BESLUIT
Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot afwijzing van een aanvraag tot verlening van ontheffing van het verbod van artikel 6 van de Mededingingswet (hierna: Mw) op grond van artikel 17 Mw, omdat er geen inbreuk wordt gemaakt op het verbod van artikel 6 Mw. Zaaknummer 120/Vereniging van Keurslagers
I. INLEIDING
1. De Vereniging van Keurslagers[1] (hierna te noemen: VvK of de
Vereniging), gevestigd te Leusden, is een vereniging in de zin van artikel 26 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. Zij is op 1 november 1957 aangegaan voor de duur van 29 jaar en 11 maanden, welke termijn op 24 april 1972 met eenzelfde periode is verlengd. Op 6 januari 1983 is zij nader aangegaan voor onbepaalde tijd. Bij de VvK zijn momenteel 543 leden aangesloten, verspreid over geheel Nederland.
2. Blijkens artikel 2 van de statuten heeft de Vereniging ten doel:
het behartigen van de gemeenschappelijke belangen van haar leden door toepassing en ontwikkeling van de verkooptechniek in het slagersbedrijf volgens de hedendaagse inzichten, opgevat in de ruimste zin der uitdrukking, door het zorgdragen voor kwaliteitsbewaking en door het bevorderen van promotieactiviteiten.'
Hiertoe is een stelsel van verkoopmethoden en kwaliteitsnormen ontwikkeld, dat is vastgelegd in een aantal regelingen. Voornoemde stelsel staat bekend als de Keurslagersformule, welke terminologie in het hiernavolgende ook wordt gebruikt.
II. FEITEN
3. Ter beoordeling staat het door de VvK voor ontheffing aangemelde stelsel van regelingen, de Keurslagersformule, in het kader van de samenwerking tussen de leden van de VvK. Deze samenwerking heeft haar beslag gekregen in onder meer de volgende afspraken en besluiten:
- de Statuten;
- het Huishoudelijk Reglement; - het Merkenreglement;
- het Keurslagers Formule Handboek;
- de aanmeldingsovereenkomst tussen de Vereniging en haar leden. Deze regelingen worden hierna tezamen aangeduid als de aangemelde regelingen.
4. De Statuten bevatten onder meer het doel van de Vereniging, alsmede de middelen waarmee zij tracht dit doel te verwezenlijken. Voorts bevatten de Statuten bepalingen omtrent het lidmaatschap en het bestuur en
5. In het Huishoudelijk Reglement (hierna: HR) wordt een aantal in de Statuten reeds aangestipte onderwerpen nader uitgewerkt. Het HR bevat onder meer bepalingen inzake het lidmaatschap, de toelatingsprocedure, de contributie, alsmede inzake de rechten en plichten van de aangesloten leden. Voorts wordt verwezen naar het Merkenreglement dat tezamen met het HR n geheel vormt.
6. In het Merkenreglement staan aanwijzingen, rechten en plichten in verband met het gebruik van merken, namen en emblemen behorend bij de VvK. 7. Het Keurslagers Formule Handboek (hierna: het Handboek) bevat onder meer richtlijnen, uitleg, tips en checklists inzake bedrijfspresentatie, producthoedanigheid, productpresentatie, winkelinrichting en dergelijke. 8. Het bestuur van de VvK wordt gevormd door ten minste vijf personen, waarvan de voorzitter onafhankelijk dient te zijn. De voorzitter, de secretaris en de penningmeester vormen gezamenlijk het dagelijks bestuur.
A. Lidmaatschapsprocedure Kandidaat-lidmaatschap
9. Alvorens een potentieel lid als volwaardig lid tot de VvK kan toetreden, moet een voorfase op het lidmaatschap worden doorlopen. In deze periode, die maximaal negen maanden duurt, wordt door het bestuur door middel van bedrijfsbezoeken en controles bekeken of de kandidaat aan de voorwaarden van het lidmaatschap voldoet. De voorwaarden waarop wordt gedoeld, vloeien voort uit het HR en zijn op aanvraag verkrijgbaar bij de Vereniging. De
voorwaarden zien op productkwaliteit, outillage, ondernemerschap, mentaliteit en aantrekkelijkheid van het vestigingspunt.
Volwaardig lidmaatschap
10. Het bestuur beslist na ommekomst van het kandidaat-lidmaatschap zelfstandig omtrent het wel of niet verlenen van het volwaardig lidmaatschap. Het bestuur kan bij zijn beslissing om toelating van een nieuw lid het oordeel inwinnen van de werkgroep uit de regio waarin het potentile lid is gevestigd. Deze werkgroep is samengesteld uit in die regio gevestigde VvK-leden. Het bestuur is echter niet verplicht deze werkgroep om advies te vragen. Daarnaast is zij niet verplicht het advies van de werkgroep over te nemen. Door de VvK is in dit verband aangegeven: [het bestuur] zal het verzoek toewijzen indien het aspirant-lid aan de kwaliteitseisen voldoet. De andere Keurslagers in het gebied van de kandidaat moeten in zon geval de
concurrentie van het nieuwe lid dulden. De VvK heeft aangegeven dat dit in de praktijk ook zo geschiedt: Herhaaldelijk heeft het Bestuur aspirant-aanvragers toegelaten, terwijl de Keurslagers in de regio er eigenlijk tegen waren. Zij voldeden echter aan alle criteria.
B. Loyaliteitsregeling B.1 Algemeen
12. Onderdeel van de VvK-regels is de zogenoemde loyaliteitsregeling, die is neergelegd in het Reglement. Leden zijn verplicht daaraan hun medewerking te verlenen. Naleving van deze loyaliteitsregeling houdt onder meer in het dragen van bedrijfskleding voorzien van het Keurslager woord- en beeldmerk en het gebruik van de voorgeschreven verpakkingsmaterialen, prijskaartjes en imagomaterialen. Met betrekking tot deze verpakkingsproducten en
materialen, voorzien van het Keurslager woord- en beeldmerk (hierna: Keurslager-materialen), zijn de VvK-leden op grond van het Merkenreglement verplicht deze uitsluitend te betrekken van leveranciers die op de door de VvK voorgeschreven wijze de Keurslagerverpakking etc. vervaardigen. Daartoe heeft de VvK contracten afgesloten met een (tot op heden) [vertrouwelijk][2] leveranciers, die het hele scala aan producten leveren.
B.2 Adviesprijzen
13. De loyaliteitsregeling verplicht de leden voorts tot deelname aan het Keurslager-spaarsysteem, reclameacties, special aanbiedingen en andere activiteiten die het Keurslager-imago beogen te versterken. In het kader van voornoemde special aanbiedingen geldt voor drie soorten producten een uniforme aanbieding: voor twee specials betreffende vlees- en vleeswaren en voor het Keurslagerkoopje. De specials gelden voor twee weken en het Koopje van de week voor n week. Het bestuur van de VvK bepaalt welke producten de aanbiedingen betreffen en welke adviesprijzen daarbij gelden. De aangesloten leden mogen er ook voor kiezen n special wat langer te laten lopen en de andere voorgeschreven special te laten vervallen, zolang er maar een special is.
14. De prijzen in het kader van de reclameacties zijn adviesprijzen. De leden van de VvK zijn vrij hiervan af te wijken, zowel naar beneden als naar boven. Met betrekking tot alle niet-reclameproducten zijn de leden eveneens vrij de prijzen zelf vast te stellen.
C. Inkoop
Vlees en vleesproducten
15. Het Handboek schrijft voor dat leden ten minste verplicht zijn een minimumvoorraad aan te houden van bepaalde producten (het zogenaamde Minimumassortiment). Wat betreft vleeswaren, verkocht onder de
Keurslagermerken geldt, dat [vertrouwelijk] tot 1 januari 2000 een exclusieve positie voor wat betreft de levering daarvan had. Sinds die datum is, in het licht van de Mededingingswet, deze exclusiviteit opgeheven en zijn (thans) een viertal leveranciers gerechtigd om vleeswaren, voorzien van
Keurslagermerken, te verkopen aan de aangesloten leden.
gebracht. Leden zijn vrij in hun keuze om deze producten te betrekken van door het bestuur aanbevolen leveranciers, dan wel van andere leveranciers. Voorwaarde is slechts dat er wordt voldaan aan bepaalde
minimumkwaliteitseisen, de zogenaamde HACCP-normen (Europeesrechtelijk erkende kwaliteitsnormen voor onder meer vlees), hetgeen door de VvK wordt gecontroleerd. Ook zouden de VvK-leden ervoor kunnen kiezen de
vleesproducten zelf te maken. Daarnaast staat het de leden vrij om elkaar onderling producten te leveren, al dan niet voorzien van Keurslager-merken. Verpakkings- en reclamemateriaal
17. Analoog aan hetgeen is vermeld in de overwegingen 15 en 16 geldt ook met betrekking tot verpakkings- en reclamemateriaal, voorzien van
Keurslager-merken, dat leden zich tot 1 januari 2000 slechts bij [vertrouwelijk] konden bevoorraden. Sinds deze datum is het aantal leveranciers uitgebreid. In hun keuze van leveranciers voor materialen, niet voorzien van Keurslager-merken, zijn de leden vrij.
III. PROCEDURE
18. Bij brief van 26 februari 1998 heeft de VvK bij de NMa een aanvraag tot ontheffing van het verbod van artikel 6 van de Mededingingswet (Mw)
ingediend overeenkomstig artikel 17 Mw. De ontheffingsaanvraag valt daarmee onder het overgangsregime van artikel 100 Mw en is als zaaknummer 120 bij de NMa geregistreerd.
19. Op 26 augustus 1999 vond er een gesprek plaats tussen de VvK en de NMa en ontving de NMa een kopie van de gewijzigde statuten van de VvK, welke in werking zijn getreden in maart 1998.
20. Op 10 december 1999 zijn nadere vragen gesteld aan de VvK, waarop op 27 januari 2000 de antwoorden zijn ontvangen.
21. Op 21 februari 2000 ontving de NMa een kopie van de mededeling in het ledenblad van het bestuur van de VvK aan de leden, waarin aan de leden wordt gecorrespondeerd dat het bestuur, na voornoemd gesprek met de NMa, heeft besloten dat in het vervolg in reclameacties slechts adviesprijzen zullen worden gehanteerd, in plaats van de tot dan toe geldende vaste prijzen. 22. Op 10 april 2000 is van de ontheffingsaanvraag mededeling gedaan in de Staatscourant. De aanvraag en de daarop betrekking hebbende stukken hebben voor belanghebbenden tot 8 mei 2000 ter inzage gelegen ten kantore van de NMa. Van deze terinzagelegging is geen gebruik gemaakt.
IV. STANDPUNT VvK
V. BEOORDELING 24. Artikel 6 Mw luidt:
1. Verboden zijn overeenkomsten tussen ondernemingen, besluiten van ondernemersverenigingen en onderling afgestemde feitelijke gedragingen van ondernemingen, die ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan wordt verhinderd, beperkt of vervalst.
2. De krachtens het eerste lid verboden overeenkomsten en besluiten zijn van rechtswege nietig.
25. Voor de interpretatie van het verbod van artikel 6 Mw zullen de
Europeesrechtelijke beschikkingspraktijk en jurisprudentie mede als leidraad dienen.
A. Onderneming/ondernemingsvereniging
26. Individuele keurslagers zijn detailhandelaren die het slagersbedrijf
uitoefenen en zijn derhalve ondernemers in de zin van artikel 1, sub f, Mw. De VvK is een vereniging waarvan de leden ondernemers zijn, en is daarmee te beschouwen als een ondernemersvereniging in de zin van artikel 1, sub g, Mw.
B. Overeenkomst
27. De aangemelde regelingen maken deel uit van een stelsel van juridisch bindende overeenkomsten die gesloten zijn in het kader van de
Keurslagersformule. In het aanmeldingscontract met de VvK verplicht een aangesloten lid zich de bepalingen in de Statuten, het HR, het
Merkenreglement en het Handboek na te leven. Mitsdien is er sprake van overeenkomsten in de zin van artikel 6 Mw.
C. Relevante markt
C.1 Relevante productmarkt
28. De relevante productmarkt betreft de goederen ten aanzien waarvan de mededingingsrechtelijk te beoordelen gedraging van ondernemingen zich afspeelt. In algemene zin geldt dat deze markt alle producten omvat die op grond van hun kenmerken, hun prijzen en het gebruik waarvoor zij zijn bestemd, door de consument als onderling verwisselbaar of substitueerbaar kunnen worden beschouwd. Ook aanbodsubstitutie is in dat verband een relevant aspect.
29. De bij de VvK aangesloten leden zijn op detailhandelsniveau actief in het slagersbedrijf. De relevante markt die in aanmerking moet worden genomen is derhalve de markt is waarop slagerijproducten (vlees, vleeswaren en
alsmede ketens van) slagerijen en poeliers, en overige handelskanalen, zoals de ambulante handel (de markt), warenhuizen en boeren.
30. Aangezien via de VvK niet gezamenlijk wordt ingekocht, doch de inkoop slechts wordt gefaciliteerd (zie overwegingen 15 en 16), waarbij de leden vrij zijn hun individuele inkoop vorm te geven, behoeft hier geen aparte
inkoopmarkt te worden onderscheiden. C.2 Relevante geografische markt
31. Aannemelijk is dat de relevante geografische markt voor het aanbieden van slagerijproducten, vanuit de optiek van de consument (en wellicht bedrijven) lokaal en in ieder geval hoogstens regionaal is. Echter, gezien de gezamenlijke presentatie en de overkoepelende cordinatie van het commercile beleid (met uitzondering van prijzen van niet-reclameproducten) door de VvK op landelijk niveau, kan in onderhavige geval worden geabstraheerd van lokale omstandigheden en worden uitgegaan van een nationale markt. Immers, in elke regio gelden voor de individuele VvK-leden min of meer dezelfde
concurrentile omstandigheden, in die zin dat de vraagzijde voornamelijk wordt gevormd door consumenten en dat de aanbodzijde bestaat uit filialen van landelijk opererende supermarkten en slagerijketens en uit de lokale supermarkten en slagerijen. Ook de landelijk werkende supermarkten en slagerijketens kennen veelal een uniform en op landelijk niveau gecordineerd commercieel beleid. Aldus kan worden gesteld dat de concurrentie op landelijk niveau wordt gevormd door ketens van supermarkten, ketens van slagerijen en een groep gevormd door de gezamenlijke individuele slagerijen. C.3 Positie van de Keurslagers op de relevante markt
32. Op 1 januari 1999 bedroeg het aantal slagerijen in Nederland in totaal 4.459.[4] Daarvan waren er in 1998 543 aangesloten bij de VvK.
33. De weekomzet bedroeg in 1996 bij een individuele Keurslager gemiddeld NLG [vertrouwelijk][5][6] zijnde gemiddeld circa NLG [vertrouwelijk][7] op jaarbasis. Op grond van het toenmalige aantal Keurslagers (gemiddeld 550 in 1996), betekent dit dat de Keurslagers in 1996 in totaal een omzet behaalden van circa NLG [vertrouwelijk][8]. In Nederland bedroegen de consumptieve aankopen van vlees, vleeswaren en gevogelte in 1996 ongeveer NLG 9,8 mrd. [9] Hieruit kan worden geconcludeerd dat het marktaandeel van de
Keurslagers gezamenlijk in 1996 ongeveer [vertrouwelijk][10] bedroeg. Op dit moment is het marktaandeel van de Keurslagers zeer waarschijnlijk lager, omdat [vertrouwelijk] en het marktaandeel van de supermarkten intussen is toegenomen.
D. Mededingingsbeperking
herkenbaarheid van de aangesloten leden als Keurslager en de associatie van de Keurslagersformule met kwaliteitsslagers bij de consument versterken. Om dit systeem te bevorderen en te handhaven dienen leden zich te houden aan c.q. te richten naar de in de Statuten, het HR, het Merkenreglement en het Handboek neergelegde regels c.q. richtlijnen.
35. Uitgangspunt bij de beoordeling is derhalve dat de VvK moet worden bezien als een samenwerkingsverband ter exploitatie van een commercile formule waarin de aangesloten leden zich ten opzichte van de VvK hebben verplicht zich ten aanzien van kwaliteitshandhaving en verbetering, opleiding en innovatie, inkoop, promotie en reclame, en profilering van de
gemeenschappelijke formule door uniformering van emblemen en merken, te richten naar het door de Vereniging uitgezette beleid.
D.1 Lidmaatschapsprocedure
36. Over de in overweging 10 en 11 omschreven lidmaatschapsprocedure kan worden opgemerkt dat deze, gezien het geringe gezamenlijke marktaandeel van de bij de VvK aangesloten leden (zie overweging 33), de mededinging niet merkbaar beperkt. Zij heeft immers niet tot gevolg dat potentile toetreders niet tot de relevante markt kunnen toetreden.
D.2 Loyaliteitsregeling en inkoop
37. Hoewel de in overwegingen 34 en 35 omschreven samenwerking niet tot doel heeft de mededinging te beperken, kan een dergelijke samenwerking leiden tot ongewenste transparantie en gelegenheid voor uitwisseling van gevoelige commercile informatie, met name over prijsstelling. Gelet op de volgende omstandigheden en het geringe marktaandeel, is in casu echter niet van genoemd bezwaar gebleken.
38. De VvK-leden zijn volkomen vrij in hun prijsstelling, zowel wat betreft niet-reclameproducten als wat betreft de producten die onderwerp zijn van een reclameactie. Deze reclameacties betreffen per keer hooguit drie producten op een groot aantal slagerijproducten en duren hoogstens twee weken. Voor deze producten gelden autonoom door het bestuur vastgestelde adviesprijzen, waarvan de naleving op geen enkele wijze wordt afgedwongen. Op grond van het bovenstaande kan aldus worden geconcludeerd dat er in onderhavig geval geen sprake kan zijn van een tussen concurrenten afgestemde uniforme prijspolitiek die ten gevolge heeft dat de betrokkenen met een redelijke mate van zekerheid een voorspelling kunnen doen over een ieders individuele prijszetting. Deze conclusie wordt nog verstrekt door het gegeven dat de VvK-leden niet collectief, maar individueel en via verschillende kanalen hun producten inkopen.[11]
40. Bovenstaande overwegingen leiden tot de conclusie dat de aangemelde regelingen en de daarin vervatte adviesprijs niet vallen onder het verbod van artikel 6 Mw.[12]
VI. CONCLUSIE
41. Gelet op het bovenstaande wordt geconcludeerd dat de aangemelde regelingen van de VvK niet vallen onder het verbod op artikel 6 Mw.
VII. BESLUIT
De aanvraag om ontheffing als bedoeld in artikel 17 Mw inzake de
aangemelde regelingen met betrekking tot de samenwerking tussen de VvK en de aangesloten slagerijen onder de naam Keurslagers, wordt afgewezen aangezien geen inbreuk wordt gemaakt op het verbod van artikel 6 Mw. Datum: 12 juli 2000
De directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit, voor deze:
w.g. drs A.W.A. Hulspas
Wnd. hoofd Onderzoek, Toezicht en Ontheffingen
Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van verzending van dit besluit een gemotiveerd bezwaarschrift indienen bij de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit, Sectie Beschikkingen, Bezwaar en Beroep, Postbus 16326, 2500 BH Den Haag.
---[1] Tot voor kort geheten: Vereniging voor slagerijreclame De Keurslagers. [2] Het aantal leveranciers ligt tussen de 3 en de 10.
[3] Opgemerkt dient te worden dat deze constatering onverlet laat dat vanuit de positie van de supermarkt bekeken, de relevante markt mogelijkerwijs anders dient te worden afgebakend.
[5] Bron: De positie van de Keurslager in de markt in 1995 en 1996, Marktvizier, s Hertogenbosch, 1997.
[6] De gemiddelde omzet van een individuele Keurslager ligt tussen de NLG 10.000,- en NLG 25.000,- per week.
[7] De gemiddelde jaaromzet van een individuele Keurslager ligt tussen de NLG 750.000,- en NLG 1.250.000,-.
[8] De gezamenlijke omzet van de bij de VvK aangesloten leden ligt tussen de NLG 520 en NLG 570 mln.
[9] Bron: idem noot 3, op basis van de Nationale rekeningen en het jaarlijks budgetonderzoek van het CBS, 1996.
[10] Het gezamenlijke marktaandeel van de bij de VvK aangesloten leden ligt tussen de 2% en de 10%.
[11] Zie over (niet-)exclusiviteit bij inkoop de besluiten van de d-g NMa in de zaken 169, Hout Import Combinatie en 224, Multizorg.
[12] Zie arrest Hof van Justitie EG van 9 juli 1969, Vlk/Vervaeke, Jur. 1969, p. 295-307.
