Verslag regionale leergemeenschap Water en Ruimte - Zuid Nederland
Communicatie v oorbij de mythe van ‘droge voeten’!
Korte samenvatting in bullets:
Lokale communicatie maakt lokale participatie beter mogelijk.
Mensen moeten daadwerkelijk worden gehoord. Dit genereert draagvlak en begrip.
Wees een OEN, Open – Eerlijk – Nieuwsgierig. Communicatie en verwachtingsmanagement is erg belangrijk. Open staat voor duidelijkheid over het waarom. Eerlijk staat voor een realistisch verhaal, beloof geen luchtkastelen waarop je moet terugkomen. Nieuwsgierig staat voor het vragen naar ideeën, drijfveren en wensen van de bewoners waarin je de bewoners in de planvorming tegemoet kunt komen.
In een lopende ontwikkeling waar communicatie en participatie ten aanzien van burgers nog moet worden ‘ ingevoegd’, moet de ruimte waarbinnen initiatieven van burgers vormgegeven kunnen worden duidelijk worden gemaakt.
“Als waterschap heb je te maken met verschillende soorten communicatie”, aldus Toine Gresel (Dijkgraaf van waterschap Peel en Maasvallei). Crisiscommunicatie, risicocommunicatie, gebiedscommunicatie. De samenleving is, vergeleken met bijvoorbeeld de tijd van de verzuiling, immens veranderd. Geen grote groepen, maar netwerken van indiv iduen die zich erg snel kunnen vormen en mobiliseren. De media van nu (Twitter, Facebook) maken het mogelijk ook snel een opinie de wereld in te slingeren, die aanleiding zijn voor de vluchtig ontstane netwerken. Ook op basis van vooroordelen en onwaarheden. De netwerken ontstaan snel, maar kunnen ook snel (bijvoorbeeld na het behalen van een doel) weer uiteen vallen. Dit heeft ook effect op hoe een overheid met haar burgers communiceert, en hoe snel moet worden gehandeld in bijvoorbeeld noodsituaties. “Wanneer een waterschap niet reageert op tweets over wateroverlast, hangt het waterschap al aan de hoogste boom” volgens Gresel. Dit vergt verandering en inspanning van het waterschap waar het gaat om werken aan opgaven in uitvoering en proces, ook in communicatie. Zowel naar burgers en bedrijven, als intern in het waterschap.
Appels integreren met fruit
Ruimte is water, water is ruimte. Maar toch is er de noodzaak om ze in beleid te integreren. “Het is net alsof je appels moet integ reren met fruit”, aldus Trudes Heems (TU Delft/Waterworks). Heems geeft aan dat het onderscheid tussen water en ruimte zit bij de overheden. Verschillende ministeries en afdelingen houden zich bezig met verschillende sectoren en vakgebieden, de eeuwenoude scheiding middels de bestuurslaag die zich sec met water bezig houdt. Maar ook de wetenschap is verkokerd. Technisch ingenieurs worden niet opgeleid met het feit dat beleving en kwaliteit van ruimte ook een rol speelt (wat gechargeerd), en sociale
wetenschappers hebben geen gevoel bij de harde technische randvoorwaarden.
Anders omgaan met water en denk v ooruit
Dit zenden komt nog terug in de reclamecampagnes van de afgelopen jaren. ‘Nederland leeft met Water’ was één van de campagnes over waterveiligheid. De vraag die Heems stelt is wat er van deze campagne is blijven hangen. “Peter Timofeeff in een badkuip” is een van de weinige herinneringen. De boodschap is niet echt
Willem Heesen (Platform31) opent de bijeenkomst en benadrukt dat wat er gezegd wordt door een ieder tijdens de bijeenkomst, vertrouwelijk kan zijn. Er wordt dan ook gevraagd om het vertrouwelijke
dat wordt gezegd, ook dusdanig te behandelen.
Heeft u een idee voor de komende Leergemeenschap Zuid op 18 maart 2014 en wilt u bijdragen?
Neem contact op met Willem Heesen viawillem.heesen@platform31.nl/ 06 – 57 94 36 45
blijven hangen en was ook niet eenduidig. Aan de ene kant communiceerde de overheid dat droge voeten worden gegarandeerd, aan de andere kant dat mensen moeten leren leven met water. De campagne ‘denk vooruit’, die vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken kwam (‘Leven met Water’ kwam vanuit ministerie van Verkeer en Waterstaat), ging over hoe om te gaan met crisissituaties. Iedereen zou een tonnetje in huis moeten hebben met een radio, een zaklamp, flesjes water, voor in geval van nood. De gezamenlijke boodschap is dan: we zijn de veiligste delta in de wereld, maar het kan morgen fout gaan en dan heb je het tonnetje nodig.
Rol van water in de maatschappij Wat is de rol van water in de leefomgeving? Water wordt gezien als vijand, vriend en bondgenoot.
Deze drie aspecten werden tegelijkertijd gecommuniceerd in de genoemde campagnes, wat een verwarrende boodschap is. Trudes Heems legt uit hoe deze drie betekenissen tot stand zijn gekomen. Dit heeft te maken met de verschillende dominante discoursen van de afgelopen decennia welke in het schema hierboven zijn weergegeven. Een discours is een bepaald patroon of idee dat over het algemeen als waarheid wordt gezien, ideeën van een moment op een bepaalde manier geduid. Waar het gaat om
waterveiligheid begint het vaak bij de Watersnoodramp van 1953. Zeker na de ramp en met het tot stand komen van de Deltawerken, vierde het discours van strijd hoogtij. Beheersen van het water door
ingenieurskunst, vechten tegen het water. Maar met het bewustzijn dat een ramp ook overmacht kan zijn, kracht van de natuur, of van god. Begin jaren ‘70 ontstond er mede door toedoen van de ‘Club van Rome’ het idee dat de natuur niet meer bedwongen moest worden, maar dat deze beschermt moest worden. Intussen hadden de Nederlanders het water overwonnen, Nederland lag veilig achter de dijken. Het water was geen vijand meer, maar veranderde in een vriend. De overheid had alles geregeld, de burger hoefde niets meer te doen (en te vrezen). De verantwoordelijkheid voor veiligheid kwam ook duidelijk bij de overheid te liggen.
Medio de jaren ’90 (met de hoge waterstanden in de rivieren) en waar een en ander mis is gegaan kwam de bestuurlijke kwetsbaarheid aan het licht. Heems: “bestuurders beloofden altijd dat alles onder controle was” , maar dat bleek, zeker op langere termijn, onhoudbaar. Het discours van dreiging werd geboren en gekoppeld aan de (gevolgen van) klimaatverandering. Gedeelde verantwoordelijkheid volgt uit het niet meer kunnen (of willen) garanderen van veiligheid. Hiermee komt er ook verantwoordelijkheid voor de burgers in beeld en dat moest met de campagnes gestimuleerd worden.
Blind vertrouwen
Dit strookt niet met de beleving van Nederlanders. Er heerst een blind vertrouwen in de overheid waar het gaat om waterveiligheid. Een blind vertrouwen dat is ontstaan uit onwetendheid. De overgrote meerderheid in Nederland is zich niet bewust van de risico’s. Deze onwetendheid is mede door het optreden en communiceren van de Rijksoverheid tot stand gekomen. De Polygoonfilmpjes van vroeger over de overwinning op het water, de dammen en dijken die zijn gebouwd. De overheid heeft een monopolie, de burgers hebben blind
vertrouwen en weten niet waar ze wonen (fysisch, beneden NAP) en wijzen de overheid als eerste aan wanneer het fout gaat. Dit in relatie tot de nieuwe veiligheidsnormen, waarin meer wordt gedifferentieerd en qua verantwoordelijkheid ook meer wordt neergelegd bij de burgers, is dodelijk. Het blinde vertrouwen wordt geschaad en daarbij worden er verantwoordelijkheden waarvan de burgers denken dat die bij de overheid horen, bij burgers zelf neergelegd. Burgers zeggen dan: dit is verantwoordelijkheid afschuiven! Hiermee ontstaat er wantrouwen van burgers in de overheid.
De opgave nu, een nieuw discours?
Het is tijd voor een nieuwe, heldere en goed communiceerbare boodschap. Veel communiceren en burgers betrekken bij opgaven van waterschap en gemeenten moet leiden naar participatie en beg rip en inzicht in de mogelijke risico’s bij burgers. De nieuwe normering moet op die manier in de loop der tijd inburgeren om de reacties van nu, “dat de overheid de verantwoordelijkheid wel makkelijk afschuift op de burgers”, te kunnen nuanceren. De mythe van ‘droge voeten’ is gebaseerd op blind vertrouwen. En dat staat verandering in de weg.
Vertrouwen moet worden omgebogen naar kritisch vertrouwen. Een gezonde angst en angst kan een
progressieve innovatieve kracht zijn. Heems introduceert het discours van ‘zorg’. Het besef van kwetsbaarheid creëren in de communicatie, waar wonen we eigenlijk, hoe kwetsbaar is het hier. Kwetsbaarheid roept zorg op.
Communicatie = procesbetrokkenheid
Communicatie is een middel om een gezamenlijk doel voor elkaar te krijgen. “We moeten mensen daadwerkelijk betrekken. Niet via de inspraakavond waar wordt gezonden, maar via betrokkenheid in het proces dat moet leiden tot het aanpakken van de opgaven van het waterschap” (zoals waterveiligheid en waterkwaliteit). In zo’n geval wordt communicatie in het ontwikkelings- en uitvoeringsproces ingebakken en wordt gezamenlijk naar elkaars belangen gekeken. Als afsluiting van de inleiding dit credo: het waterschap moet werken als één van de partners in een gebied, en niet alles top-down opleggen. Communicatie als zendingswerk is ouderwets, communicatie incorporeren in het proces en daarmee mensen en belangen écht in beeld krijgen en betrekken is dé toekomst.
Hier voel ik mij Rijk
Joni Braas (Samenwerkingsverband Regio Eindhoven) en Willem Messer (waterschap Aa en Maas) lichten het
‘het Rijk van Dommel en Aa’ toe.www.rijkvanDommelenAa.nlomschrijft: “Het Rijk van Dommel en Aa is het rustige, groene gebied tussen Eindhoven en Helmond. Het wordt ook wel het landschapspark van de Brainport- regio genoemd. Er zijn fietspaden, wandelpaden en vele andere voorzieningen om de vrije tijd plezierig door te brengen. Simpelweg ontspannen en genieten van het Brabantse landschap is wat het Rijk van Dommel en Aa iedere inwone r biedt.” Wat grote steden in Azië niet hebben als vestigingsfactor, heeft Eindhoven wel. Namelijk kwaliteit van de woonomgeving voor kenniswerkers. Dat is het uiteindelijke doel, een kwalitatief hoogwaardige woonomgeving. Dit moet tot stand komen in een samenwerking waarin ook waterschap Aa en Maas
participeert.
‘Rijdende trein’
Wat blijkt uit de uitleg van Joni en Willem, is dat er vanaf het begin van het proces weinig aandacht is geweest voor communicatie en participatie. Er was sprake van een vrij traditionele manier van overheidshandelen.
Ambities zijn al in beleid vastgelegd, de communicatie is daardoor ook gericht op bestuurders. Communicatie naar burgers moet nu nog worden ‘ingevoegd’ om meer draagvlak te krijgen voor dit initiatief. Voor
volwaardige gebiedsparticipatie is dit te laat, maar wat zijn mogelijkheden waarmee de rijdende trein nog kan worden bijgestuurd? De vraag is ook welke ruimte er nog is voor burgers om invloed te hebben op de
ontwikkelingen, wat zijn de doelen. Dit bepaalt mede de mate van mogelijke participatie. Een eerste leerpunt is: wees een OEN. Open, Eerlijk en Nieuwsgierig (voor meer informatie hierover, zie het verslag van
Leergemeenschap Oost – 5 november). Kort houdt dit in dat je eerlijk moet zijn ten opzichte van de burgers en geen loze beloftes maakt. Wanneer je terug moet komen op eerdere uitspraken, is het vertrouwen van burgers in overheden te paard verdwenen.
Meerwaarde
Het moet in ieder geval duidelijk zijn wat er met het gebied bereikt moet worden en wat hiervan de voordelen (en ook nadelen) zijn voor de bewoners. Om echt bewoners te betrekken, moet je aangeven waar er nog ruimte is om de bestaande plannen aan te vullen/te wijzigen, of plekken waar men zelf initiatieven kan ontplooien. Hiermee kunnen de verwachtingen worden gemanaged. Dit betekent ook dat je nog goed moet
kijken welke boodschap afgegeven wordt met ‘de burger op een troon’. Wil je bewoners in beweging laten komen, dan moet je ze misschien op een andere manier positioneren.
Op projectniveau is de uitvoerende overheid verantwoordelijk voor de communicatie. Hiermee communiceren zij vanuit gemeente of waterschap over hun eigen rol en over het Rijk van Dommel en Aa. De balans tussen zichtbaarheid van de organisatie in de gebiedsontwikkeling en communicatie over het gebied is lastig, hoe blijf je als organisatie zichtbaar in een groter geheel? In groepjes zijn hiervoor suggesties gedaan.
Lokaal invullen
Afsluitend geeft Trudes Heems aan dat lokale invulling van communicatie en participatie het belang rijkste is. De actoren en vraagstukken spelen op het lokale niveau, ook de uiteindelijke invulling van het project. Dit maakt het grotere geheel tastbaar op lager niveau en biedt mogelijkheden om mensen meer te bereiken en
betrekken.
Op 18 maart 2014 vindt de volgende Leergemeenschap Zuid plaats!
