronderzoek is voor compliance de volgende definitie gehanteerd:

Compliance is gericht op het onderzoek naar en het bevorderen van de naleving door de onderneming van de regels die verband houden met de integriteit van een beleggingsactiviteit.

Dit betreft zowel deze die voortvloeien uit het beleid van de onderneming, als regels die vervat zijn in het statuut van de beleggingsonderneming als mede andere wettelijke en reglementaire bepalingen die op de financiële sector van toepassing zijn⁹.

De wetgever stelt deze regels op. De toezichthouders, zoals de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en De Nederlandse Bank (DNB), gaan na of organisaties zich daadwerkelijk aan deze regels houden.

In 2005 zijn na jaren van voorbereiding, essentiële wetten en regels operationeel geworden:

International Financial Reporting Standards (IFRS), Sarbanes-Oxley (SOx), Tabaksblat, toezicht van Autoriteit Financiële Markten (AFM) op jaarrekeningen en accountants, Wet financiële dienstverlening (Wfd) en Basel II.

De financiële instellingen maken mede onder invloed van Tabaksblat en SOx een enorme slag met het in kaart brengen en analyseren van zowel de risico’s verbonden aan de ondernemingsactiviteiten als de daaraan gerelateerde processen en beheersmaatregelen.

5 En.wikipedia.org/wiki/compliance_(regulation)

6 www.epa.gov

7 www3.gov.ab.ca/env/air/info/definitions.html

8 www1.wfubmc.edu/audit/Terms.htm

De ervaringen roepen een wisselend beeld op. Een veelgehoorde klacht is, dat nu de wet- en regelgeving de business bepalen (en beperken), terwijl het toch andersom zou moeten zijn.

Financiële instellingen zijn, onder invloed van de regelgeving en toezichthouders, nu vooral bezig hun risico’s te beheersen. Veel minder aandacht gaat nog uit naar het zoeken en aangaan van nieuwe business activiteiten en de daarbij horende risico’s, iets wat tot de kernactiviteiten behoort en waar de markt ook bij gebaat is.

Een onderdeel van compliance is een nieuwe Europese richtlijn, de Markets in Financial Instruments Directive (MiFID).

1.7 Nieuwe EU richtlijn; de MiFID

Eén van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving binnen Europa is de Markets in Financial Services Instruments Directive (MiFID). De MiFID is een Europese richtlijn die beoogt invulling te geven aan gedragsregels voor effecteninstellingen en zorgt voor een regelgevend kader voor beurzen en beleggingsinstellingen.

Overheids- en marktpartijen beschouwen de introductie van de MiFID als één van de laatste stappen in de richting van vrij verkeer van kapitaal binnen de Europese Unie.

MiFID verstevigt de mogelijkheden voor banken en effecteninstellingen om hun diensten in andere EU lidstaten aan te bieden op basis van hun “home country licence” (single EU passport).

Afzonderlijke lidstaten mogen geen aanvullende verplichtingen opleggen die verband houden met de MiFID.

De MiFID is in Nederland via de Wet op het financieel toezicht (Wft) per 1 januari 2008 van toepassing.

1.8 Opbouw van de scriptie

Het verloop van het onderzoek komt uitgebreid aan bod in het hoofdstuk Onderzoek. Hier wordt echter globaal de opbouw van de scriptie toegelicht.

In eerste instantie komt de aanleiding van het onderzoek en de probleemstelling aan bod in hoofdstuk twee. In hoofdstuk drie, vier en vijf wordt de richtlijn, de MiFID, toegelicht en wordt ingegaan op de vormen van de business die kunnen worden aangenomen en de gevolgen die dit meebrengt voor de interne processen.

Vervolgens wordt in hoofdstuk zes theorie geïntroduceerd op basis waarvan een interne en externe analyse plaatsvindt en wordt op basis hiervan een model opgesteld in hoofdstuk zeven 6

die de basis vormt voor bepaalde (strategische) keuzen als gevolg van de MiFID. In hoofdstuk acht worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan. Tenslotte worden in hoofdstuk negen het onderzoek en de resultaten ter discussie gesteld.

2. Het onderzoek

2.1 Inleiding

In dit hoofdstuk wordt toegelicht wat de aanleiding is tot het uitvoeren van dit onderzoek.

Er wordt een managementdoelstelling herkend van waaruit de formulering van een probleemstelling wordt gerealiseerd.

Daarnaast worden aan het onderzoek een aantal randvoorwaarden gesteld waaraan het uit te voeren onderzoek moet voldoen.

2.2 Aanleiding onderzoek

De MiFID is een centraal element van het Financial Services Action Plan (FSAP)¹⁰ van de Europese Unie. Het vervangt de huidige Investment Services Directive (ISD) die in 1993 is aangenomen. De ISD is de huidige Europese wet- en regelgeving betreffende financiële markten in Europa.

De MiFID zet een regeling uiteen voor alle beleggingsdiensten en financiële markten in Europa.

De doelen van de richtlijn en de grootste veranderingen die de invoering van de richtlijn met zich meebrengt, zijn de volgende:

 Het harmoniseren van Financial Services binnen de Europese Gemeenschap en het generen van markt ontwikkelingen

 Het over de grens (binnen de EU) handelen op basis van home country autorisatie (dus rapportage aan “thuisland”)

 Het verbeteren van de investeerderbescherming en het genereren van een grotere markttransparantie

Door de integratie van de EU kapitaalmarkten hebben klanten in de Europese Unie een grotere keuze aan beleggingsdiensten. Zij kunnen zo kiezen voor de dienstverlener die de beste kwaliteit levert tegen de laagste prijs. Organisaties worden zo blootgesteld aan een grotere concurrentie en dit zal hen forceren een goede kwaliteit te leveren.

10 Het FSAP is in 1999 door de EU opgesteld om te komen tot één Europese markt voor financiële dienstverlening, Actualiteiten Regelgeving Financiële Sector 2006

8

De inwerkingtreding staat gepland voor januari 2008. Echter, de technische implementatiedetails zijn tot dusver niet ingevuld. Organisaties die onder deze richtlijn vallen en met deze richtlijn te maken krijgen weten nog niet direct wat de definitieve gevolgen zijn;

wel is bekend dat veel spektakel bestaat rondom deze richtlijn en dat marktspelers reeds nu dienen te starten met projecten rondom de MiFID vanwege de grote impact op strategievorming en de processen en de IT. Rondom de opstelling en invoering van deze richtlijn bestaat hierdoor grote onzekerheid; dit is weergegeven in figuur 2.1 hieronder.

Figuur 2.1 Quotes rondom MiFID (KPMG advisory, 2005)

De invoering van de MiFID en het compliant zijn met de MiFID brengt grote organisatorische en procesmatige gevolgen met zich mee die tevens grote gevolgen hebben op de ondersteunende informatievoorziening van de organisatie. MiFID wordt een belangrijk onderdeel van het totale compliance arrangement framework¹¹ van een organisatie. Dit compliance arrangements framework is weergegeven in figuur 2.2 op de volgende pagina. De C die hierin centraal is geplaatst, staat voor compliance, het voldoen aan geldende wet- en regelgeving.

Figuur 2.2 compliance arrangements framework (KPMG 2005)

Met het oog op de onzekerheid rondom de MiFID voor cliënten van KPMG en omdat het voor KPMG zowel commercieel als intellectueel zeer interessant is, is KPMG een MiFID project gestart. Dit ten einde adequaat en met name tijdig en proactief in te kunnen spelen op de behoefte van Financial Services (FS) klanten aan advisering en ondersteuning in hun voorbereiding op en implementatie van de MiFID.

2.3 Probleemstelling

2.3.1 Inleiding

Een onderzoek kent een probleemstelling. De probleemstelling bestaat uit een doelstelling waarin vastgelegd wordt voor wie het onderzoek wordt gedaan, welke resultaten voor hen opgeleverd worden en waarom dat voor hen van belang is. De vraagstelling formuleert de hoofdvraag die bij die doelstelling aansluit en die moet worden beantwoord middels uitwerking van de bijbehorende deelvragen. Tenslotte geven de randvoorwaarden de beperkingen aan waaraan onderzoeksresultaten en methoden onderhevig zijn (de Leeuw, 10

2001). De afzonderlijke onderdelen waaruit de probleemstelling bestaat, worden hieronder verder uitgewerkt.

2.3.2 Doelstelling

Vanuit de organisatie waar het onderzoek heeft plaatsgevonden (KPMG IRM FS) wordt in hoofdlijnen aangestuurd op het onderwerp voor het onderzoek. Het is duidelijk dat onzekerheden en onduidelijkheden rondom de MiFID bestaan. Dit is weergegeven in figuur 2.3 hieronder in het probleemkluwen dat herkend wordt door de onderzoeker.

Figuur 2.3 Probleemkluwen

Om hun klanten goed te ondersteunen, streeft KPMG na continu op de hoogte te zijn van de ontwikkelingen rondom de MiFID.

De managementdoelstelling vanuit KPMG IRM FS is als volgt:

Ten einde de managementdoelstelling door te vertalen naar een onderzoeksdoelstelling moeten een aantal slagen worden gemaakt. De gevolgen van de invoering van de MiFID moeten nader worden gespecificeerd. Bovendien moet afgebakend worden voor welke FS klanten het onderzoek wordt uitgevoerd.

Het onderzoeken van de gevolgen van de invoering van de Markets in Financial Instruments Directive (MiFID) ten einde financial services (FS) klanten adequaat en proactief te kunnen voorzien van advisering en ondersteuning in hun voorbereiding op en implementatie van de MiFID.

De gevolgen van de MiFID waar dit onderzoek zich op richt, zijn de ontwikkelingen op de markt en de mogelijke strategische gevolgen daarvan voor financiële instellingen en dan hoofdzakelijk banken.

Dit onderwerp roept de meeste en de grootste vraagtekens op bij KPMG en hun FS klanten (banken) en hier gaat de interesse van de onderzoeker naar uit.

Dit vertalende naar de onderzoeksdoelstelling van dit onderzoek levert de volgende doelstelling op:

2.3.4 Vraagstelling

Om het doel van dit onderzoek te bereiken moet antwoord worden gegeven op de volgende vraagstelling:

2.3.5 Deelvragen

Het beantwoorden van de hoofdvraag wordt gedaan door verschillende deelvragen uit te werken.

Deze deelvragen zijn de volgende:

Diagnose

1 Wat is de MiFID?

2 Waarom wordt de MiFID in de EU doorgevoerd?

3 Op wie is de MiFID van toepassing?

Deze vragen maken de inhoudelijke aspecten van de MiFID inzichtelijk. Hierbij komt naar voren wat nu eigenlijk de veranderingen zijn met de huidige wet- en regelgeving voor financiële instellingen. Op deze manier wordt bereikt dat organisaties die per januari 2008

Het inzicht verschaffen in de ontwikkelingen op de markt en de strategische aspecten als gevolg van de invoering van de Markets in Financial Instruments Directive (MiFID) voor banken in Nederland die onder de MiFID vallen.

Welke ontwikkelingen in de markt van financiële organisaties en welke strategische aspecten kunnen verwacht worden als gevolg van de invoering van de MiFID voor banken in Nederland die onder de MiFID vallen?

12

compliant moeten zijn met de MiFID inzicht krijgen in deze richtlijn ten opzichte van bestaande wetgeving.

Als banken vanaf januari 2008 compliant willen zijn met de MiFID, stelt deze richtlijn dat voor een bepaalde gedefinieerde vorm van opereren moet worden gekozen; nog steeds via de beurs in de vorm van twee handelsplatformen. Aan elk te kiezen vorm zitten bepaalde voorwaarden vast waaraan de organisatie moet voldoen. Hieruit kunnen dan de volgende deelvragen gegenereerd worden:

Diagnose

4 Welke keuzen met betrekking tot een strategische vorm hebben banken in Nederland als gevolg van de invoering van de MiFID en welke aspecten spelen een rol bij die keuze?

5 Welke gevolgen heeft de invoering van de richtlijn voor de operationele, interne processen van banken?

6 Welke gevolgen heeft de invoering van de richtlijn voor de externe omgeving van banken?

Deze deelvragen maken inzichtelijk wat de mogelijke veranderingen zijn voor de business van banken die straks onder de MiFID gaan vallen.

Door de beantwoording op deze deelvragen worden mogelijke veranderingen in de operationele, interne processen in kaart gebracht. Daarnaast worden de kansen en bedreigingen in kaart gebracht die de invoering van de MiFID voor banken in Nederland met zich brengt.

Ontwerp

7 Wat zijn mogelijke strategieën voor banken die inspelen op zowel de interne ontwikkelingen als de externe ontwikkelingen als gevolg van de invoering van de MiFID voor banken?

Deze deelvraag vormt een basis voor een raamwerk waarin de mogelijke ontwikkelingen op de markt als gevolg van de invoering van de MiFID en de mogelijkheden om de business te ontwikkelen gecombineerd zullen worden. Op deze manier wordt inzicht verschaft in de mogelijkheden voor de ontwikkeling van de business voor banken die onder de MiFID vallen.

2.3.6 Definities

Markt

Onder de markt wordt hier verstaan de markt voor financiële instellingen die op welke wijze dan ook bepaalde beleggingsactiviteiten (met bepaalde producten) ondernemen binnen de Europese Unie.

Banken

Banken zijn voor dit onderzoek financiële instellingen die geld beheren van personen of bedrijven die dat aan de bank uitlenen. De bank belegt dit geld weer in leningen aan bedrijven, of in hypotheken. Aan de personen die geld inleggen in een bank, keert de bank rente uit¹².

Strategie

Strategie is de richting en het bereik van een organisatie bekeken over de lange termijn. Deze strategie maakt het mogelijk voordelen voor de organisatie te behalen door de configuratie van resources in een veranderende omgeving met als de doel tegemoet te komen aan de wensen van de stakeholders (Porter, 2005). Onder strategische aspecten in de doelstelling worden dan aspecten bedoeld rondom de richting en het bereik van de organisatie over de lange termijn.

2.3.7 Randvoorwaarden

Het onderzoek is binnen de volgende randvoorwaarden uitgevoerd:

 De beschikbare onderzoekstijd beslaat zes maanden.

 Het onderzoek beslaat alleen de diagnose en ontwerp fase.

 Het onderzoek richt zich alleen op banken in Nederland die onder de MiFID vallen en niet op alle financiële instellingen die onder de MiFID vallen.

 Het onderzoek richt zich hoofdzakelijk op een strategisch vlak en niet in detail op de operationele processen.

12 Nl.wikipedia.org/wiki/Bank (financiële instelling)

14

2.4 Methodologie

2.4.1 Typering van het onderzoek

In de vorige paragraaf is aan bod gekomen welke onzekerheden de opdrachtgever, KPMG, ervaart en welke vragen er spelen. Deze vragen zijn doorvertaald naar een bij het onderzoek centraal staande probleemstelling. In het volgende wordt vastgesteld om wat voor type onderzoek het hier gaat.

De Leeuw (1996) onderscheidt twee verschillende typen onderzoek; De klassieke variant en de ontwerpvariant. In de klassieke variant is de probleemstelling het antwoord op de vragen die de onderzoeker wil weten, voor wie, waarom en welke randvoorwaarden daarbij van kracht zijn.

De ontwerpvariant gaat uit van de vragen over wat de onderzoeker wil maken, voor wie, aan welke eisen het moet voldoen en welke beperkingen er gelden.

In de probleemomschrijving vanuit KPMG komt naar voren dat onduidelijkheid heerst en veel vragen bestaan omtrent de MiFID. Daarnaast komt naar voren dat het voor KPMG noodzakelijk is inzicht te krijgen in de gevolgen van de MiFID ten einde adequaat en met name tijdig en proactief in te kunnen spelen op de behoefte van FS-klanten aan advisering en ondersteuning in hun voorbereiding op en implementatie van de MiFID.

Hieruit kan geconcludeerd worden dat in eerste instantie de opdrachtgever iets wil weten en sprake is van de klassieke variant.

De opdrachtgever wil inzicht krijgen in bepaalde aspecten ten einde tijdig en proactief in te kunnen spelen op de behoefte van FS klanten. Er bestaat dus behoefte aan een middel om hier op in te spelen. Het onderzoek neemt hier de vorm van de ontwerpvariant.

De Leeuw noemt deze variant ook wel probleemoplossend omdat het ontwerp een oplossing is voor het managementprobleem.

Voordat echter begonnen kan worden met het ontwerpen moet de onderzoeker iets weten, namelijk wat precies gemaakt moet worden. Aan het ontwerp gaat daarom een diagnostisch vooronderzoek vooraf.

De Leeuw onderscheidt voor elk van de onderzoeksfasen afzonderlijke probleemstellingen.

De diagnosefase start met een diagnostische probleemstelling en eindigt met een heldere managementvraag die vertaald wordt naar de hoofdprobleemstelling.

Omdat in dit onderzoek geen onderscheid bestaat tussen de twee fasen, diagnose en ontwerp (reeds in de diagnosefase kunnen oplossingen naar voren komen die het ontwerp bepalen), wordt in dit onderzoek gekozen voor één generieke probleemstelling die zowel betrekking heeft op de diagnosefase als op de ontwerpfase.

Bij de vertaling van de probleemstelling naar de deelvragen wordt echter wel onderscheid gemaakt in diagnostische en ontwerpvragen.

2.4.2 Opzet van het onderzoek

De opzet van het onderzoek komt voort uit de deelvragen.

In eerste instantie komt in de diagnose fase de MiFID aan bod.

Eerst moet de inhoud van de richtlijn duidelijk zijn zodat de gevolgen voor de markt ten gevolge van de invoering van de MiFID inzichtelijk kunnen worden gemaakt.

Nadat de MiFID inhoudelijk is behandeld, wordt een analyse gemaakt van de keuzen met betrekking tot de strategische vorm die banken kunnen aannemen onder de MiFID en welke gevolgen dit op de operationele interne processen heeft. Banken hoeven niet per se een keuze te maken; zij kunnen op de huidige manier blijven opereren. Omdat dit onderzoek zich richt op de strategische aspecten die banken kunnen verwachten onder invoering van de MiFID wordt een analyse van de mogelijkheden die banken krijgen ten aanzien van hun business hier gemaakt.

Daarna worden de externe kansen en bedreigingen die de invoering van de MiFID voor de markt met zich meebrengt in kaart gebracht en gekoppeld aan de interne sterkten en zwakten van verschillende typen banken. Deze twee stappen kunnen als de diagnose fase van het onderzoek worden herkend.

Vervolgens komt de ontwerpfase aan bod waarin aan de hand van de diagnose fase een model wordt opgesteld. Dit model maakt de mogelijke ontwikkelingen die een business kan doormaken als gevolg van de invoering van de MiFID inzichtelijk. Op basis van dit model wordt vervolgens bepaald op welke wijze banken een mogelijk concurrentievoordeel kunnen behalen door het kiezen van een bepaalde business strategie. Tenslotte worden conclusies en aanbevelingen gedaan en worden het onderzoek en de resultaten ter discussie gesteld.

16

De opbouw van het onderzoek en dus de opbouw van de scriptie wordt schematische weergegeven in figuur 2.4 hieronder.

3. De Markets in Financial Instruments Directive

3.1 Inleiding

In dit hoofdstuk komen de hoofdpunten van de MiFID aan bod; wat, waarom en op wie is de MiFID van toepassing. Met de beschrijving van deze hoofdpunten wordt antwoord gegeven op de eerste drie deelvragen. Deze zijn:

1 Wat is de MiFID?

2 Waarom wordt de MiFID in de EU doorgevoerd?

3 Op wie is de MiFID van toepassing?

3.2 De Richtlijn

MiFID staat voor Markets in Financial Instruments Directive – of Directive 2004/39/EC.

Deze richtlijn vervangt de Investment Services Directive (ISD) die in 1993 is aangenomen.

De nieuwe richtlijn is unaniem overeengekomen door de lidstaten van de Europese Unie en een grote meerderheid van het Europese Parlement. De MiFID is een centraal element van het Financial Services Action Plan (FSAP) van de Europese Commissie¹³.

Deze richtlijn is een zeer vergaande vorm van Europese regelgeving; het zet een inzichtelijk regiem uiteen dat alle beleggingsdiensten en financiële markten in Europa betreft. De richtlijn bevat aspecten die de organisatie en het functioneren van beleggingsinstanties zal veranderen en verbeteren. Daarnaast wordt het door de invoering van de richtlijn makkelijker binnen Europa te opereren en zo wordt integratie van de EU kapitaalmarkten bevorderd. Economen bevestigen dat dit de economie van Europa versterkt¹⁴. Daarnaast voorziet de richtlijn in een strengere bescherming van de belegger. Dit wordt gewaarborgd door een duidelijke set van regels die de relatie tussen de klant en zijn beleggingsinstantie beheerst.

De MiFID wordt ook wel de zogenaamde Lamfalussy Directive genoemd. Dit betekent dat het proces van de invoering van de MiFID voortkomt uit een regelgeving die bekend staat als het Lamfalussy Process. Aan deze benadering ligt ten grondslag dat alle richtlijnen opgesplitst worden in 2 levels. De level 1 richtlijn voorziet in de basis principes van de regelgeving en wordt vastgesteld in overleg met het Europese Parlement en de Raad.

13 Het FSAP is in 1999 door de EU opgesteld om te komen tot één Europese markt voor financiële dienstverlening, Actualiteiten Regelgeving Financiële Sector 2006

14 EUROPA-Rapid-communiques de presse, http://europa.eu.int/rapid/pressReleaseAction.do?

reference=Memo/06

18

Level 2 bevat de zogenaamde technische implementatie details. Het voordeel van deze opsplitsing is dat het Parlement en de Raad zich kunnen focussen op de politieke hoofdzaken en besluiten. De technische implementatiedetails worden later pas ingevuld door de Commissie. Deze flexibiliteit maakt het mogelijk door- en invoering van wet- en regelgeving sneller en frequenter te laten verlopen zodat dit de technologische ontwikkelingen en ontwikkelingen op de markt kan bijhouden. De kern van het Lamfalussy Process is schematisch weergegeven in de tabel in figuur 3.1 hieronder.

Level 1 Traditionele besluitvorming van de EU.

Richtlijnen en verordeningen die worden voorgesteld door de Europese Commissie en dan worden overlegd door het Europese Parlement en de Council Deze richtlijnen en verordeningen bevatten framework principles.

Level 2 Technische implementatie details die de level 1 principes operationeel maken.

Deze details veranderen de level 1 principes niet; deze details voorzien in de technische details die nodig zijn om de principes operationeel te maken

Level 3 Om een coherente implementatie en uniforme applicatie van de EU regelgeving in de lidstaten te waarborgen, kan het CESR (Committee of European Securities Regulations) niet—bindende richtlijnen doorvoeren.

Level 4 Dit niveau refereert aan de beheersing van de juiste nationale vertaling van de regelgeving door de Commissie.

Figuur 3.1 Het Lamfalsussy Process is gebaseerd rondom een “4 level” benadering

De MiFID heeft in april 2004 level 1 bereikt. Momenteel zijn de level 2 drafts in omloop die de implementatie details bevatten. De verwachting is dat de measures in de zomer van 2006 definitief worden aangenomen door het Parlement.

De tijdslijn die het implementatietraject van de MiFID weergeeft, is weergegeven in figuur 3.2 op de volgende pagina

Figuur 3.2 De tijdslijn van het implementatietraject van de MiFID (KPMG advisory, 2005)

Het is belangrijk dat de MiFID consistent wordt toegepast en uitgevoerd. Dit zal van de Europese toezichthoudende organen eisen dat zij nauw gaan samen werken. Dit is ook het doel van de level 3; het bevorderen van de convergentie van toezichthoudende activiteiten in Europa.

3.3 De bepalingen van de level 1 Richtlijn

De voornaamste bepalingen van de level 1 richtlijn zijn de volgende:

 Met de level 1 richtlijn wordt de zogenaamde “concentration rule” uit de ISD afgeschaft.

Dit houdt in dat lidstaten niet langer van beleggingsinstanties kunnen eisen hun orders alleen langs de beurs te laten lopen. Hierdoor zullen in veel lidstaten, beurzen bloot komen te staan aan competitie van multilateral trading facilities (MTFs) (dit zijn grote non-exchange handelsplatformen) en systematic internalisers (SI) (banken of investeringsorganisaties die systematisch klantorders intern voor hun eigen rekening afhandelen). MTF en SI dienen hetzelfde om te gaan met pre- en posttransparantie vereisten als de beurzen (in hoofdstuk 4 worden deze organisatievormen nader toegelicht). Hierdoor wordt gewaarborgd dat speelruimte ontstaat tussen de beurzen en hun nieuwe concurrenten. Bovendien is zo volledige informatie beschikbaar over handelsactiviteiten op de markt.

20

 De level 1 richtlijn houdt bovendien het “single passport”, dat voor het eerst geïntroduceerd is in de ISD, voor beleggingsinstanties in stand.

Het single passport maakt het mogelijk voor investeringsorganisaties over hun grenzen binnen de EU hun activiteiten uit te voeren op basis van een vergunning. Het gastland is niet bevoegd om daar beperkingen aan op te leggen. Het idee van deze wederzijdse erkenning is dat stimulatie wordt gecreëerd voor wetgeving die een norm creëert voor universeel investeren binnen de gehele EU.

 Daarnaast breidt de level 1 richtlijn de lijst met diensten en financiële instrumenten die gedekt worden, uit. Doel hiervan is de diensten en financiële instrumenten consistent te maken met de nieuwe realiteiten op de markt.

Een voorbeeld hiervan is beleggingsadvies dat hierin voor het eerst wordt gedekt. Dit komt voort uit de trend dat steeds meer kleine, particuliere klanten willen investeren en advies zoeken van hun bank of hun effectenhandelaar.

De MiFID maakt het voor beleggingsinstanties mogelijk om diensten binnen de EU te leveren op basis van één autoriteit, vanuit hun “thuisfront”. Op hetzelfde moment worden beschermingsregels voor beleggers aangescherpt en geharmoniseerd tot een hoog niveau.

Hiermee wordt beoogd dat beleggers zich veilig voelen wanneer zij van de diensten van beleggingsinstanties gebruik maken, ongeacht waar deze instantie binnen de EU gevestigd is.

Het waarborgen van het vertrouwen voor de belegger wordt binnen de MiFID gezien als een essentieel punt voor het stimuleren van het, binnen Europa, grensoverschrijdend handelen.

3.4 De level 2 Measures

De Commissie kan slechts level 2 details voorstellen op die gebieden waar de level 1 richtlijn daar ruimte voor biedt. Met andere woorden; die gebieden waar afgeleide aspecten moeten worden toegelicht. De level 1 richtlijn bestaat uit ruim 73 provisies, de voornaamste zijn:

 Het doorvoeren van uitvoeringsvereisten voor organisaties. Hier wordt bedoeld het verdelen van de klanten in verschillende categorieën, hun verplichtingen richting verschillende categorieën van klanten, hun verplichtingen om te verifiëren of hun producten of diensten geschikt en toepasselijk zijn voor hun klanten en hun verplichting om “optimale orderuitvoering” voor hun klanten te verwerven.

 Organisatorische inrichtingsvereisten voor organisaties en markten. Met andere woorden;

MiFID stelt eisen ten aanzien van compliance, risico management en interne audit

functies die onafhankelijk opereren, identificatie en management van belangenverstrengeling en het limiteren van outsourcing (met name aan derden).

 Het rapporteren van transacties van koop en verkoop transacties van alle financiële instrumenten naar relevante autoriteiten.

 Transparantie eisen ten aanzien van de handel in aandelen. Bij transparantie gaat het om pre- en posttransparantie voor gereglementeerde markten, MTF en SI ten behoeve van het creëren van speelruimte tussen de markten, MTF en de SI voor het verhandelen van de meeste aandelen (liquide middelen).

De level 2 details worden in twee vormen gepresenteerd. Ten eerste in de vorm van een verordening. Een verordening heeft direct effect op de afzonderlijke lidstaten en hoeft niet doorvertaald te worden naar de nationale wet. De verordening van de MiFID omvat de hoofdzaken die te maken hebben met de transparantie en het functioneren van de markten.

Daarnaast komt de richtlijn voor die tot doel heeft lidstaten te ondersteunen in hun doorvertaling van de richtlijn naar vereisten voor hun markten ten einde coherentie te waarborgen met hun nationale wet. In Nederland wordt deze richtlijn doorvertaald naar de Wet op het financieel toezicht (Wft), die in 2006 wordt ingevoerd. De wet integreert huidige toezichtwetten op het terrein van onder andere verzekeringsbedrijf, kredietwezen, effectenverkeer en beleggingsinstellingen¹⁵.

Lidstaten zijn niet bevoegd aanvullende (nationale) regels aan de richtlijn toe te voegen.

3.5 De noodzaak van de MiFID

De MiFID wordt in Europa doorgevoerd omdat de ISD inmiddels verouderd is, op veel gebieden niet goed werkt en aan vervanging toe is¹⁶. De ISD vormt niet langer een doeltreffend kader om in de EU grensoverschrijdende beleggingsactiviteiten te verrichten.

Daarnaast ontbreken in de ISD duidelijke basisregels voor de werking van de handelsinfrastructuur (gereglementeerde markten en andere handelsplatformen). De ISD heeft een aantal tekortkomingen waardoor de voornaamste doelstelling, het bevorderen van één financiële markt binnen de EU niet wordt bereikt. In de MiFID wordt getracht deze tekortkomingen weg te nemen.

De grenzen die ten grondslag aan cross-border handelen, liggen moeten geëlimineerd worden en nieuwe, frisse competitie in de Europese beleggingsdiensten industrie moet gegenereerd

15 KPMG, Actualiteiten Regelgeving Financiële Sector

16 EUROPA-Rapid-communiques de presse, http://europa.eu.int/rapid/pressReleaseAction.do?

reference=Memo/06

22

worden. Bovendien moet beleggerprotectie verbeterd worden om nieuwe investeerders naar de EU kapitaalmarkten te trekken.

De MiFID is goed nieuws voor particuliere en zakelijke cliënten. Zij hebben een grotere keus in beleggingsdiensten. Dit maakt het mogelijk voor hen om die diensten te vinden die van de hoogste kwaliteit zijn tegen een relatief goedkope prijs.

Organisaties zijn onderhevig aan een hogere mate van competitie die organisaties dwingt meer aan de eisen van hun cliënten tegemoet te komen en een betere dienst te leveren.

Consumenten hebben een zelfde mate van bescherming of ze nou een nationale dienstverlener kiezen of een buitenlandse. Bovendien zal het niveau van protectie erg hoog zijn; in de draft measures zijn een aantal veiligheidseisen verwerkt ten behoeve van het beschermen van de consument. Het komt neer op het feit dat het de taak van de organisatie is te allen tijde de belangen van de klanten voorop te stellen. Onderwerpen die hier een grote rol spelen zijn belangenverstrengeling en de verificatie of een product of dienst geschikt en toepasselijk is voor een bepaalde klant.

De MiFID verzekert klanten van een nog grotere bescherming dan in de huidige situatie het geval is.

3.6 Overall effecten van de MiFID

De MiFID is verantwoordelijk voor een aanzienlijke vervaging van de grenzen voor aandelenhandel binnen de EU en internationale condities van investeringsorganisaties. De MiFID beoogt een eind te maken aan de monopoliepositie die bepaalde beurzen hebben op de handel van aandelen, obligaties, opties, warrants en futures. Op deze manier worden nieuwe mogelijkheden geboden voor organisaties, markten en ook zeker klanten. De mate waarin deze doelstelling wordt gerealiseerd is afhankelijk van van de wijze waarop organisaties zich voorbereiden op de mogelijkheden die de MiFID met zich meebrengt en deze te benutten.

Als zij voorbereid zijn, kan een aanzienlijke toename van competitie plaatsvinden op de beurzen, tussen de beurzen en andere handelsplatformen. Daarnaast kan een sterkere Europese handel tot stand komen en een aanzienlijke afname van de kosten van kapitaal.

De mate van competitie tussen de beleggingsinstanties zal organisaties dwingen meer efficiënt en productief te werk te gaan, zodat beter kan worden omgesprongen met de toenemende globale concurrentie.

3.7 Scope van de MiFID

De MiFID zal direct effect hebben op die organisaties die binnen het bereik van de MiFID vallen. Het bereik van de MiFID is nog enigszins onzeker gezien de afronding van de level 2 measures die momenteel plaatsvindt. Met name op een aantal belangrijke punten zoals beleggingsadvies en commodity derivativen hangt het nog af van de afrondingsfase van de details.

De scope van de MiFID betreft in ieder geval de organisaties die momenteel vallen onder de ISD, aangevuld met nog een aantal andere organisaties. Dit zijn achtereenvolgens:

 Investeringsbanken

 Portfolio managers

 Aandelenhandelaren

 Corporatieve financiële organisaties (bijvoorbeeld verzekeringsmaatschappijen)

 Veel optie organisaties

 Sommige commodity bedrijven

De typen organisaties die worden beïnvloed door de MiFID en hun relatie met elkaar wordt weergegeven in figuur 3.4 hieronder.

Figuur 3.4 Typen organisaties die beïnvloed worden door MiFID en hun relatie met elkaar (KPMG, 2006)

24

Op bepaalde gebieden zal de positie voor organisaties binnen de MiFID minder helder zijn dan op andere gebieden. Bijvoorbeeld kleinere banken en building societies¹⁷ zullen moeten voldoen aan de MiFID voor sommige van hun activiteiten, maar niet voor andere.

Dit onderzoek richt zich op de banken waaronder de zakenbanken, de private banken en op de beleggingsfondsen.

17 Een building society is een financiële organisatie die bankachtige activiteiten uitvoert op het gebied

4. Vorm van de business

4.1 Inleiding

In dit hoofdstuk komt aan bod welke keuzen banken hebben met betrekking tot de vorm die zij kunnen aannemen onder de MiFID.

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vierde deelvraag: “Welke keuzen met betrekking tot een strategische vorm hebben banken in Nederland als gevolg van de invoering van de MiFID en welke aspecten spelen een rol bij die keuze?”

4.2. Keuzen; Multilateral Trading Facility, Systematic Internaliser, Gereglementeerde markt

Organisaties die vallen onder de MiFID moeten op 1 januari 2008 compliant zijn met één van de handelsvormen die worden onderkend. Deze drie vormen zijn achtereenvolgens de gereglementeerde markt, de multilateral trading facility (MTF) en de systematic internaliser (SI). Omdat deze scriptie zich richt op banken, maken de gereglementeerde markten geen onderdeel uit van de scope. De gereglementeerde markten betreffen namelijk de huidige beurzen, waaronder bijvoorbeeld Euronext.

Een verandering voortkomende uit de MiFID is dat derivatenbeurzen en commodity exchanges niet meer onder de gereglementeerde markten vallen.

Banken zullen moeten kiezen tussen de huidige manier van handelen (via de beurs) of een vorm van multilateral trading facility of systematic internaliser. Elke vorm heeft verschillende consequenties ten opzicht van de invulling van de processen ten einde compliant te zijn met de richtlijn.

4.3 Multilateral Trading Facility (MTF)

Een multilateral trading facility (MTF) is een handelsplatform waar juist niet op basis van aandelenbeursachtige wijze wordt gehandeld in aandelen. Het gaat bij een MTF om een multilateraal systeem dat wordt gedreven door een investeringsorganisatie of een markthandelaar. Die brengen meerdere verschillende derde partijen bijeen die interesse hebben in het kopen en verkopen van financiële instrumenten.

26

De MTF vormt een nieuwe categorie in de wet- en regelgeving van financiële markten. Deze categorie dekt, globaal gesproken, alle handelsplatformen die handel toestaan tussen participanten die geen gereglementeerde markt zijn.

MTF’s kunnen gedreven worden door beleggingsinstellingen. Autorisatie aan de beurs is nodig om deze activiteit voort te zetten.

De vorm van MTF wordt onder andere in het Verenigd Koninkrijk al erkend als een alternative trading system¹⁸.

4.4 Systematic Internaliser (SI)

Banken of beleggingsinstellingen die systematisch klantorders intern uitvoeren in plaats van klantorders via de beurs af te handelen, worden gekenmerkt als systematic internalisers (SI).

Dit uitvoeren van klant orders gebeurt op een frequente en systematische basis in een georganiseerde omgeving.

In de implementatiedetails van de richtlijn is een set van objectieve criteria opgenomen die de beschrijving van “georganiseerd, systematisch en frequent” duidelijk maakt.

Systematisch internaliseren is een serieuze business met een passende organisatiestructuur die de activiteiten ondersteunt. Een SI internaliseert klant orders op zo’n manier dat het op een markt lijkt. De vorm van SI maakt het voor beleggingsinstellingen, dus ook banken, mogelijk om één aandeel, bijvoorbeeld Vodafone, te onderhouden.

Een SI moet dan wel waarborgen dat op een continue basis koop- en verkoop quotes beschikbaar zijn op liquide middelen.

De vorm van systematisch internaliseren heeft veel weg van het “in-house matchen” dat al is toegestaan in met name Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. In-house matching betreft de situatie waarin een instelling de effectenorders van haar klanten niet aanbiedt aan de centrale markt, maar uitvoert tegen orders van andere klanten en/of tegen de eigen positie.¹⁹

18 Een alternative trading system (ATS) is een soort handelsplatform waar bepaalde orders bij elkaar worden gebracht en als het ware worden gekruist tegen een bepaalde prijs, of waar derden partijen anoniem kunnen handelen tegen een afgesproken prijs, Alternative Trading Systems, Jennifer Conrad, Kevin M. Johnson, Sunil Wahal, April 2001.

4.5 Wanneer welke vorm

Zoals in het voorgaande aan bod is gekomen, kunnen banken in Nederland per 1 januari 2008 volgens de Wft de vorm van een MTF, een SI of geen van deze vormen aannemen. Dit is echter niet een keuze die zomaar gemaakt wordt.

In de paragraaf waarin de vorm van SI uiteen is gezet, is naar voren gekomen dat systematische internalisatie niet een activiteit is die zo nu en dan op treedt. Het gaat hier om een volledige business activiteit. De keuze om voor de vorm van SI te gaan of een MTF zal gemaakt worden op commerciële basis. In principe is een SI of een MTF “worden” niet iets wat zomaar gebeurd. De keuze is het resultaat van een bewust, afgewogen besluit.

In Nederland komt in-house matching niet voor. In-house matching betreft, zoals eerder vermeld, de situatie waarin een instelling de effectenorders van haar klanten niet aanbiedt aan de centrale markt, maar uitvoert tegen orders van andere klanten en/of tegen de eigen positie.

Het systematisch internaliseren lijkt veel op in-house matching. Op grond daarvan kan gezegd worden dat banken die handelen op basis van in-house matching in aanmerking komen voor de vorm van SI omdat hun processen op bepaalde punten in overeenstemming zijn. Dit is voor banken in Nederland niet het geval. Willen banken in Nederland kiezen voor de vorm van SI dan betekent dit grote gevolgen voor de interne processen, de IT en de externe omgeving.

De vorm van MTF komt neer op een handelsplatform. Het gaat bij een MTF om meerdere partijen die bij elkaar worden gebracht op een niet frequente basis in een minder georganiseerde vorm dan bij een SI. Dit komt veelal overeen met de manier waarop banken in Nederland nu opereren. Het grote verschil is echter dat dit bij een MTF niet meer via de beurs gaat.

Wordt door een bank voor de vorm van een MTF gekozen dan betekent dit niet dat dit geen gevolgen heeft voor de interne processen, de IT, de externe omgeving en de business. De gevolgen zullen waarschijnlijk minder ingrijpend zijn dan wanneer voor de vorm van SI wordt gekozen, maar zullen daarom nog niet gering van aard zijn.

In de orde van grootte waarin banken in Nederland bestaan en opereren, bestaan grote verschillen. Een onderscheid wordt gemaakt tussen de zogenaamde grootbanken die commercieel en op grote schaal onder andere beleggingsdiensten aanbieden en de kleinere, 28

vaak private banken. Al deze banken vallen voor hun beleggingsactiviteiten onder de MiFID.

Zelfs banken die alleen voorzien in beleggingsadvies worden aan bepaalde, nieuwe regels gebonden.

Op grond van de manier waarop banken nu opereren en de mogelijkheden die op de markt ontstaan door invoering van de MiFID, zullen banken een keuze maken voor hun huidige manier van opereren of een MTF of een SI.

Echter, de keuze voor de vorm die aangenomen wordt door een bank wordt niet alleen bepaald door de interne processen en de huidige business. De keuze is ook afhankelijk van de positie de bank wil innemen in de markt, de externe omgeving dus. Dit onderwerp komt aan bod in het hoofdstuk betreffende de externe omgeving waar verder wordt ingegaan op factoren die een rol spelen bij de keuze voor de vorm van MTF of SI.

5. Interne gevolgen

5.1 Inleiding

In dit hoofdstuk komen in het eerste gedeelte globaal de gevolgen voor de interne processen aan de orde die de invoering van de richtlijn met zich meebrengt.

In het tweede gedeelte wordt meer in detail ingegaan op specifieke deelgebieden. Deze deelgebieden zijn weergegeven in figuur 5.1.

Figuur 5.1 aanpak

In eerste instantie wordt naar de vereisten voor de organisatie en het management gekeken.

Hier komt voor een klein deel ook het onderwerp “mensen” in terug. Daarna komen de processen aan bod waarin de aandacht wordt gevestigd op de transparantie en de transactie reporting. Ten derde komen de gevolgen voor de IT aan bod. Bij deze onderwerpen wordt daarnaast ook bekeken of er verschillen bestaan voor de vormen van MTF of SI.

Met de beschrijving van deze aspecten wordt antwoord gegeven op deelvraag 5: “Welke gevolgen heeft een bepaalde keuze voor een strategische vorm voor de operationele, interne processen van banken?”.

5.2 Interne veranderingen

De invoering van de richtlijn brengt voor banken grote veranderingen met zich mee betreffende de organisatie, de processen en de IT. De grenzen die aan dit onderzoek worden gesteld, laten het niet toe een totale, tot in de details omschreven analyse te maken van alle interne veranderingen. Daarom is ten eerste globaal een inschatting gemaakt van de veranderingen en welke gevolgen dit heeft voor bepaalde processen. Dit is schematisch weergegeven in figuur 5.2 op de volgende pagina.

30

Figuur 5.2 Interne gevolgen van de MiFID op de processen (KPMG, 2005)

In deze figuur is voor een aantal processen, product development en marketing, klant processen, transaction execution (uitvoering), post trade reporting en governance en risk management, uiteengezet welke aspecten zullen veranderen onder de MiFID. In de figuur is te zien dat onder alle processen een groot aantal onderwerpen voorkomt die onderhevig zijn aan de veranderingen voortvloeiende uit de MiFID .

Daarnaast zijn op basis van de 0-meting vanuit KPMG²⁰ aan de hand van de inhoud van de richtlijn en de processen van banken, de grootste veranderingen in kaart gebracht. Deze 0- meting bepaalt voor wet- en regelgevingen op welke gebieden en in welke processen de organisatie getroffen wordt door (bepaalde artikelen van die) regelgeving en of zij hier al aan voldoen of niet. Als dit niet het geval is, worden deze punten omgezet in actiepunten.

In figuur 5.3 op pagina 33 zijn de uitkomsten van die 0-meting voor banken in het algemeen weergegeven. Van de richtlijn en de verordening zijn de hoofdonderwerpen van de artikelen uiteengezet tegen de processen. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen besturende processen, uitvoerende processen en ondersteunende processen. Deze onderwerpen hebben een andere kleur gekregen om dat onderscheid aan te geven.

Als de MiFID op een activiteit binnen de kolom van een bepaald onderwerp invloed heeft, wordt een kruisje geplaatst. Te zien is dat de MiFID op alle processen invloed heeft, op

bepaalde punten meer dan andere. Met name op de gebieden van klant acceptatie, advisering, de uitvoering van transactie (pre- en posttransparantie), de reporting en compliance vinden grote veranderingen plaats.

In figuren 5.2 en 5.3 komt naar voren dat de MiFID voor alle processen noodzakelijke veranderingen met zich meebrengt. Al deze punten verdienen bij banken ongeacht de keuze voor MTF of SI de aandacht aangezien deze veranderingen moeten worden doorgevoerd om MiFID compliant te zijn.

32

Processen

Besturend Uitvoerend Ondersteunend

Governance Product

development

Marketing

&

Verkoop Research Klant

Acceptatie Advisering Asset

Allocatie Uitvoering

Transacties Reporting Risk

Management Compliance Internal

Audit IT Outsourcing Finanance

& Control HRM Richtlijn

Organisatie x x x x x

Outsourcing x

Safeguarding van

client assets x x

Belangengeschillen x x x x

Handelcondities en bescherming van klanten

Klant classificatie x x x

Informatie voorziening aan

klanten x x x

Geschiktheid en passendheid

testen x x x x

Reporting aan

klanten x

Best execution x x x

Order afhandeling x x

Record keeping x x x

Verordening Transactie reporting aan een

supervisor x x x

Transparantie x x

Goedkeuring voor

handel x x

Figuur 5.3 0-meting MiFID (KPMG,2006)

34

Pre en post-trade transparantie

Pre en post trade transparantie verplichtingen zijn alleen van toepassing op aandelen die zijn toegelaten tot de handel op een gereglementeerde markt. Deze verplichtingen gelden voor gereglementeerde markten, MTFs en de beleggingsonderneming. Hier valt de SI onder die moet voldoen aan de pre en post verplichtingen. Als er niet sprake is van een SI moet alleen aan de post verplichtingen worden voldaan.

Voor de pre-trade verplichtingen voor een gereglementeerde markt en een MTF gelden de volgende voorwaarden:

 De pre-trade transparantie vindt plaats op een continue basis gedurende normale handelstijden

 De pre-trade transparantie is in overeenstemming met de post trade transparantie

 De pre-trade transparantie is betrouwbaar en juist

 De pre-trade transparantie is beschikbaar voor alle marktpartijen en beleggers

 De pre-trade transparantie wordt gepubliceerd binnen een tijdspanne die real time zo dicht mogelijk benadert

De pre-trade voorwaarden voor een SI zijn de volgende:

 De pre-trade transparantie geldt voor handel in liquide aandelen - in illiquide aandelen kan op verzoek van de klant

 De pre-trade transparantie is in overeenstemming met de post trade transparantie

 De pre-trade transparantie is betrouwbaar en juist

 De pre-trade transparantie is beschikbaar voor alle marktpartijen en beleggers - tegen redelijke commerciële voorwaarden

 De pre-trade transparantie wordt gepubliceerd binnen een tijdspanne die real time zo dicht mogelijk benadert

 De pre-trade transparantie is marktconform

 De pre-trade transparantie is maximaal de standaard marktomvang²²

22 De standaard marktomvang wordt bepaald aan de hand van de gemiddelde waarde van de orders die

Daarnaast speelt na de uitvoering van de order de post-trade transaparantie een rol. De voorwaarden voor een gereglementeerde markt, een MTF en een SI voor post-trade transparantie zijn de volgende:

 Deze informatie is beschikbaar voor alle marktpartijen en beleggers

 Deze informatie is in overeenstemming met de pre-trade transparantie

 Deze informatie is betrouwbaar en juist

 Deze informatie is beschikbaar gedurende normale handelstijden - binnen een tijdspanne die real time zo dicht mogelijk benadert

 Deze informatie is beschikbaar buiten handeltijden - voor aanvang handel van de volgende handelsdag

Globaal bestaat de inhoud van de post-trade data uit de volgende elementen:

 Datum en tijdstip van de transactie

 Het instrument

 De prijs

 De hoeveelheid

 De plaats van uitvoering (gereglementeerde markt, MTF of SI)

In figuur 5.6 op de volgende pagina wordt schematisch de verhoudingen pre- en post trade voor de verschillende vormen weergegeven.

36

Gereglementeerde markt &

MTF

Effecteninstelling

Pre trade info (uitsluitend voor aandelen toegelaten tot de handel op een gereglementeerde markt)

Real-time publicatie verplichting. (Uitstel mogelijk afhankelijk van transactieomvang/-soort)

Niet verplicht tenzij Systematische Internalisatie

Post trade info

(uitsluitend voor aandelen toegelaten tot de handel op een gereglementeerde markt)

Real-time

publicatieverplichting.

(Uitstel mogelijk afhankelijk van transactieomvang/-soort)

Real-time

publicatieverplichting.

(Uitstel mogelijk afhankelijk van transactieomvang/-soort) Transactie rapportage

(verplicht voor alle MiFID instrumenten toegelaten tot de handel op een gereglementeerde markt)

Verplicht (uiterlijk voor einde volgende handelsdag)

Figuur 5.6 pre- en post-trade onder MiFID (AFM, april 2006)

Transactie rapportage

Daarnaast valt onder het onderwerp transparantie de transactierapportage. Het doel van transactierapportage is het waarborgen van integriteit ten einde de markt te kunnen monitoren.

De transactierapportage vindt plaats van de effecteninstelling naar de toezichthouder.

Alle transacties in financiële instrumenten die tot de handel op een gereglementeerde markt zijn toegelaten, moeten zo spoedig mogelijk en uiterlijk aan het einde van de volgende handelsdag aan de eigen toezichthouder gerapporteerd worden.

Er moet een lijst met transactiegegevens gerapporteerd worden waarin minimaal 23 voorgeschreven kenmerken van de transactie voorkomen. NB: Onder de huidige wet- en regelgeving zijn dit slechts 7 kenmerken.

5.4.2 Optimale orderuitvoering

Een organisatie moet onder de MiFID voor alle cliënten een optimale orderuitvoering waarborgen. Dit onderwerp hangt nauw samen met de transparantie; het uitvoeren van de order moet resulteren in het beste resultaat en dit moet voor iedereen inzichtelijk zijn.

De punten betreffende optimale uitvoering worden uiteengezet in Artikel 21 van de level 1 richtlijn. Zij vormen niet alleen een fundamenteel element van de beleggerbescherming, maar

zijn ook belangrijk in het verlichten van mogelijke problemen die te maken hebben met marktfragmentatie. Artikel 21(1) stelt dat wanneer de executie van klantorders plaatsvindt, beleggingsondernemingen alle verantwoordelijke stappen moeten nemen om het best mogelijke resultaat te bereiken voor de klant. Wanneer de onderneming zich hier mee bezig houdt, moeten een aantal factoren in ogenschouw worden genomen zoals de prijs, de kosten, de snelheid van de executie en de aard en de grootte van de klantenorder. In figuur 5.7 op de volgende pagina is op een schematische wijze weergegeven welke stappen een onderneming moet nemen om compliant te zijn met de optimale uitvoeringsvereisten. Dit is echter globaal ter illustratie van het proces van “optimale orderuitvoering” en geeft niet in detail de interpretatie van de bepalingen van de level 1 richtlijn weer.

38

Figuur 5.7 Optimale Uitvoering Cyclus( Directive 2004/39/EC, background note)

Allereerst worden de factoren vastgesteld die bepalend zijn voor de wijze van uitvoering van de transactie. Deze factoren zijn snelheid, prijs en kosten. Op basis van deze factoren wordt in de tweede stap een analyse en selectie gemaakt van de opbrengsten van een bepaalde uitvoering van een transactie.

In de derde en vierde stap worden de orders gecombineerd en uitgevoerd. Stap 5 tenslotte, zorgt voor een periodieke review op basis waarvan optimale orderuitvoering gewaarborgd kan worden.

Het is hier nog wel noodzakelijk te vermelden dat de optimale uitvoeringseis gehanteerd wordt aan de hand van het beleid dat door de onderneming zelf zal worden opgesteld. Hierin wordt uiteengezet hoe de optimale orderuitvoering wordt bereikt. Dit beleid moet duidelijk naar de klanten worden gecommuniceerd.

5.4.3 Klant classificatie

Ten derde komt de klant classificatie aan de orde als groot punt van verandering. Dit heeft te maken met de zorgplicht die waarborgt dat alle klanten van informatie worden voorzien die het voor hen mogelijk maakt inzicht te krijgen in hun beleggingsactiviteiten. De level 1 richtlijn en de implementatie details bieden een uitgebreid systeem voor de zorgplicht die afhankelijk is van het type cliënt. De MiFID onderscheidt drie categorieën van klanten, en benoemt criteria voor de classificatie van de klanten in één van deze categorieën. De verplichting die instellingen hebben naar deze verschillende categorieën klanten verschillen.

De MiFID stelt regels ten aanzien van het verstrekken van informatie aan de minst geavanceerde beleggers. De minst geavanceerde beleggers zullen volledige informatie en bescherming ontvangen. Deze informatie houdt de waarborging van passendheid en geschiktheid in en gegevens betreffende pre- en posttransparantie en marges en uitleg daarbij.

De MiFID stelt geen richtlijnen ten aanzien van de informatie die wordt verstrekt aan professionele klanten. Achterliggende reden hiervan is dat de MiFID professionele klanten ziet als experts die zelfstandig de noodzakelijke informatie kunnen verkrijgen. Het is wel mogelijk om professionele klanten dezelfde informatie te verstrekken als de minst geavanceerde beleggers.

De richtlijn voorziet in regels die het voor klanten mogelijk maken om op verzoek van categorie te veranderen. In figuur 5.8 op de volgende pagina is systematisch weergegeven hoe de klanten geclassificeerd worden en hoe het is toegestaan te veranderen van categorie.

40