Gemeente Amstelveen
gemeentelijk beschermd stadsgezicht
redengevende omschrijving adres : Bergenvaarderstraat 1-24, 25, 27 postcode : 1181 SJ Amstelveen
naam object : Bergenvaarderstraat
kadastraal : H 2873 t/m H 2884, H 11961 t/m H 11965, H 2855, 2858, H 2859, H 2862, H 13323, H 13322, H 17908.
bouwjaar : 1924-1925
architect : S. van Bommel / onbekend
Beknopte beschrijving
De Bergenvaarderstraat is gelegen aan de westzijde van de wijk Elsrijk, en is aangelegd en bebouwd in 1924 en 1925. In opdracht van de Amsterdamse N.V.
Woningmaatschappij “Tuindorp” werd in maart 1924 een vergunning aangevraagd voor de bouw van 56 eengezinswoningen in de Middelpolder (zie onderstaande afbeelding).
De aanvraag maakte onderdeel uit van een veel groter plan van Woningmaatschappij
‘Tuindorp’, dat in totaal 337 percelen en 358 woningen, een schoolgebouw en een sportterrein bevatte. Voor het ontwerp van de woningen in de tweede bouwfase,
bestaande uit 56 woningen, verdeeld over 8 blokken van 6 woningen en 2 blokken van 4 woningen, werd de Amsterdamse architect S. van Bommel gevraagd. De vergunning voor het hele plan van 56 woningen werd in maart 1924 verleend.
De 12 woningen aan noordzijde van de Bergenvaarderstraat zijn echter de enige woningen die in deze fase en in oorspronkelijke vorm, in 1925, zijn uitgevoerd. Het betreft 2 blokken van elk 6 woningen die aan weerszijden liggen van de Gerard Backerstraat.
Aan de zuidzijde van de Bergenvaarderstraat zijn 10 woningen gebouwd in drie blokken, die worden gescheiden door twee smalle onderdoorgangen welke toegang verlenen tot de achtergelegen tuinen. De woningen zijn gebouwd in 1924. Het is zeer waarschijnlijk dat ook deze woningen onderdeel uitmaakte van de eerste bouwfase van het plan van Woningmaatschappij Tuindorp. De footprint van de woningen komt
overeen met de onderstaande kaart van het plan. Helaas is het bouwdossier (nr. 1091) niet
gevonden, en kan er derhalve niets worden gezegd over het oorspronkelijke ontwerp, de aanvraag en de architect. Gezien de vormgeving is de kans groot dat dit ook architect S.
van Bommel is.
Plattegrond plan Tuindorp van N.V. Woningmaatschappij Tuindorp, 1923, architect S. van Bommel.
Ingekleurd de Tweede Bouwfase (meest zuidelijke blokken zijn de 12 woningen aan de noordzijde van de Bergenvaarderstraat).
Na de bouw van deze twaalf woningen uit de Tweede Bouwfase is de verdere realisatie van het plan om onbekende reden gedurende 5 jaar stil komen te liggen. In maart en april 1930 is er een briefwisseling tussen de gemeente Nieuwer-Amstel en de architect van Bommel, waarin de gemeente aangeeft dat “...tegen het overschrijven van de vergunning van 5 april 1924 geen bezwaar bestaat, mits de woningen worden vergroot tot een inhoud van 300 M3 per stuk”. Daarvoor wordt vervolgens de aanbeveling gedaan “…om de vergroting te bereiken door de woningen hoger te maken en de verdieping niet in de kap te reconstrueren”.
Vervolgens wordt de voorwaarde gesteld “dat de vergunning van rechtswege vervalt wanneer het werk niet binnen 12 maanden voltooid is”.
De woningen aan weerszijden van de Van der Giessenlaan en de Jan Huddestraat zijn uiteindelijk in 1933 gebouwd, en hebben hetzelfde ontwerp als de woningen aan de noordzijde van de Bergenvaarderstraat, maar hebben een verdieping extra. De mansardekap begint boven de eerste verdieping.
De rest van het plan van Woningmaatschappij Tuindorp is nooit tot stand gekomen. De woningen aan de Bergenvaarderstraat zijn de enige woningen van het plan die in
originele vorm tot stand zijn gekomen. De rest van deze buurt is gerealiseerd in de jaren
’30 en niet volgens het tuindorp principe, maar in gesloten woningblokken.
Exterieur
De bebouwing aan de noordzijde van de Bergenvaarderstraat (2 tm 24, even nummers) bestaat uit twee blokken van elk zes woningen. De woningen bestaan uit één bouwlaag en een mansardekap, parallel aan de straat (‘langskap’). De kap is gedekt met roodbakken, keramische pannen. De gevels zijn gemetseld in een roodbakken steen in halfsteens verband.
Op de begane grond bestaat de gevelindeling uit een vierkant raam dat zicht geeft vanuit de woonkamer op de straat, en een voordeur met klein, vierkant zijlicht. De
naastgelegen woningen zijn steeds gespiegeld. Tussen de voordeuren is de gevel betegeld met rode, keramische tegels en is een bloembak gemetseld (zie afbeelding 1 en 2).
De kozijnen zijn witgeschilderd, de draaiende delen en de voordeur, zijn donkergroen geschilderd. Het raam naar de woonkamer is in de loop der tijd bij de verschillende woningen op verschillende manieren gewijzigd. In veel gevallen zijn de draaiende delen vervangen voor een vast raam. Bij nummers 4 en 10 is de oorspronkelijke situatie van de voorgevel nog te zien. Bij één woning (nr. 18) is op deze plek een erker gebouwd met daarin een vast raam en twee zijlichten. De roedeverdeling die van oorsprong in alle ramen aanwezig was, is overal verdwenen.
De overgang naar de kap wordt gemaakt door een klein overstek en een
witgeschilderde dakrand. In het voordakvlak bevinden zich van origine twee dakkapellen:
een witgeschilderde, grotere dakkapel met twee, groen geschilderde, draaiende delen, en een kleine, witgeschilderde dakkapel op de woning scheidende wand, die symmetrisch is aan die van de buren. In de dakkapel zit een klein vierkant raampje, dat overeenkomt met het raampje naast de voordeur. (zie afbeelding 7)
Het straatbeeld, is ondanks enkele ondergeschikte wijzigingen en renovaties, goed behouden gebleven.
De bebouwing aan de zuidzijde van de Bergenvaarderstraat (1 tm 27, oneven nummers) bestaat uit een langgerekt blok van in totaal 6 woningen, en 8 appartementen, dat symmetrisch is vormgegeven. Na drie woningen wordt het blok opgedeeld door een onderdoorgang die toegang biedt aan de achtergelegen tuinen en schuren (afbeelding 5).
Het midden van het blok bestaat uit vier, wat ruimere woningen, waarna opnieuw een onderdoorgang is gerealiseerd. Daarna bestaat het blok nogmaals uit drie woningen, die overeenkomen met de eerste drie woningen. (afbeelding 3)
Ook deze woningen bestaan uit één bouwlaag en een langgerekte mansardekap, parallel aan de straat. Bij de vier middelste woningen van het blok is op deze
mansardekap een toevoeging gedaan in de vorm van een steekkap, haaks op de straat.
Onder deze steekkap loopt de voorgevel door tot op de grond, waardoor de woningen flink groter zijn dan de eerste drie en laatste drie woningen van het blok (afbeelding 4).
Tussen de steekkappen door, loopt de mansardekap door over het gehele blok, waardoor toch een duidelijke eenheid ontstaat.
De kap is gedekt met roodbakken, keramische pannen. De gevels zijn gemetseld in een roodbakken steen in halfsteens verband. Het houtwerk is van oorsprong
witgeschilderd, de draaiende delen evenals de voordeuren zijn van oorsprong donker geschilderd.
Op de begane grond bestaat de gevelindeling uit een vierkant raam dat zicht geeft vanuit de woonkamer op de straat, en een voordeur met klein, vierkant zijlicht. De donker geschilderde voordeuren zijn fraai vormgegeven en hebben een stalen rooster met
ruitvorm voor het glazen deel van de voordeur. De voordeuren zijn op de meeste adressen nog origineel. In tegenstelling tot de eerste drie de laatste drie woningen van het blok, zijn de vier middelste woningen gebruikt als duplex-woningen (ook wel beneden-boven woningen genoemd), in totaal dus acht appartementen. Daarom zijn er van oorsprong
twee partijen van vier naast elkaar gelegen voordeuren gerealiseerd. Enkele
appartementen zijn al samengevoegd tot één woning, waardoor enkele voordeuren zijn verwijderd (bv. bij nrs. 19 en 21, afbeelding 6). De voordeuren liggen steeds tussen de steekkappen in, en daarmee onder de mansardekap. Boven de voordeuren is een houten, schuin aflopende, luifel aangebracht.
Het raam naar de woonkamer is in de loop der tijd bij de verschillende woningen op verschillende manieren gewijzigd. In veel gevallen zijn de draaiende delen vervangen voor een vast raam. Bij één woning (nr. 1) is op deze plek een erker gebouwd met daarin een vast raam en twee zijlichten.
De overgang naar de kap wordt gemaakt door een klein overstek en een witgeschilderde dakrand. Daarboven zijn dakkapellen gerealiseerd die zich steeds
symmetrisch spiegelen boven de woning scheidende wand. De dakkapel heeft vier ramen, waarvan twee boven de ene woning, en twee boven de andere woning (afbeelding 3 en 6). Het houtwerk is van oorsprong wit geschilderd, de draaiende delen donker.
In de steekkappen zijn op de begane grond steeds twee ramen aangebracht: één groot kozijn met daarin twee draaiende delen aan weerszijden en een vast raam in het midden.
Op de verdieping zijn drie gelijkende staande ramen te vinden. De oorspronkelijke roedeverdeling die in alle ramen aanwezig was, is overal verdwenen.
Op verschillende plaatsen zijn de dakkapellen gewijzigd, niet alleen qua kozijnindeling, maar ook wat betreft materialisering (kunststof, trespa) en kleur. De voordeuren zijn niet overal meer origineel, evenals de naastgelegen ramen van de woonkamer. Het schilderwerk is niet overal meer conform oorspronkelijk. Met name de dakrand en het boeideel van de dakkappellen zijn in verschillende kleuren geschilderd.
Alle woningen hebben een voortuin, al zijn die aan de noordzijde slechts anderhalve meter diep. De erfafscheidingen aan de straatzijde zijn laag of groen (heggen/struiken), wat een vriendelijk en dorps karakter tot gevolg heeft.
Criteria
Bij de aanwijzing van objecten als gemeentelijk beschermd stadsgezicht worden de navolgende criteria in aanmerking genomen:
situeringswaarde: A
architectonische betekenis: C
historische betekenis/cultuurhistorische waarde: C - Uitwerking:
Situeringswaarde*
A de bijzondere historische betekenis / de stedenbouwkundige betekenis in ruimere omgeving (kern van een ontwikkeling of aanleg) / de zeldzaamheidswaarde qua aanleg/structuur.
Architectonische betekenis**
A. de stilistische betekenis als goed voorbeeld van een bouwstijl, de kwaliteit van de gevelcompositie
Historische betekenis/cultuurhistorische waarde***
C. van belang in verband met de zeldzaamheidswaarde qua gaafheid (exterieur), herkenbaarheid ensemble.
* de situeringswaarde, gelegen aan de Amstel, als onderdeel van een complex situering, ligging en omgeving in de vm buurtschap Buurt over Ouderkerk
** de bouwwijze en detaillering van deze arbeiderswoningen; de woningen zijn spiegelsymmetrisch geschakeld, waarbij de herkenbaarheid van elk individueel object binnen het complex groot is
*** het complex heeft grote waarde als herinnering aan de sociale verhoudingen in het begin van de 20e eeuw, waarbij grootgrondbezitters en fabrikanten woningen lieten bouwen voor hun personeel
Specifiek beschermingswaardige onderdelen
van het gemeentelijk beschermd stadsgezicht kunnen de navolgende aspecten als kenmerkend en derhalve als beschermingswaardig worden aangemerkt:
bebouwing: hoofdvorm van de woning met positionering van de architectonische onderdelen (waaronder de onderdoorgangen), het materiaalgebruik en de detaillering in de voorgevel
gevel: het metselwerk van de voorgevel uitgevoerd in schoonmetselwerk met kenmerkende detaillering: ook de onderdoorgangen, de raamvormen en de deur in deze gevel bepalen in hoge mate de verschijningsvorm van het pand.
kap: de kapvorm, de pan-dekking en de fraaie uitvoering van de dakkapel Voortuin: het straatbeeld wordt mede veroorzaakt door de groene voortuinen en lage
erfafscheidingen.
Situatie
Documentatie
Afbeelding 1 Afbeelding 2
Afbeelding 3 Afbeelding 4
Afbeelding 5 Afbeelding 6 Afbeelding 7
Tekeningen voor-, achter- en zijgevels Bergenvaarderstraat 2-24 (even nummers), maart 1924, architect S.
van Bommel.
Brief 8 april 1930 van gemeente Nieuwer-Amstel aan architect S. van Bommel.
Bouwdossiers:
1219 (bouw van 12 woningen noordzijde Bergenvaarderstraat)
1091 (dossier niet aanwezig in ons bouwarchief) (Woningen zuidzijde Bergenvaarderstraat)
