Afgiftekantoor 2880 Bornem 1 Driemaandelijks afdelingstijdschrift
VOORPAGINA
De opening van de vernieuwde bijentuin, onder impuls van Paul Segers, lokte heel wat volk. Lees er meer over verder in dit blad.
Driemaandelijks tijdschrift van Natuurpunt Klein-Brabant Vereniging voor natuur en landschap
20e jaargang nr. 4
INHOUD blz.
Lid worden van Natuurpunt Lidgeld per gezin: € 30
Dit bedrag kan u storten op rekeningnummer
BE17-2300-0442-3321 van Natuurpunt vzw, Coxiestraat 11 te 2800 Mechelen met vermelding “Lidgeld 2021”.
Hiervoor ontvangt u:
• 4 x per jaar het tijdschrift Natuur.blad
• 4 x per jaar het tijdschrift van de afdeling.
Wie lid is van Natuurpunt en buiten Klein-Brabant woont, kan zich ook extra abonneren op dit tijdschrift:
• de digitale versie in kleur is gratis en ontvang je door een email te sturen naar
redactie.npkb@gmail.com
• de papieren versie ontvang je per post na betaling van € 10,00 op rekeningnummer
BE52-0000-6740-6209 van Natuurpunt Klein- Brabant met vermelding “Abonnee NPKB 2021”.
Steun het reservatenfonds
Overschrijven kan op rekening BE56-2930-2120-7588 van Natuurpunt Beheer vzw, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding “3706 Klein-Brabant”.
Redactie: Joost Reyniers en Ronny Segers e-mail: redactie.npkb@gmail.com Werkten mee aan dit tijdschrift:
• Diederik Schowanek
• Koen Grolus
• Cis Peeters
• Paul Segers
• Sonia De Keyzer
• Ronald Leyman
• Kris Tersago Foto’s:
• Ronny Segers
• Luc Meert
• Luc De Wit
• Paul Segers
• Chris Coeckelbergh
• Hans De Schryver
• Hugo De Bruyker Oplage: 940 ex.
Deadline artikels volgend tijdschrift: 1 december
Editoriaal ………... 3
Terugblik ... ...…...…... 4
Opening vernieuwde bijentuin Hof van Coolhem ... 5
Over vleermuizen .... ... .……….…...………...….. 6
Zeisinitiatie... ...………...………...……...…. 8
Verrassende insecten op de nieuwe heideterreinen ... 9
Het Groot Schoor in evolutie ... 11
JNM ... 13
Vogelwaarnemingen zomer 2021 ... 14
Activiteiten ………...….. 17
Editoriaal
Over gemakkelijke en ongemakkelijke waarnemingen
Het moet gezegd worden: in de het dierenrijk is de mens niet populair. Hoe zou het ook komen? Verschijnt ergens het menselijk silhouet dan zoeken wilde dieren dekking. Tot deze ongemakkelijke observatie kwam ik als beginnend natuurfotograaf.
Het volstaat om enkele seconden je camera te richten naar een buizerd die honderd meter verder zit of hij gaat op de vleugels, reetjes staan vluchtensklaar met de oren omhoog als ze maar denken dat je in hun richting zal lopen. Ik heb de proef al op de som kunnen nemen. Vanuit een stilstaande auto kan je heel dicht komen – zolang het maar niet rechtop loopt en een gezicht heeft, of vier poten en grote tanden natuurlijk.
Het idee om dieren te gaan fotograferen werd geboren tijdens de lockdown als een contactloos tijdverdrijf en buitenactiviteit. Met een nieuwe camera en een geleende telelens dacht ik dat dat de vogels en zoogdieren wel voorbij de lens zouden paraderen. Niet dus. Ondertussen ben ik al een stukje wijzer en weet ik voor een aantal soorten waar en hoe ik de beste kans maak.
Maar er staan er nog heel wat op mijn verlanglijstje.
De zwarte specht bijvoorbeeld. Een echte kampioen van schichtigheid is dat, die altijd aan de andere kant van het bos gaat zitten dan waar jij hebt post gevat.
Enfin, het mag ook niet te gemakkelijk zijn, anders is het ook niet leuk.
Ik had het eigenlijk al eerder moeten doen, maar enkele weken geleden nam ik het veer in Mariekerke om aan de overkant voor het eerst naar het nieuwe Sigma Overstromingsgebied ‘Wal-Zwijn’ in Moerzeke- Kastel te gaan kijken. In feite ligt dat gewoon tegenover de Steenovens/Briel, maar via de weg raak je niet zomaar in deze uithoek. Een echte aanrader moet ik zeggen! De inrichting is nog maar halfweg, maar door de ontpoldering van het Groot Schoor is een soort mini-Zwinnetje ontstaan dat qua soortenrijkdom niet moet onderdoen voor het Noordelijk eiland. Lepelaars, grote en kleine zilverreigers, dodaars, bruine kiekendief, wespendief -om er een paar te noemen- lieten zich bewonderen.
Gemakkelijke waarnemingen vlak bij de deur dus! Daarom gaan we er nog eens een kijkje nemen op zondag 7 november (zie activiteiten).
Doe je mee? En breng gerust ook je camera mee ..., je weet maar nooit.
Diederik Schowanek, Voorzitter NPKB
Ps. de foto van Zwarte specht is van Luc Meert, een van onze ‘huisleveranciers’ van foto’s die duidelijk de kneepjes van het vak al kent, als Vlaams top-natuurfotograaf !
Terugblik
Ronny Segers
Ledenfeest in Sint-Pietersburcht
Nachtvlinder- en vleermuisactiviteit in Marselaer
Kennismaken met insecten
Opening vernieuwde bijentuin in het Hof van Coolhem op 5-9-2021
Sonia De Keyzer
Het mooie weer lokte zo’n 250 bezoekers naar het Hof Van Coolhem, waar de vernieuwde bijentuin feestelijk geopend werd.
Aan de vernieuwing van deze bijentuin is 3 jaar gewerkt door de Vriendenkring Hof Van Coolhem, samen met de gemeente Puurs-Sint-Amands, Velt Klein-Brabant, de Imkervereniging Klein-Brabant en Natuurpunt Klein-Brabant. Via het Red-De-Bij project van de Scheldehelden, met financiële steun van de VLM werden de bloemenweides vernieuwd en inge- zaaid met streekeigen bloemenmengselzaden en bio- bloembollen van Velt. Hierdoor heb je gegarandeerd bloei vanaf het prille voorjaar tot laat in het najaar.
Ook werden de kruidentuin en de bloemperken he- raangelegd met bijenvriendelijke vaste planten als hemelsleutel en salie en werden zandheuveltjes met klaver gecreëerd voor de zandbijen.
Bloemenweiden en -perken zoals in het Hof Van Cool- hem zijn zeer belangrijk om zowel de honing- als de wilde bij te laten overleven. Beiden staan in voor 85%
van de bestuiving van onze voedselplanten.
Samen met de hogergenoemde verenigingen ijvert de gemeente Puurs-Sint-Amands, door het bijvriendelijk maken van verschillende domeinen en de bermen in de gemeente om volgend jaar de erkenning van ‘bij- envriendelijke gemeente’ te krijgen.
Tijdens deze mooie zondagnamiddag werden meer dan 20 bijenhotels gemaakt onder begeleiding van Natuurpunt Klein-Brabant. Het verhaal van de honing werd verteld door imker Vonny Spiesens, en je kwam meer te weten over de honingbij door de honingmo- biel van het Vlaamse bijeninstituut. Velt Klein-Brabant trakteerde op lekker vers appelsap van de appels uit de boomgaard van het Hof Van Coolhem en gaf zeer duidelijke informatie over hoe je kan tuinieren zonder bestrijdingsmiddelen. De Natuurgidsen van Klein- Brabant gaven dan weer uitleg over hoe je je tuin bijvriendelijk kan maken. JNM had heel veel succes met hun bijenspel en je zag overal blije bijengezichtjes dankzij de grimeerders van de speelpleinwerking.
De nieuwe bijenweide ligt in het groendomein Hof Van Coolhem aan de Coolhemstraat 64 in Kalfort en is dagelijks te bezoeken.
Foto’s : Paul segers
GOED NIEUWS OVER VLEERMUIZEN
Joost Reyniers
Telling vleermuiskolonies in kerken
Enkele kerkzolders in onze streek herbergen belang- rijke zomerkolonies van vleermuizen. In de kerk van Hingene gaat het om een kolonie baardvleermuizen, in Lippelo om twee soorten: laatvlieger en ingekorven vleermuis. Het gaat om kraamkolonies die bestaan uit vrouwtjes en hun jongen. Vleermuis-mannetjes wor- den in deze kolonies niet toegelaten, die hebben in de zomer aparte verblijfplaatsen.
Het zestal gekende kolonies van ingekorven vleermui- zen in Vlaanderen wordt elk jaar geteld door overdag een foto te maken van de kolonie, als ze aan de zolde- ring hangt, en daarna de dieren te tellen op de foto. In de kerk van Lippelo is het nemen van de foto telkens een hachelijke onderneming. De kolonie van Lippelo is doorgaans zeer onrustig en verstoringsgevoelig en moet zeer omzichtig benaderd worden. Ook tijdens het bezoek op 29 juli 2021 vloog de kolonie te vroeg op, nog voor een foto kon genomen worden. We had- den wel de indruk dat het er veel meer waren dan voorgaande jaren, om dat na te gaan werden dezelfde avond de uitvliegende dieren geteld. Tijdens de telling van 21:50u - 23:35u bleek dat het aantal ingekorven vleermuizen inderdaad flink hoger lag dan voorgaan- de jaren: we telden 376 ingekorven vleermuizen. Er vlogen ook 19 laatvliegers uit, die goed te onderschei- den waren. De laatste vleermuizen verlaten de kerk pas als het volledig donker is. De laatvliegers vlogen als eerste uit, in tegenstelling wat de naam zou doen vermoeden.
Het aantal ingekorven vleermuizen is dus ruim ver- dubbeld ten opzichte van 2019 (toen 148 geteld op foto). Dat wijst er mogelijk op dat er wisselwerking is met een ongekende kolonie in de buurt, misschien op het kasteel van Lippelo.
Tijdens een tweede telling op 12 augustus werden 292 ingekorven vleermuizen geteld en 52 uitvliegende laatvliegers. In de loop van augustus beginnen de vleermuizen de kolonies al te verlaten om te gaan zwermen bij de winterverblijfplaatsen.
Opmerkelijk is dat alle vleermuizen bij het uitvliegen de donkerste route kiezen, recht richting beekvallei.
Enkele jaren terug hebben we het van de gemeente Sint-Amands gedaan gekregen om één lamp van de straatverlichting te verwijderen, helaas zagen we dat
er inmiddels opnieuw een lamp werd geïnstalleerd.
Op 11 augustus was het de beurt aan de baardvleer- muizen in Hingene. Hier verlaten de vleermuizen de kerkzolder langs 2 deurtjes. De telling leverde 323 baardvleermuizen op, wat in de lijn ligt van de tellin- gen van afgelopen jaren.
Tellers dit jaar waren Joppe De Bruyn, Koen Grolus, Herwig Mees en Joost Reyniers.
Vleermuisbunker in Sint-Pietersburcht
Winterverblijf- plaatsen van vleermuizen dienen in de winter een vrij constante tem- peratuur te heb- ben, een hoge luchtvochtigheid en geen tocht.
Deze omstan- digheden komen van nature voor in grotten. In for- ten worden deze omstandigheden benaderd.
In de volledige Antwerpse fortengordels worden jaar- lijks tot ongeveer 6.800 overwinterende vleermuizen geteld. Het werkelijke aantal overwinterende vleer- muizen ligt wellicht nog tussen de 30% en 50% hoger.
De fortengordel rond Antwerpen vormt daarmee één van de belangrijkste overwinteringsplaatsen voor vleermuizen in West-Europa. De meeste forten wer- den daarom aangeduid als Europees habitatrichtlijn- gebied, ook die van Liezele en Bornem. Eigenaars van de forten zijn verplicht om maatregelen te nemen om de overwinterende vleermuispopulaties te behouden, en dienen daar bij geplande werken rekening mee te houden.
In de Sint-Pietersburcht ligt verborgen in de heuvels van de speeltuin achter het afdak een bunker. Deze bunker werd eind vorig jaar heringericht en geoptima- liseerd voor overwinterende vleermuizen. De bunker
Online aankopen en Natuurpunt Klein-Brabant steunen? Het kan, via Trooper!
Op
www.trooper.be/natuurpuntkleinbrabant
vind je een hele reeks links naar diverse bekende webshops.Van elke aankoop die je doet vloeit er een percentje naar Natuurpunt Klein-Brabant; een gemakkelijkere manier om ons te steunen is moeilijk denkbaar!
Tip: zet www.trooper.be/natuurpuntkleinbrabant bij je favorieten.
bestaat uit 3 aparte ruimtes. Bij de inrichting werd gezorgd voor een betere isolatie van de bunker, door extra aarde op de bunker aan te brengen, een tus- senruimte af te sluiten en de bunker te voorzien van een nieuwe deur. Dit moet zorgen voor een meer con- stante temperatuur tijdens de winter. Tevens werd de bunker leeggemaakt en werden de muren voorzien
van extra stenen met gaten, waar- in vleermui- zen kunnen wegkruipen in de winter.
Om de tem- peratuur in de bunker
op te volgen werden tijdelijk temperatuurloggers aangebracht om schommelingen in de temperatuur te meten.
De inrichting van de bunker gebeurde in samen- werking met Regionaal Landschap Schelde-Durme, Natuurwerk en de dienst openbare werken van de gemeente Puurs-Sint-Amands, met financiële onder- steuning van de provincie Antwerpen.
Een telling tijdens de laatste winter leverde 11 over- winterende baardvleermuizen op. Dit is een toename ten opzichte van voorgaande jaren. We hopen dat het aantal vleermuizen geleidelijk zal toenemen. We zijn al nieuwsgierig wat de telling komende winter ople- vert.
In het arboretum werd de vleermuizentoren nog voorzien van een educatief bord, met dank aan de technische dienst van de gemeente Puurs-Sint-
Amands en Robbert van het RLSD.
De Torendreef, gelegen naast het arboretum, kreeg hiermee een nieuwe invulling van haar his-
torische naam. (Foto: Paul Segers) (Foto’s: Ronny Segers)
ZEISINITIATIE op zaterdag 9 oktober
Maaien met de zeis is een beproefde, oeroude techniek die de laatste jaren weer opgang maakt in het natuurbeheer.
Een zeis maakt immers geen lawaai, stinkt niet, verbruikt geen energie en verstoort de omgeving niet.
Eens je de techniek beet hebt en er bedreven in wordt, is werken met de zeis rustgevend en ontspannend.
Door de repetitieve bewegingen raak je in een cadans, waardoor je geen zin hebt om te stoppen.
Je hoort het zoeven van het zeisblad en het gefluit van de vogels, en je vraagt je af waarom mensen beta- len om stoom af te laten in een fitnesscentrum.
Kortom: een combinatie van zinvolle beweging en natuurbeleving.
Om onze leden van de geneugten van het maaien met de zeis te laten proeven, organiseren we een eerste zeisinitiatie op zaterdag 9 oktober.
Daarbij kan iedereen om beurt de zeis ter hand nemen en –onder begeleiding- proberen zich de juiste zwaaibeweging eigen te maken.
Kandidaat-maaiers moeten niet zitten wachten, maar kunnen zich bijvoorbeeld nuttig maken met het bij- eenharken en afvoeren van het maaisel.
De mensen die na een eerste kennismaking het maaivirus te pakken hebben, kunnen nadien deelnemen aan de activiteiten van (en toetreden tot) het Klein-Brabantse zeisteam.
De zeisinitiatie gaat door vanaf 10u op het driehoekig grasland tussen de Langenbergstraat en de Kraan- broekweg te Branst.
Inschrijven doe je door uiterlijk op 3 oktober een bericht te sturen naar kris.tersago@telenet.be.
Verrassende insecten op de nieuwe heideterreinen
Joost Reyniers en Luc De Wit
Zowel in Marselaer (door Natuurpunt) als op de Hoge Heide in Branst (door ANB) werd enkele jaren gele- den kleinschalig ‘heide’ hersteld door dennenbos te kappen en de voedselrijke humuslaag af te schrapen.
Zaden van bepaalde planten zoals struikhei en brem kunnen in de grond vele tientallen jaren kiemkrachtig blijven. Ook al is de heide ergens al lang verdwenen, onder het nadien aangeplante naaldbos blijven heide- zaden aanwezig in de ‘zaadbank’. Dit is niet het geval als de heide werd omgezet in akker, in dat geval is door de regelmatige grondbewerking het zaad van de struikhei meestal ook verdwenen.
Op beide plaatsen is een type natuur hersteld dat in onze streek verdwenen was: droge heide met struik- hei. Heide moet er in onze streek nooit uitgezien heb- ben als de uitgestrekte heidevelden van de Kempen.
Vermoedelijk was het altijd een wat kleinschaliger landschap, waarin heideveldjes, akkers, bremstruwe- len en houtwallen elkaar afwisselden.
Geboeid volgen we sindsdien de terugkeer van dier- en plantensoorten op deze ‘nieuwe’ heide op.
Aangezien er nergens in de regio nog heide over bleef, moeten veel insecten immers van ver komen om deze gebieden te koloniseren. Verrassend genoeg zien we dat deze soorten de afstand tot onze nieuwe heideterreintjes toch weten te overbruggen. Ook zal beheer nodig zijn, want zonder beheer groeien deze heiden opnieuw dicht met vooral berk.
Insectenrijkdom
Planten van droge, schrale biotopen trekken veel insecten aan. Niet enkel struikheide, maar ook zand- blauwtje, gele composieten en bloeiende bramen vormen een belangrijke voedselbron. Zandblauwtje behoort bij de kampioenen als het om zeldzame bijensoorten gaat en is een aantrekkelijke plant voor met name kort-tongige soorten: zandbijen, groefbijen en maskerbijen. Veel van deze bijtjes zijn klein en zul- len niet door iedereen meteen als bij herkend worden.
Maskerbijen zijn zonder uitzondering (zeer) kleine soorten, weinig behaard en met een kenmerkend wit gezichtsmasker, dat bij elke soort anders is.
Struikhei-specialisten
Een aantal bijensoorten is op struikhei gespeciali- seerd. Men noemt dit oligolectische soorten, soorten die voor het verzamelen van stuifmeel afhankelijk zijn van één plantensoort. Aangezien struikhei pas in de nazomer bloeit, piekt het voorkomen van deze soor- ten pas rond eind augustus-begin september. Heide- zandbij en heizijdebij en met als koekoeksbij respec- tievelijk heidewespbij en heideviltbij. Drie soorten van dit viertal vonden we al eerder en dit jaar werd ook de vierde gevonden, de heideviltbij.
Kleine sachembij
Maar ook onbegroeide, zandige plekken zijn van be- lang, als nestplaats voor grondbewonende bijen en wespen. Op dit open zand werd nog een nieuwe soort
voor de streek ontdekt, de kleine sachembij.
Kleine sachembijen vliegen met een zenuwach- tig, hoog gezoem, snel over het zand en tussen de zandblauwtjes. De soort werd enkele jaren geleden nog als uitgestorven beschouwd in Nederland en België, maar werd nog niet zo lang geleden herontdekt op oude mijnterrils in Limburg. Het is een thermofiele soort die dus houdt van warme, open biotopen. Het blijft een enorme verrassing om dit bijtje in aantal ook op de heide in Branst te zien.
Harkwesp
De Harkwesp is onze grootste graafwesp die voorkomt in zandige regio’s (kustduinen en enkele plaatsen in de Kempen). De vrouwtjes maken nestjes in het zand met in ieder nestje maar één larve die ze prooien brengt (voor-
namelijk zweefvliegen en andere vliegen). Ze hebben een geel-zwart achterlijf met golvende banden en opvallende groene ogen. Op hun voorpoten hebben ze grote, harde haren waarmee ze graven in het zand, letterlijk ‘harken’. Het typische habitat voor deze soort is bemost duin. Voor hun nesten hebben ze niet graag te los stuifzand (hun nest zou vlug instorten), maar indien het duin dichtgroeit met grassen wordt dit ook ongeschikt.
Dat er ook in Branst harkwespen konden opduiken hadden we niet verwacht. Deze prachtige graafwesp werd er op 24 juni ontdekt door Luc De Wit. Bij een uitgebreidere zoektocht enkele dagen nadien konden 7 harkwespen gevonden worden, een teken dat de
soort zich er waarschijnlijk het jaar voordien al heeft voortgeplant. Na de felle regens van half juli werden geen harkwespen meer gevonden.
(Foto’s:
Heideviltbij en Kleine sachembij - Joost Reyniers;
Harkwesp - Luc De Wit)
Raadselfoto
Weet jij wat we hier voor de lens kregen ?
Waag een gokje en stuur je sug- gestie naar:
redactie.npkb@gmail.com In het volgend nummer bren- gen we de oplossing !
Op 15 februari 1551 woedde een zware vloedstorm op de Schelde.
Deze staat opgetekend in de anna- len als één van de ergste natuur- rampen in de Bornemse Schelde- polder. Er werden brede bressen geslagen in de Spierbroekdijk, waardoor het gehucht Buitenland overstroomde. Het noodweer bleef verscheidene dagen aanhouden, met als gevolg dat het ganse dorp onder water dreigde te komen. De mensen konden de noodsituatie niet langer de baas. Men ging ten einde raad naar de ‘Koningin van de Hemel’ in de crypte van de kerk. Zo kwam de ingeving om in processie naar de Schelde te
gaan, waarbij het madonnabeeld werd meegedragen.
Aangekomen op de plaats van onheil begon de hemel op te klaren en kwam uit een wolk een witte duif aan- gevlogen. Deze bleef op de linkerhand van het beeld zitten. Meteen verstilde de storm…
Vijf jaar lang had het water daar vrij spel. Door de hevige kolkstromen ontstond er landinwaarts een grote poel: de Krochtwiel, de huidige Kragewiel was geboren. Dank zij vele jaren van hard labeur werd een behoorlijke kraagdijk aangelegd.
Hierdoor ontstond een extra pol- der: het Groot Schoor, 23 ha.
Vier eeuwen later, in februari 1953, was er weer een zware overstro- ming langs de Schelde, waarbij ook bressen werden geslagen in de kraagdijk ter hoogte van de Krage- wiel. De kraagdijk werd hersteld en verhoogd.
De Kragewiel is één van de grotere en mooiste wielen van Groot Bor- nem. Het zilverige, glinsterende watervlak herbergt gele plomp, waterlelie en waardevolle oeverbe- groeiing. Er vertoeven waterhoen, meerkoet, wilde eend, ganzen, bergeend, aalscholver, blauwe
reiger, zilverreiger, ijsvogel en futen en sommige broe- den er ieder jaar. De bever komt regelmatig langs in de aangrenzende broekbossen.
Merkwaardig is dat de leisloot door de Kragewiel stroomt, waardoor er nog een redelijk natuurlijk vis- bestand kan gedijen, zelfs door vernauwende roosters heen. De leisloot loopt verder langs een idyllische gracht naar de Kleine Kragewiel en zo richting uit- en inwateringsluis met de Schelde.
Het Groot Schoor in evolutie
Cis Peeters
Vossenstreken
Cis Peeters
Bijna een eeuw later staat men nu op het punt om het Groot Schoor te ontpolderen en dit gebied aan de rivier terug te geven. De bestaande kraagdijk zal worden verbreed en nogmaals verhoogd tot een vol- waardige ringdijk. Doorgaande wandelaars en fietsers zullen hierlangs moeten passeren om hun tocht langs de Schelde verder te zetten. Want in de Scheldedijk zal een bres gemaakt worden ter hoogte van ‘Krab- bershoeikt’. Er zal daar een uitkijktoren komen. De Scheldestroom maakt hier een plotse verbreding, waardoor het aankomend vloedwater er schalkse draaikolkende capriolen maakt. Hopelijk komen ook de juiste krabben en palingen weer, die er eertijds over de dijk kropen op weg naar het broekbos.
Het Groot Schoor zal ingericht worden als spontaan getijdenatuurgebied: vloed-en ebwater zullen er vrij in- en uitstromen en met de jaren zoetwaterslikken
en -schorre doen ontstaan. Momenteel is een ap- pelboer er heer en meester en is het wachten op de eerste spadesteek.
Uit het boek: Kind van de Schelde, p. 43:
“ Hoe meer je meandert, hoe meer ruimte je krijgt toebedeeld, hoe beter je je in je sas voelt. Zo kun je het land, waar je doorheen stroomt, tot en met door- ploegen, je vruchtbaarheid tentoonspreiden. Velen worden je geliefde, met inachtneming van je geheim- zinnige diepte.
Edoch… je geeft en geeft. Zolang je stroomt, ben je onuitputtelijk. Je delft uit de minerale rijkdom die je zelf opwelt. Je bent de brug tussen het afgeleefde leven en de vernieuwing brengende bron.
Scaldia, stromende sirene, oprechte dank, je leert de mens hoe om te gaan met het landschap, met het
Ook dit jaar, en dit al voor de 28e keer, kan je mee- doen met de Behaag…natuurlijk-actie. Natuurpunt en het gemeentebestuur van Puurs-Sint-Amands willen hiermee het aanplanten van streekeigen hagen bevor- deren. Zo gingen in het verleden al duizenden haag- planten de grond in.
Er wordt opnieuw veel aandacht geschonken aan de promotie van autochtoon plantmateriaal.
Er worden 13 verschillende pakketten aangeboden, naar¬gelang de ruimte en de bodem die je wenst te beplanten. Het plantgoed van de pakketten is tussen 80 en 100 cm hoog (de taxus is lager) en je kan kiezen voor:
Houtkant - Houtkant natte gronden - Geschoren
(doornloze) haag – Doornhaag - Bloesem- en bes- senhaag – Veldesdoornhaag – Meidoornhaag – Bijen- bosje – Vogelbosje – Taxushaag – Haagbeukenhaag – Beukenhaag – Ligusterhaag.
Ook knotwilgpoten uit onze reservaten worden aan- geboden.
Op onze website en de gemeentelijke website van Puurs-Sint-Amands lees je er meer over. Inschrijven kan van 1 september tot 31 oktober, aan de balie van het gemeentehuis, of digitaal in de gemeentelijke webshop (https://webshoppuurs.recreatex.be).
Afhalen gebeurt op 27 november in het gemeentema- gazijn te Hemelrijken 11 in Sint-Amands.
JNM de beestigste jeugdbeweging van Klein-Brabant!
JNM Klein-Brabant verenigt alle jongeren in onze streek die een hart hebben voor de natuur en hun neus niet ophalen voor het milieu. Maar wat doet JNM zoal?
JNM Klein-Brabant is een jeugdbeweging van en voor dynamische jongeren, gebeten door natuur en bezorgd om het leefmilieu. Een onafhankelijke jeugdbeweging die deze thema’s op een speelse manier aanpakt. Op een ludieke manier brengt ze milieubescherming in de praktijk en organiseert ze tal van activiteiten voor hun leden van 7 tot 26 jaar en dit over de gemeentegrenzen heen. Je vindt hen op zaterdag vooral in de groendo- meinen van de regio. Daar gaan ze op zoek naar beestjes, doen ze spelletjes of helpen ze mee aan het natuur- beheer. In de zomer organiseert JNM KB ook een eigen afdelingskamp. Dat ging dit jaar door aan zee!
Op 24 april staken we met de fiets het zeeka- naal en de Rupel over om de faseitpolder te gaan verkennen en de natuur die er aanwezig was. Ook de CosmoGolem werd gespot!
… of dan weer op verkenning in
’t Buitenland, een klein maar pit- toresk stukje historie van Klein- Brabant! Even passeren langs de ijsvogelwand en het kragewiel uiteraard!
Eigenlijk is dit artikel veel te kort om aan te tonen hoe cool JNM eigenlijk wel is. Naast braakballen pluizen, wande- len, fietsen, opruim- of klimaatacties meedoen, sport en spel, relaxed naar een film kijken,… Doen we nog zoveel meer! JNM is een frisse, nieuwe jeugd- beweging met hart voort natuur en milieu, en net een tikkeltje anders! De jongsten onder ons, de piepers, mogen vanaf 7 jaar komen uitproberen. Vanaf 12 jaar ben je een ini en dat tot je 4de middelbaar. JNM’er blijf je tot je 26 en dan wordt je als ‘ouwe sok’ afgezwaaid, hopelijk met een hele hoop leuke herin- neringen en ervaringen, die je voor de rest van je leven mee kan dragen.
Kom gerust een kijkje nemen op een van onze volgende activiteiten!
Contactpersoon: Ronald Leyman – ronaldleyman@hotmail.com - 0479 28 08 29
Website: www.jnm.be/afdeling/klein-brabant Facebook: www.facebook.com/JNMKB
Een heuse vlaggenroof waarin de piepers hun dassenburchten moesten verdedigen!
Het Noordelijk Eiland verkennen, waar de kinderen over de aange- spoelde narwal bijleren of hoe een sluis werkt…
Vogelwaarnemingen zomer 2021 In deze rubriek wordt driemaandelijks een selectie gemaakt van de meest opvallende en boeiende waarnemingen in de streek. Natuur- waarnemingen die in de streek gemeld worden, kunnen dagelijks
gevolgd worden op de website van de Natuurstudiewerkgroep Klein-Brabant: http://vwgklbr.
waarnemingen.be
Joost Reyniers
Starten doen we met spektakel. In de avond van 21/08/2021 streek een groep van ongeveer 150 ooie- vaars op trek neer in de omgeving van de Wolf in Lie- zele, de ooievaars hebben er de nacht doorgebracht en vertrokken de volgende ochtend (VEP, MEP, e.a.) (zie elders in dit blad).
Een jonge purperreiger trok op 12/08/2021 over de Molenbeekvallei in Liezele (DRW), op 24/08/2021 zat er een op het Noordelijk Eiland (DKB). Een adulte kwak vloog op 18/07/2021 op uit de schorren van Branst (CBC). Mogelijk krijgen we door de nieuwe, wa- terrijke natuur in Sigmaprojecten in de Scheldevallei deze reigerachtigen in de toekomst wel vaker te zien.
Geelpootmeeuwen werden waargenomen op de slik- ken van Schelde en Rupel en in de kanaalzone van Wintam (LEJ, DKE, JAH, VWJ). Ook Pontische meeu- wen werden af en toe waargenomen op de Schelde- en Rupelslikken (DBJ ea).
Aan het kasteel van Lippelo broedde een mandarijn- eend in een nestbak voor kerkuil, met 8 jongen als resultaat (VIS).
De waarnemingen van zwarte wouw in Klein-Brabant dit voorjaar hielden verband met een broedpoging net over de Schelde, in de schorren in Hamme. Het nest werd -waarschijnlijk door het slechte weer- vroegtijdig verlaten.
Visarenden werden waargenomen over de Oude Schelde op 17/08/2021 (MEH) en op 08/09/2021 in Wintam (HEF).
Er waren 13 waarnemingen van boomvalken, op drie plaatsen waren er aanwijzingen voor een broedgeval (meerdere waarnemers).
Ondanks de lage aantallen wespen wegens een koud voorjaar en een regenrijke zomer waren er toch heel wat waarnemingen van wespendief, met in totaal 84 waarnemingen gedurende de afgelopen 3 maanden.
Bij gebrek aan wespennesten vult de wespendief zijn menu aan met andere prooien zoals kikkers en muizen. In ons natuurreservaat in de schorren aan de Notelaar in Hingene werd een nest ontdekt waar 2 jongen zijn groot geworden. De jongen vertoefden op 4 september nog op het nest en zijn een van de volgende dagen uitgevlogen. Jonge wespendieven vangen al kort nadat ze kunnen vliegen de trek naar Tropisch Afrika aan, een route die ‘ingeprent is’ en ze doorgaans onafhankelijk van de oudervogels zullen ondernemen.
Op de N16 waren 2 dode kerkuilen te betreuren, op 17/06/2021 (MEB) en op 22/07/2021 (VOP), het ver- keer raast weer als voor corona. Gelukkig waren er ook 16 waarnemingen van levende kerkuilen.
Broedgevallen van ransuil komen vaak pas aan het
Boomvalk (Luc meert)
Wielewaal (Hugo De Bruyker)
licht wanneer -vanaf eind juni- de jongen hun be- delroep laten horen. Op een zestal plaatsen werden jonge ransuilen gehoord (LIG, LEJ, REJ, DKE).
De zwarte specht werd 11 keer waargenomen. Be- halve in Lippelo werd de soort ook gezien in de Schel- landpolder in Hingene, op de Hoge Heide in Branst, in het Moer in Hingene en in Bornem-centrum (DSA, DPD, REJ, SCD, DHH).
Halsbandparkieten komen in de streek traditioneel vooral in de omgeving van Ruisbroek tot broeden (Hof ter Zielbeek), een populatie die aansluit bij broe- dende vogels in parken in Boom en Willebroek. Er zijn echter ook al broedgevallen elders in Klein-Brabant, in spechtenholen in oud populierenbos. Na het broedseizoen zwerven ze in groepjes rond op zoek naar voedsel, met soms al opmerkelijke aantallen: op 14/08/2021: 30 ex in Ruisbroek (MEN), op 1/09 12 ex in Puurs (CLE) en op 8/09 15 ex in Lippelo (DBJ).
Voor het tweede jaar op rij was er in ons reservaat Kraaienbroek een geslaagd broedgeval van wiele- waal, op 9/07/2021 werden roepende jongen waar- genomen (REJ).
De broedgevallen van grote lijster zijn inmiddels op één hand te tellen. In afgelopen periode was de soort nog met één paar aanwezig in Coolhem, Marselaer en Lippelobos (BIB, REJ, VIS).
Op 2/08/2021 zat een mannetje grauwe klauwier op het Noordelijk Eiland (VCP), de eerste waarneming van deze soort in 20 jaar in onze streek?
Er kwamen toch nog op 4 plaatsen broedgevallen van grauwe vliegenvanger aan het licht, telkens in reser- vaten van Natuurpunt. Zowel in de Laenenbeemd in Liezele, in Marselaer, in het Moer als in het Kraaien- broek werden uitgevlogen jongen of alarmerende oudervogels waargenomen (VBF, REJ). De bonte vliegenvanger broedde dit jaar op enkele plaatsen in de streek. In Lippelobos was er een geslaagd broed- geval; ook in Coolhem werd de soort gezien, met op 13/06/2021 een alarmerend mannetje (TEK, REJ). In Marselaer werd op 18/08/2021 een bonte vliegen- vanger waargenomen, op die datum gaat het mo- gelijk al om doortrek (DAE). Op 24/06/2021 zat een gekraagde roodstaart op het Noordelijk Eiland (VNL).
Op 23/07/2021 zong er een snor op het Zuidelijk Ei- land (MEH).
Op 4/07/2021 vloog zich een jonge appelvink dood tegen het raam bij Luc Meert op de Breutheide in Lippelo (MEL). Het spijtige voorval toont wel aan dat appelvinken broeden in Lippelobos of omgeving.
Op 23/08/2021 riep een goudvink in de Schellandpol- der in Hingene (DWL).
Er waren enkele waarnemingen van kruisbekken: op 25/07/2021 2 ex over Bornem (MEH), op 7/08 3 ex overvliegend in Hingene en op 12/08 1 ex in Coolhem (REJ).
Doortrekkende paapjes werden gezien vanaf 28/08/2021; niet enkel op het Noordelijk Eiland kun- nen ze gezien worden, maar ook in het landbouw-
gebied, op paaltjes, draad of vegetatie in open land- schappen. Typisch kan je ze ontdekken op hoogste punten ‘uitkijkposten’ in bieten en aardappelvelden (MEP, LEJ, MAJ e.a.). In deze periode trekken ook tapuiten en roodborsttapuiten door (meerdere waar- nemers).
Tapuit (Ronny Segers)
Waarnemers waren ondermeer: Biesmans Bert (BIB), Claes Erwin (CLE), Coeckelbergh Chris (CBC), Daele- mans Eric (DAE), De Bruyn Joppe (DBJ), De Keersmaec- ker Bart (DKB), De Keersmaecker Erik (DKE), De Pauw Dries (DPD), De Rouck Wout (DRW), De Schrijver An- neleen (DSA), De Wit Luc (DWL), D’Hertefelt Hendrik (DHH), Hermans Francis (HEF), Janssens Hilde (JAH), Ledeganck Jan (LEJ), Lissens Gil (LIG), Marivoet Jan
(MAJ), Meert Luc (MEL), Mees Herwig (MEH), Mees Paul (MEP), Meeus Nils (MEN), Mestdagh Bert (MEB), Reyniers Joost (REJ), Schowanek Diederik (SCD), Tersa- go Kris (TEK), Van den Broeck Freek (VBF), Van den Cruyce Pieter (VCP), Van Ingelgem Siegfried (VIS), Van Nimmen Lauren (VNL), Van Osselaer Philip (VOP), Van Wesemael John (VWJ), Vermeiren Patrick (VEP).
Ooievaars op trek
Joost Reyniers
In de avond van 21 augustus 2021 streek een groep van naar schatting 150 ooievaars op trek neer in de omgeving van de Wolf in Liezele.
De ooievaars zochten voedsel op gemaaide graslan- den. Toen de avond viel zetten ze zich op daken en straatverlichting om de nacht door te brengen. Zowel
‘s avonds als de volgende ochtend lokte de groep vogels vele toeschouwers en fotografen.
De volgende ochtend was het helder weer en iets na 10 uur was er voldoende thermiek om op te schroe- ven en de trek opnieuw aan te vatten.
Van één vogel kon de ring op foto’s afgelezen worden, het bleek een vogel die in 2019 als jong geringd werd in Bad Lausick, ten zuidoosten van Leipzig (Oost- Duitsland).
De grens tussen ooievaars die naar het westen weg- trekken (richting Spanje en Gibraltar), en de ooie- vaars die de oostelijke route volgen (via de Bosporus, Turkije en Israël) is tamelijk vaag. Zo zullen sommige Nederlandse ooievaars toch voor de oostelijke route kiezen, en sommige Poolse de westelijke. De weste- lijke route, over ons land, wint wel aan belang.
Steeds meer ooievaars van de westelijke route blijven tijdens de trek hangen in Spanje en vliegen niet verder tot Afrika. Ze vinden er voedsel bij stortplaat- sen en in landbouwgebied. Jonge ooievaars blijven doorgaans twee zomers in het overwinteringsgebied en trekken pas in hun derde levensjaar voor het eerst naar hun geboorteplaats om een eerste keer te broe- den.
De trek verloopt enkel overdag. Ze kunnen zich tij- dens de trek oriënteren met behulp van elementen in het landschap: de loop van een rivier, een autosnel- weg… Tijdens de trek vermijden ooievaars grote wa- teroppervlakten en zeeën. Dit doen ze omdat er geen thermiek boven water is, ooievaars maken gebruik van deze thermiek om tijdens hun lange tocht zoveel mogelijk te zweven om energie te besparen. Ze wach- ten meestal tot de grond voldoende is opgewarmd en er thermiekbellen ontstaan, vooraleer ze opstijgen.
Met gunstige weersomstandigheden, kunnen ooie- vaars 7 tot 8 uur vliegen per dag. Zo kunnen ze een maximale afstand van 500 kilometer afleggen, maar meestal zullen de dagelijkse etappes zowat 200-300 kilometer afstand beslaan.
(Foto: Luc Meert)
Activiteiten
We mogen terug groepsactiviteiten aanbieden ! Kom dus uit je kot en neem deel aan ons aanbod.
Wens je actueel op de hoogte te blijven van onze activiteiten, laat je dan opnemen op de e-maillijst van Natuurpunt Klein-Brabant door een mailtje te sturen naar natuur.klein-brabant@telenet.be.
Afhankelijk van de Corona-toestand kunnen bijzondere maatregelen noodzakelijk zijn. Afstand houden en een mondmasker blijven aangeraden.
Zaterdag 9 oktober - initiatie maaien met een zeis.
Bedoeling is om geïnteresseerden kennis te laten ma- ken met zeiswerken zodat later eventueel voor een beperkte groep een cursus kan worden ingericht.
• Uur: 13:30 u - 16.00 u
• Afspraakplaats: kerk van Branst
• Info en aanmelden: Kris Tersago kris.tersago@telenet.be - 0485 11 32 34
• Meebrengen: graag je eigen zeis als je die hebt Zaterdag 16 oktober -
paddenstoelenexcursie in het Meerdaalwoud
Dit oude bos staat bekend om zijn veelheid aan zwammen.
• Uur: 13.00 u- 17.00 u
• Afspraakplaats: we carpoolen vanaf de parking aan het station van Puurs
• Info: Ronny Segers
r.segers@scarlet.be - 0477 55 66 38
• Meebrengen: stevig schoeisel Zondag 7 november - fietstocht naar het nieuwe Sigmagebied Wal-Zwijn in Hamme
Dit ‘nieuwe’ gebied evolueert tot een trekpleister voor vogels.
• Uur: 9.45u (wie te laat komt mist het veer ...)
• Afspraakplaats: het veer aan de kerk van Mariekerke
• Info: Diederik Schowanek
diederik.schowanek@telenet.be - 0497 82 96 27
• Meebrengen: fiets
Zaterdag 20 november - Dag van de Natuur
Knotten, greppels herstellen, Amerikaanse vogelkers verwijderen... Voor elk wat wils in ons reservaatLaenenbemd te Liezele
• Uur: vanaf 10u - 16u
• Afspraakplaats: Wolfstraat, volg de pijlen naast ‘t Onzent
• Info: Koen Grolus
koen.grolus@hotmail.com - 03 889 79 03
Zondag 28 november - klimaatactiedag
Met talrijke activiteiten - meer hierover via pers en sociale media. I.s.m. de gemeenten Bornem en Puurs-Sint-Amands en diverse verenigingen.• Uur: 13.30 u - 17.00 u
• Afspraakplaats: CC Ter Dilft - Bornem
• Info: Paul Segers
segerspol@hotmail.com - 0476 9161 28
Zaterdag 11 december - beheerwerkdag in het Kraaienbroek
• Uur : 13:30 u - 16:00 u
• Afspraakplaats: op het einde van de Vinkenlaan
• Info: Paul Segers
segerspol@hotmail.com - 0476 91 61 28
Dinsdag 28 december - beheerwerkdag in ons reservaat aan de Muizendreef te Liezele
Jaarlijkse winterwerken op dit boeiend perceel (maaien, gevallen hout verwijderen).• Uur: 10.00 u- 15.00 u
• Afspraakplaats: Muizendreef (ingang tegenover het Gravenkasteel aan de Dendermondsesteenweg)
• Info: Ronny Segers
r.segers@scarlet.be - 0477 55 66 38
Zie je dit logo, dan is de activiteit ook kindvriendelijk
Meebrengen op werkdagen: eigen werkgerief mag maar hoeft niet, wel stevige schoenen of laarzen voorzien; eventuele picknick, voor drank zorgen wij wel
Activiteiten door de Natuurgidsen Klein-Brabant
17 oktober: paddenstoelenwandeling in Lippelo-bos
• Afspraakplaats: café De Wandeling in Lippelo om 14.30 u 24 oktober : paddenstoelenwandeling in Hof ter Zielbeek
• Afspraakplaats: ingang St.-Katharinastraat in Ruisbroek om 14.30 u 31 oktober : wandeling in Lippelo-bos met als thema Bos, Bomen en Hout
• Afspraakplaats: kerk Lippelo om 14 u
We blijven belangrijke aankopen realiseren, o.a. in de Molenbeekvallei.
Uw financiële steun is dan ook meer dan welkom ! Overschrijven kan op rekening
BE56-2930-2120-7588 van
Natuurpunt Beheer vzw, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding
“3706 Klein-Brabant”.
Voor giften vanaf € 40 ontvangt u een fiscaal attest.
Een motormaaibalk is een essentieel stuk natuurbe- heergereedschap om oneffen, hellende of ingesloten oppervlaktes te maaien waar je met een tractor niet op kan, of die te lastig zijn om met bosmaaier of zeis te doen. Het zware werk op een aantal verruigde per- celen, evenals het frequent opduiken van verborgen stukken metaal, draad en afval, hebben inmiddels hun tol geëist bij onze vorige machine.
Daarom doen we hierbij een warme oproep aan onze leden en sympathisanten om ons te sponsoren voor de aankoop van een professionele maaibalk die weer een aantal jaartjes kan meegaan. Onze hardwerkende vrijwilligers en de natuur zullen jullie dankbaar zijn!
Overschrijven kan op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer vzw, met vermelding ‘3706 Klein-Brabant’.
Alvast een dikke merci namens de Beheerwerkgroep NPKB!
Help ons sparen voor een nieuwe motormaaibalk
Foto is enkel ter illustratie
JUBILEUMREIS
naar EXTREMADURA
9 dagen | 23 april - 1 mei 2022
Wegens COVID19 waren we genoodzaakt om deze natuurreis tot tweemaal toe uit te stellen. Nu hebben we goede hoop dat het in 2022 wel zal lukken! Gun jezelf een welverdiende reis na een lange lockdown!
Extremadura, een van de dunst bevolkte streken in Spanje. Tijdens de zomermaanden heerst hier een alles verschroeiende hitte. Door de naam – die letterlijk ‘extreem hard’ betekent – zou je de streek misschien liever mijden … tot je de natuurhistorische waarde ervan ontdekt. Kijk met andere ogen naar dit gebied en ontdek absolute wereldklasse
Praktisch
Accommodatie en eten
We slapen in een lokaal hotel in het prachtige stadje Trujillo. Het hotel is van standaardkwaliteit en heeft een pittoresk karakter. De maaltijden tijdens de reis zijn allemaal inbegrepen. Middageten doen we vaak in het veld, aankelijk van de weersomstandigheden. Avondeten is divers, waarbij we van de lokale keuken proeven.
Transport en vluchten
We verplaatsen ons met een comfortabele bus over matig tot goede wegen, afhankelijk van de locatie. De vluchten zijn inbegrepen, we vliegen rechtstreeks heen en terug Brussel – Madrid.
Deze reis is op initiatief van Natuurpunt Klein-Brabant.
Wie interesse heeft en/of graag nog wat meer informatie wil over de reis en deelnemers neemt contact op met Diederik Schowanek (0497 82 96 27 - diederik.schowanek@telenet.be).
Nog 4 plaatsen vrij !
(Foto’s: Chris Coeckelbergh)
STEUN ONS RESERVATENFONDS
Overschrijven kan op rekening BE56-2930-2120-7588 van Natuurpunt Beheer vzw, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding “3706 Klein- Brabant”.
Voor giften vanaf € 40 ontvangt u een fiscaal attest.
Jeugdbond voor Natuur en Milieu
Klein-Brabant
www.jnm.be/klein-brabant ronaldleyman@hotmail.com
VOGELOPVANG- CENTRUM
Boeksheide 51 – 1840 Malderen (nabij station)
052/33.64.10
voc.malderen@gmail.com www.vogelopvangcentrum-
malderen.be
Natuurpunt Klein-Brabant
mail: natuur.klein-brabant@telenet.be web: www.natuurpunt.be/klein-brabant
facebook: www.facebook.com/natuur.brabant waarnemingen: http://vwgklbr.waarnemingen.be.
BESTUUR
• Diederik Schowanek (voorzitter, beheer en communicatie):
tel. 0497 82 96 27 - diederik.schowanek@telenet.be
• Luc Peeters (secretaris, communicatie en beheer):
tel: 03 899 15 88 - luc.j.peeters@telenet.be
• Sabine Pauwels (penningmeester): tel. 0476 99 94 61
• Hans De Schryver (beheer, studie en communicatie): tel.
0474 89 23 68 - hans_deschryver@hotmail.com
• Ine Pauwels (studie en communicatie): tel. 0475 36 40 96
• Joost Reyniers (redactie, studie en beheer):
tel. 0491 14 33 20 - joost.reyniers@telenet.be
• Koen Grolus (beheer en studie):
tel. 0496 53 06 69 - koengrolus@hotmail.com
• Kris Tersago (beheer en studie):
tel. 03 337 92 19 - kris.tersago@telenet.be
• Luc De Wit (studie en communicatie):
tel. 0468 34 37 27 - luc.de.wit@skynet.be
• Paul Segers : tel. 0476 91 61 28 - segerspol@hotmail.com
• Sonia De Keyzer:
tel. 0476 25 65 39 - soniadekeyzer@hotmail.com
• Ronny Segers (eindredactie, studie en beheer):
tel. 0477 55 66 38 - r.segers@scarlet.be
• Ilse Peeters: tel. 0476 99 79 56 - ilse@attentus.be
• Erika Van den Bergh:
tel. 0476 40 01 02 - ericiavdb@gmail.com
• Tom Van Bel: tel. 0497 25 21 10 - tomvanbel@icloud.com
• An De Ryck: tel. 0473 53 79 95 - an.deryck@telenet.be
• Dries Luts: tel d.luts.npkb+info@gmail.com NATUURGIDSEN
• Jan De Bock: contactpersoon Natuurgidsen Klein-Brabant en Vaartland: natuurgidsenkb@gmail.com -
https://natuurgidsen-klein-brabant.com
Verantwoordelijke uitgever:
Joost Reyniers, Pandgatheide 2, 2890 Oppuurs
Heeft u een bijdrage of suggestie voor het tijdschrift? Of wenst u ook of uitsluitend een gratis digitale versie in kleur (pdf-formaat) van het afdelingstijdschrift?
Neem dan contact op met de redactie via redactie.npkb@gmail.com of r.segers@scarlet.be.
