SLOOPWERK - VEILIG AFBREKEN

RUWBOUW -

VERBOUWINGSMETHODES

Constructiv

RUWBOUW - VERBOUWINGSMETHODES SL OOPWERK - VEILIG AFBREKEN

Constructiv, Brussel, 2003

Deze publicatie is beschikbaar onder de licentie Creative Commons: Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen.

Deze licentie laat toe het werk te kopiëren, distribueren, vertonen, op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken, zolang Constructiv vermeld wordt als maker van het werk, het werk niet commercieel gebruikt wordt en afgeleide werken onder identieke voorwaarden worden verspreid.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.nl

D/2003/1698/01

172607

Contact

Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij:

Constructiv

Koningsstraat 132 bus 1 1000 Brussel

t +32 2 209 65 65 info@constructiv.be

website : www.constructiv.be

VOORWOORD

1

Situering

De bouwsector, een draaischijf van onze economie, heeft voortdurend te kampen met een groot aantal uitdagingen. Een van deze uitdagingen is ervoor zorgen dat de sector over opgeleide arbeidskrachten beschikt.

Om deze nood aan arbeidskrachten te lenigen, besteedt Constructiv bijzondere aandacht aan het bouwonderwijs en aan de jongeren die kiezen voor een bouwopleiding.

Ook de bij- en nascholing van volwassenen blijft een noodzaak omdat de technieken en materialen sterk wijzigen en er meer aandacht zal gegeven worden aan het veilig en duurzaam bouwen.

Daarom heeft Constructiv, samen met de beroepsorganisaties, opdracht gegeven aan redactieteams om verschillende handboeken uit te werken. Deze modulaire handboeken kunnen een aanvulling zijn aan de publicaties van het WTCB. De redactieteams kunnen worden samengesteld uit instructeurs, docenten en lesgevers. Ook beroepsverenigingen en mogelijk ook fabrikanten kunnen vakspecialisten uitvaardigen om een handboek te ontwikkelen dat overeenstemt met de huidige realiteit op de werkvloer.

De handboeken van Constructiv

De modulaire handboekenreeksen werden ontwikkeld door Constructiv en zijn partners ter ondersteuning van de lessen voor verschillende opleidingen en doelgroepen. Voor bijkomend leermateriaal en interactieve toepassingen kan u terecht op onze digitale bibliotheek www.buildingyourlearning.be

Stefaan Vanthourenhout, Voorzitter

VOORWOORD

Mededeling van de auteurs

----jr--~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~·

Dit handboek met verbouwingsmethodes voor de ruwbouw werd gerea/iseerd door het Centre lnterdisciplinaire de Formation de Formateurs de /'Universite de Liege (CIFFUL) op vraag van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijver- heid (FVB), dat de opmaak en de uitgave ervan financierde.

Het document werd ontworpen, opgesteld en gei"llustreerd door het team van CIFFUL, bestaande uit K. Bovy, E. Vandebroek en J.-M. Guillemeau, die werden bijgestaan door P Meyfroid en L. Du Four.

De infografie werd verzorgd door Guy Raes, Art & Formation. De foto 's zijn eigendom van K. Bovy en E. Vandebroek.

De redactie heeft in de mate van het mogeliike de iuistheid van de in dit handboek opge- nomen externe gegevens geverifieerd. De auteurs kunnen evenwel niet aansprakeliik warden gesteld voor eventue/e onnauwkeurigheden of voor de gevo!gen die voortv!oeien uit die onnauwkeurigheden.

In dit boekdeeltje warden niet de verschillende methoden en technieken beschreven om een gebouw af te breken of te slopen (hoewel even bij die aspecten wordt stilgestaan), maar wordt de klemtoon gelegd op wat die werken behelzen inzake preventie en risico's (leefmilieu, arbeidsongevallen, enz.).

Voor kleinschalig en plaatselijk sloopwerk om bijvoorbeeld deur- en/of raam- openingen te maken, verwijzen we u naar het boekdeeltje VERBOUWEN.

Belangrijke evolutie: veilig afbreken in plaats van slopen

BELANGRIJKE EVOLUTIE:

VEILIG AFBREKEN IN PLAATS VAN SLOPEN

Gebouwen werden tot voor kort en vaak in onderaanneming gesloopt door fir- ma's die daarvoor veelal weinig gespecialiseerde arbeidskrachten inschakelden, ondanks het feit dat ook hier de technische hulpmiddelen stilaan opgang maak- ten (bouwplaatsmachines, springstoffen ... ).

Almaar hogere eisen en strengere voorschriften (zie lager) hebben intussen ertoe geleid dat gebouwen niet langer gewoon met de grond warden gelijkge- maakt, maar eerder ontmanteld en afgebroken (foto 1.a), waarbij men de bouwmaterialen sorteert om ze te hergebruiken.

Foto 1.a Na het afbreken gaat men over tot het slopen van het metselwerk

Foto 1.b Verreiker-hoogwerker

Hoofdstuk 1

Technische vereisten - De stabiliteit verzekeren

om instorting te voorko- men.

- Moderne materialen zoals gewapend beton en meta- len structuren afbreken.

Milieu-eisen

- Overlast voor de buurtbe- woners beperken: lawaai, stof, enz.

- De gesloopte bouwmate- rialen sorteren en zoveel mogelijk hergebruiken, zoniet ze opslaan.

Financiele aspecten - Kostprijs van de nieuwe

bouwmaterialen.

- Arbeidsloon en kosten voor speciaal handwerk (o.a. houwen van steen).

- Kosten voor het storten van het puin.

Hoofdstuk 1

Wanneer een aannemer het afbraakwerk uitbesteedt aan een onderaannemer (in dit geval wordt een contract opgesteld), neemt hij tegenover de bouwheer de verantwoordelijkheid voor die laatste op zich.

De onderaannemer blijft verantwoordelijk ten over- staan van de aannemer met wie hij het contract heeft afgesloten.

Belangrijke evolutie: veilig afbreken in plaats van slopen

Foto 1.c Hydraulische schaar

Ten gevolge van die ontwikkelingen werden de sloopbedrijven genoodzaakt zich te specialiseren (foto's 1.b enc), met een onvermijdelijke evolutie en spe- cialisatie van de methoden en de opkomst van nieuw materieel en technieken tot gevolg (zie punt 5 Afbraaktechnieken en -gereedschap). Zo is het best mogelijk dat op een werf verschillende sloopfirma's zich op een welbepaald aspect van de afbraakwerken toeleggen en elkaar zo aanvullen. Omdat bouwen almaar duurder wordt en afbreken oak niet bepaald goedkoop is, verkiezen veel bouwheren het gebouw gedeeltelijk af te breken. De dragende structuren war- den dan vaak behouden, bijvoorbeeld om esthetische redenen, omdat de gevel beschermd is, omwille van de stedenbouwkundige verordeningen, uit stabili- teitsoverwegingen en soms om financiele redenen.

Om constructies te mogen slopen waarin asbest is verwerkt (zie boekdeeltje WAT AAN DE VERBOUWING VOORAFGAAT ... - punt 5.2.4 Asbesthoudend afval) is een technische goedkeuring nodig, die door de federale overheid wordt af gel eve rd.

Bij afbraakwerken warden naast sloopbedrijven oak tal van andere kleinere fir- ma's (vaak eenmansbedrijfjes) betrokken, die de nag bruikbare elementen en materialen (schrijnwerk, vloeren, enz.) demonteren om ze een tweede leven te geven.

Op sloopwerven neemt men het vaak echter niet zo nauw met de elementaire werkomstandigheden en veiligheidsvoorschriften. Bij kleine, niet-gespeciali- seerde firma's met ongeschoolde arbeiders laat de organisatie soms te wensen over. We verwijzen de lezer in dit verband naar het boekdeeltje WAT AAN DE VERBOUWING VOORAFGAAT ... - punt 4.2 Het A.RAB. en de Codex over het Welzijn op het Werk.

Soorten sloopwerk I Voorbereiding van de bouwplaats

SOORTEN SLOOPWERK

Hoewel geen twee sloopwerven gelijk zijn, vertonen ze op een aantal vlakken raakpunten, waarvan we hierna de grote lijnen en de voor- en nadelen overlopen.

VOLLEDIGE RFBR.RRK VRN EEN VR.IJSTRRNDE CON- STR.UCTIE

Dit is de meest comfortabele situatie voor de aannemer; hij hoeft immers geen rekening te houden met belendende of gemeenschappelijke constructies, zodat hij de afbraakwerken naar eigen believen kan organiseren.

GEDEELTELIJKE RFBR.RRK VRN EEN TUSSENLIG- GENDE CONSTR.UCTIE

Of de tussenliggende constructie nu gedeeltelijk behouden of volledig afgebro- ken wordt, de aannemer moet een aantal maatregelen treffen om de aanpalende structuren te stabiliseren (zie punt 6 Bescherming van de behouden delen).

In dit geval is een plaatsbeschrijving absoluut noodzakelijk.

AFBR.RRK MET BEHOUD VRN DE GEVELS

Oude gebouwen met hun krappe vertrekken, hoge plafonds, gammele trappen, enz. bieden niet altijd het comfort en de ruimte die de moderne mens wenst.

Deze afbraaktechniek, die vaak wordt toegepast op gebouwen met waardevolle of beschermde gevels, behelst het wegnemen van de tussenmuren en soms ook de tussenvloeren, waarbij enkel de dragende muren en de gevels overblijven.

Naast financiele en esthetische overwegingen kan ook een stedenbouwkundige verplichting aan de basis liggen van deze techniek.

DE STR.UCTUUR. BLOOTLEGGEN

Deze techniek lijkt sterk op de vorige methode, alleen worden hier alle dragende elementen, de tussenvloer(en) en het dak behouden.

In gebouwen met een betonnen en/of metalen structuur kan men zelfs de gordijngevels wegnemen; ze hangen immers alleen maar vast aan de structuur.

Omdat het hier meestal om moderne gebouwen gaat, stelt zich soms het probleem van de asbestverwijdering.

VOORBEREIDING VRN DE BOUWPLRRTS

Een gebouw afbreken gaat gepaard met een aantal maatregelen van adminis- tratieve, wettelijke en praktische aard.

Sommige van de onderstaande punten zijn opgenomen en toegelicht in het boekdeeltje WAT AAN DE VERBOUWING VOORAFGAAT ...

Maatregelen die aan de afbraakwerken voorafgaan:

- het gemeentebestuur op de hoogte brengen. In sommige gevallen is een ver- gunning nodig. De gemeente kan de eigenaar ook verplichten zijn eigendom

Hoofdstuk 2/3

Hoofdstuk 3/4

De plannen van openbare gebouwen vindt men meestal bij de nutsbedrij- ven (water, elektriciteit, aardgas, telefoon, kabel, enz.).

Voorbereiding van de bouwplaats

I

te laten afbreken wanneer die gevaar oplevert voor de bewoners, buren en/of voorbijgangers;

- de nodige merktekens aanbrengen om beschadiging te voorkomen van leidin- gen, buizen, kabels, tanks e.d. die moeten warden behouden of die, zeker bij graafwerken, een gevaar inhouden voor de omwonenden of het voor leefmilieu;

- vanaf de meters of het leidingnet de buizen van de nutsvoorzieningen afslui- ten of afkoppelen;

- een plaatsbeschrijving opstellen van de bewaarde, gemeenschappelijke en aanpalende structuren, alsmede van de directe omgeving;

- bij het inrichten van de werf rekening houden met de opeenvolgende werkfa- sen en met de opgeslagen materialen.

De bouwplaatsorganisatie is van groat belang, zowel wat het verloop als de ruim- telijke spreiding ervan betreft. Minstens even veel aandacht vergen de graafwer- ken. Naargelang de omvang van de werken moeten er zones warden afgebakend voor de bouwplaatsmachines, de arbeiders, de opslag en sortering van het puin (zie hoofdstuk 4 Beheer van sloopafval), de wachtende vrachtwagens, enz.

Wegens de aard van de werkzaamheden is de kans op ongevallen op sloopwer- ven erg groat. Ongevallenpreventie en veiligheid zijn derhalve cruciaal. Volg daarom de voorschriften van het A.R.A.B en de Codex over het Welzijn op het Werk.

Voornaamste gevaren voor de arbeiders en omwonenden:

- valpartijen,

- aanwezigheid van bouwplaatsmachines, - instorten en/of verzakken van structuren, - vallend gereedschap, materiaal, enz.

- elektrocutie,

- brand en ontploffingen.

Deze gevaren houden rechtstreeks verband met de afbraakwerken, maar oak met de manier waarop de in stand te houden structuren warden beveiligd (zie hoofdstuk 6 Bescherming van de behouden delen).

BEHEER VAN SLOOPAFVAL

Bij het afbreken van een gebouw of structuur ontstaat een grate hoeveelheid sloopafval. Een groat deel daarvan kan niet warden hergebruikt en dient dus afgevoerd.

Wegens de almaar hogere kosten die gemeenten aanrekenen voor het storten van die afvalstoffen, doet men goed eraan ze zoveel mogelijk te sorteren op de werf zelf. Een en ander heeft belangrijke gevolgen voor de organisatie van de werken. Zo warden de structuren niet langer gewoon gesloopt maar op een slimme manier afgebroken, ontmanteld, wat verschillende bedrijven in de sector ertoe heeft aangezet zich te specialiseren (foto 4).

Een deel van de het sloopafval wordt zonder meer hergebruikt (arduin, bakste- nen, houten vloeren, enz.), een ander deel wordt na verwerking (puin, hout voor verwarming) gerecycleerd, en de rest wordt gecontroleerd gestort.

STORTPLAATSEN CAT. I (gevaarlijke afval- stoffen)

gespoten asbest batterijen

(in kunststofvaten)

Voor lijm- olie- en verfresten en veront- reinigde houtresten, siliconenbussen, asfaltpuin

> verbranding of

recyclage!

Beheer van sloopafval

Foto 4

Recuperatie van bakstenen

Hoofdstuk 4

Het afvalbeheer is een complexe gewestmaterie. De regelgeving terzake is vervat in het VLAREA (Vlaams Reglement inzake

Afvalvoorkoming en -beheer). OVAM is de Openbare afvalstoffen- maatschappij voor het Vlaamse Gewest. Er bestaan verschillende soorten afval: ongevaarlijk organisch afval, schroot, giftig afval dat de bodem en het grondwater kan verontreinigen, inert, ongevaar- lijk afval, verpakkingsmateriaal ... Voor de aannemerij gelden bijzondere bepalingen. Wegens de aard en de omvang van de afvalstromen spree kt men van "erkende ophalers"' en "vergu nde inrichtingen". Voor nadere details en een uitgebreide adressenlijst raadpleegt men "Waar naartoe met bouw- en sloopafval? - een handleiding voor de aannemer", uitgegeven door OVAM en VCB, Vlaamse Confederatie Bouw. Enkele voorbeelden i.v.m. stort- plaatsen:

STORTPLAATSEN CAT. II (huishoudelijke en daarmee vergelijkbare afvalstoffen)

STORTPLAATSEN CAT. Ill De afgebrok'en materia- len en uitrustingen {elek- trische, sanitaire ~n ver- warmingsinstallaties) worden de eigendom van de aannemer {behalve wanneer de bouwheer er aanspraak op maakt in de offerteaanvraag).

gipskarton bitumineuze dakbedekking

Voor foliematerialen en onbehandeld hout >

verbranding of recyclage!

asbestcement

de niet-recupereerbare fractie van beton- en niet-teerhoudend asfalt

Andere verwerkings- of recuperatiemogelijkheden: - Verbrandingsinstallaties voor gevaar-

lijke afvalstoffen

- Centra voor de verwerking van gevaarlijk afval

- Recuperatie van hout, kunststofaf- val, glas, metaal

- Sorteerbedrijven

- Vergunde inrichtingen inzake de opslag van bouw- en sloopafval voor recyclage

- Vergunde inrichtingen inzake recu- peratie van inerte materialen (stee- nachtig bouw- en sloopafval) met breeki nstallatie

Hoofdstuk 5

Foto 5.a Manuee/ afbreken met handgereedschap

Afbraaktechnieken en -gereedschap

RFBRRRKTECHNIEKEN EN -GEREEDSCHRP

In dit hoofdstuk komen behalve een aantal afbraaktechnieken en het daarbij ingezette gereedschap ook de verschillende specialisaties die eruit voortvloeien aan bod (foto's 5.a en 5.b).

Van welke gereedschappen, technieken en bouwplaatsmachines men zich ook bedient, de veiligheid moet altijd voorop staan. Voor de specifieke veiligheids- voorschriften kan men terecht in het AR.AB. en de Codex over het Welzijn op het Werk. Afbraakwerken vergen vaak ook een speciale toelating of vergun- ning, en in sommige gevallen dient de aannemer ook een speciale verzekering af te sluiten.

DEMONTEREN, RFBREKEN, ENZ.

Vertrekken ruimen: spatel, plamuurmes, afstoomapparaat, stofzuiger, schaaf.

Structuren demonteren en afbreken: blote hand, handgereedschap (maker, bei- tel, koevoet).

Bekledingen verwijderen: plamuurmes, afstoom- apparaat, stofzuiger, schaaf.

Muren gelijkmaken/verlagen: maker en pneuma- tische hamer, hydraulische rotsbreker, knabbel- schaar, betonschaar, draadschaar, multifunctionele schaar.

Structuren ondergraven: maker en pneumatische hamer, hydraulische rotsbreker, sloophamer, betonschaar, draadschaar, multifunctionele schaar.

Structuren neerhalen: maker en pneumatische hamer; graafmachine met klassieke lepelbak, slooparm, variobreektand, dozerblad; stalen trek- kabel, beul.

Structuren doorzagen/doorsnijden: zuurstofbran- der, thermische lans, hogedruklans, kernboor, betonzaag, diamantkabel, laser.

Foto 5.b Afbreken op hoogte vanuit een gondel

Expansie: ongebluste kalk, expansiegel en -mor- tels, hydrauliekvijzels.

..a

Foto 5.c Puinsorteermachine

Explosie: detonerende springstoffen, breekladin- gen.

HET RFGEBROKEN MRTERIRRL OPRUIMEN

Sorteren: blote hand, grijper, lepelbak met scherpe tanden, enz.

Klaarmaken op de werf: sorteermachine, snijma- chine, schrootpers, enz.

Verzamelen op de werf en afvoeren: blote hand, kruiwagen, goat, transportband, kraan, enz. (foto 5.c) .

Bescherming van de behouden delen

BESCHERMING VAN DE BEHOUDEN DELEN

In de praktijk warden te behouden delen nog vaak onvoldoende beschermd, waarschijnlijk omdat de aannemers het nut ervan niet inzien, of omdat die beschermingen maar tijdelijk zijn en dus achteraf moeten warden afgebroken.

Die nalatigheid kan echter ernstige gevolgen hebben, waarvan de omvang vaak niet te overzien is en die de aannemer duur te staan kunnen komen. Denken we daarbij maar aan lichamelijk letsel of in het ergste geval zelfs de dood van werknemers of voorbijgangers.

De regelgeving iniake veiligheid op tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (zie boekdeeltje WAT AAN DE VERBOUWING VOORAFGAAT ... 4.2 Het A.RAB.

en Codex voor het Welzijn op het Werk) instrueert de kosten voor de veilig- heidsvoorzieningen op de werf te scheiden; logischerwijze zouden ook de kos- ten voor de bescherming van de te behouden delen in een aparte post moeten warden opgenomen.

6.1 GEBREKKIGE STABILITEIT

Tijdens en na de afbraakwerken bestaat er gevaar voor instabiliteit. Dit betekent dat de vereiste veiligheidsmaatregelen moeten warden getroffen en dat de te behouden delen dienen geschoord.

Afb. 6.1.a

Evenwicht

Afgebroken structuur

==> onevenwicht

==> schoring

Afb. 6.1.b

Evenwicht

Opvangen van de gronddruk

Afgebroken structuur

==> onevenwicht

==> schoring

Hoofdstuk 6

Hoofdstuk 6 Bescherming van de behouden delen

Bij dit schoren gelden zeer strenge veiligheidsvoorschriften. Wegens de grate risi- co's voor arbeiders en buurtbewoners moet men hiervoor aankloppen bij een gespecialiseerd studiebureau, dat op basis van controles ter plaatse de vereiste structuren berekent.

Alvorens met het afbreken te beginnen, dient men systematisch een plaatsbe- schrijving op te stellen van de bestaande tussenmuren en -vloeren in de te behou- den belendende delen. Let daarbij vooral op de verbindingen, zoals gemene muren, tussenvloeren en -muren die zich tegenover elkaar bevinden, enz.

Het is misschien nuttig de afbraakvolgorde van de elementen en de aanpalende structuren te kennen. Oak interessant om weten is de opbouwwijze van de gemene muren (afzonderlijke of ingebonden muur). Voor informatie en plannen kan men aankloppen bij de buren, de vorige eigenaars, de architect, de gemeente (stedenbouw, kadaster, enz.) en de nutsbedrijven.

Controleer oak de stevigheid en de staat van het metselwerk: is het voldoende dik, staat het in het load, wat is de staat van de voegen, zijn er barsten, wat is de staat van de venster- en deuropeningen ...

Smal en hoog gebouw ~ gevaar voor kantelen

rn

Het verschiinse! kan zich voordoen a!s domino-effect.

_ ______,...__\

I I

I I I

I I

'

I I I I I I I I I I

I I I I

I I I I

Afb. 6.1.c

Verminderde draagkracht grand

,--------------r~

I 1 1 · I I

I \ \

I

I 1 ( I

: Winddruk ¹

r /

I I I I I

•-r, y--••r5f!i"ru;,4~

. . . / ;.1

I

I I I I I

- - - -

I

I I I I I I I I

I

DOD

DD

Muur kantelt (scharniereffect)

\ I

it

\

\I

\ ^\

'l

\ I

\ \

I'

\ ^I

I

I I ^I

I

'- -1

I

I

I I

Afb. 6.1.d

Afb. 6.1.e

Bescherming van de behouden delen Hoofdstuk 6

Aanzuiging door de wind

Gevaar voor loslating en klinking bii muren die niet stevig ziin verankerd in de behouden structuur

Speldverankering

Afb. 6.1.f

Hoge windsnelheden creeren een onderdruk en hebben een aanzuigend (venturi-) effect.

De blootkomende muur wordt tegengehouden met behulp van meta/en profielen en trekankers die in het naastliggende gebouw warden verankerd.

Als het blootgelegde metselwerk schade of gebreken vertoont, moeten die v66r of tijdens de afbraakwerken warden hersteld zodra er zich een probleem voor- doet.

Mogelijke risico's tijdens en na de afbraakwerken:

- specifieke krachten, zoals de spatkracht van een naastligggend gewelf of de gronddruk, creeren een geconcentreerde belasting op de fundering (afb.

6.1.aen 6.1.b);

- kantelgevaar bij lange en hoge gebouwen (hefboomeffect - afb. 6.1.c);

- gevaar voor uitknikking of loslating van de gemeenschappelijke muur als er geen dragende tussenmuur voorhanden is of wanneer die laatste gebreken vertoont (bijvoorbeeld wegens verzakking);

- gevaar voor breuk en uitbuiging boven horizontale holle ruimten, zoals oude zware vloerconstructies (afb. 6.1.d);

- druk- en zuigkrachten, door de wind uitgeoefend op de uftstekende construc- ties of op grate, aan de wind blootgestelde oppervlakken (afb. 6.1.e en 6.1.f).

Hoofdstuk 6

Door schoringen te plaatsen naarmate de afbraakwerken vorderen, worden de belas- tingen, die door de afgebro- ken constructie ondervan- gen werden, nu zijdelings opgevangen.

Bescherming van de behouden delen

TIJDELIJKE SCHORING

Tijdens en na de afbraakwerken dient de aannemer meestal een tijdelijke scho- ring te voorzien in afwachting van de heropbouw van de constructie of van een permanente schoring.

De afbraaktechniek kan een invloed hebben op het type van de schoring.

Wanneer de aannemer bijvoorbeeld opteert voor de manuele afbraaktechniek, kan hij eerder welk type schoring kiezen.

Voor de schoring wordt meestal gebruik gemaakt van:

- houten balken, schroefstempels, metalen stellingen, buisvakwerk-schoringen, met metaalprofielen, knooppuntkoppelingen, enz.

- geprefabriceerde driedimensionale schoren,

- draagstructuur, opgebouwd uit geassembleerde metaalprofielen.

DOORLOPENDE SPELDVERRNKERING

(afb. 6.1.g en 6.1.i + foto's 6.1.a en b)

De techniek met doorlopende speldverankering wordt toegepast om het uitknik- ken of loslaten van gevelmuren of puntgevels te voorkomen. Er komt geen scho- ring aan te pas, wat betekent dat deze techniek weinig of geen plaatshinder ver- oorzaakt. De aannemer moet erop letten dat hij de profielen niet op gelijke hoogte met de tussenvloeren opstelt. Het werkingsprincipe van deze techniek is hetzelfde als dat van een lijmknecht of "sergeant", d.w.z. dat het blootkomende metselwerk wordt tegengehouden in plaats van ondersteund.

Bij de speldverankering wordt gebruik gemaakt van U-vormige stalen profielen, die in de dragende structuur van de naastliggende constructies warden verankerd.

Bij een gemeenschappelijke muur is de (schriftelijke) goedkeuring van de buren nodig. Die goed- keuring ontslaat de aannemer evenwel niet van het aanwerken van de verankeringspunten en het herstellen van de eventuele schade.

Foto 6.1.a Speldverankering en voorlopige afdichting Foto 6.1.b Detail van de speldverankering

Bescherming van de behouden delen

Verankering in een vol- doende draag- krachtige tussen- muur of vloer

Speldverankering toegepast op een te behou- den alleenstaande gevel met bevestiging in de gevels ernaast.

Afb. 6.1.i

Speldveran keri ng

De af te breken constructie vangt de belas- tingen van de aanpalende gebouwen op.

DD

DD D

Afb. 6.1)

1ste schoring

2de schoring

3de schoring

4de schoring

D

D

Plaats de schoren naarmate de constructie wordt afgebroken.

Afb. 6.1.I

---n

, 1 ,J ii

I I

.L, 11

I I

1-1

I I 11 I 1 I I I

I I

Hoofdstuk 6

Beweging

...

Als de stutten niet met een kruisver- band verbonden warden, kunnen ze wegschuiven.

Bescherming van de behouden delen

SCHOREN

De verticale schoren (stempels) vangen behalve de verticale belastingen ook de door vallend materiaal of trillingen veroorzaakte schokken op. Daarnaast war- den ze ook gebruikt om de overspanning van de horizontale schoren tussen gebouwen te ondersteunen.

Horizontale schoren warden meestal aangebracht tussen twee blootgelegde tus- senmuren (afb. 6.1.j en 6.1.k) en om de binnenhoek te ondersteunen bij behoud van twee vrijstaande voorgevels of wanneer de draagstructuur wordt blootge- legd. Ook andere delen van de constructie, zoals gewelven en lateien (rond- en korfbogen zijn erg kwetsbaar), vragen de nodige aandacht.

Schuine schoren warden gebruikt wanneer er geen horizontaal steunvlak voor- handen is, zoals een aanpalend gebouw, draagkrachtige grand, enz. (foto 6.1.c).

Zadra dat mogelijk is, wordt de constructie ondersteund door een combinatie van horizontale, verticale en schuine schoren. Zo ontstaan tussen deze schoren onvervormbare driehoeken die belastingen, bewegingen en krachten kunnen opvangen die niet precies in de as van de schoren liggen; men spreekt in dit geval van een windverband (afb. 6.1.m).

Voor het stutten van muuropeningen maakt men gebruik van gewone balken (afb. 6.1.m + foto 6.1.d); voor andere toepassingen gebruikt men geprefabri- ceerde ofter plaatse geassembleerde driedimensionale structuren.

rr

Nokgording

Cording

Weg te nemen zodra de nieuwbouw deze hoogte bereikt.

Schaar

Horizontale schoren

Afb. 6.1.k

Bescherming van de behouden delen

Foto 6. 1. c Afgeschoorde keldermuur voor extra steun

Foto 6.1. d Gestutte muuropeningen

SCHORING VRN METSELWERK

(afb. 6.1.n + foto 6.1.e)

Dragende gevelmuren en tussenmuren die haaks op te behouden delen staan, worden schuin afgebroken om de eventuele horizontale drukbe- lastingen op te vangen. Een aangebouwde schoorsteen kan eveneens dienst doen als steunbeer. Als die

schoorsteen daarentegen in de dikte

van de muur is uitgevoerd, vermindert

Tijdelijke schoring

dat de stabiliteit van de muur.

Voordeel: doeltreffend en goedkoop, Afb. 6.1.n efficiente tussenoplossing in afwach-

ting van een speficieke schoring.

Nadeel: neemt een groot grondopper- vlak in beslag.

Wanneer de nieuwbouw nog een tijd op zich laat wachten, moeten de bloot- komende muren worden beschermd tegen regen en vorst, dit om migratie van vocht en verzwakking van de structuur door beschadiging tegen te gaan.

Schuin afgebroken dwarsmuur

Behoud van de gevel

Afb. 6.1.m

Verzekeren van de muuropeningen

Foto 6. 1. e Dwarsmuur dient als steunbeer

Hoofdstuk 6

Uitwendige structuur

;., met fundering

,~,

,,

,_'-,

' _'

"

Afb. 6.1.a - - - - De te behouden gevel rust op de oorspronkelijke fundering, de steunconstructie op een aparte fundering.

Bescherming van de behouden delen

BEHOUD VAN DE GEVELS

Wanneer de bouwheer een gevel wenst te behouden en de aannemer een speldverankering niet mogelijk of niet aangewezen acht, moeten de afbraakwer- ken in fasen gebeuren.

Tijdens de eerste fase haalt de aannemer het gebouw helemaal leeg en laat hij enkel de draag-, gevel- en binnenmuren (of een deel ervan) staan. Omdat de cohstructie daardoor sterk wordt verzwakt (vooral omdat de vloeren zijn wegge- vallen), moet de aannemer ze schoren (foto 6.1.f), d.w.z.:

- de muuropeningen stutten;

- de muren met behulp van horizontale vakwerkschoren consolideren.

Tijdens de tweede fase wordt aan de buitenzijde van de te behouden gevel een schoring opgesteld, zodat de heropbouwwerken in het gebouw erdoor niet war- den gehinderd (afb. 6.1.o, foto's 6.1.g en h):

- bij smalle gevels warden de horizontale krachten door middel van stalen bal- ken overgebracht op de belendende gevels (speldverankering);

- een aan de buitenkant van het gebouw opgestelde onafhankelijke steuncon-

.,.~- structie.

-~~-ml';15i~ Zadra de nieuwe structuur de gevel voldoende

.::.·-w-n ondersteunt, warden de overbodige muren

Fata 6.1.f De muren bliiven staan in afwachting van de steunconstructie

weggebroken.

Fata 6.1.g Plaatsing van de steunconstructie Fata 6.1.h Idem

Bescherming van de behouden delen

Foto 6.1.i Gebrekkige stabiliteit wegens een Foto 6.1.i Steunbeer van metselwerk ontoereikende schoring

DEFINITIEVE SCHOR.ING (foto's 6.1.i en j)

Een gebouw (of een deel daarvan) wordt niet altijd afgebroken om plaats te maken voor een nieuwe constructie. Zo kan de vrijgekomen ruimte warden gebruikt voor de aanleg van een parkeerterrein, een groene ruimte, een nieuwe weg, om toegang te krijgen tot de achterliggende zone, enz.

In dit geval komt een voorlopige schoring niet in aanmerking, en wel om de volgende redenen:

- economische reden: kosten voor onderhoud en controle, beschadiging en vervanging;

- praktische redenen: neemt veel plaats in beslag op het maaiveld en op de behouden oppervlakken, waardoor de blootkomende structuren niet doel- treffend kunnen warden ge·isoleerd en/of beschermd tegen vocht of waterin- sijpeling;

- esthetische redenen: de schoring hindert bij de afwerking van de nieuwe

"gevels", het metselwerk of de bebording die soms door stedenbouw war- den opgelegd.

In dit geval is een definitieve schoring aangewezen, d.w.z. een gemetselde steunbeer op nieuwe funderingen. Die steunberen moeten niet samenvallen met de afgebroken binnenmuren, maar met de belendende gevel- en tussenmuren.

Hoofdstuk 6

Zonder heropbouw is een vaste schoring vrij- wel altijd noodzakelijk.

De schade duikt meestal pas veel later op.

Hoofdstuk 6 Bescherming van de behouden delen

6. 2 BESCHERMING TE GEN WRTERINSIJPELING

(afb. 6.2.a & b)

Gevelmuren zijn speciaal bedoeld om waterinsijpeling te voorkomen, wat aller- minst het geval is bij de gemeenschappelijke muren, vooral na de afbraakwerken. De blootgekomen muur vertoont een aantal gebreken waarlangs het water kan binnendringen en die de afvloeiing van dat water verhinderen, zoals poreuze materialen, holten, uitsteeksels, enz.

Niet verwijderd behangpapier en/of pleisterlagen op de blootgestelde zijde van de gemene muren werken bij slagregen als een spons, wat de natuurlijke droging van het metselwerk belet. Daarom moeten de oude gips- en kalkbepleisteringen (cementbepleisteringen niet) warden afgebikt (behalve wanneer de pleisterlaag droog is en een waterdicht membraan wordt aangebracht).

De hoeken, die tijdens de afbraakwerken vaak schade oplopen, moeten warden hersteld.

Verwijder de houten constructiedelen die uit het blootgestelde metselwerk steken en vul de holten (gaten, uitgevallen voegen, barsten, enz.) op met mortel; even- tuele grotere gaten in het muurvlak dichtmetselen.

De uitsprongen en uitstekende voegen warden geeffend of eventueel afgekant met vochtwerende mortel.

De muur moet zo droog mogelijk zijn op het ogenblik dat de beschermlaag wordt aangebracht, zoniet bestaat er kans op vochtdoorslag in het behouden deel.

Het type van de bescherming hangt af van een aantal criteria.

l_?uuR VAN DE BLOOTSTELLING

J

I tijdelijke blootstelling

L

=::}REGEN

J L

J

I gebreken in de baksteen:

I blijvende blootstelling

I noorden

barsten, porositeit, enz.

=::} WATERINSIJPELING

I gebreken in de mortel: gebrek- PERIODE VAN DE BLOOTSTELLING

=::} VORST (zie 6.3 Gebrekkige

isolatie en koudebruggen) kige voegen of slecht gedichte stootvoegen

=::} WATERINSIJPELING

I winter: regen, sneeuw, vorst I oppervlakkige gebreken

I zomer: schimmel door het aan-

wezige vocht I

=::} WATERINSIJPELING oneffenheden: gaten, uitsteek- sels, uitkragingen, enz.

I poreuze en vochtabsorberende elementen, zoals pleisterlagen.

Wanneer de blootgelegde structuren e,nkel tijdelijk moeten warden beschermd, gebruikt men een waterdicht membraan dat behalve bestand tegen UV-straling liefst ook waterdampdoorlatend is, zodat het vocht in het metselwerk ongehin- derd kan verdampen.

Aan de onderzijde dient steeds een verluchting te warden voorzien.

Het membraan moet de hele blootgelegde muur bedekken en er stevig aan vastgehecht zijn, waarbij men speciale aandacht besteedt aan de verankerings- punten van de tijdelijke schoren.

Bescherming van de behouden delen Hoofdstuk 6

Nieta~

pleisterlaaf

~belethet

drogen van het metse~

Uitstekend stuk balk ::::} poreuze elementen

Afwerking van de ziirand

/ , • / , , , . ; / / ,

.... ..,.. ~

,,,..,.,

....:: "'""/~"'

...

~~~7

... ~ ...

,,..

^te

~ ::-" hersteld (als ze tlj-

1

1

r

te

1

J I

I I

Het afvloeiende water moet aan de

I

voet van de bloat- I /

/ / / /

gelegde muur I / ,,,-

warden opgevan- I /

gen en afgevoerd. I _,,,./

/

- I _,,,/

--- --- ---1-- /

Hoofdstuk 6

Voorwaarden waaraan de tijdelijke bescherming moet voldoen:

- aangebracht worden naar- mate de afbraakwerken vorderen;

- doeltreffend zijn;

- makkelijk te plaatsen en onderhoudsvriendel ij k zijn;

- economisch verantwoord zijn.

Bescherming van de behouden delen

Vochtbescherm i ng Afb. 6.2.b

Snede AA

Snede BB

Bescherming van de behouden delen

Voor een langdurige of blijvende bescherming komen alle gekende gevelbekle- dingen in aanmerking: bebording, watervaste bepleistering, bakstenen, enz. (zie het boekdeeltje Bouwmethodes Ruwbouw, Opgaande muren en gevelmuren). Voor zwaar metselwerk is een nieuwe fundering noodzakelijk.

De aannemer moet zorgen dat de bescherming over haar volledige omtrek zorgvuldig aansluit op de te behouden structuren.

Het bovenvlak van de behouden muur voorziet men best van een waterdichte overkapping, die stevig in de muur wordt verankerd om te voorkomen dat de wind ze optilt.

lngekorte of beschadigde dakgoten en afvoerbuizen moeten worden hersteld.

Het afvloeiende water wordt liefst zo ver mogelijk van de behouden construc- ties opgevangen en afgevoerd (dakgoot, straatgoot, drainering, enz.).

6.3 GEBREKKIGE ISOLRTIE EN KOUDEBRUGGEN

Het gevaar van condensatie in de vertrekken van de behouden constructies mag niet worden onderschat. Mogelijke gevolgen: aantasting van de muurbe- kleding en het pleisterwerk, kortsluiting, enz.

Ter hoogte van de schoorsteenkokers in een gemeenschappelijke muur is het risico nog veel groter: problemen met de trek en roetbruine vlekken ten gevolge van de condensatie.

Alvorens de waterdichte bescherming te plaatsen, voorziet men best een warmte-isolatie voor muren:

- die aan weer en wind zijn blootgesteld;

- die niet dik genoeg zijn;

- waarin onge"isoleerde aan- en afvoerleidingen voor water, schoorsteenkokers (afb. 6.3), e.d. zijn ingewerkt.

Hoofdstuk 6

Sloopwerken kunnen de thermische eigenschappen van een bestaande muur veranderen.

Afb. 6.3

, -- - - -- -- - -- - - -1 ,--- - -- - -

- -,

I I

I I

I I

I I

I I

i

I

I I

I

Condensatie

Warmte

Literatuurlijst

--j~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~·

LITERATUURLIJST

Technische steekkaart "preventie" - De Federale Verzekeringen - nr. 12, thema II: Afbraakwerken,

onderwerp 2: Tiideliike schoring van een aangrenzend gebouw tiidens afbraakwerken. Deel 1:

Vooronderzoek. - De Federale Verzekeringen in samenwerking met het Controlebureau voor de veiligheid in het bouwwezen, 1990.

Technische steekkaart "preventie" - De Federale Verzekeringen - nr. 15, thema II: Afbraakwerken,

onderwerp 2: Tiideliike schoring van een aangrenzend gebouw tiidens afbraakwerken. Deel 2:

Gemeenschappeliike muren - Speldverankering. - De Federale Verzekeringen in samenwerking met het Controlebureau voor de veiligheid in het bouwwezen, 1993

Technische steekkaart "preventie" - De Federale Verzekeringen - nr. 16, thema II: Afbraakwerken,

onderwerp 2: Tiideliike schoring van een aangrenzend gebouw tiidens afbraakwerken. Deel 3: Tiideliike en definitieve schoringen - De Federale Verzekeringen in samenwerking met het Controlebureau voor de veiligheid in het bouwwezen, 1994.

Technische steekkaart "preventie" - De Federale Verzekeringen - nr. 22, thema I: Grond- en graafwerken, onderwerp 4: Uitgraven van de grand naast gebouwen. Deel 2: Soorten beschoeiingen. - De Federale Verzeke- ringen in samenwerking met het Controlebureau voor de veiligheid in het bouwwezen, 2000.

Handboek bouwgebreken - Kluwer, W.T.C.B. en S.B.R., 1996.

Handboek onderhoud, renovatie en restauratie - Kluwer, 2001.

Vittone R. - Batir - Manuel de construction - Presses polytechniques et universitaires Romandes - Lausanne, 1996.

Technische voorlichting (TV) van het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Slooptechnieken voor betonconstruc- ties. lnventaris van de procedes, 1982

Belgisch lnstituut voor Normalisatie NBN EN 74: Koppelingen, verbindings- pennen en voetplaten voor bouwstei- gers en ondersteuningsconstructies - Eisen en beproevingsmethoden (1ste uitgave).

NBN HD 1039: 1992 Stalen buizen voor ondersteuningsconstructies en dienststeigers - Eisen, beproevingen (2de uitgave).

NBN EN 599-2 Duurzaamheid van hout en houtwaren - Deugdelijkheid van houtverduurzamingsmiddelen zoals bepaald door biologische

beproevingen - Deel 2: Klasse-indeling en etikettering (1 ste uitgave).

Voorschriften van het Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid

Wet en Codex over het Welzijn op het Werk

Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (A.R.A.B.)

Alie rechten van vertaling, verveelvoudiging, aanpassing, zelfs gedeeltelijk, microfilms inbegrepen, voor alle landen voorbehouden.

Verantwoordelijke uitgever: Stefaan Vanthourenhout, voorzitter van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid.

Wettelijk depot D/2003/1698/01

De handboeken zijn tot stand gekomen dankzij de bijdrage van de volgende organisaties:

Constructiv

Koningsstraat 132 bus 1, 1000 Brussel t +32 2 209 65 65 • f +32 2 209 65 00 www.constructiv.be • info@constructiv.be

Deze publicatie is beschikbaar onder de licentie Creative Commons: Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.nl

BUILDING ^your LEARNING

de digitale bibliotheek

RUWBOUW  VERBOUWINGSMETHODES

Overzicht beschikbare handboeken

• Wat aan de verbouwing voorafgaat • Renovatie

• Verbouwen

• Sloopwerk - Veilig afbreken

• Het thermisch isoleren van een bestaand gebouw

N131VE

Sloopwerk - Veilig afbreken