Bijlage 1: Kwaliteitssystemen in de voedingsketen
HACCP
Aan het begin van de jaren ’70 van de vorige eeuw wilde de NASA een systeem waarmee ze de garantie had dat het voedsel voor haar ruimtevaarders veilig zou zijn. Vanwege de hoge kosten voor (bemande) ruimtevaart-expedities is de schade uitermate groot als deze door een voedselvergiftiging zouden mislukken. Het Amerikaanse bedrijf Pillbury Company heeft toen het waarborgsysteem ontwikkeld dat tegenwoordig bekend staat als HACCP. Deze afkorting staat voor Hazard Analysis of Critical Control Points. Het systeem is vooral gericht op preventie en tijdige opsporing van afwijkingen van het normale productieproces. Om te beginnen wordt in kaart gebracht waar het mis zou kunnen gaan tijdens de productie, inclusief opslag, verpakking en distributie. Vervolgens wordt op deze kritieke punten gemeten of bepaalde kritische variabelen binnen de gestelde grenswaarden blijven. Binnen het HACCP-systeem wordt ook vastgelegd wat er moet gebeuren als een variabele de grenswaarde overschrijdt. Daarnaast worden de werkprocedures vastgelegd met daarin bijvoorbeeld aanwijzingen over het gebruik van handschoenen.
In de Europese Unie zijn producenten van levensmiddelen sinds 1994 verplicht om een veiligheidssysteem te hebben dat gebaseerd is op de (zeven) principes van HACCP en zich daar ook aan te houden. Veel voedingsproductiebedrijven kiezen vrijwillig om hun HACCP-systeem te laten certificeren door één van de circa 10 daarvoor bevoegde instanties in Nederland.
De HACCP-methode is in Nederland verplicht voor de meeste schakels in de voedingsketen zoals de groothandel, supermarkten, horeca, instellingskeukens van bijvoorbeeld bejaardenhuizen en bedrijfs- en sportkantines. De precieze invulling van HACCP verschilt per sector en wordt per sector om de drie jaar bijgewerkt. Producenten van diervoeders en de agrarische sector zijn (nog) niet verplicht om te voldoen aan HACCP. De volgende zeven stappen vormen samen een HACCP concept :
General Food Law
De Europese Commissie heeft op 28 januari 2002 de General Food Law (GFL) aangenomen. In deze verordening wordt de oprichting van een Europese autoriteit voor de voedselveiligheid geregeld en daarnaast worden een aantal andere maatregelen voor het verbeteren van de voedselveiligheid genoemd. Eén van de belangrijkste maatregelen is artikel 18 met betrekking tot de traceerbaarheid van levensmiddelen, diervoeders, voedselproducerende dieren en alle andere stoffen die bestemd zijn om in een levensmiddel of diervoeder verwerkt te worden.
De belangrijkste punten uit dit artikel zijn:
• Alle producten en ingrediënten dienen in alle stadia van productie, verwerking en distributie getraceerd te kunnen worden.
• Van alle gebruikte ingrediënten moet aangegeven kunnen worden door wie deze geleverd zijn. Verder moet ook kunnen worden aangetoond aan wie producten geleverd zijn met uitzondering van de levering door retailers aan consumenten. • Ten behoeve van de traceerbaarheid moeten producten adequaat geëtiketteerd
Deze verordening is vanaf 1 januari 2005 van kracht, desgevraagd dienen alle bedrijven in de levensmiddelen- en diervoederbranche aan te kunnen tonen hoe zij aan de bovenstaande eisen voldoen. Op welke manier deze gegevens verzameld en bewaard worden is niet voorgeschreven. Binnen Nederland geldt echter dat na de constatering dat een bepaald voedingsmiddel of –ingrediënt niet voldoende veilig is de leverancier binnen vier uur moet kunnen aangeven waar het product vandaan komt en waar het heen is gegaan. Deze termijn gaat in zodra er contact is geweest met de Voedsel- en Warenautoriteit (VWA). Dit geeft de bedrijven weinig tijd en vergt veel van het administratieve systeem van de betrokken bedrijven.
De levering aan eindgebruikers van voedingsproducten valt niet onder de meldingsplicht, wat inhoudt dat een restaurant of een supermarkt niet hoeft te registreren aan wie ze haar producten heeft geleverd. Toch geldt dat door het gebruik van klantenkaarten de supermarkten wel voor een deel in staat zijn om te herleiden wie een bepaald product heeft gekocht, in de literatuur zijn echter (nog) geen voorbeelden te vinden van situaties waarin deze informatie daadwerkelijk voor dat doel gebruikt is.
Uiteraard zijn bedrijven zelf verplicht om direct na constatering van een afwijking in het product, waardoor het product schadelijk of ongeschikt is voor gebruik, dit te melden bij de VWA.
Het gehele proces van bepalen waar producten heen zijn gegaan en waar ze vandaan kwamen heet tracking & tracing. Deze begrippen worden soms door elkaar heen gebruikt. Meestal duidt “tracking” echter op de achterwaartse traceerbaarheid in de voedselketen, inclusief de bewerkingshistorie (waar kwam het vandaan) en duidt “tracing” op de voorwaartse traceerbaarheid (waar is het heen gegaan).
De kern van de GFL is dat bedrijven in de levensmiddelensector zelf kunnen invullen hoe zij aan deze verordening voldoen. Als er problemen optreden bij een product dan is een bedrijf aansprakelijk voor alle schade die hierdoor ontstaat en is zij verplicht om alle producten terug te nemen. Vooral dat laatste zorgt voor een enorme schadepost vanwege enerzijds de kosten voor het terugroepen en anderzijds de gederfde omzet. Bedrijven kunnen het aantal producten dat zij moeten terugroepen beperken door het invoeren van een goed systeem voor tracking en tracing. Bedrijven kunnen zelf een bedrijfseconomische afweging maken om vast te stellen wat voor hen een geschikte kleinst identificeerbare producteenheid is. In een ideale situatie kan van het eindproduct, bijvoorbeeld een pot appelmoes, precies worden nagegaan van welke boomgaard de appels afkomstig zijn. In dat geval hoeven bij een partij verrotte appelen alleen de potten appelmoes die gemaakt zijn met de appels van die bepaalde boomgaard teruggeroepen te worden. Bij een pak melk wordt het echter erg lastig om na te gaan van welke boerderij de betreffende melk afkomstig is omdat deze partij melk waarschijnlijk in de fabriek is vermengd met andere partijen melk. In een dergelijk geval is het moeilijk om te bepalen welke melk nog wel veilig is en welke niet. Aangenomen dat de ketels en dergelijke éénmaal per dag worden gereinigd zal in ieder geval alle melk van die bepaalde productiedatum moeten worden teruggenomen. Als dezelfde melk bovendien ook nog gebruikt wordt voor het maken van andere zuivelproducten dan zullen ook die producten moeten worden teruggeroepen.
De GFL geldt overigens tot net over de grens van de EU heen. De EU-importeur dient alleen te weten van welk bedrijf buiten de EU de voedingswaren afkomstig zijn. Dat bedrijf hoeft op haar beurt echter niet persé te kunnen aangeven waar de ingrediënten
de tracering daar in sommige gevallen ook over de grenzen van de EU heen mogelijk moet zijn.
EurepGAP
EurepGAP staat voor: Euro-Retailer Produce Working Group Good Agricultural Practice. Dit zijn de eisen die wereldwijd aan boeren en tuinders worden gesteld aangaande voedselveiligheid, duurzaamheid en kwaliteit. Deelname daaraan is niet wettelijk verplicht maar veel retailers stellen deze certificering, of een vergelijkbare certificering, wel verplicht voor tafelaardappelen. Een belangrijke aspect is onder andere het gebruik van bestrijdingsmiddelen.
Bijlage 2: Analyse van beslissingen in de aardappelketen
Aardappeltelers
Beslissing Reguliere teelt c.q. biologische/ ecologische teelt Beslissingshorizon Minstens enkele seizoenen
Beschrijving
De marge op biologische geteelde producten is hoger. Daar staan ingrijpende
veranderingen in het productieproces tegenover. De teelt wordt arbeidsintensiever en doordat gebruik wordt gemaakt van organische in plaats van chemische bemesting daalt de gemiddeld opbrengst per ha. Door het verbod op onnatuurlijke
gewasbeschermingsmiddelen stijgt ook het risico op de uitbraak van zieketen en dat vergroot het kwantiteitsrisico.
De keuze heeft betrekking op alle gewassen en is dus niet specifiek voor aardappelen. De kostprijs is dusdanig veel hoger dat afzet in de reguliere markten een enorm verlies betekent.
Informatie uit keten
De verwachte ontwikkeling van de biologische markt qua aanbod en qua vraag vanuit de consument is belangrijke informatie voor deze beslissing. De groothandelaren in biologische aardappelen hebben daar een beter beeld van. De trend onder
consumenten zoals die door o.a. supermarkten worden waargenomen zijn een verdere indicatie. Verder is er veel informatie nodig vanuit andere ketens omdat het om een bedrijfsbrede beslissing gaat.
Beslissing Opstellen meerjarig teeltschema (bouwplan)
Beslissingshorizon Minimaal 3 jaar. Vaak iets langer, met kleine aanpassingen op jaarbasis.
Beschrijving
Om de bodem voldoende vitaal te houden is het belangrijk dat de gewassen worden afgewisseld. Aardappelen worden hooguit één keer in de drie of vier jaar geteeld op hetzelfde perceel. Sommige gewassen kunnen ook niet in het jaar voorafgaand aan aardappelen worden gebouwd. Verder moet ook de hoeveelheid benodigde arbeid op een goede manier over het jaar worden verdeeld rekening houdend met de
oogstperioden van de andere gewassen.
Daarbij treden ook verschillen op tussen aardappelrassen waardoor de raskeuze qua aardappelen ook een rol speelt bij het opstellen van het meerjarige teeltschema. Het aandeel van aardappelen in de totale bebouwing hangt af van de verwachte marge op aardappelen alsmede de verwachte marges op andere gewassen.
Voorzover in de bovengenoemde overwegingen voor het bouwplan veranderingen optreden zijn het met name invloeden die van buiten de aardappelketen komen. De belangrijkste informatie die wel vanuit de aardappelketen kan komen is een
prognose van de vraag naar zeer vroege aardappelen. De teelt van de vroege rassen is erg weersafhankelijk maar als de oogst goed is vormt het bij de tafelaardappelen een alternatief voor (de dure) import vanuit o.a. het Middellandse Zeegebied. De vraag
vanuit de verwerkende industrie naar deze nieuwe aardappelen hangt vooral af van de hoeveelheid die in de zomer nog over is van het voorafgaande seizoen.
Informatie uit keten
Voor met name minder voorkomende rassen worden soms meerjarige contracten opgesteld. Aangezien een dergelijke afspraak het teeltschema kan beïnvloeden moet daar bij het opstellen van het teeltschema rekening mee worden gehouden. Specifieke kennis omtrent de teelt van dat ras kan op die manier beter worden opgebouwd waardoor de kwaliteit en kwantiteit positief beïnvloedt wordt.
Als de verwachte vraag naar aardappelen verandert dan wordt daar idealiter ook in het teeltschema rekening mee gehouden. Echter geen van de spelers in de markt heeft een goed beeld van hoe de totale vraag naar aardappelen zich gaat ontwikkelen en het zal dus in de praktijk lastig zijn om daadwerkelijk een goed beeld van die ontwikkeling te verkrijgen.
Beslissing Raskeuze
Beslissingshorizon Jaarlijks voorafgaand aan inkoop pootgoed Beschrijving
De raskeuze is behoorlijk bepalend voor de opbrengst die per hectare gehaald wordt, de prijs die betaald wordt en het gebruiksdoel van de aardappelen (tafelaardappelen, chips of frites). Sommige rassen zijn voor meerdere gebruiksdoelen bruikbaar
waardoor de teler meer alternatieven heeft in het geval hij zijn aardappelen op de vrije markt verkoopt. Een dergelijk ras of een ander ras dat door veel partijen gevraagd wordt is beter geschikt voor verkoop op de vrije markt.
Voor veel rassen moeten licentierechten worden betaald aan een handelshuis dat eigenaar is van het ras. Het pootgoed voor sommige rassen kunnen ook alleen
verkregen worden als de aardappelen aan een bepaalde afnemer geleverd worden. In dat laatste geval wordt de flexibiliteit in de afzet dus behoorlijk beperkt. Voor de teler zal de ervaring die hij heeft met een bepaald ras een rol spelen evenals de
geschiktheid van het perceel voor een bepaald ras.
Verder spelen telerspecifieke zaken zoals bodemomstandigheden, nabijheid van andere percelen en oppervlaktewater een rol bij de raskeuze.
Informatie uit keten
De marge op het gewas wordt bepaald door de verwachte verkoopprijs en door de prijs voor het pootgoed. De inkoopprijs zal door de pootgoedleverancier
gecommuniceerd worden. De verwachte verkoopprijs is moeilijker in te schatten. Ook de toekomstige afnemer zal nog niet precies weten hoe hoog de prijs zal zijn.
Aangezien het oogstmoment en bewaarbaarheid verschilt per ras kan de raskeuze wat dat betreft op de globale planning van de afnemer bij een contract.
Beslissing Keuze voor vastleggen afnemer & contractvorm of vrije markt Beslissingshorizon Jaarlijks, meestal voorafgaand aan poten van aardappelen
maar kan eventueel later. Beschrijving
De contractvormen zijn in hoofdstuk 7 toegelicht en bestaan dus globaal gezien uit vaste prijscontracten, dagprijscontracten, poolcontracten en een aantal mixvormen daartussen. De precieze mogelijkheden & voorwaarden verschillen per afnemer.
meer risico de teler wil lopen, hoe hoger de gemiddelde opbrengst is die hij kan verwachten.
De keuze voor de contractvorm hangt samen met de raskeuze in verband met het verkrijgen van pootgoed en de mogelijkheden om de aardappelen via andere kanalen te verkopen.
In het contract worden minimaal de volgende afspraken gemaakt:
Tekstbox 1: Onderdelen aardappelcontract (bron
De verschillende afnemers (groothandelaren en verwerkende industrie) hebben allemaal hun eigen contractvoorwaarden. Soms kan er onderhandeld worden over de exacte voorwaarden maar dat is niet erg gebruikelijk. Voor de zaken die niet in het contract geregeld worden wordt meestal verwezen naar de algemene
VAVI-voorwaarden (VAVI staat voor Vereniging aardappelverwerkende industrie).
Informatie uit keten
De teler kan de verschillende contractvoorwaarden met elkaar vergelijken. Telers kunnen bijvoorbeeld in vakbladen een vergelijking van de verschillende contracten vinden. Opvallend is dat de kwaliteitseisen vanuit de verwerkende industrie voor alle rassen gelijk zijn en dat die eisen ook gedurende het seizoen hetzelfde blijven. Voor de teler zou het interessant zijn om de totale behoefte per ras te kennen maar aangezien de afnemer zal daar geen inzage in willen geven aangezien een hoge behoefte de prijs zal opdrijven.
Beslissing Teeltinhoudelijke beslissingen + bewaaromstandigheden Beslissingshorizon Continu gedurende zowel teelt op het land als
bewaarperiode Beschrijving
Te vermelden gegevens:
a. naam en adres van koper, verkoper en eventuele tussenpersoon; b. de van toepassingverklaring van of verwijzing naar de VAVI
Inkoopvoorwaarden aardappelen, schakel industrie/handel.
c. hoeveelheid: gewicht in tonnen (vast, plusminus, netto of bruto) of opbrengst perceelsoppervlakte;
d. ras;
e. grondsoort, herkomst van de aardappelen;
f. keuringsmethodiek, kwaliteits- en sorteringseisen; g. tijd en plaats van gewichtsbepaling, keuring/levering;
h. prijs per 100 kg. of de totale koopsom of de wijze waarop de prijs zal worden bepaald;
i. betalingscondities;
j. verwijderingsbijdrage tarra k. eventuele bewaarvergoeding;
l. bijzondere voorwaarden, waaronder begrepen elke afwijking van of aanvulling op de VAVI-Inkoopvoorwaarden aardappelen, schakel industrie/handel;
m. plaats waar en datum waarop de overeenkomst is gesloten;
n. ondertekening door koper, verkoper en eventuele tussenpersoon resp. toezending van de bevestiging waarin het overeengekomene is
Ook gedurende de teelt nemen de telers nog veel beslissingen. Het begint met het moment van poten en de afstand tussen de aardappelen. Gedurende het groeiproces zal de teler o.a. beslissingen nemen over de bemesting en de inzet van
bestrijdingsmiddelen. Tenslotte zal de teler moeten bepalen op welk moment hij het groeiproces stop zet (doodspuiten) om ze vervolgens enkele weken later te kunnen rooien. Het gaat hierbij in veel gevallen om een afweging tussen enerzijds een hoge opbrengst en anderzijds een hoge kwaliteit of het verkleinen van risico. Deze afweging is onder meer afhankelijk van de ziektedruk en de weersomstandigheden. Informatie over de ziektedruk en weersinformatie is via vele kanalen verkrijgbaar. De
noodzakelijke en de wenselijke teeltmaatregelen hangen verder samen met het ras en de bodemeigenschappen. De hoeveelheid informatie die beschikbaar is over de
eigenschappen van een bepaald ras verschilt per ras. In sommige gevallen is die kennis met name aanwezig bij andere schakels in de keten met name de
pootgoedhandelshuizen hebben vaak uitgebreide informatie. Ook de
aardappelgroothandel en de verwerkende industrie hebben vaak iemand in dienst die de contracttelers met dergelijke kennis ondersteunt bij de teelt.
Informatie uit keten
Aangezien er bij veel van deze beslissingen sprake is van een negatieve relatie tussen opbrengst (qua gewicht) en anderzijds de kwaliteit zijn de marktomstandigheden van invloed op deze teeltbeslissingen. De beslissingen van de telers kunnen dus
ondersteund worden door informatie vanuit de afnemers over hun behoeften. Gedeeltelijk bieden ook de geldende marktprijzen enige informatie bij de
teeltbeslissingen (bv. het extra inzetten van bestrijdingsmiddelen om het ziekterisico te verkleinen is bij een hoge marktprijs aantrekkelijker dan bij een lage prijs). Voor de optimale bewaaromstandigheden (met name temperatuur) dient het gebruiksdoel van de aardappelen bekend te zijn. Om de aardappelen op tijd op te warmen zodat ze getransporteerd kunnen worden dient de exacte leverdatum minimaal een week en het liefst langer van te voren bekend te zijn.
Beslissing Bestemming voor niet-conforme aardappelen
Beslissingshorizon Bij afsluiten contact of na het sorteren van de aardappelen Beschrijving
De teler kan meestal kiezen of hij de aardappel gesorteerd of ongesorteerd aanlevert. Bij het sorteren worde de rotte en beschadigde aardappelen er uit gehaald. Als de teler ongesorteerd aanlevert dan moet de afnemer dat nog doen. Ook worden de
aardappelen vaak op maar gescheiden.
Met name de fritesindustrie stelt het op prijs als er gesorteerd wordt aangeleverd. Bij leveringen aan hen willen ze ook graag dat de te kleine aardappelen er uit gehaald worden. De teler kan dan voor die aardappelen een andere bestemming zoeken. De verwerkende industrie gebruikt de ondermaatse aardappelen meestal voor
bijproducten zoals aardappelpuree of het wordt verkocht als diervoeder.
De kans op afkeuring bij levering aan de afnemer is veel kleiner bij een gesorteerde partij. Bij de teler gaat het sorteren meestal handmatig of met simpele machines, bij de afnemers is daarvoor meer gespecialiseerde apparatuur aanwezig zodat het sorteren efficiënter zal plaatsvinden.
Bij de tafelaardappelen worden te kleine aardappelen vaak gebruikt voor de bereiding van koelverse aardappelproducten. De handelaren spelen daarin dus een
bemiddelende rol. Fritesaardappelen kunnen meestal alleen aan het koelverssegment geleverd worden als aan de EurepGAP voorwaarden is voldaan.
Indien de teler zelf sorteert is het moment om te sorteren ook een afweging. Door direct na de oogst te sorteren is de informatie over de samenstelling van de partij het snelst beschikbaar maar de kans op beschadigingen door het sorteren is ook groter. Informatie uit keten
Als op contract wordt geteeld is van te voren afgesproken welke vergoeding er geldt voor het gesorteerd aanleveren. De teler moet op bedrijfseconomische gronden beoordelen of het sorteren rendabel is.
De afnemer kan de sortering schatten aan de hand van de voorbemonstering, als hij eerder volledige informatie wil dan zal hij daar een soort vergoeding voor moeten geven.
Als de teler voor de niet-geschikte aardappelen elders wil afzetten dan heeft hij
informatie nodig over de prijs daarvoor en de transportkosten daarheen. Aangezien de levering van die reststromen flexibeler in te plannen is kan daarbij gebruikt worden gemaakt van overcapaciteit (terugweg etc.) bij transporteurs.
Transporteurs
Beslissing Investeringen in kwaliteit materieel
Beslissingshorizon Vele jaren, afschrijvingstermijn circa 10 jaar. Beschrijving
Het transport heeft een negatieve invloed op de kwaliteit van de aardappelen. Om te veel kwaliteitsverlies tegen te gaan kunnen aanvullende maatregelen worden gedaan om de achteruitgang in kwaliteit op zijn minst te beperken. Tegenwoordig zijn
nagenoeg alle onderleggers al geïsoleerd. Compartimentering van de onderlossers is een methode om de bezettingsgraad te verhogen. De meeste aardappeltransporten zijn goed gevuld en dus is de te behalen winst beperkt.
Informatie uit de keten
De daadwerkelijke kwaliteitsachteruitgang door het transport zou door een pilot vastgesteld moeten worden. De daarmee samenhangende verliezen kunnen omgezet worden in geld zodat bepaald kan worden of bepaalde investeringen rendabel zijn.
Beslissing Afsluiten raamcontracten met verwerkers en handelaren Beslissingshorizon Vele jaren, afschrijvingstermijn circa 10 jaar.
Beschrijving
Aangezien de afnemers van aardappelen meestal verantwoordelijk zijn voor het transport dienen de contracten hierover met hen gesloten te worden. Daarin kunnen afspraken over het volume en de prijs worden gemaakt. Om pieken en dalen op te vangen of op zijn minst in te kunnen plannen is het van belang dat ook de verdeling van de transporten over het jaar bekend is bij de transporteur.
Informatie uit de keten
Aangezien de omvang van de transporten per periode afhankelijk is van zowel de oogstomvang als de orderportefeuille zouden de verwerkers na de oogst een geactualiseerde voorspelling moeten doorgeven aan de transporteurs.
Beslissing Bepalen geografische dekking en invulling daarvan Beslissingshorizon Vele jaren, wel jaarlijks evalueren
Beschrijving
Met het opzetten van meer vestigingen in binnen- of buitenland komen de
onderlossers gemiddeld dichter bij de ophaal- en afleveradressen te staan waardoor het aantal kilometers afneemt en sneller gereageerd kan worden. Datzelfde kan ook bereikt worden door samen te werken met andere transporteurs. De transporteurs zullen hierbij ook rekening houden met de verwachte vervoersontwikkelingen bij andere gewassen.
Bij internationale transporten is de maximale belading van de onderlossers lager en daarnaast zijn de voorwaarden die gesteld worden aan buitenlandse chauffeurs anders waarmee eventueel op de loonkosten bespaard kan worden.
Informatie uit keten
Om dit op de langere termijn te kunnen plannen moeten de regionale verschuivingen in het volume van de aardappelteelt maar ook van de afnemers in kaart worden gebracht. Die informatie kan door de verwerkende industrie bij het opstellen van raamcontracten geleverd worden.
Aangezien internationale transporten (ook vlak over de grens) iets andere
omstandigheden kennen zouden de transporteurs ook baat hebben bij informatie over import en exporthoeveelheden van hun klanten.
Beslissing Dagplanning transporten
Beslissingshorizon Dagelijks en zelfs gedurende dag bijstellen Beschrijving
Met name om pieken in de vraag op te vangen is het prettig als de transporteurs zo ruim mogelijk van te voren de exacte transporten kennen.
Aangezien de verwerkende industrie soms 24/7 actief is gaat het ook om het ’s avonds en op zondag collecteren van aardappelen. De verwerkers betalen soms extra voor levering op zondag. De onderleggers wachten op het terrein van de afnemer vaak totdat ze gelost kunnen worden (bijv. tot dat er voldoende sorteercapaciteit is), de onderlosser wordt later weer opgehaald.
Informatie uit de keten
Voor het maken van een planning is het totaal aantal transporten nodig maar ook de oorsprong en de bestemming van die transporten. Op basis van die planning kan beoordeeld worden of het noodzakelijk of voordelig is om onderaannemers in te huren. Om de tijd tussen inladen en aflevering c.q. verwerking te minimaliseren heeft de transporteur vanuit de verwerker informatie nodig vanaf wanneer deze het transport kan ontvangen (en eventueel sorteren) en van de teler op welke momenten deze kan laden. Tegelijkertijd is het voor de transporteur ook belangrijk om te weten hoeveel speling er in de ophaal- en aflevertijden zit. Over het algemeen zullen de afnemers wat extra tijd aanhouden tussen het levermoment en het moment dat de aardappelen daadwerkelijk nodig zijn.
Ook op de korte termijn ontstaan er afwijkingen van de planning bij de teler of de verwerker. De transporteurs dienen daarom zo vroeg mogelijk te worden ingelicht over verstoringen zodat het leverschema gewijzigd kan worden.
onderlosser gereinigd moeten worden voordat weer nieuwe ladingen vervoerd kunnen worden. Op de terugreis kunnen echter wel producten worden meegenomen die niet bedoeld zijn voor menselijke of dierlijke consumptie. Het vervoeren van gewassen voor biomassa is een mogelijkheid.
Handelaren & Verpakkers
Beslissing Bepalen assortiment
Beslissingshorizon Per jaar, voor eigen rassen zeer lange termijn Beschrijving
De handelaar in tafelaardappelen moet kiezen tussen een ruim assortiment (veel verschillende rassen) zodat makkelijk tegemoet gekomen kan worden aan de klantvraag tegenover hogere kosten door extra voorraad en derving. Dit is een dilemma dat eigenlijk in alle make-to-stock situaties in voedingsketens speelt. De keuze daartussen hangt samen met de strategie (differentiatie of kostleiderschap, bij een focusstrategie kan afgegaan worden op de wensen van de afnemer).
Om te zorgen dat gedurende het jaar geleverd kan worden en dat de capaciteit voor aanvullende diensten zoals sorteren, wassen en verpakken ook voldoende bezet blijft is het ook van belang dat gezorgd wordt dat het assortiment rassen een goede verdeling kent in vroege en late rassen. Bij de levering van vroege rassen moet gezorgd worden dat bij een tegenvallende oogst er voldoende alternatieven zijn middels import. De zeer vroege aardappelen zullen sowieso geïmporteerd moeten worden uit zuidelijkere gebieden. In verband met de kwaliteitszekerheid kunnen de tafelaardappelen voor levering aan de supermarkten niet op de vrije markt verkregen worden.
Informatie uit de keten
Voor deze beslissing is qua tafelaardappelen vooral behoefte aan vraagvoorspellingen door de retailers per ras.
Voor met name de levering van vroege tafelaardappelen aan supermarkten moet de aanvoer voldoende zeker worden gesteld, om die reden moet het herkomstgebied in ieder geval gedifferentieerd worden. Daarvoor is dus informatie en eventueel
contracten nodig met buitenlandse leveranciers.
De vraag naar aardappelen vanuit de verwerkende industrie is complexer aangezien die een groot deel via rechtstreeks contracten geleverd krijgen. Met name algemene informatie over de oogst per aardappelras biedt een indicatie van de vraag vanuit de verwerkende industrie.
Beslissing Betrokkenheid bij pootgoed/ teelt
Beslissingshorizon Voor bestaande rassen per jaar, voor nieuwe rassen 5-15 jaar
Beschrijving
Indien de groothandel zich wil differentiëren dan zal een uniek product geleverd moeten worden en daarvoor is het onnodig om eigen rassen te hebben. Om die reden raakt het handelshuis vaak ook betrokken bij de teelt van het pootgoed, voordat een ras commercieel geteeld kan worden moet in de jaren daaraan voorafgaand gezorgd dat er voldoende pootgoed beschikbaar komt.
De handelaar staat in direct contact met de afnemers en met de telers en is daarom goed in staat om de wensen van de afnemers te vertalen in specificaties van nieuw gewenste raseigenschappen. Met name de specificaties voor de koelvers markt
inclusief de kant-en-klaar maaltijden bieden kans voor de verbeterde eigenschappen.
Beslissing Afstemming inkoop & verkoop
Beslissingshorizon Jaarlijks in grote lijnen, vervolgens continu op basis van actueel aanbod en vraag
Beschrijving
Dit is uiteindelijk de kerntaak van de handelaar met het verkrijgen van een zo hoog mogelijke marge als primair doel.
Informatie uit de keten
Voor de handelaren is kwalitatieve en kwantitatieve informatie over de voorraden die zij gecontracteerd hebben (of eventueel nog zouden kunnen kopen op de vrije markt) erg belangrijk voor het slagen van de match. De voorbemonstering is daarom
belangrijk, bij ontvangst van de aardappelen dient gesorteerd te worden (tenzij de teler dat al gedaan heeft). Van de afnemers is het belangrijk om te weten welke kenmerken gewenst zijn. Die kenmerken kunnen uiteenvallen in must-haves en nice-to-haves, door dat onderscheid kan het rendement van de matching omhoog voor zowel tafel- als fritesaardappelen.
Beslissing Planning van de leveringen Beslissingshorizon Op week- of dagbasis Beschrijving
De handelaren verzorgen in tegenstelling tot de verwerkende industrie wel geregeld de fysieke distributie van de aardappelen. Deze wagens kunnen ze behalve voor het ophalen van de aardappelen ook gebruiken voor het afleveren bij de klant. Als ze geen eigen vrachtwagens hebben dan maken ze gebruik van de agrarische
transporteurs.
De supermarkten worden beleverd op een vast tijdstip via hun distributiecentra. Zij vervoeren de tafelaardappelen vervolgens naar de winkels.
De geleverde tafelaardappelen worden door de handelaren/ verpakkers zo snel mogelijk doorgevoerd naar de afnemer. Veel verpakkers claimen op hun websites dat zij de tafelaardappelen die ze aangevoerd krijgen binnen 24 uur wassen, verpakken en distribueren naar hun klanten toe.
Informatie uit de keten
Voor een deel worden aardappelen ontvangen die direct weer doorgeleverd kunnen worden. Het exacte aankomsttijdstip is van belang om te zorgen dat er capaciteit is voor wassen en verpakken en dus een goede indicatie van het moment dat de verpakte aardappelen weer doorgeleverd kunnen worden. Voor het daadwerkelijk plannen van de levering is het nodig om te weten wanneer de afnemer de aardappelen kan/wil ontvangen.
Verwerkende industrie
Beslissing Opstellen (raam)contracten verkoop
Beslissingshorizon Vaak jaarlijks, maar ook gedurende seizoen Beschrijving
Veel afnemers (retailers en horeca) onderhandelen jaarlijks over de raamcontracten met de verwerkende industrie. Daarnaast komen veel incidentele orders binnen. De retailers en de horeca moeten bepalen welke fritesproducten zij in hun assortiment opnemen en dat wordt in een dergelijk raamcontract vastgelegd. Raamcontracten werken vaak met minimum en maximum afname. De verwerkende industrie zal beoordelen of zij voldoende capaciteit hebben om de order te verwerken en of de prijs opweegt tegen de verwachte kosten. In hoeverre de kosten voor duurdere
aardappelen kunnen worden doorgerekend is afhankelijk van de uitkomst van de onderhandelingen. De frites- en de koelversindustrieën produceren beiden voor zowel de horeca als de retail veel private labels.
Bij de onderhandelingen over private label productie zullen ook zaken als etikettering en de gewenste kwaliteitseigenschappen onderdeel van de onderhandelingen
uitmaken.
De exacte afroep van leveringen gebeurt op basis van de actuele voorraden en verkoopprognoses bij de afnemers, bij de doorgifte van deze orders kunnen bullwhip effecten optreden.
Informatie uit de keten
De wensen van de afnemers zijn het belangrijkste. Voor de verkoop van
aardappelproducten waar weinig voorkomende rassen voor nodig zijn zal het nodig zijn om een indicatie van het aanbod van het betreffende ras te krijgen.
Beslissing Opstellen contracten inkoop Beslissingshorizon Jaarlijks
Beschrijving
De verwerkende industrie zal een groot deel van haar behoefte aan aardappelen willen afdekken door contracten. Ten eerste omdat ze stilstand van de productie door gebrek aan aardappelen willen vermijden en ten tweede omdat de gemiddelde prijs van
contractaardappelen lager ligt dan van vrije aardappelen. Het volledig afdekken van de behoefte is weer niet verstandig aangezien ze dan het risico lopen dat ze geen
bestemming voor de gecontracteerde aardappelen kunnen vinden. Het bijkopen van aardappelen gebeurt via de groothandel en wordt hieronder verder beschreven. Bij het sluiten van contracten proberen de verwerkers de aardappelen te spreiden qua bodemtype, regio en ras aangezien ze zo de risico’s op zeer slechte oogsten wat verkleinen. Die regionale spreiding betekent ook dat contracten met buitenlandse telers worden gesloten.
Informatie uit de keten
Over de telers wordt informatie gewenst over de grondsoort en de opslagfaciliteiten. Op basis daarvan kan een voorspelling van de maximale bewaarperiode worden gedaan en dus kan ook beter een levermoment worden afgesproken.
De wijze waarop de prijs wordt vastgesteld en of er een hoeveelheid wordt
gespecificeerd is een kwestie van onderhandelen. De overige voorwaarden liggen vast in de standaard contracten die de meeste verwerkers hebben opgesteld.
Beslissing Productieplanning Beslissingshorizon Continu
Beschrijving
stock) zal een planning gemaakt worden. De verwerkers kijken naar de
leveringsperiode van de contracten. Op basis daarvan weten zij welke aardappelen zij beschikbaar hebben voor welke orders. Daarbij proberen zij vooral gelijksoortige partijen bijeen te zoeken zodat de omsteltijden minimaal zijn.
Als de prijzen voor aardappelen erg hoog liggen wordt de productie vaak iets teruggedraaid mits de voorraden toereikend zijn.
Informatie uit de keten
Informatie over de omvang van de partij aardappelen en de kwalitatieve samenstelling er van. De teler geeft een schatting van de kwantiteit door en de kwaliteit wordt bepaald op basis van monsters die genomen zijn van de partij.
Beslissing Planning afroep aardappelen Beslissingshorizon Continu
Beschrijving
Op basis van de productieplanning wordt na enig overleg met de telers en de transporteurs een leverdatum overeen gekomen. De transporteurs hebben over het algemeen voldoende capaciteit en de teler kan zich ook meestal aanpassen aan de datum. Alleen in het geval van leveringen op zondag kan dat een probleem zijn, sommige verwerkers geven daarom een bonus voor leveringen op zondag. In andere gevallen worden de aardappelen al op vrijdag of zaterdag getransporteerd. Het is duidelijk dat dit laatste een negatief effect heeft op de kwaliteit van de aardappelen. Als telers melden dat een partij niet bewaard kan worden tot aan de overeengekomen leverdatum dan wordt geprobeerd die levering eerder in te plannen. De vergoeding voor de teler zal daardoor (aanmerkelijk) lager uitkomen.
Informatie uit de keten
Afhankelijk van de aard van de bewaarfaciliteiten bij de teler kan het zo zijn dat de aardappelen alleen in een bepaalde volgorde afgeroepen kunnen worden. Die volgorde restricties alsmede de momenten waarop de teler (niet) beschikbaar is om leveringen te doen moeten worden afgestemd.
Beslissing Bijkopen van aardappelen Beslissingshorizon Incidenteel
Beschrijving
Als het verwachte aanbod van gecontracteerde aardappelen onvoldoende is om de gewenste fritesproductie te behalen kunnen er aardappelen op de vrije markt of via de groothandel worden bijgekocht. Deze aardappelen zijn vaak duurder, zeker in perioden van krapte. Voorzover bekend worden er niet vaak aardappelen om kwaliteitsredenen bijgekocht, men neemt in dergelijke gevallen de inefficiëntere productie voor lief. Voor chips geldt hetzelfde.
Bij koelversproducten speelt dit niet aangezien deze überhaupt nauwelijks aardappelen op basis van gecontracteerde leveringen krijgen.
Informatie uit de keten
De prijzen en de kwaliteitsparameters van de aangeboden partijen zijn van belang. Het aantal kwaliteitsparameters dat gebruikt wordt bij het kopen van aardappelen van de groothandel is momenteel erg beperkt. Vaak zijn alleen de minimummaat en het ras bekend. De groothandel sorteert de aardappelen met een te laag onderwatergewicht er zelf al uit, evenals rotte aardappelen.
Beslissing Bestemming niet fritesgeschikte aardappelen Beslissingshorizon Dagelijks
Beschrijving
De verwerkende industrie krijgt zowel gesorteerde als ongesorteerde partijen
aangeleverd. In de ongesorteerde partijen zitten naast rotte en blauwe aardappelen en aardappelen met een te laag onderwatergewicht ook aardappelen die te klein zijn. Deze laatste twee groepen aardappelen worden vaak in de lijnen voor bijproducten gebruikt.
Afhankelijk van de behoeften van de koelversindustrie kan het meer opleveren als deze aardappelen doorgeleverd worden. Als de aardappelen geteeld zijn
overeenkomstig met de EurepGAP certificering is dat zondermeer mogelijk. Veel fritesaardappelen worden echter niet onder die criteria geteeld, in dat geval hangt het af van de wensen van de koelversindustrie en van diens klanten of deze aardappelen alsnog doorgeleverd kunnen worden. In de koelversindustrie maken de eigenschappen van de aardappelen minder uit voor de efficiëntie maar juist meer voor de kwaliteit. Maar bij koelversproducten komt het in tegenstelling tot frites ook voor dat meerdere rassen gecombineerd worden tot één en dezelfde productiebatch.
Voor aardappelen die in het geheel niet geschikt zijn voor verwerking moet ook een bestemming worden gezocht. Veelal komen deze terecht in de diervoederindustrie. Maar gezien de strikte voorwaarden die daar tegenwoordig voor gelden is deze markt minder aantrekkelijk. Bio-energie en bio-plastics kunnen alternatieven zijn, de
transportkosten zijn daarbij een belangrijke factor. Informatie uit de keten
Informatie over de wijze en de normen waaronder deze geteeld zijn van de telers en de behoeften van de koelversindustrie. Voor de aardappelen die geheel ongeschikt zijn voor menselijke consumptie moet informatie bekend zijn over de ingangseisen,
vergoedingen en de transportkosten uit de markten voor diervoeder, bio-plastics en bio-massa.
