• No results found

Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36319 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Setyawati, Kartika Title: Kidung Surajaya Issue Date: 2015-11-12

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36319 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Setyawati, Kartika Title: Kidung Surajaya Issue Date: 2015-11-12"

Copied!
444
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

The handle http://hdl.handle.net/1887/36319 holds various files of this Leiden University dissertation.

Author: Setyawati, Kartika Title: Kidung Surajaya Issue Date: 2015-11-12

(2)
(3)

(1v) (1r)

(Dhandhanggula) (Dhandhanggula)

//0//oµ awi©nanam astu ya nama si∂ƒm //0// //0// oµ awi©nam astu //0//

(01.001) (01.001)

apasaü tabe kamy amariñci apasaü tabe kamy amariñci hamijilakƒn tatyani smara hamijilakƒn ta/twani smara,

∂puri sabda kaü pinet ∂apuriü sab£a kaü pinet mu∂a tan wri ri la/ku mu∂å tan wri laku

ra©a mily a¥i/kƒt karasmin ra©a milw a¥ikƒt karasmin

ßapun tan i¥apura samπun taø i¥apura,

dera saü tame wru˙, dera saü ta/meü wru˙

kumawi haœsamet raras kumawi haœßamet raras

kumali¥a ha_lad. w_j_l_ sand_ kumali¥a hanulad. wijiliü san£i

t_las_ra .... tilasira saü wusman

(01.002) (01.002)

.../wirasaü¥nira saü¥ adi Ø anut/ wri rayanira saü¥ adi,

∂aü∂aügula tƒmbaüni wacana ∂a∂aügula tƒmbaüøiü wacaøa, tan riü¥ pupu˙ tirwan amet puπu˙ tiœwan tan wri¥ amet

mahaœdikani tƒmbuü, mahaœd∆kaniü tƒmbuü

panalamuœ medrani budi panalimuœ men£raøiü bu/di, ra©agƒü kal¥ƒü¥an. raga ©ƒü kal<¥ƒ>¥an

wuœyyan mana˙ jinu/m. wuœyya mana˙ jinum

sya˙ ¢iœøa cipta ¥ambara ßa˙ ¢iœøna cipta ¥ambara, pingatanityasa rusit pingataøityasa rusit paünalemor i driya saü πanalemor i/ driya

(01.003) (01.003)

Ø jumawanut swarani sukßmalit Ø jumawanut ßwaraøiü sukßmalit pan alamuœ cipta daœpa muk.skaœ πan amun. cipta daœpa suk.skaœ,

£ibya/ huyaü kemuœ make dibya huyaü de kamuœ ma¥ke

swƒ˙ dyatan malulut swƒ˙ dyuta malulut

kiraü yoga pramada lwi˙, ki/raü yoga pramada lwi˙

winoteü kanuragan. winoteü kaøuragan.

jñaøa sala˙ surup. ñana sala˙ surup

∂aœsaøa t®ßøa nityasa˙ daœsana t®aßna niütyasa˙

tan kagiwaü sumƒk pa/macanaøi si˙ tan ka©iwaü su/mƒk πamañcåøaniü ¢i˙

dyani¥ amri˙ carita dyaniü¥ amri˙ carita

(01.004) (01.004)

Ø nahan ßaüsiptani¥ amarici Ø nahan sa¥ßiptani¥ amariñci saü¥ ama¥gi˙ tus†a moü kawiœyan sa¥ ama¥gi˙ tu߆a moü kaw œyyan riü wilatikta prana˙e ri wila(1v)tit∑a sap®nahe

pralabda prabu wƒru˙ pralab£a prabu wi∫u˙

(4)

(Dhandhanggula) Dhandhanggula

/0// oµ awi©na nama ¢id∂i //0// Om. Semoga tiada halangan.

(01.001) (01.001)

apasaü tabe kamw amariñci Maafkanlah! Saya (hendak) menggubah hamijilakƒn tatwani smara, menampilkan hakikat cinta.

∂a/puriü ¢abda kaü pinet Ujudnya kata-kata yang ingin dicapai mu∂a tan wri riü laku oleh orang bodoh yang tidak tahu pada

perbuatannya,

raga milw a¥ikƒt karasmin hasrat turut merangkai keindahan.

sampun tan i¥apura Janganlah tidak dimaafkan deniü saü tameü wru˙ oleh orang yang sudah mahir.

kuma.... sa/met raras Berlagak bagai penyair berusaha memperoleh keindahan.

kumali¥a hanilad. wijiliü sandi Berlagak hendak menyatakan, meniru munculnya hal rahasia

tilasiüra saü wusman. peninggalan dari dia yang sudah sempurna.

(01.002) (01.002)

Ø hanut ri ra¢anira sanira sa¥ adi Ø Mengikuti bentuk si indah,

∂a/∂aügula tƒmbaüniü wacana, Dhandhanggula bunyi tembangnya.

pupu˙ tirwan ta riü¥ amet Pupuhnya mencontoh saja karena tidak mengetahui cara untuk mendapatkan mahaœd∞ikaniü tƒmbaü keleluasaan tembang untuk

panalimuœ mendraniü budi mengalihkan perhatian atas berkelananya pikiran.

raga [ka] gƒü ka¬¥ƒ¥an. Hasratnya besar pada keindahan, wuœ/yya mana˙ jinum. yang muncul dari hati yang disusun.

syu˙ ¢iœnanniü cipta ¥ambara, Hancur, lenyap pikiran pun menerawang, pinagatanitwasaü rusit diputus selalu oleh yang rahasia

saü nalemoœr iü driya yang mengalihkan perhatian indriya.

(01.003) (01.003)

Ø juwama nut ßwa/raniü sukmalit Ø Berlagak mengerti mengikuti suara hati kecil,

pan amun. cipta daœpa ¢uk.skaœ, tetapi pikiran sangat sedih.

dibwa wahu saü kamuœkana Kini sangatlah (...?),

mƒwƒ duta malulut tambahan lagi ada pertanda merindu.

kiraü yo©a pramada lwi˙/ Kurang (melakukan) yoga, terlalu sembrana winoteü kanuragan. untuk dimuati pada olah kesaktian,

jñana ¢alaü ¢urup., samadi bisa menimbulkan salah pengertian.

daœsana tra¢.na niütya¢a Khayalan cinta kasih tetap

tan kagiwaü ¢umƒü pamacanani ¢a˙ tidak goyah, memenuhi dengan rayuan- rayuan cinta,

dyaniü¥ a/mri˙ carita tujuannya untuk bercerita.

(01.004) (01.004)

Ø nahan saüsiptani¥ amarici Ø Demikianlah akhirnya hal ihwal menggubah cerita.

saü¥ amagi˙ tus†a moü kawiœyyan Dia yang menemukan kebahagiaan dalam

memelihara kebangsawanan

riü wilatikna prana˙he di Wilatikta tempatnya.

pralabda prabu wibu˙ Sang Raja yang berkuasa berhasil

(5)

hasikƒp kasusilan hasikƒp kasußilan pramaœtya budy alus πramaœta budy alus/.

puspita nƒmpu kakala pusπinamπu sakala,

kasub ka®¥ƒ hapuøya hadana lwi˙ kasub ka®¥ƒ hapunya hadana lwi˙

boga sadana lumra˙ boga sadana lumra˙

(01.005) (01.005)

Ø /tlas denira mukti/ kasmin Ø tlas £eni¥ amukta karasmin winusan denira saü¥ atiüka˙ wiøu/san £enira saü¥ ati¥ka˙

makana tuwa waya˙e mapan atuwa wayahe

tu∑ug.waœtini tuwu˙ tutug. w®tiniü tuwu˙

luwaœ tanßa˙ muœti sumilib luwaœ tanßa˙ muœti sumilib

¢amaya mage˙ prana kamaya/n agi˙ praøa,

mitani (2r)ra larut mitanira larut

prama sukmani raga πramana sukßmaniü ra©a, sidanika tan tigaü dina lawasniki sinakitan ti©aü dina lawasniki,

hanahurakƒ pja˙ hanahurakƒn πja˙

(01.006) (01.006)

Ø hatigal tanaya hastri kakali˙ Ø hatiügal ta/nayestri kakali˙

lanaü tugal hapadudya maœga latnaü tuügal hapadu£yan maœga, putra gaøa/ wikan i re˙ putra gaøå wikan i re˙

saü ti/bra lampus saü yaya˙ tibra lamπus

hamupusi pura sumiwi hamu/pus∆ purwa sumiwi,

sunu lanaü piniraü ¢uøu lana piøiraü

lagyanom tan wriü hyan lagyanom tan. wriü hyun tan ßinu¥an raja yogya tan siøu¥an raja yogya

kasihanitya sinƒkuü mapan rare halit kasihanityasa kuü mapan ra/re, halet dalu tanp[u]a/ puhara dalu tanπa puwara

(01.007 ) (01.007 )

Ø satatya larani daya Ø satatwa larani daya, rarya hanom hajeü¥ uni¥a rarwanom hajeü¥ uni¥a,

yena kramra sapa wogan iku tƒmbe yen akramå sa/pa wogaø iku tƒmbe

yyaktiku hamula¥uni yyaktiku hamula¥uni,

kumara yaya˙e pasti taha/kna maüke kumara yaya˙ hapanas t∆tahakna maüke

sadeni ¥adu matika˙ sadeni¥ adu mati¥ka˙

kraptini jñana haguü®nan (2r).... gu®nan

hana make ki si¥amada hali tan. wru˙ hana ma¥ke ki si¥åmada halit ∑an wriü re˙

sanake nora sudi sanake nora ¢udi,

(6)

hasikƒp kasusilan. memegang teguh kesusilaan, pramaœta budy alus nyata-nyata berbudi halus.

pinampu ¢akala, Sira mpu Sakala(?) yang

kasub ka®¥ƒ hapunya hadana lawi˙/[-] mashur. Terdengar bahwa ia banyak memberi

<b>oga sadana lumra˙ makanan sebagai pemberian, (hal itu) sudah biasa.

(01.005) (01.005)

Ø tlas denira¥ amukti karasmin Ø Telah puas ia mereguk kebahagiaan penuh cinta,

winusana saü¥ atita˙ disudahi oleh Dia yang mengatur, mapann atuwa wayahe, karena ia pun telah tua usianya.

tutug. w®tiniü tuwu˙/ Sudah puas (Sang Raja) pada aktifitas hidup

luwaœ tanßa˙ mukti sumilib. kini bebas, selalu bahagia. Dengan diam- diam,

¢amaya magi˙ prana kini tibalah batas waktu yang telah

ditentukan (takdir) untuk berjumpa dengan jiwanya (?).

mitanira l[u]arut., Ekspresi wajahnya hilang,

pramana ¢ukmaniü raga Kekuatan bentuk halusnya dari badan wadag.

sinakitan ti©aü di/na lawasniki (Sang Raja) menderita sakit tiga hari lamanya

hanahurakƒn. pja˙ menyebabkan meninggal dunia.

(01.006) (01.006)

Ø hatigal tanayestri kakali˙ Ø Tinggallah dua anaknya perempuan lanaü tu¥gal. hapadudyan maœga dan seorang anak laki-laki yang berbeda

cara pandang.

putra gana wikan i/ re˙, Anak laki-laki kecil itu mengetahui semua saü yaya˙ tibra lampus. bahwa Sang Ayah meninggal.

hamupu¢i pura sumiwi Hal ini membuat terpukul seluruh istana, yang mengabdi.

¢u laha piniraü Anak laki-laki dimusuhi

lagwanom tan. wriü hyun masih muda, tidak tahu apa maunya , tan sinu¥an ra/ja yogwa tidak diberi bekal agar patut menjadi raja, kasihanitwasa kuü mapan rare halit menyebabkan iba, selalu sedih sebab masih

kecil.

dalu tanpa puhara Sangatlah tiada akhir,

(01.007 ) (01.007 )

Ø ¢atatwa laraniü daya, Ø segala hakekat sakitnya hati.

rarwanom haja ¥uni/¥uni¥a, Dasar anak muda, jangan berlagak tahu yena krama ¢apa wogan iku tƒmbe jika berbuat. Siapa yang memulai baru-baru

ini,

yaktiku hamula¥uni benar-benar itu membuat kagum.

kumara yaya˙, hapanas titahakna make Anak laki-laki muda itu tampaknya marah, dapatlah diperkirakan kini,

¢a/deniü ¥adu matika˙ akan maksud melakukan rencananya.

k®ptiniü jñana haguü®nan Tindakan bersamadi didengungkan.

hana make ki ¢i¥amada halitan. wri re˙, Adalah Ki Singamada kecil, tidak mengetahui bahwa

sanake nora na ... (2r) di saudaranya tidak (...?),

(7)

(01.008) (01.008)

Ø wuwusƒn ki si¥amada kari Ø wuwusƒn ki si¥åmadå kari katigal pja˙ wyaœni bapa kati¥gal πja˙ wyaœøiü bapa nastapa, hapuhara ¥el. nastapå hapuhara¥ol/.

ya sebu dibya lampus yayebu tibra lamπus kawlas aœßa duka priyatin kawlas aœ¢a duka priyatin ramestri/ tumut abela ramestri tumut habela,

kari tanpa nusu kari tanπa nu¢u

saüßara maüsi lara sa¥ßa/ra ¥masi lara,

kaünastapa hana¥is rahina w¥i kanastapå hana¥is rahina w¥i

yaya˙ bu makasambat. yayebu makasambat.

(01.009) (01.009)

Ø saü kakaü histri kali˙ hamukti Ø kaka histri kali hamuk.ti kapal. smu mƒ/denira ¢aü suka kapal ßwam∆ deni/ra saü ¢uka, mankin tan. ketaü harine ma¥kin tan ® ketaü hariøe

ki si¥amada lusu˙ ki ¢i¥åmad£a lu¢u˙

siü woü sudi hamilasani si wwaü ¢un£a hamilasaøi,

saya tuwa riü waya˙ ¢aya tuwa riü waya˙/

sasipta wri laku, saü¢ipta wriü laku,

nis†ani ra©a karasa/ ni߆aøi ra©a karasa,

winiweka duka nasta/pane lwi˙ winiweka duka nastapane lwi˙

syarasani waœdaya syarasane w®daya

(01.010) (01.010)

Ø ¥ kadaü w®gane tan ana sudi Ø kadaü wragaøe taøn a/na sudi si¥amada sinƒgya panas ¢i¥åmadå sinƒügya panas maœmmani¥ anistan. wri deßa, maœmani¥ ånistan.wriü desa,

parani laku paranaøiü laku

l_¥a (2v) ....i...i...mpus tan pamit. lu¥å ¥iki/s. lamπus tan πamit lu¥ha sakiü pradesa lu¥a, sakiü pradesa,

lpas lampa˙hipun. lπas, lamπahipun

ri wanapriga kahaœsa riü waøapriüga kahaœsa

duœgama ∫aya kewƒ˙ wyaœ tan kahis†i duœggamå baya ke(2v)wƒ˙ wyaœ tan kahi߆i dahat gƒüniü kalaran. dahat gƒüøiü kalaran.

(01.011) (01.011)

Ø /saya lpas tan ana/ katoli˙ Ø kasaya lπas. lamπahira taøn ana katoli˙

cipta la¥_t lampus niü kat®søa cipta la¥u/t lamπus øiœ kaüt®ßna,

han߃l. ra©a dan li¥e katuwun. wakisun hansƒl. raga dan li¥e katuwoø yawakiüsun ßaßayani ra©a tan ßipi sa¥ßayaøiü ra©a tan sipi,

(8)

menyayangi.

(01.008) (01.008)

Ø wuwusƒn ki si¥amada kari Ø Diceritakan Ki Singamada yang ditinggal katigal. pja˙ wwaœniü bapa mati ayahnya,

nastapa ha/puwara ¥e sedih menyebabkan kesulitan.

yaya˙ bu dibra lampus Ayah dan ibu yang berbudi luhur meninggal.

kawlas aϢa duka priyatin Menimbulkan belas kasihan, sedih dan prihatin.

ramestri tumut abela, Ibunda turut berbela mati.

kari tanpa nu¢u Tinggallah (Singamada) tidak lagi menyusu,

saüsara ¥ma¢i la/ra menderita, menjadikannya sakit, kanastapå hana¥i rahina w¥i sedih, menangis siang malam

yayebu makasabat Ayah ibu diratapi.

(01.009) (01.009)

Ø kakaü histri kakali˙ hamukti Ø Dua kakak perempuannya hidup senang, kapal sami denira ¢aü/ ¢uka sombong, mereka bersenang-senang

menjadi-jadi.

ma¥ki tan ketaü¥ arine, Semakinlah adiknya tidak diperhatikan, ki ¢i¥amada lusu˙ Ki Singamada tidak berdaya.

¢iü wwaü ¢udi hamila¢ani Siapa saja, orang-orang, dengan murah hati menolong.

¢aya tuwa ri waya˙ Semakin dewasa (Singamada) , saüsipta riü laku, Yang ada dalam pikirannya adalah

mengembara.

nis†aniü/ raga kara¢a Kesengsaraan raganya terasa,

winiweka duka nastapane lwi˙ diketahui bahwa duka nestapanya sangat besar,

¢wara¢aniü w®daya demikian suara hatinya.

(01.010) (01.010)

Ø kadi ra©ane tan ana sudi Ø Sanak saudaranya tidak ada yang bermurah hati.

¢i¥amada ¢ina/gu˙ hapana Singamada dianggap pembawa bencana, mulane nis†a riü de¢a, karena itu akhirnya ia pergi ke desa,

saparaniü laku tanpa tujuan.

[la] lu¥a ha¥ikis lampus tan pamit., Ia pergi diam-diam dengan nekad, tidak memberi tahu.

lu¥a ¢akiü prade¢a Pergilah ia dari pusat kerajaan.

lampas lapa/˙hipun. Tak terhalang jalannya,

riü wanapriga kahaœ¢a ke hutan belantara yang diinginkan, riü duœggamå ∫aya kewƒ wwaœ tan kahißti tempat yang sulit dimasuki. Alangkah

sulitnya, luas tidak terkira.

dahat gƒüniü kalaran. Sangatlah besar penderitaannya.

(01.011) (01.011)

Ø ¢aya lapas lampa˙hira ta/n ana katoli˙ Ø Semakin laju jalannya tidak ada yang diperhatikan lagi.

cipta la¥ut lampus niü kat®¢nan., Pikirannya melamun, nekad penuh hasrat.

hanƒ¢ƒl. raganipun ßuka pja˙ hawane Nelangsa, raga memilih mati, sebagai jalannya.

saüsayaniü ra©a tan sipi Kesengsaraan raganya sangat besar

(9)

na...tapa huwuhu/wu nastapa huwu˙huwu˙

haraha¥iü kawasa pa¥eran. ha¥∆ü kawasa parana,

mon kagugu mon kagu©u

kagoraweü twƒs asi¥it. ka©oraweü twas aßi¥it.

raga tan wru˙ ¥enak. raga tan wru˙/ ¥enaka

(01.012) (01.012)

Ø kuna yen ana kƒsƒli¥ ati Ø kunaü yeøn ana kƒsƒliü¥ ati, baya luhuü ha¥uüsi/ya waøa s®mma bayå luhuü a¥u¥ßiya waøå¢ramma

nusapa ¥oü maüke nusuüpa ¥oü, ma¥ke

pja˙ha luhuœ gunuü pja˙ha luhuœ/ guøuü

yen mijila wacaøa niki, yan mijilå waçanå øiki,

winiweka riü nala wiøiweka ri nala,

rumumpa woü¥ ayu, rumupeke¥ ayu,

datan kawaœønaheü maœga datan kawaœønaheü maœga

tlas. lari/s. lampa˙nya hasa¥u ta¥iß tlas/. laris lamπa˙nya hasa¥u ta¥is, prapta jƒü ni prawata prapta jƒüøiü prawata

(01.013) (01.013)

Ø hamagi˙ ∂uku˙ welahaœja Ø hama¥gi˙ ∂uku˙ welåhaœja

mikiü¥akƒn maœgga miükiü¥akƒn maœga,

mulat ki si¥amada sakßana reren mulat ki si¥å/... sakßaøa reren jƒü rapu˙ cipta/ [pa] ¥li˙ jƒü rapu˙ cipta ¥li˙

kapagi˙ saü tapa ligi˙ ri mada kapa¥gi˙ saü tapa li¥gi˙ riü made, sambrama ki pa¥uwusan sambrama k∆ pa¥uwusan

haligi˙ya pa¥eran ha/tanya risniü waøca,

ßa tami ∂ataü mara ke bageya saü tam∆ ∂ataü mara üke hañaœ wikan. ¥oü kaki, hañaœ w∆kan. ¥oü kaki,

lwiœ tan. sœü priya/... pola˙e lwiœ tan ßmaü priyatin πolahe la˙ bapa hamaratiya (3r).../pa .... hamarantiya, wri naya ki si¥amada wri naya ki si¥åmada,

sami haligi˙ ki habit. liünya tatakon. sami hali¥gi˙ ki ha∫ƒt liüøya taken

di sakan taku kaki £∆ sakan teku kaki,

sumahu/r alon. mawa/ra˙ pikane sumahuœr a/lon mawara˙ pinaükaøe

(01.014) (01.014)

Ø tuhu tan. wikan. wartin. ta kaki Ø tuhu tan wikan. w®tinta kami

¥oü bapa tanya swapa naman.ta ¥oü bapå taøya ¢wapa namanta, wara˙ jati kami make wara˙ jati kami maüke,

si¥amada wriü smu si¥åmad£a wriü smu

saü tabe namaya (3r) ranakta kaki ßaü tabe haranak ta kaki,

hapajara ri nama, hapajara/ ri nama,

manawi tuhhu tan wru˙ nawi tuhu tan wru˙

si¥ama£a haraniü waü si¥åmada haraniü wwaü

£ahat deniü hamukti nastapa lwi˙ dahat £eni/ hamukti nastapa ¬wi˙

kawlas aœsa sityasa kawlasœßa nityasa

(10)

ha¥iü kawa¢aha huga meskipun demikian terkuasai jua raganiüsun. mon kagugu raganya. Jika dipikirkan,

kagoraweü riü w¥i tuwas si¥it/. diperhatikan pada malam hari, hati menjadi takut.

ra©a tan wru˙ ¥enaka Raga tidak pernah mengalami hal yang menyenangkan.

(01.012) (01.012)

Ø kunaü yen ana kƒsƒliü¥ ati Ø Adapun jika ada kesusahan hati baya luhuü ha¥u¢iya wana mungkin lebih baik pergi ke hutan.

make, nusupa riü ¥o make Kini menembus (ke hutanlah) aku, pja˙ha luhuœriü/ gunuü meski harus mati di atas gunung.

yan mijila wacanana niki Adapun munculnya ucapan ini

[na]winiwe[da]ka riü nala sudah diputuskan dengan seksama di hati

rumupe riü¥ ayu, untuk mewujudkan hal yang baik.

datan kawaœnaha riü maœga Tidak diceritakan di jalan ,

tala¢ laris lampanwa/ hasa¥u ta¥is (ia) terus laju jalannya sambil menangis, prasta jƒü riü prawata sampailah di kaki gunung.

(01.013) (01.013)

Ø hama¥gi˙ ∂uku˙ welahaœja Ø Ia mendapati desa Welaharja

mikiü¥akƒn maœggå di seberang jalan.

mulat ki si¥amada ¢aksana rere Ki Singamada memperhatikan, segera beristirahat

jƒü rapu˙/ cipta mali˙ karena kaki yang lelah pikiran pun gundah.

kapa¥gi˙ saü ta ligi˙ riü made, Dijumpailah Sang Pertapa yang sedang duduk di balai-balai.

sambrama ki pa¥uwusan Menyapalah Ki Panguwusan hatanya risni wacana , bertanya lembut suaranya,

bageya saü tami ∂ataü mara/ ke, "Selamat datang Sang Tamu yang baru saja datang kemari.

hañaœ wikan. ¥oü kaki, Baru kali ini saya melihat(mu) , Ngger, lwir tanma priyatin polahe Sepertinya(..?) prihatin keadaannya.

la˙ bapa maratiya, Nah, Angger duduklah".

wriü naya ki si¥amada Ki Singamada tahu isyarat

sami hali¥gi˙, ki/ habƒt liünya taken, (kemudian mereka) duduk. Ki Habet bertanya ujarnya,

di sakan. teü¢un kaki "Dari mana asalmu, Angger?".

sumahuœr alon mawara˙ pinakane (Singamada) menjawab perlahan memberitahukan asalnya.

(01.014) (01.014)

Ø tuhu tan. wikan w®ti/nta kami Ø "Sungguh kami tidak tahu tentang engkau, Angger.

¥oü bapå tanya ¢wapa namanta, Saya bertanya , Ngger, siapakah namamu, wara˙ jati kami make, beritahu segera saya sesungguhnya".

si¥amadya wriü smu Singamada tahu isyarat,

saü tabe hanakta kaki, "Maafkanlah anakda, Paman akan

hapajar i nama (3r) kuberi tahu nama(ku)

nawi tuhu tan wru˙ jika benar-benar Paman tidak tahu.

si¥amad∞ya haraniü wwaü, Singamada namaku,

dahat. deniü hamukti nastapa ¬wi˙ sangat menderita sengsara sangat kawlas aœ¢a nityasa menimbulkan belas kasihan.

(11)

Ø a¥usi ka£aü w®ga tan ßudi Ø a¥uüsi kad£aü wraga tan ßudi tuu/ dinali˙ tik.na/ wiruda tuhu dinali˙ tikßna wiruda,

£atan aøa sudi kabe˙ £ataøn ana ¢udi ka/be˙,

pja˙ bapa rama hibu pja˙ bapå rama hibu

karakasa ¥gyan i kari karakasa ¥gyaø i kari,

ki habƒt mawacaøana ki habƒt mawacana,

¥®s. twaskw aru¥u ha¥®¢. twaskoru¥u,

samono denta wacana samono/ denta waçana,

ki pa¥uwusa/n a¥liü ha¥®s ta wis†i ki pa¥uwusan a¥liü ha¥®ta wi߆i

ki baru maüraükeya ki baru mara¥keya

(01.016) (01.016)

Ø saü ßikßya prapta wot.skaœ Ø saü ¢ipwa praπta wot skaœ punapi kaœyya ¥awe sya πunapi kaœyya ¥awe bwa/ha dan pala boga ..enpunasereg dan πala boga..., depunasereg

ßa tami hasmu ¥li˙ saü tami hasmu ¥li˙

tan lagana ki ∫aru/ mintaœ laky age tan la¥gana ki baru mitaœ låkw age, hagli... lampa˙hi¥ utusan. haglis lam/. pa˙hi¥ utusan

mdal punaü pupu∂utan. mƒdala runaü puπun∂utan skul ...hi∂an kalan bitutu tetep ßkul hi∂an kalawan bitutu tetep la˙ ta byakßa sa tami la˙ ta byaksa saü tami,

tuwu˙ sampun bapa denira pu/pu∂en. tuwwa samun bapa de(3v)øira puπu∂e

(01.017) (01.017)

Ø tan. wuwusƒn. denya byakßa prapti Ø ta... wuwus_n deøya byaksa prapti haœtali mugwiü talika, ma∂aü heœtaliü muügwiü talakå ma∂aü samya wusan tan asuwe samya wusan taø aßuwe hyaü¥ aœka myaü kasumurup. hyaü¥ aœka/ mwaü kasumurup.

wu<la>n saü tapa haüliü wu<la>n saü tapa ha¥liü

denpun./ßate¢e mana˙ depunsanteseü mana˙

sunya nikaü ∂uku˙ ¢unya øikaü tuku˙

si¥ama£a mawacana si¥åmada mawacaøa,

hantyanta pan akaœyya dibya matitis. hantyanta pån akaœyya di/bya matitis

tuhu myaütwani jiwa tuhw am®taøi diwa

(01.018) (01.018)

Ø ¥ kapilu˙ swaranira ki wasi

Ø ¥ kapilu˙ ¢waranira ki waksi, tan ßipi maœ/mmanira tumi¥al tan ßipi maœmmanirå tumi¥ål ha¥®s. raßane hatine ha¥®ß rasane/ hatine

mulat. waœnaniü tamu mulat. waœønaniü tamu ya ∂u˙ eman tan ana k®ti ya ∂u˙ heman taø ana k®ti

naya sola˙ jatmika nayå sola˙ jatmika,

rupane habagus. rupane habagus

punapa saükane/ lu¥a πunapa saüka/ne lu¥a,

pasewaka/ pri˙ ra©anira nak mamaœ pasewaka pri˙ ragaøira nak mami

ma.. ..maügi˙ lara laœ hamaügwa låba

(12)

Ø ha¥u¢i ka/daü w®ga tan ana sudi Ø Pergi berlindung kepada sanak saudara tidak ada yang berbaik hati.

tuhu dinali˙ tikna wiruda, Benar-benar (saya) dianggap berbahaya, (menyebabkan) perselisihan.

datan ana sudi kabe˙, Semua orang tidak ada yang bermurah hati.

pja˙ bapa rama hibu Ayah dan ibu meninggal, Paman,

karakasa gwan i kari kasarlah (orang-orang yang) ada di rumah"

ki/ habƒt mawacana, Ki Habet berkata,

ha¥®¢. twasky aru¥u, "Pilu hatiku mendengar,

¢amono denta wacana, sampai di situ saja engkau bercerita".

ki pa¥uwusann aliü ha¥®s. ra¢ani¥ a/ti Ki Panguwusan berkata, pilu hatinya, ki baru mareneya "Ki Baru kemarilah!”.

(01.016) (01.016)

Ø saü siksa prapta wot.skaœ Ø Si Murid datang sambil menyembah, punapi kaœyya ¥awe bwaha "Ada apa memanggil (... ?)".

hadan pala bojanå depuna¢ereg/. "Siapkan buah-buahan dan makanan . Bersegeralah!,

saü tami hasmu ¥li˙ Sang Tamu agaknya lapar".

tan lagna ki baru mitaœ lakw a©e, Tidak membantah Ki Baru segera pergi.

haglis lampahi¥ utusan. Cepat jalannya Si Utusan itu.

mdal punaü pupu∂utan Muncullah yang diminta

sakul sa/ti∂an kalawan bitutu tetep nasi satu bakul(?) dan ayam masak betutu.

la˙ ta bwakßa saü tami "Silakan menikmati Sang Tamu.

tuww asamun bapa deniüra pupude Benar-benar tidak bersuara, Ngger, caramu menyuap".

(01.017) (01.017)

Ø tan. wuwusƒn. denya bwuksa/ prapti Ø Tidak diceritakan makannya. Sampai heœtali mugwiü talakå madaü kenyang(?). (Hal ini menjadikannya)

sumringah.

samwa wusan tan asuwe Semua sudah selesai. Tidak beberapa lama hyaü¥ aœka mwaü kasurup [na] matahari pun digantikan

wu<la>n saü tapa haliü, rembulan. Sang Pertapa berkata, dipunsa/n.teü¢eü mana˙ "Kuasailah hatimu,

sunya nikaü ∂uku˙, sunyi desa ini".

si¥amadya mawacana Singamada berkata,

hantyanta pan akaœyya dibwa matitis. "(Saya) sangat ingin melakukan hal yang unggul dalam mencapai sasaran

tuhw am®tani jiwa yang benar-benar menghidupkan jiwa",

(01.018) (01.018)

Ø ka(3v)piülu˙ ¢waranira ki wa¢i Ø tersendat-sendat suaranya (Surajaya). Ki Wasi

tan sipi maœmanirå tumi¥al tentu melihat,

ha¥®s atine hatine terharu hatinya

mulat. waœnnaniü tamu, melihat keadaan Sang Tamu.

ya ∂u/˙ heman tan ana k®tti Duhai, sayang!. Tidak ada yang melakukan tuntunan bijaksana.

nayå ¢ola˙ jatmika Tingkahnya sopan ,

rupane habagus. wajahnya cakap.

punapa ¢akaniü lu¥a, Apa yang menyebabkan pergi, sehingga datang (di sini),

pa¢ewaka pri˙ ra©anira/ nak mami "Upaya ragamu itu, Anakku, malaœ hama©wa lara (engkau) malahan mendapatkan

kesusahan".

(13)

Ø si¥ama£a hanampani wis†i Ø si¥åmad£a hanamπani wi߆i, wikan parinayani wacana wikan πari/nayaniü waçana, sumarapratyakße rate sumarapratyakseü rate pasaü sarudi la(3v)ku pasaü ¢urud£a laku ta katoli˙ rasmini gati tan katoli˙ rasmiøiü gati, kdƒ˙niü cipta brata k£ƒ˙niü cipta brata,

¥oüwa˙hana laku ¥oü, wa/hana laku

¥owahana laku sawisayanik∆ mala,

na¥i ketuü prasi£ahani¥ akikin.[ta] na¥i ketuü prasid£ahani¥ akikin

weniü ra©a nastapa wetni raga nastapa

(01.020) (01.020)

Ø me/lik tan. haœsa kuraü¥ a/mukti Ø melik tan aœsa/ tura¥ amukti ri¥ asewaka hake˙ bayanya ri¥ asewåka hakwe˙ bayaøya,

haßwƒ lara gu¥e hamwƒhi larå gu¥e

sira saü janma lawu sira saü janma lawu paratiø∂a mewƒ˙ haruci paratiø∂å mewƒ haruci raka hyaü tan. wri naya (4r) rak hya tan wriü øaya,

hakol piø∂a pu/guü hakol πiø∂a puguü

tan kage sola˙ sowara tan ka©e sola sowara,

tanpa saø∂aü hakumul tuœ kumaliki˙ tanπa saø∂aü hakumul tuœ kuma/leke˙

haülud tanpa sadana haülud. tanπa sadana

(01.021) (01.021)

Ø wani˙ saü¥ asewakaha hamri˙ Ø wani˙ saü¥ asewatka mri˙

kitri hamri˙ saü kawi suka sugi˙/ya kitri habrakaøe suka sugiya, hake˙ maœgane hamosel. hakwe˙ maœgane ha/mosel

hapuhara hanugu, tapuwara haøuügu

pulak®ti kaü denulati pulak®ti kaü denulati,

hapakßa ¥adu tita˙ hapaksa ¥adu tita˙

la∫a £enpalaku la∫a denπalaku

ha¥i masa katkana/ ha¥i ma/sa katkana,

hara¥kal. wisayane kagiri ©iri haüra¥kal. w∆sayaøe ka©iri giri

ka¥elan amet ßuka ka¥elan hamet ßuka

(01.022) (01.022)

Ø maœmaniü ra©a ¥usi wanadri Ø maœmani raga ¥u¥ßi wadri ha¥owahana gƒüni wisaya ha/¥owahana, gƒüøiü wisaya, haja dene kadi maüke haja deøe kadi ma¥ke

lara/ lapa katƒmƒ lara lapa katƒmu,

sagonane sarira hiki sa¥goøane sarira hi/ki, nis†a yen ßampun tita˙ ni߆a yen samπun tita˙

was £um awakisun wus dum yawakisun

ßadeni¥ a®p.lwi˙ha sa deøiü ¥a®p.lwi˙ha,

raga nis†a kapuraü deni paw®ti raga ni߆a kapuraü deni paw®ti,

(14)

Ø si¥amadya hanampani wis†i Ø Singamada menerima kesulitan itu, wikan parinayaniü wacana, tahu pada petunjuk pembicaraan yang

¢umarapratwaseü rate/ (merupakann dasar) untuk mengetahui dengan jelas akan dunia,

pasaü surudi laku tentang pasang surutnya laku.

tan katoli˙ rasminiü ganti, Tidak terperhatikan indahnya keadaan.

kdƒniü cipta brata, Yang ada pada pikirannya adalah bertapa.

¥oüwa˙hana laku Tujuannya untuk mengubah tingkah laku, sawisayanikiü mala, segala nafsu yang bernoda,

na¥i ketuü pra/sidahani¥ akikin. tetapi yang terhitung yang menyebabkan duka cita,

weniü ra©a nastapa karena menyebabkan raga sengsara.

(01.020) (01.020)

Ø melik tan aœßa kuraü¥ amukti Ø Agar tidak (banyak) keinginan, mengurangi makan.

riü¥ a¢ewaka hakwe˙ bayanya, (Karena ketika) menghadap banyaklah bahayanya,

hamƒwƒ/ lara gu¥e menambah kesusahan dengan sangat pada sira saü janma lawu dia orang yang unggul.

paratin∂å mewƒ haruci Orang yang tercela mempunyai kesulitan (karena) mudah marah.

ranak hyaü tan. wri naya, Dia yang mulia tak tahu pada kearifan,

hakol pi∂a puguü, diam bagai orang bodoh,

tan kage ¢ola ¢wara/ ucapan yang dibuat-buat tidak terpakai, tanpa san∂aü hakumul. tuœ kumaliki˙ tanpa basa basi, diam, lagi pula angkuh, haülud tanpa sadana tambahan lagi tanpa sarana untuk mencapai

kesempurnaan.

(01.021) (01.021)

Ø wani˙ saü¥ asewakaha hamri˙ Ø Lain orang yang menghadap berusaha kitri habrakane ¢uka sugi/˙ya, Melakukan tindakan terpuji (....?).

Menginginkan kaya

ha maœggane hamosel. banyaklah jalan menjadi papa-

tapuwara hanugu karena itu menunggu

pulak®ti kaü denulatti hasil perbuatan pada kehidupan yang lalu.

Itulah yang dicari.

hapaksa ¥adu tita˙ Bertekad mengadu untung,

laba denpalaku keuntungan yang diharapkan

ha (4r)¥i masa katkana, tetapi masakan tercapai-

haüra¥kal. wisayane kagiri giri (seperti) merangkak. Nafsunya menakutkan ka¥elann amet ßuka sulit untuk mendapatkan kepuasan.

(01.022) (01.022)

Ø maœmmane raga ¥u¢i waønadri Ø "Alasan raga ini mengungsi ke gunung berhutan

ha/¥owahanå gƒüniü wisaya, untuk mengubah besarnya nafsu, haja dene kadi make supaya jangan seperti sekarang

lara lapa katƒmu, kesusahan dan kesedihan yang didapat.

¢agonane sarira hiki Segala yang melekat di badan ini nis†a yen sampun ti/¥ka˙ hina, jika sudah keadannya demikian,

wus dum wawakisun sudah menjadi bagian badanku

sandeniü¥ a®p.lwiha, yang menginginkan kelebihan.

ra©a nis†a kapuraü tann apaw®ti Raga ini hina, terikat, tidak dapat bertindak apa-apa,

(15)

(01.023) (01.023)

Ø gantaü hupama raga, Ø ganta_ hupamaøiü raga,

k¬ƒm. kneü samudra kƒ¬m, kneü samudra,

maüsa liwata hisine ma¥ßa liwåta hisiøe

yen uwu takƒripun yen wus takƒ/ripun

hamwƒhi lara kase˙si˙ hamwƒhi lara kase¢i˙

mo/n. ton i¥ aniü/ sukåni¥ amukti rame mon toøi¥ aniü suka, øi¥ amukti rame, tan apik prana˙hiü la∫a, tan apik π®na hilaü

riü gunuü riü¥ ampa˙ mariü guøuü ri ¥am (4v) pasnƒtane hawrat kalabane ...taøe hawrat kalabane ha¥ahub. soœni pisis ha¥ahub swaœniü pi¢is

ni߆a dama (4r)tan ana, pulak®tinipun. nis†a dama taøn ana, pulak®tinipun.

(01.024) (01.024)

Ø pacƒ w®adayanira hyaü wasi Ø pacƒ w®/dayanira hyaü wasi, hamihaœsa pa¢rani wacana ham∆haœsa pa¢raüøiü wacana, hanom pratameü¥ ujaœre hanom πratame ¥ure¡n. de

kasilib ciptanisun kasilib ciptaniü¢un

hala˙/ dene rarya/ hanom. kawi hala˙ dene rarwa/nom. kawi lampus. t®sna ¢arat lamπus tan. t®sne ¢arat

hapakßa ®p laku, hapaksa ®p laku

dibya malaœ tape waøa debya malaœ tape waøa,

¢rama kamhananira saü tapa sakti ¢rama kahanaøira saü/ tapa sakti

∫ikßuka ma¥an ßukla bikßukå ma¥an ßukla

(01.025) (01.025)

Ø pa/tya waßa ¥oü kaki ha¥alaü¥i Ø patya wasa ¥oü kaki ha¥ala¥i pratika˙hira hasewaøa prati¥ka˙hira mahasewaøa, ri sun apiø∂a tan pawe˙ ri ¢un apiø∂a/ tan πawe˙

mewƒ˙ bapa ri... laku mewƒ˙ bapa ri laku

lagwa waya˙ kitanak mami lagwa waya˙ kita nak mami, ri¥ a¥u¢wakƒn./ brata ri¥ a¥uswakƒn brata

hakwe˙ bañcananipun kwe˙ bañcaøanipun

panilibniü da¢endriya, πanali/bniü dasen£riya, tapa¢enaku ∫apa riü¥ a¥awasi tapasenåku bapa ri¥ a¥åwasi,

pa¥uwusan i yoga pa¥uwusßaø iü yoga

(01.026) (01.026)

Ø sawaü¥n ri pun i lampa˙ ka/ki Ø sawa¥n ri puø i lamπa˙ kaki, sarira tan. kneü ¥aku juga sarira ta/tan. kƒøeü ¥aku juga,

wastunƒn makin asuwe wastunƒn makiøn a¢uwe

tan pamana ewuh tan πar∆mana hewu˙

duœgama¥el maœgan_ k_ tri du<œ>ggama¥el maœgaøi k∆tri

nnola˙ himaniman ka/øolih imaniman

(16)

(01.023) (01.023)

Ø gantaü/ hupamanipun. Ø Seumpama takaran beras, kƒ¬m hana riü samudra tenggelam di samodra

masa li [ta ta]wata hisine, masakan mengembang isinya, pan. wus takƒripun karena memang sudah ukurannya.

hamƒwƒ¥hi lara kase¢i˙ Menambah kesusahan dan kesedihan ma/ toniü niü¥ asuka niü¥ amukti rame, jika melihat hal (...?) masih menikmati

berkehidupan bermasyarakat luas tan apik. prana hila¥a Tidak baik bila daya hidup hilang.

riü gunuü riü¥ ampa˙ Di gunung di ngarai

pasnƒtane hawrat kalabane sebagai tempat persembunyian yang sulit.

ha/¥ahub. ¢waœriü pi¢i¢ Untuk mendapatkan keuntungan dengan bernaung di bawah mata uang,

nis†a dama tan ana pulak®tinipun. hina benar, tidak ada karmanya pada kehidupan yang lalu"

(01.024) (01.024)

Ø pacƒ w®dayanira hyaü wa¢i Ø Takjub hati Ki Wasi

hamihaœsa pasraüniü wacana, mendengar gencarnya kata-kata.

hano/m. pratama hujare Muda, unggul kata-katanya.

[da] ka¢ilib ciptaniüsun. (Ia) terabaikan menurut pikiranku.

hala˙ dene raronwam. kawi Yah dasar anak muda, mahir,

lampus tan. t®sne ¢arat. pergi dengan tidak berpikir jauh, tidak lekat pada dunia,

hapaksa/ ® [pka]p laku bertekad ingin menjalani laku

dibwa malaœ tape wana, yang mengagumkan. Karena itu ia akan bertapa di pertapaan dalam hutan,

¢ramma kahana¢ira saü tapa ¢akti tempat pertapa sakti

biksuka ma¥an ßukla mencapai tingkat ke empat dalam mereguk kesucian.

(01.025) (01.025)

Ø patwa waßa ¥oü kaki ha¥ala¥i Ø "Sangat memaksa saya, Angger, menghalangi

(4v) pratika˙hira maha¢ewana, perbuatanmu yang sangat tidak serius.

riü sun apin∂a tan pawe, Aku sepertinya tidak mengizinkan.

mewƒ bapa riü laku Sulit, Ngger, dalam menjalani laku itu, lagwa waya˙ kita nak mami apalagi seusiamu, Anakku.

riü¥ a¥u¢wakƒ/n. brata, Untuk melakukan brata,

kwe˙ bacananipun banyak halangannya

panalibniü da¢endriya, karena pengaruh sepuluh indriya.

tapa¢enaku bapa riü¥ a¥awa¢i (Hal itu juga) diakui oleh pertapa, Ngger, yang menjalani sebagai pertapa

pa¥uwusan iü yoga yang mahir dalam yoga.

(01.026) (01.026)

Ø sawa¥n/ riü sun iü lampa kaki Ø Bercerminlah padaku dalam hal laku, Ngger.

¢arira tan. kneü ¥aku juga, Orang tidak boleh hanya mengaku.

wastunƒn makin asuwe Patuhilah, karena semakin lama tan parimana hewuh tanpa batas kesulitannya,

duœggama¥el maœgani kitri/ rumit, sulit, untuk mencapai perbuatan yang berguna.

tan.n oli˙ imaniman Tidak boleh menarik perhatian,

(17)

tan ka/slan anu©raha tan kasƒlanan wigraha,

tiwas bisa lakw ayu yu tan. kneü¥ i߆i tiwas bi¢a lakw ayu tan.kƒneü¥ i߆i,

haron lumakßanaha haron lumaksa (5r) naha

(01.027) (01.027)

Ø si¥amada hanakisun kaki Ø si¥åmad£å hanåk∆üsun kaki w®di hati waspadeü pa¥ucap. w®di hat∆ wasπadeü pa¥ucap wru˙/ ri laku sabda mule wru˙ riü laku sab£a mule

ha¥iü dipun.tumulus ha¥iü depu/ntumalus

kawasakƒn raganta kaki kawasa k∆ raganta kaki, pri˙ ¢wara kaü¥ utama pri˙ swara ka¥ utama,

∂u˙ saw¥n ri pun. ∂u˙ saw¥n ri pun

gƒüniü t®sna umoœr i ra/ga gƒüøiü t®ßnå umor iü ra©a,

tan. kna piøu/raü saü hatapa sakti tan kƒøeü p∆nuraü sa/¥ åtapa sakti

sampun. k®tisamaya samπun. k®tisamaya

(01.028) (01.028)

Ø madrani latri kahaœ¢a Ø madyani ratri kahaœsa, ki habƒt lagya wacaøa ki habƒt lagya waçana,

mapitutuœ prayogani lakw a¥ne mapitutuœ prayoga/ne lakw a¥ne

si¥a(4v)ma£a nampani si¥åma£a namπani,

kaw¥an. ciptanira winara˙ riü re˙ kaw¥an. çiptanirå w∆nara˙ ri re˙

ayo kita kƒmbakƒmba hayo ta kitå kabakaba,

<l>kasniü tapa mudita lkasniü tapa mudi/ta

depunawas. glaœri laku kaü pinet de¡puøawas gƒlariü laku kaü pinet niœ lkasniü wirati niœ lkas ni wirati,

dana/punya yen tan. wru˙/ panuügalane danapuøya yen tan wru˙ panu¥galane

(01.029) (01.029)

Ø wani˙ bapa natari_¥ akikin Ø wani˙ bapå/ natari¥ akikin hakwe˙ ∫awa lkas. nora tapa hakwe˙ bawå lkas nora tapa,

milupra hi¥ apagawe milupra hi¥ apa¥gawe

¢awani˙ sa¥ awiku sawani˙ sa¥ awiku

hake˙ silib ri la/ku kaki hakwe˙ kasilib./ ... kaki, hawis putuseü wirasa hawis πutuse wirasa,

pamatƒsiü wuwus pamantesiü wuwus

adikara ma¥an. kla hadika muruü ra ma¥an ßukla,

tan lyen kaü denßadya suka wiœyya sugi˙ tan len kaü densadya/ suka w∆œyya sugi˙

hamri˙ yoli˙hiü brata hamri˙ polihiü brata

(01.030) (01.030)

Ø hana sarara/ga ¥el a¥li_ Ø ana¥ ßaråra©a¥el a¥ƒli˙

...madigini nityasa tapa mådiginƒü øityasa, hamri_ sukaniü pamßukten. hamri˙ suka (5v) ....kten.

yeku tapa wula¥un leku tapa wala¥un

gƒüniü tama˙ ta kaü denulati gƒüøiü tama˙ kaü deøulati,

(18)

tiwas biså lakw ayu tan. kneü¥ is†i Terlanjur merasa kuat melakukan kebaikan, tetapi tidak didapat yang diangankan.

harok lumaksanaha/ Lakukanlah, pergilah.

(01.027) (01.027)

Ø ¢i¥amada hanakiüsun kaki Ø Singamada anakku, Angger,

w®di hati waspada ¥ucap. besarkan hati, cermatlah dalam berkata-kata, wru˙ riü laku sabda mule, sadar akan laku, petunjuk mulia -

ha¥iü dipuntumulus. tetapi selalulah

kawasa/ha raganta kaki kuasai nafsumu, Ngger.

pra˙ ¢wara kaü¥ utama, Usahakanlah berkata-kata yang baik.

∂u˙ saw¥n riü pun Duhai bercerminlah kepadaku.

gƒüniü t®sna humori ü ra©a, Besarnya kelekatan itu bersatu dalam nafsu.

tanakna pinuraü saü¥ atapa sakti (Hal itu) tidak dapat dikuasai bahkan oleh pertapa sakti (sekalipun)

sampun k®ti¢a/maya yang sudah menguasai aturan-aturan".

(01.028) (01.028)

Ø madyaniü ratri kahaœsa Ø Tengah malam mulai menjelang.

ki pa¥abƒt lagwa wacana, Ki Habet sedang berkata,

mapitutuœ prayoganiü lakw a¥ne memberi nasehat cara yang baik (caranya) menjalani laku.

si¥amada nampani Singamada menerima,

kawƒ/¥an ciptanira winara˙ riü re˙ takjub hatinya diberi tahu tentang keadaan (tapa).

hayo ta kitå kabakaba "Janganlah engkau tidak serius.

lkasi tapa mudita Mulailah melakukan tapa dengan gembira.

dipunawas. glariü laku kaü pinet. Waspadalah pada cara laku yang dipilih, niœ lka(5r)sniü wirati hilangkan sifat cepat bosan.

danapunya yen tan. wru˙ panuga

[tanda taling]lane Berdanalah jika tidak paham pada hal lain.

(01.029) (01.029)

Ø wane˙ bapa natariü¥ akikin Ø Hal lain lagi, Ngger, dasar-dasar untuk berprihatin itu

hakwe bawå lkas nora tapa banyak macamnya. Mulai dari : tidak bertapa,

milu/pra hi¥ apagawe tidak bersemangat dalam melakukannya.

sawa[-]<n>e˙ saü¥ awiku Yang lain lagi: sang wiku

hakwe silib. riü laku kaki, banyak yang tidak memperhatikan laku, Ngger,

hawis putu¢e wirasa, jarang yang mahir sampai pada intinya.

pamantƒsiü wuwus Kata-katanya sangat sopan dan tertib

hadikara ma¥a/n sukla, unggul seperti orang menelan hal yang suci;

tan len kaü densudya ¢uka wiœyya ¢ugi˙ tidak lain yang diinginkan adalah kesenangan, kekuatan dan kekayaan hamri˙ polihi brata sebagai hasilnya bertapa brata.

(01.030) (01.030)

Ø hana saraga¥el a¥li˙ Ø Ada (tapa) yang dikuasai nafsu yang membuat sulit dan tidak berdaya

kapa madiginƒü nitwasa, yang selalu berusaha memegang rahasia ha/mri˙ ¢ukaniü pamukten. untuk memberi kesenangan.

teku tapa wala¥un., Itu tapa yang membingungkan.

gƒüniü tama˙ kaü denulati Besarnya "tamah" yang diupayakan,

(19)

ßawisayaniü jabuü sawisayåniü jabuü kasiliba menek w®sa˙ kasi/liba manek.w®sa˙

ri laku lamon tan wru˙ parani sandi ri laku lamon tan. wru˙ påraøiü san£i

ha¥aku gagajaran. ha¥aku ga©añjaran.

(01.031) (01.031)

Ø tan makaøa ¢wadyani¥ akikin Ø tan maükana sadyani¥ å/kikin ßa¥ amaü¥gi˙ jati/ni wacana sa¥ ama¥gi˙ jatyaø wiüçana, øiœ ta suka lyan. pamukten niœ ta suka lyan πamukten

hupa®...inbuœ hupa®ügane liœ nmu

kala¥ni pawestri lwi˙ lala¥niü pawestri/ lwi˙

ka swaœgani wiœyyawan kaü swaœganiü wiœyyawa niœ tan t®sna lampus øiœ tan trasna lamπus pa¥imuœniü tapa lana πa¥imuœniü tapa lana,

datan a¥e/l bapa lkasni ¥alampa˙hi dataø a¥el bapå lkasni¥ alamπahi,

pri˙hƒn raßa menaka prihƒn ra/sa menaka

(01.032) (01.032)

Ø si¥ama£a ®¥ƒ tutuœ mami Ø si¥åma£a ®¥ƒ tutuœ mami, ri¥ anmu rasa haja wiha ri¥ anmu rasa haja wiha

natarana sabda mule natarana sab£a mule

hatapa dentumulu/s hatapa de/ntumulus

manawaœsa muli˙/ hamukti manawaœsa muli˙ hamukte saü wiku yen atatas saü wiku yen atatas

tan ulahanisun taø ulahanipun

manawa lipuœ kaü mana˙ta, maøawa lipu<œ> mana˙ta,

budi lupa mawa kaœyya cipta karasmin budi lupa mawa kaœyya/ cip.ta karasmi

aœsa waluya ¥ampa˙ haœ¢a waluye¥ amπa˙

(01.033) (01.033)

Ø haneü ku(5r)na hanunuügal ßakti Ø haneü kunå hanunu¥gal sakti, hatyata kawasa lumkas hantyata kawasa lumkas

hakumandaœma natare aga/kuman£uœma natare

sita pabrata dentutuœ sita pabratå dentut

dapa denya ma¥un kasaktin £aœpa denya ma¥un kasaktin kas®k winoœr i wi©na kas®l winoœr ∆ü wi©na,

hya¥ anaüga ¥imuœ hyaü¥ anaüga ¥imuœ

sida/ pinali˙h ajñana sida pi (6r) nali˙h ajñana,

sala˙ simpaü ciptane winor i¥ asi sala˙ simπaü ciptaøe winor i¥ a¢i˙

manasaœ re¥ ala manasaœ mari¥ ala

(01.034) (01.034)

Ø datan kawasa k®tini budi Ø n£atan kawasana k®ti budi/

(20)

kasilib. hamet./ wrusa˙ Seperti (orang) mencari umbi-umbian yang tersembunyi .

riü laku lamon tan. wru˙ paraniü sandi Dalam menjalani laku jika tidak mengetahui tujuan rahasia,

ha¥aku ga¥gajaran. mengaku menemukan anugerah.

(01.031) (01.031)

Ø tan makana sadyaniü¥ akikin. Ø Bukan demikian tujuan berprihatin itu.

saü¥ ama¥gi˙ jatwani/ wacana, Dia yang menemukan kesejatiannya petunjuk,

niœ taü ¢uka lwan pamukten hilang segala kesenangan dan kenikmatan,

hupa®ga linbuœ hiasan -hiasan dimusnahkan,

kalaniü pawestra lwi˙ (juga) kesenangan pada perempuan yang berlebihan.

kaü suœggani wiœyyawan Sorganya orang yang berderajat tinggi niœ tan t®sna lampus adalah tidak lekat (dan) tidak nekat, pa¥imuœniü tala/na, mengalihkan perhatiannya tapa yang terus

menerus.

datan a¥el bapa, lkasiü ¥alampahi Tidak sulit, Ngger, untuk mulai menjalani (tapa),

prihƒn rasa menaka usahakanlah dengan perasaan senang.

(01.032) (01.032)

Ø si¥amadya ®¥ƒ tutuœ mami Ø Singamada, dengarkan nasihatku.

riü¥ anmu rasa haja wiha/ Jika menemukan inti (tapa) janganlah menolak,

natana ¢abda mule aturlah dalam ucapan yang ungul.

hatapa dentumulu¢ Bertapalah terus menerus.

manawaœßa muli˙ hamukti Jika ingin kembali untuk bersenang-senang, saü wiku yen atatas. sesudah menjadi wiku yang sempurna

tan ulah[i]anipun. jangan dilakukannya,

manawa(5v)lipuœ mmana˙ta, meski (hal) itu menghibur hatimu.

budi lupa mawa kaœyya cipta karasmi Pikiran lupa bahwa sedang bertapa , memikirkan kenikmatan cinta, haœsa waluye¥ ampa˙ ingin kembali seperti semula dalam

menahan diri.

(01.033) (01.033)

Ø aneü kuna hanunu¥gal sakti Ø Dahulu bersatunya kekuatan hatwanta kawa/så lumƒkas sangatlah terkuasai. Mulailah a¥ummaduœmma natareü dengan merasa bodoh di lereng

sita prabatå dennatut gunung yang dingin. Hendaknya diikuti dengan,

daœpan denya ma¥un kasaktin kegembiraan dalam membangkitkan kekuatan,

ka¢®l winoœr iü wi©na, terdorong, tercampur dalam kesulitan.

hyaü¥ ana¥ga/ ¥imuœ Hyang Asmara mengalihkan perhatian,

¢id∂a pinalih ajñana, sempurna, terbagi dalam samadi.

¢ala˙ sinpaü ciptane winoœr iü¥ asi˙ Simpang siurnya pikiran tercampur dengan rasa cinta,

manasaœ mareü¥ ala yang kemudian tersesat pada perbuatan buruk.

(01.034) (01.034)

Ø datan kawa¢ana kœti/ budi Ø Tidak terkuasainya budi,

(21)

wyaœ ta tutuœ/ tanpa gawe wyaœ ta tutuœ tanπa gawe sœüniü lulut ßumaput sœøiü lulut ßumaput pamaücanani rara sakti πamañcaøanira sakti,

hawali mari¥ ampa˙ hawal∆ mariü/¥ amπa˙,

ke¢a˙ kapalayu kesa˙ kapalayu

punika mewƒ˙hi brata punikå mewƒhiü brata, hi¥ƒti¥ƒt./ si¥ama£a hayo lali hi¥ƒti¥ƒt ßi¥åmadå hayo lali, den.wru˙ kalawan rowaü denwru˙ ri lawa/n rowaü

(01.035) (01.035)

Ø lampa˙ halanak mami Ø lamπa˙ hala hanak mami, kapu[ka]raü deni k®tißamaya kapuraü deøiü kœtisamaya,

ßarira yen sarira yen sa¥arane

duruü¥a ka/pu¥aü tmu tan wuruü katmu,

haja hanacad. ®gƒpi¥ ati hanacad. ®gƒ/pi¥ ati,

hapan. wtuni dyata hapan wƒtuøiü dyuka,

maükoli˙ya tutuœ maükoliya tutuœ

tan. koni¥a maniü¥ ula˙ tan koøi¥a mani¥ ula˙

saü prasida tuhun i widya lampa/hi saü prasid£a tuhun i widya lamπahiü,/

bu£i tan kaslan. bud∆ tan kaslan.

(01.036) (01.036)

Ø waspadakƒn petaü wasm®ti Ø wasπadakƒn πekaü was.mœti, haja tiniru ...iku goman iü dara˙ yaja tiniru wiku gomaø iü dara˙

yyakya ñoloü baßarane yyakta ñoloü basarane, saü hyaü¥ agama putus saü hyaü/¥ ågamma putus na/tarira sama˙ kakin. natarira sama˙ hakik∆n.

jñana depunatuwa ñaøa depuøatuwa,

®gƒp ka pamutus ®gƒp kaü πamutus

mapan wu pratameü raßa mapan wus πratamo, sa, dulurana k®ti jatmikaja silib. duluœra/na k®t∆ jatmikaja silib.

pet ßaraßani taya pet saraßaniü taya

(01.037) (01.037)

Ø si/¥ama£a gaœjita/ ˙i¥ ati Ø ki [-] <¢i>¥åmada gaœjita¥ ati, manampani w¥aniki syara manamπane wƒ¥anik∆ swara, wira cipta mirage wira cip.ta (6v) mirage maükya maügi˙ pamuwus. maüko ma¥gi˙ pamuwus tutuœ lwi˙ mawara˙ yukti tutuœ lwi˙ mawara˙ yukti ßabda paüruwat mala, sab£a paüruwat mala,

si¥amada mu(5v)wus si¥åmad£a muwus

pa¥eran tulusakna πa¥eran tulusakna/

dera wara˙ kacaœyyan rasani¥ ati dera wara˙ kaçaœyyan rasaniü¥ ati¡,

manira nuta lampa˙ manira øuta lamπa˙

(01.038) (01.038)

Ø yen ßirameta luhuœri wukiœ Ø yen ßirameta riü luhuœ wukiœ nora kapaügi˙ jatini sabda/ nora kapa¥gi˙ jatiniü sab£a, tapa bo¥o˙/ kaky arane tapa/ bo¥o˙ kaky araøe hawis kaü wru˙eü laku hawis kaü wra˙ riü gati,

(22)

wwaœ ta tutuœ tanpa gawe Banyak bicaranya tanpa berbuat, sœniü lulut ßumaput. desakan asmara menguasai, pamacanani rara ¢akti gangguan akan perempuan kuat, hawali ma/re¥ ampa˙, (untuk) kembali menahan diri ke¢a˙ kapalayu (bisa-bisa) terdesak dan harus lari.

punika mewƒhi brata, Hal itu menyusahkan laku tapa.

i¥ƒtti¥ƒt ßi¥amada hayo lali Ingat-ingatlah Singamada jangan lupa, den.wru˙ riü lawa/n. rowaü perhatikanlah mana lawan mana teman.

(01.035) (01.035)

Ø lampa˙ hala hanak mami Ø Perbuatan buruk, Anakku,

kapuraü deniü k®tisamaya, terkuasai oleh tindakan yang terpuji.

¢arira yen sa¥arane Badan ini jika dapat dikuasai

tan wuruü¥a katmu, tidak urung akan didapat (hasilnya).

hanacad. ®/gƒpƒn iü¥ ati Jika mencela simpanlah di dalam hati saja hapan. wƒtuniü duta sebab munculnya pertanda

makoliya tutuœ sebagai hasil budi yang terdalam

tan koni¥a mani¥ ula˙ luput dari perhatian, juga dalam perbuatan.

saü pra¢ida tuhu winady alampa˙hi Dia yang sempurna sungguh merahasiakan dalam menjalani,

budi ta/n kaslan pikiran tidak terselingi.

(01.036) (01.036)

Ø waspadakƒn pekaü was.mœti Ø Perhatikanlah ketidaksadaran itu.

haja tiniru wiku goman iü dara˙ Jangan ditiru (perbuatan) wiku yang menerima hadiah dengan bersiasat, yyaükta ñoloü ba¢arane benar-benar mencuri ibaratnya.

saü hyaü¥ agama putu Ajaran agama sudah mahir

¢a (6r)rira sama hakikin. Diri serupa (orang) prihatin.

ñana dipunatuwa, Bertapa hendaklah diperhatikan ragƒ[ka]p kaü pamutus simpanlah yang sudah sempurna mapan wus praptame rasa, sebab sudah unggul dalam makna, duluœrana k®ti jatmikaja silib, selalulah bertindak luhur jangan terlewat.

pe/t sarasaniü taya Ambillah segala makna kekosongan".

(01.037) (01.037)

Ø si¥amada gaœjiteü¥ ati Ø Singamada sangat gembira hatinya manampani w¥aniki ¢wara, menerima terbukanya sabda.

wira cipta mirage Terbebas pikirannya dari kegelisahan makwa ma¥gi˙ pamuwus. kini mendapatkan petunjuk

tutuœ lwi˙ mawara/˙ yukti sabda unggul yang menasehati hal-hal yang baik,

¢abda paruwat mala, sabda penghapus noda.

si¥amada muwus Singamada berkata,

pa¥eran tulusakna "Yang mulia, lanjutkanlah

dera wara˙ kacaœyya rasaniü¥ ati dalam memberi petunjuk. Kagum rasa hati ini,

manira nuta lampa˙/ saya akan mengikuti petunjuk".

(01.038) (01.038)

Ø yen sirameta riü luhuœriü wukiœ Ø "Jika engkau mencari di atas gunung pun nora kapa¥gi˙ jatiniü ¢abda, tidak akan ditemukan sabda yang sejati.

tapa bo¥o˙ kaky arane Tapa yang bodoh, Ngger, namanya itu.

hawis kaü wru˙ halaku Jarang orang yang mengetahui tentang laku.

(23)

sa tapa ma¥adiya saü tapa me¥ådiya,

tan kabteü wuwus. tan kabteü wuwus

mewƒ˙ kaü jati wikana mewƒ˙ kaü jat∆ wikana,

nadyan hudakßinaha, denipunkari nadyan hu/daksinahå denipunkari ta/n amagi˙ya lampa˙ tan amå¥gi˙ha lamπa˙

(01.039) (01.039)

Ø lwi˙ hutama ni ta Ø lwi˙ hutamaøiü tapa saü wru˙ pamutusi tapa saü wru˙ pamutusiü

di ta prana˙ha hiya paø∂i... rane di ta p®na˙hiü ya paø∂itarane

nora bawa sa ®si nora/ bawa saü ®¢i,

muli˙ tutuœ walaka, me mulwi˙ tutuœ walakå tan saü¢aya hame tan a¥e/l kasni tapa twan a¥el kasniü tapa,

sira saü¥ amri˙ kasidan sira sa¥ åmri˙ kasidan

hakumanduœma lawaœ brata niœ kabe˙ hakuman£uœma lawaœ/ brata niœ kabe˙

¢enaka muœwwa kitri senaka muœwwa kitri,

jati pralina tan...mastu glare jat∆ pralina tanπa mastu glare

(01.040) (01.040)

Ø ¥ kali¥ane wuwusisun kaki Ø kali¥aøe wuwusißun kaki, ha/wis tuhuniü¥ ama¥un tapa hawis tuhoni¥ ama¥un./tapa, hake˙ wiku paparanten hakwe˙ wiku paπaranten

kalawisaya ginuü kalaw∆saya giøuü

kanuragan kaü denulati kanuragan kaü deøulati,

hawis amri˙ya sunya hawis amri˙ya ¢uøya,

¥hi kawiœyyan denguü ¥∆ kawiœyyan./denguü ha¥uki˙ daœma kala/∫an ha¥ukwe˙ daœmma kalaban

mayoga[ma] samady amri˙ wiji kitri mayoga samady amri˙ wijiliü ketri

daœma kasukawakyan. daœmma kasuka wakyan.

(01.041) (01.041)

Ø tuhu panutuni hyaü ham®di Ø t_hu panutune hyaü ham®di ki pa¥uwusan adan awara˙ ki pa¥uwu(7r) saøn adan awara˙

saw¥i tan ana g_liü saw¥i taø ana kule

ki si¥a/ma£a muwus ki si¥åmad£a muwus

ranakira haja winara˙ jati rånakirå winara˙ jati¡,

haywage kumali¥a, ywage kumali¥å,

saü wani pamuwus. sawaüø iü pamuwu/s

mewƒ˙ kaü jaty awaraha mewƒ˙ kaü ja∑w araha

twasniü rasa maßa wuru¥a kapagi˙, twasni raßå maüsa wuru¥a kapa¥gi˙,

lamo/n k®tasamaya lamon. kœtasamaya

(24)

saü tapa me¥adiya, Sang Pertapa mengusahakan,

tan kabƒteü wuwus tidak terbawa ucapan.

mewƒ kaü jati wikana, Menyulitkan bagi yang sungguh-sungguh ingin mengetahui (laku).

nadyan hudakßinahå denipunkari/ Meski dilakukan dengan bertapa pun, akhirnya

tan amå¥gi˙ha lampa˙ tidak akan menemukan laku itu jua.

(01.039) (01.039)

Ø lwi˙ hutamaniü tapa Ø Yang paling unggul dalam hal tapa saü wru˙ pamutusi tapa adalah orang yang mengetahui puncaknya

tapa.

di ta p®na˙ha[i]hiya pan∂itarane Dimanakah tempatnya yang (demikian itu?). Itulah pendeta sebutannya.

nora bawa saü ®si Bukan watak seorang resi

muli˙ tutuœ/ walakå tan saüsaya hame yang kembali pulang mengatakan apa adanya, tidak khawatir mencari.

tann a¥el kasniü tapa, Tidak sulit akan kekerasan tapa

¢ira saü¥ amet kasidan., bagi dia yang mencari kesempurnaan . ha¥umanduœma lawaœ brata niœ kabe˙ Merasa bodoh, menghentikan tapa, hilang

semuanya

sena/ka muœwwa kitri sebagai permulaan melakukan.

jati pralina tanpa mastu galaœre Sungguh-sungguh hilang tanpa sungguh- sungguh tahu pelaksanaannya.

(01.040) (01.040)

Ø kaliü¥ane wuwusku kaki Ø Pendeknya nasehatku, Ngger,

hawis tuhwaniü¥ ama¥un tapa, jarang yang sungguh-sungguh melakukan tapa.

akwe wiku papa(6v) rante Banyak wiku yang terbelenggu, jerat

kalawisaya ginuü nafsu dibesar-besarkan,

kanuragan kaü denulati kekebalan yang dicari.

hawis amru˙ha ¢onya, Jarang yang mengetahui kekosongan, ha¥i kawiœyyan denguü malahan kekuatan fisik yang diutamakan.

ha¥ukwi˙ daœmma kala/ban Berusaha menguasai "Dharma" dan mayoga samady amri˙ wijili kitri yoga samadi; mengusahakan munculnya

tindakan terpuji.

daœmma ka¢ukawakwan. "Dharma" yang menyenangkan indriya".

(01.041) (01.041)

Ø tuhu panutuniü hyaü ham®di Ø Sungguh-sungguh tuntunan Hyang, mendorong

ki pa¥uwusan., n ada/n awara˙ Ki Panguwusan untuk memberi nasehat.

saw¥i tan ana kule Semalaman tidak tidur.

ki si¥amad∞a muwus Ki Singamada berkata,

ran[i] aki winara˙ jati "Hamba (mohon) diberi tahu yang sesungguhnya".

haywage kumali¥a, "Jangan terlalu yakin mengerti.

sawaün iü pamuwus./ Perhatikanlah kata-kata,

mewƒ˙ kaü jatw awaraha yang merepotkan untuk memberi tahu yang sesungguhnya.

twasniü raså masa wuru¥a kapa¥gi˙, Inti rasa masakan urung ditemukan, lamon. kœtasamaya jika aturan-aturannya dikuasai.

(25)

Ø /wani˙ saü wru˙ wiwarani¥ aji Ø wani˙ saü wru˙ wiwaraøiü¥ aji, tina£a glari maha ...dma tinata glariü mahapa/dma,

hp iya hiku ∂apure pan iya hiku ∂apure

patipatitisapun pati πatitisipun

ßaü winaœøa rakuti kawi s∆k winaœøa rakut∆ü kawi,

pupu¢e kumalama_ puπuse kumalamaœ

wite(6r) maükin tan wru˙ wite maükin tan wru˙

hawis bapa kaü wikana hawis ba/pa kaü wikana,

saü¥ atapa ri sukma jñana wirati saü¥ åtapå riü sukßma ñanå wirati,

wru˙ panugali sabda wru˙ panuøu¥gale sab£a

(01.043) (01.043)

Ø prasidakna lampa˙ta kaki Ø prasidakna lamπa˙ta kaki, huüsinƒn ßira saü yogi/syara huüsinƒn sira saü yogiswara/, sa mahapu/rußa ∂apure saü sahåpurusa wr∆ü re˙,

hana pamitranisun hana pamitrani¢un

haülampa˙hi munidra lwi˙ haülamπa˙h∆ munin£ra lwi˙

makadini prawata makadiniü prawwata,

kaü miøaka guru kaü minaka guru,

liügani¥ adi patapan liüga/ne¥ adi patapan

ßukla pawitra w..ku/ brahmanacari ßukla paw∆tra wiku brahmanacara

jajaka hudakßina jaja hudaksina

(01.044) (01.044)

Ø sakti wise¢a[pra] ri brata lwi˙ Ø sakti wiseßa riü brata lwi˙

ka pika rohitani tapa ta pinakå purohitaniü tapa,/

s∂ƒü tilasƒni¥ akwe˙ s∂ƒü tilasƒøniü¥ akwe˙

ha¥i tanakisun ha¥i ta hanakiüsun

den./punbakti hatapa waüsit £epunbakt∆ hanamπa wa¥ßit

ßilakrama den.kna £asa¢ila denkƒna,

hulat den ..umukul ulat £entumuükul

mewƒ˙ riü¥ amet nugraha me/wƒ˙ ri¥ amet nugraha, kula hila bapa riü¥ amat kadadin kula hilaü bapå ri¥ amet kada£∆n ha¥el. raga/ nastapa ha¥el. raga nastapa

(01.045) (01.045)

Ø pri waüsitira saü daœmajati Ø pri˙ waüsitira saü daœmmajati, petƒn ßarasani¥ adidrawa petƒn sarå(7v)sani¥ ådi£rawa, kombala ©ni hurube [ta na] kombala ©ni hurube

su[ma]rupa tan katudu˙ surupa tan katudu˙

kuru¥an mas niœ tanpa cantri/ kuru¥an mas niœ tanπa cantri,

pakuk. wtuni tiga pasuk. wtuniü tiga,

kabuyutan ßuwuü kabun ßuwuü/

kuwoü muni ri¥ ambara kuwoü mun∆ riü¥ ambara, takonakƒn ßi¥amada hayo lali takoøakƒn si¥åmad£a hayo lali,

wkasiü pa∂aü¥ awa wkasiü pa∂aü¥ awa

(26)

Ø wani˙ saü wru˙ wiwaraniü¥ aji Ø Yang lain lagi, dia yang tahu jalan masuk formula suci

ti/nata glariü mahapadma, diatur dibentangkan pada mahapadma(?) pann iya hiku ∂apure sebab itulah tempatnya.

pati patitisipun Kematian merupakan tujuannya

pik winaœna rakutiü kawi putih warnanya, mengelilingi sang penyair.

pupuse kumalamaœ Daun mudanya samar-samar,

wwi/te makin tan wru˙ pohonnya semakin tidak kelihatan.

hawis bapa kaü wikana, Jarang, Ngger, yang tahu

saü¥ atapå riü sukma jñana wirati yang bertapa dalam jiwa bertapa dengan pengendalian diri yang sempurna, wru˙ panu¥galiü ¢abda mengetahui akan yang satu itu.

(01.043) (01.043)

Ø prasidakna lampa˙ta/ kaki Ø Laksanakan lakumu, Ngger, husinƒn. sira saü yogi¢wara, Pergilah pada dia, Sang Raja Yogi,

saü mahapurusa wri re˙, orang yang "Mahapurusa" mengetahui hal ini.

hana pamitraniüsun Ada temanku,

halampa˙hi munindra lwi˙ menjalani (hidup) sebagai raja diantara pertapa unggul

maka/diniü prawata, sebagai yang utama di gunung,

kaü minaka guru, sebagai guru,

liganiü¥ adi patapan., teladan di pertapaan yang utama,

¢ukla pawitra wiku bramanacari suci murni wiku brahmacari,

jajaka hudaksina tidak menikah, pertapa,

(01.044) (01.044)

Ø ¢akti (7r) wi¢esa riü brata lwi˙ Ø sakti, ulung, unggul dalam tapa,

kaü minakå purohitaniü¥ atapa, menjadi tempat berguru dalam hal bertapa.

s∂ƒü tilasƒniü¥ akwe Kini dia merupakan teladan bagi banyak orang.

ha¥i ta hanakiüsun., Tetapi, Anakku,

dipunbakti hana/mpa wasik (engkau) harus menaruh hormat ketika menerima "wangsit".

dasasila dekna, Sepuluh jenis tindakan baik hendaklah dilakukan,

hulat dentumukul., tundukkan wajah

[talatdanta] me[ta]wƒ˙ riü¥ amet nu©raha, (jika tidak dilakukan) menyebabkan kesulitan ketika mendapatkan anugerah, kula hilaü bapa riü¥ ame[ka]/t kadadin malah hilang Ngger, dalam mencari hal itu.

(Bila hal itu terjadi, engkau) akan

ha¥el. rala naspaha (mendapat) kesulitan, raga pun sengsara.

(01.045) (01.045)

Ø pri˙ waüsitira saü daœmmajati Ø Usahakan "wangsit" dari dia Sang Darmajati.

petƒn sarasaniü¥ adidrawa, Raihlah segala inti "adidrawa"

kobala©ni huru/be yang bagai lidah api nyalanya,

¢urupa tan katudu˙ indah tidak terjelaskan,

kuru¥an mas tanpa cantri, (seperti) sangkar emas tanpa cacad, pa¢uk. [wta] wtuniü tiga sebagai jalan masuk-keluarnya tiga hal".

kabutan ßuwuü Kabuyutan pun kosong,

kuwo muni ¥ambara, burung kuwong berbunyi di langit takonakƒn si¥ama/da hayo lali menanyakan Singamada. Jangan lupa wkasi pa∂aü¥ awa akhir dari terangnya langit.

(27)

(01.046) (01.046)

Ø ¢ayakti glaœ ñumana/ Ø kßayakti glaœ ñummana,

samake hamukti suka samaüke hamukt∆ suka,

lamon katƒmu glare lan palulunanipun lamon katmu glaœre lan πalulunaøisun pikƒkƒsira saü¥ adi πikƒkƒsira sa¥ adi,

salakßanani raga ta karasa¥el salaksana ri ra©å tan karasa¥el/.

hagƒü bacanani/ tapa agƒü bañcaøani ta mon lupu/ta dadi wigaha mon luput £adi wi©aha

ßatata denprayatna hayo kumalƒ¥e tatå denπrayatna hayo kumal¥e

®gƒp ka yoga widi ®©ƒp kaü yoga widi,

ha¥i si bapa ha¥el mo dudu drabe ha¥∆ si ba/på ha¥el mon £udu £®we

(01.047) (01.047)

Ø nahan.(6v)ta pawarihisun kaki Ø nahan ta pawararahisun kaki, lkasira saü seka daœma lkasira sa¥ a¢ewaka daœmma, sari depunwru˙ ¥a¥el sarira deny a¥e/l

ßilayukti pinayu ßilayukti pinayu

haya kƒmba bapa pamisik. haywa kƒmbaü manama wisik.

daœma duluri lkas daœmmå duluri lkas

denpa∂a kara/kut £enπa∂a karakut

hakihƒn haja/ kapalaü hukehƒn haja kaπulaü

denkatƒmu pamkasi pati urip denkatmu pa/mƒkasiü pati hurip

litni¥ hawise¢a neta litniü ñaøå wise¢a

(01.048) (01.048)

Ø sampun. tlas. deni pitutuœ Ø samπun. tƒlas £enira mituturi, tbiüni w¥i tan kawaœnaha tbƒüni w¥i tan kawaœønaha, sakßana rahina make sa/kßana raheøå lwire saü hyaü¥ aœka wus mƒ/tu pun tit∆muœ hya¥ aœ mtu madra liyƒp. yaga sumilib man£ra ¬yƒp. yaga sumilib layu[sa] rasani jiwa layu rasaniü jiwa,

mapan tanpa turu mapan tanπa t_ru,

ki si¥ama£a wacana ki si¥åmada(8r) wacaøa,

∂u˙ pa¥eran hasuü w¥ani¥ ati ya∂u˙ pa¥eran hasuü w¥ani¥ ati, hƒndy awan i prawata hƒn£y awaø i prawwata

(01.049) (01.049)

Ø nora/na bapa sinpaü¥an i ki[ta]du Ø nora na bapa simπaüniü k∆duü sadawata gƒü cinaracara sadawatå gƒü çina/racåra

ri¥ adnoü maœga sumare ri¥ an£oü maœga sumare

sumuyud mareü gunuü sumuyuga mareü guøuü

h_¥ƒt_¥_t. wkasku kak_ hi¥ti¥ƒt wkaku kaki,

sutanisun ri sira sutanisun ri sira,

wkasana/ hayu wkasana hayu,

hamupunana kasidan hamupussana kasi/dan

(28)

Ø sayakti glaœ ñumana Ø Jelas caranya melakukan samadi samake hamukti suka, kini menikmati kegembiraan.

lamun katƒmu glare lan palulunani¢u/n " Jika ditemukan caranya dan penyesuaian diri

pikƒkƒsira saü¥ adi (serta) rahasia hati dia Sang Utama, salaksana riü raga tan karasa¥el. segala tanda-tanda di badan tidak terasa

sulit.

hagƒü bancananiü ta Besar halangannya tapa,

mo luput dadi wi©aha jika meleset menjadi perselisihan.

tata denprayatna/ hayo kumal¥e Aturlah, hati-hatilah, jangan mengandalkan (apa-apa).

®gƒp kaü yoga widi Kuasailah ajaran yoga itu,

ha¥i si bapa ha¥el mon dudu d®we namun, Ngger, memang sulit jika bukan haknya.

(01.047) (01.047)

Ø nahan pawarahisun. kaki Ø Demikian nasehatku Ngger,

lkasira ¢aü/¥ a¢ewaka daœmma, bersegeralah wahai engkau yang mengabdi pada Dharma.

sarira denwany a¥el. Badan harus berani menghadapi kesulitan.

¢ilayukti pinayu Perbuatan baik dijaga,

hayya kƒmba manampa wi¢ik jangan tidak bersemangat dalam menerima ajaran rahasia.

daœmma duluriü lkas. Dharma pun segera akan menyertai den[ta]pa∂a kara (7v)kut bersegeralah menangkap,

hukihƒnn aja kapalaü kuasailah jangan sampai gagal,

denkatƒmmu pamkasi pati hurip. temukanlah yang menjadi tujuan akhir mati dan hidup

litniü ñana wisesa kerumitan samadi pun terkuasai"

(01.048) (01.048)

Ø sampun talas denira mituturi Ø Sudah selesai ia memberi nasehat.

tbƒüniü/ w¥i tan kawaœønaha Larutnya malam tidak diceritakan.

saksana rahina lwiœre Segera menjelang pagi, pun titimuœ hyaü¥ aœka matu di timur matahari terbit,

mandra layƒp. yaga sumilib agak samar-samar, sepertinya menyelinap.

layu rasaniü jiwa, Lemah keadaan jiwanya (Singamada)

mapan tanpa tu/ru, sebab tidak tidur.

ki si¥ama wacana Ki Singamada berkata,

ya∂u˙ pa¥eran hasuü wƒü¥aniü¥ ati "Duhai, yang mulia membuat hatiku terbuka.

hƒndy awan iü prawata Mana jalan ke arah gunung?"

(01.049) (01.049)

Ø norana bapaü simpaü niü kidul. Ø "Tidak ada halangan yang perlu disingkiri di selatan situ.

¢adawa/ta gƒüniü cinaracara, Tanah datar luas dihiasi riü¥ adoü maœgga sumare andong, jalannya landai,

sumuyug mareü gunuü, segera (Singamada) ke arah gunung.

i¥ƒti¥ƒt ayo lali wkaku kaki, Ingat-ingatlah jangan lupa, Anakku, Angger,

sutaniü niü sira engkau anakku,

wka/sana hayu, semoga berakhir baik.

hamupussana kasidan., Urungkanlah niat untuk mati,

(29)

woü¥n iü sukma tatya bo¥niü sukßma tatya

(01.050) (01.050)

Ø rahina tatas kawaœøa Ø rahina tatas kåwaœøna hyaü prabaükara kumƒñaœ hyaü praba¥kara kumñaœ

hasahuran kaü pakßi/ humyaü syarane, hasahu/ran kaü paks∆ humyaü ¢warane cakora syara munya jrit. cakora swara munya ñ jrit.

kadya seüseü panaœ kaww amarage kadya seüßeü πanaœ kaww amiøre©e, sampunya basuki ¢oca samπunya basuk∆ soça

hamuhun ki si¥åma£a hamu/hun. k∆ si¥åmåda

hawot./ lepana hamlas aœßa wuwuse hawot lepanå hamlas aœ¢a wuwuse

la˙ kat... gƒgnƒpa, la˙ kantuøa gƒ©nepa,

naww ana drabe ka¢i¢e naww ana d®be kasiße

(01.051) (01.051)

Ø haliü saü tapa hasmu ta¥is Ø/ aüliü saü tapa hasmu ta¥is hana¥oni hayu ramanira hana¥oøi ayu ramanira, saœww/ a¥usap lu˙ tan pƒ/ten saœww a¥usap lu˙ tan πanten

ßipi maœmanapun sipi maœmaøipun

mulat dukanira saü tami mulat £ukanira saü tami,

ya∂u˙ hanaku tuhan. ya ∂u˙/h anaku tuhan

denprayatna £iprayatna lƒ

hi∂ƒp. ta yo saüla˙ simpaü hi∂ƒp. ta yo sala˙ simπaü

denanugal.(7r)pa¥eran racanani¥ ati deøanuügal πa¥eran rañcaøi¥ ati, si∂ƒm gƒni wisaya

si∂ƒm gƒüniü/ wesaya

(01.052) (01.052)

Ø ¢a˙ sakiü pam®gilan lumaris Ø sa˙ ßakiü pam®gilan lumaris ki si¥amada lampa˙nya ki si¥åmad£a sigra lamπa˙nya

kumucup nala nirage kumucup nala nirage

prataha saü winuwus. pratahå saü winuwus

jana lampus tibya/ matitis ñaøa lamπu(8v)s £ibya matitis

kotap. ¢®ü©ani wana kontap ß®ügaøi wana

¢rama daœpa luhuœ ¢rama daœpa luhuœ

maük_n pya˙ rasani daya ma¥kin ßyu˙ rasaniü daya, kagorawa kagugu nasta niki ka©orawa kagu©u nastapa niki,

raga liœ kawasaha råga lwiœ/ kawasaha

(01.053) (01.053)

Ø prapta pagagan./ lampa˙ tan aglis Ø prapta πawa πaga©an lamπa˙ taø aglis miüyat la¥niü kasaükaniü maœga miyat niü la¥niü kaü saüka mƒœga

ha¥na¥na˙ katon i ¥are ha¥na¥na˙ katoø iü ¥are lumra˙ weni kaü ∂usun lumra˙ weni ka ∂usun kati[la]¥alan ßakiü wawagiœ kati¥å/lan sakiü wawagiœ

haœøawa lamat lamat haœnawå lamat lamat

kataw¥a/n . gunuü kataw¥an guøuü

kadyawoœ lawan gagana kadyawoœ lawan ga©ana,

g®˙ mayat ßyaranya maü¢iti jawƒ˙ gƒ®˙ mayat ßwa˙ranya maükit∆ jawƒ˙

(30)

wo¥ƒn iü sukma tatwa nyalakan hakekat sukma".

(01.050) (01.050)

Ø rahina tata¢ ka/waœnna Ø Pagi pun menjadi sempurna, hyaü prabakara kumƒñaœ matahari bersinar.

hasahuran kaü paksi humwaü ¢warane, Bersahutan burung-burung, riuh suaranya.

<ca>kora swara munya jrik. Cakora berbunyi menjerit

kadya ¢e¢eü panaœ kaww amirage, bagai memanggil agar sang penyair segera datang.

sa/mpunya basuki ¢oca, Setelah selesai membersihkan diri, hamuhun ki si¥amadya, minta dirilah Ki Singamada,

hawot lepana hamƒlas aœsa wuwu¢e menghaturkan hormat, menimbulkan belas kasihan kata-katanya,

la˙ kantuna gƒgnipa " Nah selamat tinggal, tenanglah naww aüna dra/be ka¢ise bisa jadi ada milik(ku) yang tertinggal".

(01.051) (01.051)

Ø haliü saü tapa hasmu ta¥is. Ø Berkata Sang Pertapa hampir menangis, hana¥oni hayu ramanira, "Aku merestuimu",

saœww a¥usap lu˙ tan panten sambil mengusap air mata tiada henti

sipi maœmanipun.(8r) pastilah karena

mulat dukanira saü tami melihat kesusahan Sang Tamu.

ya∂u˙ hanaku tuhan., "Duhai Anakku sayang, denprayatna ¥ƒnu, hati-hatilah di jalan.

i∂ƒp ta yo sala˙ simpaü Perhatikanlah jangan sampai salah jalan, denanu¥gal. riü/ pa¥eran., racananira ri¥ ati hendaklah manunggal dengan Tuhan, si∂ƒmmiü riü wi¢aya (sesuai dengan) rencana hatimu yaitu

redanya nafsu".

(01.052) (01.052)

Ø sa˙ sakiü pam®gilan lumaris Ø Pergi dari tempat rantau, berangkat ki si¥amadå ¢i©ra lampa˙nya Ki Singamada. Cepat jalannya, kumucup na/la nirage pikirannya mendesak, gelisah praptahå saü winuwus. agar cepat sampai. Yang dipikirkan ñana lampus dibwa matitis., samadi. Nekad, luar biasa konsentrasinya.

kotap. ¢œü©aniü wana (Ia) dihantar sampai di batas pertapaan

¢ramma daœpa luhuœ, yang indah dan tinggi (tempatnya).

ma/kin ¢wa råsaniü daya, Semakin hancur rasa hatinya kagorawa kagugu nastaniki, memikirkan, memperhatikan

kesengsaraannya,

ra©a lwiœ kawasaha nafsunya sepertinya terkuasai.

(01.053) (01.053)

Ø prapta pagagan lampa˙nya haris Ø Sampai di sawah jalannya perlahan, miyat lan saüka maœgan., melihat-lihat keindahan dari jalan.

¥na/¥na˙ katonn i ¥are Ia (Singamada) menempatkan diri agar dapat melihat ngarai.

lumra˙[ka] weniü ka ∂usun. Terhampar keindahan desa itu, kati¥alan sakiü wawagiœ tampak dari punggung gunung.

haœnawå lamat lamat Laut samar-samar

katawƒü[na]¥an ©u/guü, tertutup gunung

kadyawoœ lawan gagana, seperti bersatu dengan langit.

ga®˙ mayat swaranya ma¢iti jawƒ Guruh samar-samar suaranya memberi isyarat pada hujan

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

36 Chapter 1 ŔeForm SUBCONSCIOUS (Muddled Thinking) Internal Colonization Unrealistic Dreamer American Walden (Sub-)Consciousness Enclosed Garden. Asocialen –

To give one example, I approached this by compressing dirt, plant fragments and building debris, collect- ed on the ruins of an early 20th century socialist commune in the

Asocialen-Private Prophesy-Detox, performance and installation, Ruchama Noorda, Diepenheim, 2012..

In this chapter, I set out to explore the contradictory social, political and spiritual legacy of the Lebensreform movement of the late 19th and early 20th centuries.. As mentioned

Civic Virtue, Tympanum (Ruchama Noorda), plaster, gravel, spray-paint and marker on wood, Civic Virtue VI, Grand Tour, W139, Amsterdam, 2013..

In the years immediately after the Second World War, long before the Beat movement gained national momentum with the widespread circulation of texts by people like Jack

Sometimes the research follows the work, as I go about interpreting and tracing out the meaning of a project once it is been completed, and seek to pinpoint where it comes from,

Hannover and London: Tufts University Press of New England..