Advies over de historisch
permanente graslanden in de Voer-
en Gulpvallei
Adviesnummer: INBO.A.3652
Auteur: Lieve Vriens
Contact: Lieve Vriens (lieve.vriens@inbo.be)
Kenmerk aanvraag: mail dd. 12/02/2018
Geadresseerden: Agentschap Onroerend Erfgoed Team Onderzoek Landschap
T.a.v. Nele Vanmaele
Havenlaan 88 bus 5 1000 Brussel
Aanleiding
Dit advies kadert in de procedures om de valleien van de Voer en de Gulp met omgeving te erkennen als beschermd cultuurhistorisch landschap. Beide valleien worden gekenmerkt door graslanden met karakteristieke landschapselementen zoals hagen, graften, knotbomen, hakhoutstoven, bijzondere opgaande bomen en hoogstamboomgaarden. De graslanden zijn reeds langdurig en continu in gebruik als hooi- of graasweide. De laatste decennia zijn heel wat van deze historisch permanente graslanden (HPG) gescheurd en omgezet naar intensief grasland of akker. Kleine landschapselementen zijn in aantal en omvang afgenomen. De druk voor het behoud van de resterende kleine landschapselementen en historisch permanente graslanden is groot. Op 21 december 2017 werd een voorlopige bescherming ingesteld bij ministerieel besluit. Bij de besluiten hoort een kaart met de te beschermen historisch permanente graslanden. Over de erkenning loopt tot 2 maart 2018 een openbaar onderzoek. Zowel het Erfgoeddecreet als het Natuurdecreet definiëren ‘historisch permanent grasland’.
Vraag
Welke graslanden binnen de contouren van de voorlopig beschermde landschappen zijn historisch permanente graslanden volgens de definitie van het Natuurdecreet?
Toelichting
1
Situering
Figuur 1 geeft de afbakening van de voorlopig beschermde landschappen ‘Altenbroek en Voervallei’ en ‘Gulpvallei met omgeving’. Beide gebieden liggen in de gemeente Voeren.
2
Definitie van historisch permanent grasland
Historisch permanent grasland is volgens het Natuurdecreet (Artikel 2, 5°) een halfnatuurlijke vegetatie bestaande uit grasland gekenmerkt door het langdurige grondgebruik als graasweide, hooiland of wisselweide met ofwel cultuurhistorische waarde, ofwel een soortenrijke vegetatie van kruiden en grassoorten waarbij het milieu wordt gekenmerkt door aanwezigheid van sloten, greppels, poelen, uitgesproken microreliëf, bronnen of kwelzones. Deze definitie wordt verder geconcretiseerd in het BVR 23/06/981. Volgens dit besluit worden historisch permanente graslanden indicatief aangeduid op de Biologische Waarderingskaart met volgende karteringseenheden: hc, hj, hf, hm, hmo, hmm, hme, hk, hd, hv, hu, hpr, hp* in eenheid 1 - al dan niet goed ontwikkeld -, de complexen hp + mr en hp + hc, aangevuld met hp in faunistisch belangrijke gebieden (De Knijf et al. 2010). De betekenis van deze codes staat in bijlage 1 van dit advies. Voor meer uitleg over deze graslandtypes verwijzen we naar Vriens et al. (2011). Niet al deze types zijn aanwezig binnen de twee afgebakende landschappen.
3
Werkwijze
Voor de situering van de historisch permanente graslanden binnen de afgebakende landschappen, gebruiken we de Biologische Waarderingskaart, uitgave 2016 (De Saeger et
al. 2016). In dit gebied gebeurde de terreininventarisatie voor deze kaart grotendeels tijdens
het voorjaar van 2004 en de zomer van 2006. De kaart geeft bijgevolg de referentietoestand voor deze jaren.
Uit de digitale Biologische Waarderingskaart (BWK) selecteerden we (binnen de contouren van de landschappen) de historisch permanente graslanden conform de juridische definitie uit het Natuurdecreet (zie punt 2). Ook dijken en boomgaarden met een graslandtype conform deze definitie werden opgenomen in het bestand. Omdat in de BWK een kaartvlak vaak bestaat uit een complex van vegetaties, is een bijkomende interpretatie nodig om te bepalen of het vlak als HPG beschouwd wordt. Deze interpretatie is uitgevoerd volgens de beslissingsregels zoals beschreven in Oosterlynck & Paelinckx (2008). We onderscheiden binnen de twee landschappen drie categorieën met historisch permanent grasland: historisch permanent grasland (hpg), soortenarm cultuurgrasland (hp) in faunistisch belangrijke gebieden (hpgf) en complexen die gedeeltelijk historisch permanent grasland bevatten (hpgd). Oosterlynck & Paelinckx duidden deze laatste categorie niet aan als historisch permanent grasland. We onderscheiden ze wel apart omdat toekomstige karteringen kunnen leiden tot een precieze lokalisatie van de delen die historisch permanent grasland zijn. Na selectie van de drie categorieën in de BWK gingen we na of deze (gedeeltelijk) historisch permanente graslanden volgens de meest recente gegevens nog steeds grasland zijn. Vermits de terreingegevens grotendeels dateren van 2004 of 2006, kan dit gewijzigd zijn. We vergeleken daarvoor elk vlak met het landgebruik zoals aangegeven in de eenmalige perceelsregistratie voor het jaar 2016 (AGIV, 2016a) en met de luchtfoto van 2016 (AGIV, 2016b). Enkele graslanden blijken inmiddels omgezet naar akker. Deze zijn in het digitaal bestand (bijlage 2 en 3) terug te vinden onder de code hpgg.
4
Resultaten
Figuren 2 en 3 tonen de selectie van (gedeeltelijk) historisch permanente graslanden voor respectievelijk de Voer- en Gulpvallei. We onderscheiden de historisch permanente graslanden, de soortenarme cultuurgraslanden die historisch permanent zijn omwille van hun ligging in faunistisch belangrijk gebied en de gedeeltelijk historisch permanente graslanden. Details over de karteringseenheden zijn in het digitaal bestand (bijlage 2 en 3) terug te vinden. Het digitaal bestand is qua opbouw identiek aan deze van de recentste BWK & Natura 2000 Habitatkaart (De Saeger et al. 2016). De attribuutvelden van de kaartlaag vermelden zowel de karteringseenheden van de BWK als de eventueel voorkomende Natura 2000 habitattypen met hun procentueel aandeel binnen de afgebakende percelen.
In het attributenveld ‘GLC1’ staan vier codes met betrekking tot de term historisch permanente grasland:
- hpg (historisch permanent grasland),
- hpgf (historisch permanent door de ligging in faunistisch belangrijk gebied), - hpgd (gedeeltelijk historisch permanent grasland),
- hpgg (historisch permanent grasland geweest).
De eerste twee categorieën omvatten volledige historisch permanente graslanden. Binnen de derde categorie ligt nog een aandeel historische permanente grasland, maar er is onzekerheid over de precieze afbakening ervan binnen deze vlakken. Het betreft dan vooral vlakken die bestaan uit meerdere graslandpercelen en een combinatie van verschillende BWK-codes.
Zoals reeds vermeld zijn enkele historisch permanente graslanden inmiddels omgezet naar akker (hpgg). Deze wijzigingen worden gepubliceerd in de volgende officiële versie van de BWK en Natura 2000 Habitatkaart (voorzien najaar 2018).
Figuur 3 Situering van de (gedeeltelijk) historisch permanente graslanden in de Gulpvallei
Conclusie
Referenties
AGIV (2016a). Landbouwgebruikspercelen ALV, 2016, digitaal bestand. Gent.
AGIV (2016b). Orthofoto's, middenschalig, kleur, opname augustus 2016, digitale versie. Gent.
De Knijf G., Guelinckx R., T’jollyn F. & D. Paelinckx (2010). Biologische Waarderingskaart, versie 2. Indicatieve situering van de faunistisch belangrijke gebieden (Rapport en digitaal bestand). Rapporten van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek 2010(31). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
De Saeger S., Guelinckx R., Oosterlynck P., Erens R., Hennebel D., Jacobs I., Van Oost F., Van Dam G., Van Hove M., Wils C. & Paelinckx D. (red.) (2016). Biologische Waarderingskaart en Natura 2000 Habitatkaart, uitgave 2016. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2016 (12049231). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Oosterlynck P. & Paelinckx D. (2008). Indicatieve situering van het historisch permanent grasland voor de ecoregio “polders en getijdenschelde”. GIS-laag, versie 3.0 en beknopte methodologie. Advies van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO.A.2008.178). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Vriens L., Bosch H., De Knijf G., De Saeger S., Guelinckx R., Oosterlynck P., Van Hove M. & Paelinckx D. (2011). De Biologische Waarderingskaart. Biotopen en hun verspreiding in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Mededeling van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. INBO.M.2011.1. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.
Bijlage 1: Karteringseenheden indicatief voor HPG
Bijlage 2 en 3: Digitale kaartlagen
GIS-shape file (enkel digitaal beschikbaar) met aanduiding van de historisch permanente graslanden in het attributenveld ‘GLC1’: INBO.A.3652_bijlage2.zip voor de Voervallei en INBO.A.3652_bijlage3.zip voor de Gulpvallei.
Voor opbouw en beschrijving van de attribuutvelden van het digitaal bestand wordt verwezen naar De Saeger et al. (2016).
Voor meer informatie over de karteringseenheden van de BWK wordt verwezen naar Vriens
