S G P
De Staatkundig Gereformeerde Partij, die in 2018 honderd jaar bestaat, is de oudste partij van Nederland. Deze orthodox-protestantse partij is ook een opvallende partij. Lange tijd wilden haar Kamerleden niet op tv optreden en tot 2006 konden vrouwen geen lid worden.
De SGP is bovendien theocratisch: ze wil een regering op ‘de grondslag van de in de Heilige Schrift geopenbaarde ordening Gods’. Past zo’n religieuze partij wel in de Nederlandse de- mocratie?
Ook al is de SGP een markante partij, ze kreeg nooit veel aandacht totdat de partij nodig was als steun aan minderheidskabinetten van Mark Rutte. In dit boek laten kenners van de SGP zien wat voor partij zij was en is. Ze beschrijven de veranderingen en de con- stanten en laten zien hoe binnen de partij wordt omgegaan met tegenstellingen. Het biedt een interessant beeld van deze oude, opvallende maar tamelijk onbekende partij.
redactie Hans Vollaard | Gerrit Voerman
9 789087 047177
Mannen van Gods Woord D e S ta at ku nd ig G er ef or me er de P ar tij 19 18 | 20 18 D e S ta at ku nd ig G er ef or me er de P ar tij 19 18 |20 18
De
taatkundig
ereformeerde artij
1918 | 2018
Mannen van Gods
Woord
Omslag.MannenVanGodsWoord.def.indd 1 28-03-18 17:34
Dankwoord
Bij de totstandkoming van dit boek heeft een aantal mensen ons geholpen. Dat betreft allereerst Jan Schippers van de Guido de Brès-Stichting, het wetenschap- pelijk instituut van de sgp. Hij heeft ons met raad en daad terzijde gestaan. Daar- naast hebben Anja van Leusden en Patricia Harsevoort van Uitgeverij Verloren zorg gedragen dat het boek mooi vormgegeven en tijdig gepubliceerd werd. Ver- der verleenden Berend de Boer, Barend van der Have, Evelien van Ingen, Wieger Krämer en Wim Orsel van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Par- tijen (dnpp) van de Rijksuniversiteit Groningen ondersteuning bij het verzamelen van het beeld materiaal. Daarnaast stelden diverse organisaties en personen, onder wie Jos Collignon, afbeeldingen geheel belangeloos ter beschikking. We zijn hen allen zeer erkentelijk voor hun medewerking, en willen hen daarvoor hartelijk be- danken. Dat geldt in het bijzonder voor de auteurs, zonder wiens bijdrage dit boek er sowieso niet had kunnen komen.
Hans Vollaard & Gerrit Voerman Utrecht/Groningen, februari 2018
Bijlage
Tabel 1 Uitslagen Tweede Kamerverkiezingen sgp, 1918-2017
Jaar Aantal stemmen % Zetels Jaar Aantal stemmen % Zetels
1918 5.180 0,39 0 1972 163.114 2,21 3
1922 26.744 0,91 1 1977 177.010 2,13 3
1925 62.513 2,03 2 1981 171.324 1,97 3
1929 76.709 2,27 3 1982 156.636 1,90 3
1933 93.300 2,51 3 1986 159.740 1,74 3
1937 78.846 1,94 2 1989 165.918 1,87 3
1946 101.761 2,16 2 1994 155.251 1,73 2
1948 116.864 2,37 2 1998 153.583 1,78 3
1952 129.073 2,42 2 2002 163.562 1,72 2
1956 129.515 2,26 2 2003 150.305 1,56 2
1959 129.678 2,16 3 2006 153.266 1,56 2
1963 143.549 2,29 3 2010 163.581 1,74 2
1967 138.119 2,01 3 2012 196.780 2,09 3
1971 148.221 2,35 3 2017 218.950 2,10 3
Bron: www.verkiezingsuitslagen.nl/.
Tabel 2 Uitslagen Europese verkiezingen sgp, 1918-2017*
Jaar Partij Aantal stemmen % Zetels
1979 sgp 126.412 2,23 0
1984 sgp/gpv/rpf 275.786 5,21 1
1989 sgp/gpv/rpf 309.060 5,9 1
1994 sgp/gpv/rpf 322.793 7,81 2
1999 sgp/gpv/rpf 309.612 8,74 3
2004 sgp/ChristenUnie 279.880 5,87 2
2009 sgp/ChristenUnie 310.540 6,82 2
2014 sgp/ChristenUnie 364.843 7,67 2
* In 1979 deed de sgp alleen mee aan de Europese verkiezingen; in de periode 1984-1999 met een gezamen- lijke kandidatenlijst met het gpv en de rpf; en vanaf 2004 met een gezamenlijke lijst met de ChristenUnie.
Bron: www.verkiezingsuitslagen.nl/.
Bijlage 201
Tabel 3 Ledentallen sgp, 1945-2018
Jaartal Ledental Jaartal Ledental
1945 10.000 1982 20.800
1946 10.100 1983 21.200
1947 10.200 1984 21.400
1948 10.300 1985 21.500
1949 10.400 1986 21.936
1950 10.500 1987 22.235
1951 10.600 1988 22.467
1952 10.700 1989 23.000
1953 10.750 1990 23.062
1954 10.800 1991 23.158
1955 10.850 1992 23.665
1956 10.900 1993 23.700
1957 11.000 1994 23.728
1958 11.500 1995 23.600
1959 12.000 1996 23.865
1960 12.300 1997 23.800
1961 12.600 1998 23.800
1962 13.000 1999 23.860
1963 13.400 2000 25.491
1964 13.700 2001 25.045
1965 14.000 2002 25.630
1966 14.300 2003 25.850
1967 14.700 2004 25.700
1968 15.000 2005 25.900
1969 15.200 2006 26.400
1970 15.400 2007 27.154
1971 15.700 2008 26.906
1972 16.000 2009 26.962
1973 16.700 2010 27.196
1974 17.000 2011 27.196
1975 17.500 2012 27.687
1976 18.200 2013 28.048
1977 18.700 2014 29.648
1978 19.500 2015 29.964
1979 20.100 2016 29.974
1980 20.300 2017 29.928
1981 20.500 2018 30.122
Bron: dnpp.ub.rug.nl/dnpp/content/sgp-ledentallen-jaar-1945.
Gebruikte afkortingen 202
Gebruikte afkortingen
anp Algemeen Nederlands Persbureau aov Algemeen Ouderen Verbond aow Algemene Ouderdomswet arp Anti-Revolutionaire Partij awgb Algemene Wet Gelijke Behande-
ling
bvl Bond van Vrije Liberalen bzk (Ministerie van) Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties ccb Christelijk Conservatief Beraad cda Christen-Democratisch Appèl chu Christelijk-Historische Unie cna Christelijk-Nationale Actie cph Communistische Partij Holland cpn Communistische Partij van Ne-
derland
c.s.f.r. Civitas Studiosorum in Funda- mento Reformato
D66 Democraten 66
dnpp Documentatiecentrum Nederland- se Politieke Partijen
ech Europese Conservatieven en Her- vormers
ehrm Europese Hof voor de Rechten van de Mens
evp Evangelische Volkspartij
evrm Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden
gpv Gereformeerd Politiek Verbond hgsp Hervormde (Gereformeerde)
Staatspartij kb Koninklijk Besluit kpp Katholiek Politieke Partij kvp Katholieke Volkspartij
laos Laikós Orthódoxos Synagermós (Orthodox-Griekse Volkspartij) ljn Landelijk JurisprudentieNummer lpf Lijst Pim Fortuyn
lpo Leids Partijleden Onderzoek lvsgs Landelijk Verband van Staatkun-
dig Gereformeerde Studievereni- gingen
na Nationaal Archief
navo Noord-Atlantische Verdragsorga- nisatie
nev Nationaal Evangelisch Verband ngb Nederlandse Geloofsbelijdenis nipo Nederlands Instituut voor de Pu-
blieke Opinie en het Marktonder- zoek
nko Nationaal Kiezersonderzoek nsb Nationaal Socialistische Beweging ocw (Ministerie van) Onderwijs, Cul-
tuur en Wetenschappen pkn Protestantse Kerk in Nederland ppr Politieke Partij Radicalen psp Pacifistisch-Socialistische Partij PvdA Partij van de Arbeid
pvv Partij Voor de Vrijheid
rkpn Rooms-Katholieke Partij Nederland rksp Rooms-Katholieke Staatspartij roc Regionaal Opleidingscentrum rpf Reformatorische Politieke Federatie sdap Sociaal-Democratische Arbeiders
Partij
sgp Staatkundig Gereformeerde Partij sp Socialistische Partij
svv Stichting Voorlichtings- en Vor- mingscentrum
vbso Vereniging tot Bevordering van Schoolonderwijs op Gereformeer- de Grondslag
vgs Vereeniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs
vn Verenigde Naties
vpro Vrijzinnige Protestantse Radio Om- roep
vu Vrije Universiteit
vvd Volkspartij voor Vrijheid en Demo- cratie
web Wet Educatie en Beroepsonderwijs
Personenregister
Aalberse, Piet 30
Abma, Hette 4, 9, 11, 13, 39-41, 59, 60, 62, 63, 67, 69, 76-81, 88, 92, 101, 103, 117, 124, 125, 127, 175, 181, 194
Baan, Arend 29
Balkenende, Jan Peter 154, 188-190 Barend, Sonja 108
Berg, Koos van den 176 Bilderdijk, Willem 43 Bisschop, Roelof 43 Borst, Els 8, 183, 184 Bosma, Ewart 42, 74 Braakensiek, Johan 34 Bredero 42
Brinkhorst, Laurens Jan 183 Bruyne, Menno de 107,131 Calvijn, Johannes 26, 74, 170
Colijn, Hendrik 7, 8, 33, 34, 150, 170, 171 Collignon, Jos 130, 199
Cort van der Linden, Pieter 30, 94 Dales, Ien 41
Dam, Peter van 51 Datheen, Petrus 26 Dijke, Leen van 187 Dijkgraaf, Elbert 192
Dis, Cornelis Nicolaas van 35, 42, 124, 174 Dölle, Alfons 88, 110
Donge-van Bezooijen, W. van 104, 105 Drees, Willem 120, 174
Duijn, Wim van 193 Dunk, Hermann von der 43 Exalto, John 91
Fieret, Wim 43, 123 Fraanje, Jozias 24
Gerbrandy, Pieter Sjoerds 47 Gijze, Pieter 27, 28
Graaf, Jan van der 48
Grabijn-van Putten, Riet 105, 106 Grieken, Maarten van 59
Groen van Prinsterer, Guillaume 23, 43, 95
Heemskerk, Theodorus 28 Heer, Jo de 59
Heij, René 86 Hippe, Joop 82, 84
Hoedemaker, Philippus Jacobus 35, 152, Holdijk, Gerrit 8, 41, 80, 85, 183, 191 Huizinga-Heringa, Tineke 187 Janse, Chris 42, 48, 50, 64, 101, 102 Janse-van der Weele, Lilian 113, 114, 129, Jong, Ron de 7
Karnebeek, Herman 171 Kats, Gert-Jan 193
Kersten, Gerrit Hendrik 8, 9, 13, 15, 19, 21, 22, 24-27, 29-38, 40, 42, 43, 52-57, 59, 68, 69, 71, 73-77, 79, 88, 89, 98-100, 104, 115, 123, 124, 147, 150-152, 168-171, 173-175, 193
Kinneging, Andreas 185 Kloosterman, Jan 91 Kluveld, Amanda 75, 89 Knippenberg, Hans 51 Kodde, David 174 Kolijn, Wim 109, 110, 186 Koole, Ruud 82
Kruijt, Jacob 50 Kuijt, Piet 60
Kuyper, Abraham 23, 26, 39, 43, 53, 59, 70, 73, 95, 96, 98, 104, 115, 121
Lagerwerf-Vergunst, Flora 189 Langman, Johan 168
Leemans, Barend zie Lemans, Barend Leenmans, Hendrik Arie 39
Leeuwen, Maarten van 113 Leijenhorst, Gé van 48 Lemans, Barend 27-29, 39 Lijphart, Arend 50
Lingbeek, Casper Andries 39, 40 Mallan, Frans 59
Marchant, Henri 94, 95 Mieras, Marinus Abraham 174
Personenregister 204
Oordt, Jan Rokus van 19, 26 Post, Henk 42
Quarles van Ufford, Johan Willem 21 Reitsma, Jacob 66
Remkes, Johan 109 Reuver, Arie de 58 Ritzen, Jo 65, 66
Roessingh, Petrus Hendrik 32 Roos, Kees 58
Rossum, Henk van 10, 59, 79, 103, 125, 127, 174-176
Rouvoet, André 189 Rozendaal, Jacques 91
Ruijs de Beerenbrouck, Charles 30, 171 Ruler, Arnold Albert van 40, 59, 77, 80,
85, 92
Rushdie, Salman 91
Rutte, Mark 7, 10, 16, 167, 190, 191 Savornin Lohman, Alexander Frederik de
96
Schakel, Maarten 181
Schans, Ton van der 43, 91, 193 Schaper, Jan 33, 170
Scholten, Bert 47, 48, 56, 59, 63, 64, 80, Scholten, J. J. 47
Schot, Paula 113, 130 Schutte, Gert 66 Severijn, Jo 59 Smits, C. 47 Smitskamp, H. 56 Snel, Jan Dirk 156 Sonke, Dirk 23
Spruyt, Bart Jan 47, 185, 186
Staaij, Kees van der 8, 10, 43, 44, 48, 69, 81, 91, 127, 131, 147, 179, 191,
Stoffels, Hijme 51 Talma, Syb 121 Ter Horst, Guusje 111 Thurlings, Jan 48, 49, 52, 62, 67 Troelstra, Pieter Jelles 30
Twist, Lodewijk Duymaer van 59, 168 Tydeman, Meinard 151
Uyl, Joop den 11, 103 Vegt, Jan van der 29, 30 Verbrugh, Bart 181 Verhey, Luc 112 Verhoeks, L.M. 179
Verschuur, Timotheus Josephus 171 Verstand-Bogaert, Annelies 108 Visscher, Hugo 36, 152
Visscher, Willem 90
Vlies, Bas van der 9, 10, 14, 41, 58, 60, 62, 65-67, 69, 79, 107, 127, 129, 131, 176, 179, 183, 185, 186, 188, 190, 191
Waal, Leen van der 48, 180, 181, 189 Weststrate, Adriaan 21, 27
Wilders, Geert 187
Wilhelmina, koningin der Nederlanden 31 Willem iii, koning der Nederlanden 30 Zandt, Pieter 9, 35, 39-42, 57, 60, 69, 73, 76,
79, 100, 101, 124, 171, 173, 175 Zwaag, Klaas van der 43 Zwemer, Jan 42
Over de auteurs
John Exalto is als universitair docent verbonden aan de afdeling Pedagogische Wetenschappen, Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen, Vrije Uni- versiteit Amsterdam. Hij is lid van de stuurgroep van het Dutch Bible Belt Net- work en publiceerde de afgelopen jaren regelmatig over de geschiedenis van het reformatorisch onderwijs. Onlangs publiceerde hij Van wie is het kind? Twee eeu- wen onderwijsvrijheid in Nederland (Amsterdam, 2017).
Joop van Holsteyn studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde en Politieke Wetenschap. Hij is als hoogleraar Politiek Gedrag en Methoden van Onderzoek verbonden aan het Instituut voor Politieke Wetenschap van de Universiteit Leiden.
Zijn onderzoek richt zich op vraagstukken van (de meting van) publieke opinie en politiek gedrag, met name kiesgedrag, politieke partijen en partijlidmaatschap, ex- treemrechts in Nederland, het (lokale) referendum en de perceptie en impact van politieke tekeningen.
Ron de Jong is historicus en onderzoeker bij de Kiesraad. Hij houdt zich bezig met onderzoek naar heden en verleden van kiesrecht en verkiezingen. Daarnaast is hij verantwoordelijk voor de Databank Verkiezingsuitslagen van de Kiesraad. Hij publiceerde samen met andere auteurs Tussen geschiktheid en grondrecht. De ont- wikkeling van het Nederlandse kiesrecht vanaf 1795 (2018); De Tweede Kamerver- kiezingen in vijftig stappen (2014); Verkiezingen op de kaart 1848-2010. Tweede Kamerverkiezingen vanuit geografisch perspectief (2011); en Geschiedenis van de Christelijk-Historische Unie 1908-1980 (2008).
Ruud Koole studeerde geschiedenis in Groningen en politieke wetenschappen in Parijs. Sinds 2006 is hij hoogleraar Politieke Wetenschappen, in het bijzonder Nederlandse politiek, aan de Universiteit Leiden. Zijn onderzoek richt zich voor- namelijk op het functioneren en de legitimiteit van politieke partijen en andere po- litieke instituties in Nederland en op de Nederlandse politieke geschiedenis. Hij is tevens lid van de Referendumcommissie en van de Staatscommissie Parlementair Stelsel.
Fred van Lieburg studeerde maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Univer- siteit Rotterdam en is sinds 1991 verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Over de auteurs 206
Hij is hoogleraar religiegeschiedenis in de Faculteit der Geesteswetenschappen en coördinator van het Amsterdam Centre for Religious History. Daarnaast is hij on- der meer voorzitter van het Dutch Bible Belt Network, dat zich richt op onderzoek naar de gereformeerde gezindte in samenwerking met reformatorische organisaties.
Henk Post studeerde bedrijfskunde, werkte in het bedrijfsleven en aan universi- teiten. Hij promoveerde op een onderzoek naar internationalisatie van zakelijke dienstverlening (1995) en in de theologie op een onderzoek inzake de positie van de kerkelijk werker (2006). Zijn derde promotie betrof een historisch onderzoek op het gebied van het vrouwenkiesrecht, met speciale aandacht voor de sgp (2009).
Zijn vierde promotieonderzoek heeft hij afgerond in 2014. Dit richtte zich op de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging. In deze dissertatie behandelde hij een aantal kwesties, waaronder die van de sgp. Hij schreef nog een aantal artikelen en boeken, zie: www.drhenkpost.nl.
Josje den Ridder is politicoloog en als onderzoeker verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp). Daar doet zij onderzoek naar de publieke opinie over politieke en maatschappelijke kwesties en naar politieke participatie. In 2014 pro- moveerde ze aan de Universiteit Leiden op een proefschrift over Nederlandse poli- tieke partijen en hun leden, getiteld Schakels of obstakels?
Gerrit Voerman is hoogleraar Ontwikkeling en functioneren van het Neder- landse en Europese partijstelsel en directeur van het Documentatiecentrum Neder- landse Politieke Partijen (dnpp) van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij publiceert veelvuldig over politieke partijen (geschiedenis, organisatie, kandidaatstelling, par- tijcultuur) en voert de redactie over een publicatiereeks over de Nederlandse par- tijen. Hierin zijn sinds 2008 onder meer bundels verschenen over de vvd, de Chris- tenUnie, GroenLinks, het cda en de PvdA, alsmede een monografie over het Nederlandse populisme.
Hans Vollaard is universitair docent Nederlandse en Europese politiek bij het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde in 2009 aan de Universiteit Leiden op een politicologisch onderzoek naar het belang van grenzen in de Europese Unie. Zijn huidige onderzoeksterrei- nen betreffen Europese desintegratie, euroscepsis in Nederland, lokale democratie en christelijke politieke partijen. Op dat laatste terrein publiceerde hij onder meer over de reformatorische zuil, de relatie van de christelijke partijen tot het conser- vatisme en de impact van secularisatie op het huidige politiek christendom in Ne- derland.
Rick van Well is verbonden aan de Research Master Political Science and Public Administration van de Universiteit Leiden. Zijn onderzoeksbelangstelling gaat uit naar parlementair gedrag, de relatie tussen regering en parlement, alsmede lokale
politiek. Zijn thesis ‘Radicaal, met mate. De electorale calculus in een consensude- mocratie’ was genomineerd voor de Prof. dr. J.Th.J. van den Berg-prijs. Hij heeft als onderzoeksassistent meegewerkt aan het Parlementsonderzoek 2017. Daarnaast werkt hij als begeleider van verschillende educatieve programma’s voor ProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat.
Klaas van der Zwaag studeerde filosofie en theologie in Amsterdam. Hij is kerkjournalist bij het Reformatorisch Dagblad; redactievoorzitter van Zicht, or- gaan van het Wetenschappelijk Instituut van de sgp; en redactielid van Sophie, van de Stichting voor Christelijke Filosofie. Van der Zwaag publiceerde onder meer Onverkort of gekortwiekt? Artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de spanning tussen overheid en religie (1999), Afwachten of verwachten? De toe-eige- ning des heils in theologisch en historisch perspectief (2003), Augustinus, de kerkva- der van het Westen (2008) en Reformatie vandaag. 500 jaar Hervorming in debat met Rome en nieuwe vormen van doperse radicaliteit (2017).
S G P
De Staatkundig Gereformeerde Partij, die in 2018 honderd jaar bestaat, is de oudste partij van Nederland. Deze orthodox-protestantse partij is ook een opvallende partij. Lange tijd wilden haar Kamerleden niet op tv optreden en tot 2006 konden vrouwen geen lid worden.
De SGP is bovendien theocratisch: ze wil een regering op ‘de grondslag van de in de Heilige Schrift geopenbaarde ordening Gods’. Past zo’n religieuze partij wel in de Nederlandse de- mocratie?
Ook al is de SGP een markante partij, ze kreeg nooit veel aandacht totdat de partij nodig was als steun aan minderheidskabinetten van Mark Rutte. In dit boek laten kenners van de SGP zien wat voor partij zij was en is. Ze beschrijven de veranderingen en de con- stanten en laten zien hoe binnen de partij wordt omgegaan met tegenstellingen. Het biedt een interessant beeld van deze oude, opvallende maar tamelijk onbekende partij.
redactie Hans Vollaard | Gerrit Voerman
9 789087 047177
Mannen van Gods Woord D e S ta at ku nd ig G er ef or me er de P ar tij 19 18 | 20 18 D e S ta at ku nd ig G er ef or me er de P ar tij 19 18 |20 18
De
taatkundig
ereformeerde artij
1918 | 2018
Mannen van Gods
Woord
Omslag.MannenVanGodsWoord.def.indd 1 28-03-18 17:34
