EEN OP EEN

\Yl

[FD

0

ernaeratie

en Uyl ^{volledig 1n • de tang}

door onze t:.~olitieke

redacteur A. W. Abspoel

Uit de inhoud

• Dr. L. de Jong en de Ne- derlandse Unie (pagina 3).

• Kosten en kwaliteit van de volksgezondheid, alsmede

"het milieu" komen aan de orde op de pagina's 6 en 7.

• Amendementen voor de te Assen te houden algemene ledenvergadering (pagina's 8 en 9).

• De bisschoppelijke vasten- brief (pagina 11).

Radio-uitzending van de VVD: dinsdag 10 april, van

18.19-18.29 uur, over de zen- der Hilversum IJ (298 m).

De fracties van de KVP en van de ARP zullen geen politieke verantwoor- delijkheid aanvaarden voor de totstand- konring van een kabinet-Den Uyl. zonls formateur Burger zich dat voorstelt. De heren Andriessen en Aantjes zullen de aangezochte kandidaat-ministers uit ht>t confessionele kamp. de heren Boersma.

De Gaay Fortman en Van Agt, ontra- den in een dergelijk lcabinet zitting te nemen.

Op woensdagochtend 28 maart, het uiterste moment waarop wij telefonisc·h nog juist een voortdurend uitgesteld be- perl<t commentaar op de jongste ont- wikkeling in het drama. dat kabinets- formatie heet, konden doorgeven, werd het bovenslaande beltc-nd na een nachte- lijke persconferentie van de heren An- dri<'ssen en Aantjes.

Na urenlange beraadslaging viel <"in- clelijk de beslissing. Een toonbeeld van cln·isten-democratiscll eenheid bleek zij evenwel niet. De drie confessionele par- tijen zijn in feite in drieën uiteengeval- len. Natlal de christelijk-historischen reects eerder het volledig hadden Juten afweten en niet (meer) aan h~>t ges 1 ek met de form~tleur wensten deel te ne- men, kwam na de verheugende bt•sli:<- sing van de KVP en de ARP om geen medewerking meer le verlenE'Il aan dl' formatie-Burger, toch weet zowel inlet·n als onderling verschil van mening naar voren. De ARP-fractie besloot namelijk in meerderbeid een l<abin t Den lfyl wanneer dat toch nog tot stand zou ko- men "niet Le gedogen". Dal wil dus zeggen, dal de meerderheid van de ARP-fractie een motie van wanlt·ouwen tegen zulk een kabinet zal steunt>n. De KVP-fractie echter zal dat in ovet•grole meerderheid niet doen. Zij zal het beleid van zulk een kabinet .,zakelijk" beoor- delen, maar de heet· Anctriessen voegde daar wel aan toe, dat zijn fractit> het met "een niet onbelangrijk aantal pun- ten" van het program, waannee Den Uyl zal komen, niet eens is. Voor het besluit nochtans niet reeds onmiddellijk een motie van wantroU\\·en te steunen, verwees de fractievoorzitter van rle KVP naar de al eerder van confessione- le zijde geponeerde stelling, dal "op dit ogenblik helaas geen duidelijk alll'!'na- tief" van deze kant kan wot•den gebo- den. Naar de mening van de ARP-fraf'- tie daar·entegen zou nu aan een confe!<- sioneel politicus de opdracht moeten wot·den verstreld tot vorming vun een zuiver extra-pal'lenl<..!lltair kl\binel, dus zonflet enige binding-nnn de fra(•tit>:-;.

In de tang

Dit alles sluit "'PI in dat de ll\'('t Den Uyl. na het optimistnP Lint hegin \'an dE' weel{ weer was op~ul:.tair\, mo:>t r.ijn l>a- bineisplannPn thans flink in de tung is genomen. Zal hij zijn illusil" om Jwt als woonhui;, wel Yersmade, maat al.~ !lym- bolisch regeringskast '!'I zozeer he•~f'c'nle

Catshuis binnen te trekl<<"n. to"h nog trachten te verwe~cnlijken? Mt'n zou zich namelUk de vt:m~ kunnen stcllc'n of dat wel in overeenstemming zou zijn met de op 1 februari door de Koningin aan mr. Bttrget' ve1·strel<le opdt•acht.

Die luidde immers: .. Een kabinet tP for- meren, dat geacht kan worden in vol- doende mate steun in cle volksvertegen- woordiging te ondet'Vinden." Die steun lijkt thans voor een aantal belangt·ijke punten van zijn progt·am een nogal pro- blematische zaak. Uit wat over het be- faamde ondet·houd van zes uren van de heren Andriessen en Aantjes op maan-

dag 26 ma~u·t met de formateur (dat de laatste twee uur ook door de heer Den Uyl werd bijgewoond J tot nu toe is dui- delijk geworden, bleek wel reeds dat tenminste op zes belangrijke punten van het regeringsprogram groie twijfels en bezwaren bij de confessionelen aanwezig wal'en Die punten betroffen: de vom•ge- nomen verlaging van de defensie-uitga- ven, de verlaging van de collegeg·eJden, de voorgenomen ingrijpende wijziging in de gt·ondpolitick. de afschaffing van de huurliben:~lisatie, hel reeels in 1976 opdr·ingen aan de \Vest van de onafhan- kelijkheid en d(.' kwestie van de gekozen fol'!nateurjminister-president. Op de nachtelijke persconferentie van dinsdag op woensdag voegde de heer Andriessen daar nog ~en aantal andere conh'over- siële kwesties betr·effende de abortus, het zell'standigen-beleid, diverse fiscale kwesties, e.d. aan toe.

VVD nog steeds bereid

De heer· Den Uyl wenste niet duidelijk tP zeggen wat zijn l<abinet zou doen wannee1· de Kamer voorstellen op deze punten zuu ver·werpen. Dat zou van dE politieke silttatie van rlat motneut ai- hangen. Maat· ven;cheltlene punten wa- ren voor hem belangrijk genoeg om er het tot van zijn kahinet aan te verbin- den. .,Onderhandeld'' mocht er tijdens het gesprek niet worden. De heren kre- gen alleen 'n .. nader·e toelichting''. Het gcm:tua liseerde program ,Keerpunt 1972' zou het regeringsprogram blijven van het kabinet. Dat de fracties van de KVP en de ARP over de resultaten van dil gesprek minder tevreden waren dan de meeste ochtendbladen dinsdag in hun optimisme deden verwachten is begrij- pelijk.

In de vooravond van dinsdag, toen de fracties van de KVP en de ARP juist weer op het punt stonden hun moeizame int~me overleg voort te zetten, heeft de VVD-fra.ctievoorzitter Wiegel in de ra- diozendtijd van de partij zich nog een!';

nadrukkelijk ~ekeerd tegen de ook in vele persorganen als een feit aanvaarde stelling dat de confessionelen een kabinet Den Uyl wel zouden moeten gedogL'n .. omdat er geen alternatief zou zijn".

VVat de VVD betreft, zo verzekerde VViegel nogmaals, is er nog altijd \n'l een alternatief. Zij blijft bereid mede- verantwoordelijkheid te dragen voor lwt bestuur va;n het land, gesteund door hel vertrouwen dat ruim een miljoen kie- zers haar op 29 november heeft ge- schonken. Wij zijn bereid lot ovel'leg en tot het aanvaarden van de regeringsvet·- antwoordelijkheid. Over de door de hf'c•r Aantjes thans gesuggerem·de gedaçhte van een wat deze noemde zuiver extra- parlementair kabinet zonder enige bin- ding aan de fracties, zou de VVD-fractie zich nog nader beraden. Het lijkt op rlit ogenblik trouwens de vraag of hierm•et op korte tel'lnijn een definitieve beslh;- sing nooclzakelijlt zal zijn.

Wat de heer Burger thans zou gaan doen was bij het afsluiten van deze edi- tie nog niet bekend. De mogclijkh~:"id

werd geopperd dat hij toch nog zou po- gen enige confessionelen individueel voor een kabinet Den Uv! te strikken Invloed in gunstige zin op de houding van de confessionelen in de Kamer zal dat, naar te verwachten valt, echter be- paald niet hebben. Hoe dan ook, het staat wel vast dat een kabinet Den Uyl geen lang Leven beschoren zal zijn. Wat de VVD betreft: hoe korter hoe beter.

Aan ons zal het niet liggen wanneer het anrlers zou blijken te zijn!

Adres van redactie

De redactie van Vrijheid en Democratie is sinds no- vember van het vorig jaar niet meer gevestigd te Am- sterdam, maar op het adres:

Pieter de Hooghlaan 87 Hilversum

Helaas komt het nog vaak voor dat met name secreta- rissen van afdelingen, kamer- en statencentrales hun berichten voor het blad aan het oude Amsterdamse adres zenden. Dat kan gemakkelijk tot gevolg hebben dat zij in het ongerede raken en in ieder geval ontstaat er een vertraging door, soms zelfs zodanig dat publi- catie van de berichten geen zin meer heeft.

Een dringend beroep dus op alle betrokkenen om goede nota te nemen van het nieuwe adres in Hilversum en dit op adreslijsten etc. te wijzigen!

veertiendaagse uitgave van de volkspartij voor vrijheid en democratie nummer 1083 30 maart 1973

2 - Vriidag 30 maart 1973

Afschuwelijk (2.)

In de regionale rubriek Noord heeft in ons vorige blad onder het kopje .,Af- schuwelijk" een stukje gestaan waarin melding werd gemaakt van de bezwaren die het Meppeler VVD-raadslid me- vrouw J. M. Colenbrander-Bosman heeft tegen een plastiek van roestvrij staal, dat de Drentse gemeenten het provin- ciaal bestuur zullen aanbieden ter gele- genheid van de opening van het nieuwe provinciehuis in Assen.

Men zou daaruit kunnen lezen dat mevrouw Colenbrander bezwaar heeft te- gen een geschenk als zodanig. Dat is niet het geval. Zij vindt alleen dit ge- schenk niet mooi - wat uiteraard haar goed recht is.

Bedoeld was in het stukje een licht humoristische toets aan te slaan. Het is de redactie gebleken dat dit niet aldus bij iedereen is overgekomen en dat spijt ons.

VRIJHEID EN DEMOCRATIE

Eelde contra Groningen

Het lieflijke dorpje Eelde onder de rook ~an Groningen heeft de voorpagi- na's van de noordelijke dagbladen bij uitzondering gehaald en dat was voor een niet onbelangrijk deel te danken aan het Eelder VVD-raadslid A. Rugge.

Hij en nog enkele gemeenteraadsleden van andere politieke partijen hebben commissaris der Koningin in Drenthe mr. Gaarlandt laten weten, dat zij geen prijs stellen óp een oud-wethouder van Groningen als burgemeester van Eelde.

De huidige eerste burger mr. B. Strub- ben gaat namelijk met pensioen. De heer Rugge sprak zijn voorkeur uit voor een lid van de VVD, "omdat", zo zei hij, .,de VVD in de gemeente Eelde een sterke aanhang heeft. Iemand van de Partij van de Arbeid moeten we hier zeker niet hebben, omdat ik een burge- meester wil, die zich afzet tegen de stad Groningen, die immers een geheel links college heeft". Met de heer Rugge zijn we erg benieuwd, wie Eeldes nieuwe eerste burger gaat worden. Misschien wel mej. mr. A. C. C. Nijhoff die voor de VVD geruime tijd wethouder in Gro- ningen is geweest. Je kunt immers niet weten ...

Amelcind

Wel zeker is Ameland van zijn nieuwe burgemeester. Uit maar liefst 43 sollici- tanten is met ingang van 16 april a.s.

benoemd drs. Pieter Zevenbergen (32), voor de VVD wethouder van Nederland snelst groeiende gemeente Zoetermeer.

Drs. Zevenbergen is de opvolger van mr. J. Siderius, die lid is van de Partij van de Arbeid.

Drs. Zevenbergen laat weten erg blij te zijn met zijn benoeming in Ameland.

"Ik onderschat de problematiek van Ameland allerminst. Aan een toekomst- visie wil ik mij echter nie.t wagen, want

eigenlijk ken ik Ameland alleen maar uit de boeken, die ik erover gelezen heb," aldus drs. Zevenbergen. Hij is getrouwd en vader van de ruim 1 jaar oude zoon Eduard Frederik Anton.

Volkstoneel

Dat het Eerste-kamerlid mr. Harm van Riel niet bepaald gecharmeerd is van de Partij van de Arbeid heeft hij uiteraard nooit onder stoelen of banken gestoken. Tijdens een VVD-bijeenkomst in IJsselstein zei hij: .,Een kabinet on- der rode leiding is duidelijk in strijd met het landsbelang. Formateur Burger treedt op als een rijke boer op het ouderwetse volkstoneel: hardvochtig en opzichtig sluw". Zelfs de Leeuwarder Courant, die in IJsselstein toch geen abonnee heeft, maakte uitvoerig mel- ding van de visie van mr. Van Riel.

Bepaald opmerkelijk!

JOVD-Zuidlaren

Zuidlaren - De JOVD Zuidlaren be- legt 30 maart om 20.00 uur een bijeen- komst in restaurant "Sprookjeshof" te Zuidlaren. Als spreker is uitgenodigd dr.

ir. P. F. J. van Burg uit Midlaren, ge- meenteraadslid te Zuidlaren. De heer Van Burg was voorheen lid van D'66, maar treedt thans op als onafhankelijk raadsiid. Over de achtergronden van zijn besluit uit D'66 te treden geeft hij enige informatie.

27 april organiseert de JOVD-Zuidla-

ren een groot defensiedebat. Ook dit de- bat wordt gehouden in de .,Sprookjes- hof", aanvang 20.00 uur. Het thema is:

.,Nederland binnen de Navo" en .,Veran- dering van de krijgstucht".

Sprekers zijn majoor Gé Miog (PvdA) en de luitenant-kolonel A.

Ploeg, kamerlid en defensiespecialist van de VVD.

Aankondigingen

2 april

Ledenvergadering van de afdeling Hoogeveen. Na de pauze spreekt me- vrouw drs. N. Smit-Kroes (lid der Tweede Kamer) over actuele politiek en het Liberaal Manifest.

19.30 uur, Hotel Homan, Hoogeveen.

5 april

H. P. H. Waalkens (lid der Tweede Kamer) spreekt voor de afdeling Veen- damjWildervank. 20.30 uur, hotel Veen- lust, Veendam.

9 april

Mevrouw mr. E. Veder-Smit (lid der Tweede Kamer) spreekt voor de Ver- eniging van Vrouwen met academische opleiding over "Enige grepen uit het volksgezondheidsbeleid". 20.00 uur, Prinsentuin, Leeuwarden.

Feest in Heerenveen

Herenveen - De afdeling Heerenveen bestaat 25 jaar. Dat feit wordt feeste- Iijk herdacht op de algemene ledenver- gadering die op het programma, staat voor 2 april. Aanvang 20.00 uur in mo- tel Heerenveen.

Limburg hoopt op casino

Met stijgende belangstelling wordt in Zuid-Limburg uitgezien naar de behan- deling van het initiatiefvoorstel van wet tot wijziging van de Wet op de Kansspelen, dat geruime tijd geleden is ingediend door VVD-er Geurtsen en KVP-er van Schaik. De algemene ver- wachting hier is namelijk dat Valken- burg het eerste speelcasino zal krijgen van Nederland en daarmee zou een lang gekoesterde wens in vervulling gaan. Er zou, zou heeft het Eerste-Kamerlid drs.

Horbach in Maastricht verklaard, mo- menteel worden gedacht aan twee casi- no's voor ons land, waarvoor, naast Val- kenburg, ook één plaats aan de kust in aanmerking zou komen . .,Om dit laatste speelcasino dreigt momenteel een strijd te ontstaan tussen Scheveningen, Zand- voort, Noordwijk en Domburg, waar- door de totstandkoming van dit speel- casino kan worden getraineerd. En in dat geval zal Valkenburg alvast kunnen gaan draaien," vertelde drs. Horbach.

Maar of Valkenburg nu het eerste of het tweede aan de beurt komt, dat maakt allemaal niet zoveel uit. Als het er maar snél komt. Want de concurren- tie staat niet stil. Drs. P. Heggen, direc- teur van de Provinciale VVV in Lim- burg, schat dat er jaarlijks door de Ne- derlanders aan de andere kant van de grenzen zo'n 20 miljoen gulden wordt vergokt. Als dat in eigen land zou ge- beuren zou dat volgens de heer Heggen beslist nieuwe impulsen voor het toeris- me kunnen opleveren. Met name ook in Zuid-Limburg. Maar daar wordt de si- tuatie nu met de dag moeilijker. De ca- sino's in de Belgische plaatsen Spa en Chaudfontaine liggen al vlak bij huis, straks komt er een nieuw groot casino in het Duitse Aken. Maar dat niet al- leen. Momenteel rijzen de mini-casino's in het Duitse grensgebied als paddestoe- len uit de grond. Om een voorbeeld te noemen: binnen een straal van nauwe- lijks enkele kilometers stapt men vanuit Kerkrade zo maar een stuk of vijf lega- le casino's binnen. Enkele daarvan wor- den geëxploiteerd door Limburgers en

die hebben al toegegeven dat circa 80 procent van de spelers uit Nederland afkomstig is. Meestal is de "speelzaal"

een eenvoudig ingericht zaaltje van een café, waar men niet op de kleding let, waar men ook niet lid behoeft te wor- den en waar verder ook geen vragen worden gesteld. Hoewel de inzetten laag zijn, variërend van 2 tot maximaal 5 DM, gaan er per avond toch vele dui- . zenden om en dat betekent dat men in Limburg de situatie steeds meer absurd gaat vinden.

Maar waar de VVV -mensen het heb- ben over voordelen , voor het toerisme, praten tal van Limburgse huisvrouwen gewoon over een gezellige-avond-mét- kienen waarvoor door een wetswijziging als hierbovengenoemd misschien ook weer wat ruimere mogelijkheden zullen ontstaan. De Limburgers ~. met name de vrouwelijke hèlft - zijn dol op .,het edele kienspel", maar de mogelijkheden daartoe worden met de dag geringer. De politie heeft al aangekondigd nog stren- ger te zullen controleren en de conse- quenties daarvan zijn voor diverse orga- nisatoren van kienwedstrijden al lang geen geheim meer. De boetes zijn niet mals en maken bepaald indruk. Zoals bekend, mag in besloten verenigingsver- band rustig worden gekiend. Maar met de regels die daarvoor waren opgesteld werd de laatste tijd nogal eens een loop- je genomen. Op vele plaatsen was het gebruikelijk dat men al lid kon worden van zo'n vereniging door bij de ingang een kwartje te betalen, waarvoor men dan in ruil enkele malen gratis mocht meespelen en bovendien het lidmaat- schap verkreeg. Geen wonder dat in zo'n situatie bij een politiecontrole vele medespelers niet eens konden antwoor- den op de vraag welke vereniging voor de organisatie tekende. Enfin, het begon pas goed uit de hand te lopen toen in het Belgische grensgebied enkele vaste autobuslijndiensten werden ingelegd voor een bezoek aan een Nederlandse kienavond.

Minder te spreken toonde zich de jus-

titie trouwens ook toen in een van de fraaie Zuid-Limburgse gemeenten een politiecontrole plaatsvond tijdens een kienavond welke was georganiseerd door de voetbalvereniging Het Vraagte- ken, die men inderdaad in geen enkele competitiestand zal tegen komen. Maar dat was nog niet alles: van de circa 140 leden van deze mannen-voetbalclub ble- ken er ruim 110 van het vrouwelijk ge- slacht te zijn ....

Aankondigingen

30MAART:

G. W. Keja (lid der Tweede Kamer) debatteert voor de MTS te Terneuzen met de Kamerleden Gruyters (D'66), Roels (PvdA), Verdam (A.R.P.), me- vrouw Gardeniers-Berendsen (KVP), v.

d. Spek (PSP) e.a. 19.30 uur, MTS, Mo- zarthof 17, Terneuzen.

9 APRIL

Drs. G. M. V. van Aardenne (lid der Tweede Kamer) spreekt op de vergade- ring van de kamercentrale Middelburg te Goes.

16 APRIL

Mr. F. Portheïne (lid der Tweede Ka- mer) spreekt voor de Zelfstandige On- dernemer te Venray.

Bestuursmutaties

Oosterhout - Het bestuur van de af- deling heeft een wijziging ondergaan.

Toegetreden is de heer J. Rouwenhorst.

Mevrot<w J. T. R. Woittiez-Polee is reglementair afgetreden en kon zich om studieredenen niet herkiesbaar stellen.

Het bestuur heeft bij monde van de voorzitter, de heer C. L. van Vliet, me- vrouw Woittiez dank gezegd voor haar vele werk ten bate van de afdeling die zij mede heeft opgericht.

I

VRIJHEID EN DEMOCRATIE Vrijdag 30 maart 1973 -. 3

Dr. L. de Jong en de Nederlandse ^Unie

door onze politieke redacteur A. W. Abspoel

Prikkels _e Uit een hoofdartikel in De Tijd: "De Democraten '66 hadden bij ons in zoverre nog -een klein streepje voor, dat ze een vrouw als voorzitster gedoogden. Daarin- was deze partij ook een beetje On-Nederlands. Thans hebben de technocraten binnen deze partij hieraan een einde gemaakt door, op lang niet overtuigende wijze, een man tot voorzitter te kiezen.

De VVD is thans de enige partij, die een (bekwame) presidente aan het roer heeft".

e Mr. H. van Riel in de Eerste Kamer: "En mij wenkt het blijde perspectief van het nachtje van Den Uyl. Ik hoop dat het mij nog gegeven zal zijn daarvan volop te

genieten, want ik zie de rode knaagdiertjes - zij knagen aan ons collectieve welzijn - al in el- kaars staart bijten, en de heer Gruijters zijn vingers natellen, omdat hij de confessionelen na tweeduizend jaar ervaring ten on- rechte een hand gaf".

e De heer Arie Groenevelt van de Industriebond NVV in een ge- sprek met Trouw: "Als. Jaap Boersma weer met de beloften van een betere inkomenspolitiek het kabinet binnentreedt en hij komt deze belofte weer niet na, dan komen er opnieuw moeilijk- heden".

e De Tijd over een ontwerp ver- ordening in Amsterdam, waarin

"de democratie" op scholen voor het voortgezet onderwijs aldaar wordt geregeld: "In het ontwerp wordt er op gewezen dat rechts- gelijkheid voor alle betrokkenen nog niet geheel bereikbaar is.

Voorlopig kan een leraar in een noodgeval een leerling nog uit de klas sturen, terwijl de leerling geen bevoegdheid heeft hetzelfde met de leraar te doen."

En: "Bij de handhaving van de goede gang van zaken op school wordt niet gesproken van straf- fen. Het toepassen van straffen wijst op een ongezonde situatie of relatie. Niet alleen de gestrafte heeft de straf verdiend, ook de straffer en hun beider relatie be- horen schuld te treffen."

Dezer dagen ontvingen wij van de Staatsdrukkel'ij te 's Gravenhage alsnog ter bes.preking het reeds enkele maan- den geleden verschenen vierde deel (in twee doorlopend genummerde banden.

met in totaal 886 pagina's) van dr. L.

de Jong's: "Het Koninkrijk der Nedel·- landen in de Tweede Wereldoorlog" (po- pulaire uitgave f 32,50).

Dit vierde deel, dat de periode mei 1940 tot maart 1941 behandelt, is zekèr niet het minst belangrijke van de tot nu toe verschenen delen. Nederland is dan zelf in de oorlog betrokkén en beleeft de eerste verbijsterende maanden van deze voor wie het heeft meegemaakt nooit uit de herinnering uit te wissen periode.

Dr. De Jong verklaarde zelf dan ook, het schrijven van dit vierde deel beleefd te hebben "als het begin van het eigen- lijke werk": de inzet van de jaren, waarin "negen miljoen Nederlanders moesten leven onder de druk van de bezetting". Onder het lezen trekt dat alles weer aan ons voorbij: de komst en het optreden van Seyss-Inquart en zijn horden; het werk en de positie van de secretarissen-generaal; het optreden van Mussert en zijn aanhang; de "Anjer- dag" en de nasleep daarvan; de "nieuwe orde"; de contacten der politieke par- tijen en de aanloop tot de Nederlandse Unie; de wurggreep •op pers en radio;

het begin der Jodenvervolging met de eerste protesten daartegen, ook en voor- al van de Universiteiten (prof. Cicverin- ga's toespraak in Leiden>; de groeiende verontwaardiging; de februari-staking en de razzia's; en het eindigt met: "de achttien doden", de gefusilleerden op de Waalsdorpervlakte op de 13e maart 1941.

Na de uitvoerige uittreksels en cita- ten, die de dagbladen destijds reeds heb- ben gegeven, zullen wij daar hier thans van afzien. Het ongeveer samenvallen van de ontvangst van dit ook van vele illustraties voorziene vierde deel en de verschijning van het in ons vorige num- mer door de heer Van der Vet reeds besproken boek over prof. mr. B. M.

Telders (naar wie de bekende stichting en het liberale wetenschappelijk bureau zijn genoemd) moge echter aanleiding geven tot enige -- vergelijkende - - kanttekeningen.

Het dezer dagen verschenen boek over Telders is de levensbeschrijving - in de ruimste zin van het woord - van één bepaalde, belangrijke figuur, gegeven voor een groot deel tegen de achter- grond van de gebeurtenissen in de jaren onmiddellijk vóór, en van de dramati- sche verdere ontwikkelingen in de perio- de onm1ddellijk na de meidagen van 1940. Het vierde deel van het grote werk van de historicus dr. De Jong be- handelt die eerste oorlogsperiode uiter- aard in veel breder verband, waarin ze- ker enkele honderden personen een rol spel.en of althans genoemd worden. Tel- ders' naam is hier dus slechts één der vele, die hetzij in gunstige, hetzij in minder gunstige of zelfs in ongunstige zin worden genoemd. Dat ook de histo- rieschrijver De Jong voor Telders niets dan lof heeft, was te verwachten!

Hetzelfde geldt trouwens voor dr.

Drees sr., die zelf zulk een belangrijke en respectabele rol in de bezettingstijd heeft gespeeld. Naar aanleiding van de toezending van de biografie van Telders schreef dr. De Jong aan de Teldersstich- lling, de verschijning van "dit waarde- volle boek in alle opzichten toe te jui- chen" en schreef dr. Drees o.a. over Tel- ders: ,,In 1940 heb ik gedurende enkele maanden in het Politiek Convent nauw contact gehad met Telders. Ik heb daardoor de zuiverheid van zijn oordeel, zijn snelle intelligentie, zijn vastbera- denheid en moed van nabij leren ken- nen. Wat hij in deze tijd verder deed en met vermelding van zijn naam deed verschijnen, was een nog duidelijker ge- tuigenis van zijn onverschrokken- heid".

Toen ik mijn bijdrage over "Telders in de politiPk" in concept gereed had, was dr. De Jong, de directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumenta-

tie, zo vriendelijk, mij de hoofdstukken 12 en 16 van zijn op dat ogenblik nog in bewerking zijnde vierde deel toe te zen- den. Ik kon daardoor nog enkele aan- vullende en op recentere documentatie steunende gegevens - met toestemming van dr. De Jong - in mijn bijdrage verwerken.

In het vierde deel van dr. De Jongs boeiende en bewonderenswaardige werk- stuk komt Telders verscheidene malen voor, als voorzitter van de Liberale Staatspartij in het contact der politieke partijen, als vermaner zo nodig tegen-

over de secretarissen-generaal en de Hoge Raad als die z.i. een onjuist dan wel onvoldoende gebruik van hun ver- antwoordelijke positie maken; als kapit- telaar van de bezetter wanneer deze de rechtsregels waaraan ook een bezetter zich dient te houden, schendt; en als medestrijder van mannen als prof. Cle- veringa en --- gelukkig -- vele anderen, wanneer de eerste ,.Jodenmaatregelen"

worden genomen en Meijers en andere Joodse collega's van Teldèrs in Leiden en elders, het veld moeten ruimen. Ook ,.Het Liberale Weekblad", het officiële orgaan van de Liberale Staatspartij, krijgt van dr De Jong menige goede aantekening.

De Nederlandse Unie

De Nederlandse Unie vormt een on- derwerp apart en ook een moeilijk on- derwerp. Ik bedoel: moeilijk in princi- piële zin. In het oordeel van dr. De Jong

en dat waartoe ik in mijn bijdrage voor het boek over Telders, mede op grond van mijn eigen ervaringen in de bezet- tingsjaren, meende te moeten (en te mogen) komen, is een nuance-ver- schil.

Ook ik heb onze toenmalige bezwaren tegen de Nederlandse Unie niet ver- heeld. In tegendeel. Het siert ook het Politiek Convent, het contact der poli- tieke partijen, dat het heeft afgezien van de publikatie van een opgesteld ma- nifest, toen vertegenwoordigers van de ,;Nederlandse Gemeenschap" (voorloper van de Nederlandse Unie) kwamen ver- tellen, dat van Duitse zijde (commissa- ris-generaal Schmidt) de schrapping werd geëist van een zinsnede betreffen- de eensgezindheid ten aanzien van de wedergeboorte van Nederland "in vrij- heid en onafhankelijkheid en in trouw aan het Huis van Oranje".

In antwoord op goedwillende partijge- noten, die (afgezien van de 14-daagse verschijning van "Het Liberale Week- blad")· zich ongerust maakten dat de partij te veel "werkloos" bleef, schreef Teldersin "Het Liberale Weekblad" van 19 juli (1940) een artikel, waarin deze zo ver in "openheid" ging als onder het oog van de bezetter maar enigszins mq- gelijk was ZOI!lder ten minste onmiddel- lijk een verschijningsverbod opgelegd te krijgen. Hij eindigde dat artikel aldus:

"Slechts zou ik hun, die zich door ·het uitblijven van de publikatie van een ge- zamenlijk program van actie teleurge- steld voelen, met aandrang willen ver- zoeken: oordeel en bovenal veroordeel niet, voordat gij in staat zijt te beoorde- len, d.w.z. voordat gij alles weet. Zodra dat het geval is, maak ik mij over uw oordeel niet ongerust". In het daarop volgende nummer, van 2 augustus, be-

sprak Telders de inmiddels opgerichte Nederlandse Unie, "met voldoellling en

~nstemming begroot door de een, met skepsis bejegend door de ander, als ge- vaarlijk gesignaleerd door zekere extre- misten". In uitvoerige artikel kwam Telders tot deze conclusie: "Ons advies is afwachten en voorlopige onthouding".

Een conclusie, welke, nog wat aange- scherpt, in het nummer van 30 augustus in een uitvoerig artikel namens het be- stuur v:an de partij nog eens extra werd onderstreept.

Ter voorkoming van wellicht onbillij- ke conclusies in het persoonlijke vlak, })eb ik in mijn bijdrage over Telders echter gemeend goed te doen, mijner- zijds een enkele aantekening over de Nederlandse Unie en haar leiding te moeten maken, die ik hier graag laat volgen.

"Ons oordeel in later tijd kan en mag soms milder zijn over bepaalde situaties en gebeurtenissen in het verleden dan toen we daar zelf middenin stonden en mede een rol in speelden.Wat ons, libe- ralen, in de Nederlandse Unie, afgezien nog van de hiervóór geschetste wijze van haar ontstaan (maar die kende toen alleen een kleine kring van ingewijden) o.a. tegen de borst stuitte en ons wan- trouwen verstrekte, was het voortduren- de gebruik in het orgaan "De Unie" van te veel aan de nationaal-socialistische denkwereld en terminologie herinnerde uitdrukkingen als "volksgenoten", "So- cialisme van de daad", "bodemgebon- denheid", "kapitalistisch particulier winstbejag". Een woordgebruik, dat men in welhaast ieder nummer van "De Unie" kon aantreffen. In de eerste bro- chure van de Nederlandse Unie werden Duitsland en Italië prijzend genoemd als de landen, waar "de gemeenschapsge- dachte had gezegevierd over het indivi- dualisme". Maar hoofdredacteur van

"De Unie" was dan ook de heer Geert Ruygers, hoofdredacteur tevens van

"Brabantia Nostra" en later katholiek- socialistisch lid van de PvdA-fractie in de Tweede Kamer.

"Ondertussen: aan de nationale inte- griteit van de leiding van de Nederland- se Unie valt, zoals na de oorlog ook een op verzoek van minister-president Schermerhorn ingestelde ereraad onder voorzitterschap van dr. J.H. Fockema Andreae heeft vastgesteld, niet te twij- felen. Het staat ook vast dat de enorme toeloop van leden voor de Unie in die dagen - en zeker na het verbod der politieke partijen -·· alleen te verklaren is uit het feit, dat die honderdduizenden Nederlanders in de Nederlandse Unie nog de enige legale mogelijkheid zagen om te getuigen van hun Nederlandse gezindheid en van hun anti-NSB-gevoe- lens. Van het "gedaas" in het blad "De Unie" trok de grote meerderheid der le- den zich niets aan. Algemeen nam men maar aan, dat het aldus geschreven werd om de Duitsers om de tuin te lei- den.

"Het staat ook vast, dat de leiding van de Unie, toen zij daartoe door Seyss-Inquart tenslotte werd uitge- daagd, geweigerd heeft vóór Duitsland te kiezen. Nederland was, zo bracht zij terecht in herinnering, nog steeds in oorlog met Duitsland. Dat was het be-

gin van het (nog wel lang gerekte) ein- de, nadat de "oude" politieke partijen reeds per 1 juli 1941 bij besluit van de Duitse rijkscommissaris waren opgehe- ven". Voor de Unie volgden colportage- en andere verboden, zoals het dragen van het bekende Unie-speldje. Op 14 de- cember 1941 werd de reeds gekortwiek- te Nederlandse Unie tenslotte volledig verboden en werden haar bureaus in het gehele land bezet en leeggeroofd. Vele leden van de Unie zijn toen - of al eerder - in de "illegaliteit" gegaan. En wat het leidende driemanschap, de he- ren De Quay, Einthoven en Linthorst Homan betreft, ook zij zijn niet aan de Duitse kampen ontkomen. Het leek mij billijk, dit naast onze. gerechte kritiek, toch ook te vermelden en te erkennen";

Oordeel van dr. De Jong

Het oordeel van de historicus De Jong is, althans voor zover het de leiding van de Nederlandse Unie betreft, wat min- der mild uitgevallen. Hij heeft dat oor- deel gegeven aan de hand van het uitge- breide docwnentatiemateriaal, waarover het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumen- tatie beschikt. De objectieve oordelaar, die de hieraan gewijde hoofdstukken in dr. De Jongs vierde deel leest, zal moe- ten toegeven dat deze, ook voor de le- zers, de pro's en contra's, van de Unie en haar leiding uitgebreid en nauwge- zet heeft afgewogen.

"Mogen wij," zo schrijft dr. De Jong op pag. 504, ,.het Driemanschap als een eenheid zien? Niet in alle opzichten, en dat duidden wij al aan. Er lagen, glo- baal gesproken, aan hun naar voren tre- den drie veronderstellingen ten grond- slag: dat Dui·tsland de oorlog praktisch al gewonnen had; dat de brede massa van het Nederlandse volk voor een sa- mengaan met Duitsland gewonnen kon worden; en dat die brede massa of al- thans een groot deel daarvan dorstte naar een nieuwe, tegen de NSB gerichte -bundeling. De strijdvaardige Einthoven had aan die derde veronderstelling ~1

voldoende, de eerste twee waren mede bepalend geweest voor het besluit waar- toe Homan en De Quay gekomen waren.

Er was van die drie veronderstellingen overigens slechts één in overeoostem- ming met de werkelijkheid: de lal!-t- ste."

En op pag. 511 schrijft hij: "Het kwam er op neer dat het driem.anschap, bedoelend een . beweging in het leven te roepen die de grondslag moest vormen voor Nederlands aanpassing aan het Derde Rijk, in werkelijkheid al door het simpele feit dat het in stad na stad duizenden anti-nationaal-socialistische Nederlanders in publieke vergaderingen bijeen bracht, een aanhang kreeg die de Unie van meet af als een uiterst welko- me gelegenheid beschouwde om tegen Hitler, Seyss-Inquart en Mussert te de- monstreren. De opzet leidde prompt tot gevolgen die aan die opzet diametraal tegengesteld waren. Het volk, aldus een der hoogste functionarissen van de Unie, met zijn eigen instinctieve gevoe- lens van haat en afkeer tegenover de bezetter en diens handlangers, beheerste de Unie en niet de Unie het volk. Daar- VERVOLG OP PAGINA 10

4 - Vrijdag 30 maart 1973 VRIJHEID EN DEMOCRATIE

Noord en Overijssel meer bijeen

In het ,.oosten" (een eigenlijk onhan- teerbaar begrip) spelen op het ogenblik zoveel zaken dat wij in dit artikel graag de provincies Overijssel en Gelderland beide bij de kop willen nemen.

Gelderland wacht met spanning op de benoeming van de nieuwe Commissaris der Koningin als opvolger van mr. H.

W. Bloemers die 31 mei a.s. met pen- sioen gaat. Minister G~ertsema zou on- langs met de Gelderse staten over deze benoeming van gedachten wisselen. De Staten echter achtten het raadzamer het overleg te plegen met de opvolger van mr. Geertsema in het nieuw te vor- men kabinet.

Een andere kwestie die in mei in de Tweede Kamer aan de orde komt is die van de nota's spreiding rijksdiensten noorden des lands en Zuid-Limburg. De bijzondere commissie van de Tweede Kamer die deze nota's bestudeert is in- tussen naar Meppel gekomen waar niet minder dan 26 sprel{ers een woordje in het midden hebben gebracht. Met het oog op de oostelijke aspecten - het begrip noorden is immers al even on- hanteerbaar- was o.a. de VVD-er mr.

J. :Drijber, burgemeester van Zwolle, naar Meppel gereisd, waar, zoals later bleek, zowel de commissaris der· Konin- gin van Friesland, mr. H. Rijkstra, als zijn confrater van Overijssel, mr. J. L.

M. Niers, ingenomen waren met ,.het dichter bij elkaar komen" ván het noor- den en Overijssel. In de bestuurscom- missie noorden des lands zal Overijssel dan ook een plaats worden toegekend.

Mr. Drijber vroeg namens de sociaal- economische adviesraad, van Steenwijk een kerngemeente te maken maar voeg- de er aan toe dat Zwolle in elk geval zou moeten kunen meeprofiteren van ad hoc-voorzieningen. Meppel en Steenwijk, aldus mr. Drijber, schieten er natuurlijk niets mee op wanneer Groningen wordt opgepept.

Onbehagen

De staten van Overijssel kraalden de- zer dagen een noot over de in een nota geponeerde vraag_ of de NV Elektri- citeitsmij. IJsselcentrale en de N.V.

Waterleidingmij. Overijssel moeten wor- den omgevormd tot provinciale bedrij- ven. Het VVD-statenlid P. A. de Boer (hij is ook fractievoorzitter van de VVD in de gemeenteraad van Almelo) zei hierover een gevoel van onbehagen te hebben. De VVD, aldus de heer De Boer, voelt het meest voor de bestaande NV-structuur met aangepaste statuten.

Het kwam in de discussie tot een duel tussen VVD en D'66 welke laatste partij op de proppen kwam met een eigen ont- werpverordening over de verantwoor- dingsplicht van de provinciale commis- sarissen aan de Staten. Ir. C Dogterom

(VVD) die provinciaal commissaris bij de IJsselcentrale is, vond het ontwerp .,een overbodig stukje huisvlijt". Een examenkandidaat, zei hij, zou er hoog- stens een herexamen mee halen. Het concept werd uiteindelijk verworpen.

Autoverkeer

Van Zwolle tenslotte naar Wagenin- gen waar enige tijd geleden de afdeling van de VVD in haar "Liber~;~Je Kring"

uitvoerig van gedachten wisselde over de problemen van het huidige en toe- komstige verkeer in ons land. Vorige week schreven wij hierover al in het kort.

Wij geven nogmaals in grote lijnen de ,.resultaten" weer van deze gedachten- wisseling die zich ontwikkelde rond de vraag "Hoe lang kunnen we nog auto- rijden?"

De verwachting is dat het aantal auto's in 1980 4.9 miljoen zal zijn, in 1990 6.2 miljoen, en in 2000 7.50 miljoen.

Voorts dat het aantal verreden kilome- ters per auto per jaar (nu 16 à 17000) zich tot het jaar 2000 zal verdrievoudi- gen. Men somde nogal wat bezwaren op tegen de auto die (ook in ons land waar zowel per km weg als per vierkante meter grond de meeste auto's zijn) een flinke "bijdrage" levert aan de luchtver- ontreiniging: 50 à 60 pct. Met als ge- volg o.a. acute of chronische vergifti- ging van mens, dier en plant. Bovendien levert het gebruik van de auto een niet geringe bodem- en waterverontreinging, via neerslag, lekkage, gladheidsbestrij- dingsmiddelen, enz. De auto veroorzaakt al in tal van plaatsen geluidsoverlast met mogelijke schade aan geestelijke· en lichamelijke gezondheid. De vraag naar energie verdubbelt verder elke tien jaar.

Volgens de Club van Rome zou de voor- raad aardolie op de wereld nog voldoen- de zijn voor 20 jaar. Ook op het punt materiaalverbruik zijn onderzoekingen

Harde noten over het al of niet omvormen van de NV Electriciteitsmaat- schappij IJsselcentrale (in Hengelo) tot provinciaal bedrijf.

gedaan: voor -de produktie van auto's is per reiziger~kilometer 10 maal zoveel materiaal nodig als voor de pro- duktie van treinen. De auto zal tot 1980 - volgens de gereed zijnde plannen - nog eens ongeveer 18.000 hectare grond onttrekken aan de cultuur en de natuur. Er zijn op het ogenblik meer dan 1000 autokerkhoven in ons land.

Maar we zijn er nog lang 'niet:

e de grote ruimtebehoefte van de auto leidt in de meeste steden al tot zeer ongewenste toestanden.

e men verwacht dat in de toekomst tweederde deel van het stadsoppervlak nodig zal zijn voor rij- en parkeerruim- te.

e in steeds groter mate worden andere verkeersdeelnemers (wandelaars, fiet- sers, ambulances, brandweerwagens, be- roeps- en openbaar vervoer) gehin- derd.

• voor we het jaar 2000 zullen hebben bereikt zullen er in ons pand - nog 150.000 verkeersdoden vallen. Het aan- tal doden en gewonden dat bij eenzelfde af te leggen afstand te betreuren valt kan verhoudingsgewijs in de volgende cijfers worden uitgedrukt: auto 100, motor 97, bus, tram 39, trein 19,- brom- fiets 32 en fiets 6.5.

e De verkeerspolitie kostte in 1971:

600 miljoen.

e om alle kosten te dekken zou één liter benzine 3 gulden moeten kosten.

De vraag wat er zou moeten gebeu- ren, kreeg vele antwoorden:

• de ernstigste uitwassen van de ver- vuilende werking van de auto zullen moeten worden verminderd:

e minder luchtverontreiniging (naver- brandingsinstallaties, loodvrije benzine, e.d.

e minder lawaai

• vermindering van parkeren op de openbare weg.

• betere bescherming van voetgangers en fietsers; voor de eerste b.v._

• betere oversteekplaatsen voor de

laatste m.n. gescheiden fietswegen. Zeer veel aandacht zal ook moeten worden besteed aan onze kinderen; per jaar verongelukken momenteel 500 kinderen in het verkeer en worden 10.000 gewond ( 10.000 is 55 scholen bestaande uit 6 klassen met elk ongeveer 30 leerlin- gen)

• een betere voorlichting aan alle ver- keersdeelnemers

e strenger optreden tegen verkeers- overtredingen.

Bestuursmutaties

Enschede. Tijdens de laatste vergade- ring van de afdeling Enschede en om- streken van de VVD bleek dat het le- dental belangrijk is toegenomen en thans 325 bedraagt. Bij de bestuursver- kiezing werden mevrouw E. Jellema- Hoogerbrugge en de heer J. Kok als betuurslid herkozen. In verband met een wijz,iging ,\van het huishoudelijk regle- ment was de secretaris, de heer J. J . Smit, niet herkiesbaar. In diens plaats werd benoemd mevrouw J. J. Broek- mans-Blokhuis. ·

Tiel - Na de voorjaarsvergadering van de statencentrale Tiel is het bestuur als volgt samengesteld: G. C. J. Albar- da (Geldermalsen), voorzitter, E. W.

Hermsen (Beusichem), secr.-penning- meester, H.T. van Veen (Buren), F. H.

A. de Rek (Culemborg), F. van Dijk (Elst), A. Langelaar (Kesteren) en R.

van Waarden (OphemertL_

Gewestraad Arnhem

Arnhem. Minister Geertsema heeft in het stadhuis van Arnhem de raad van het gewest Arnhem geïnstalleerd. Er zijn zeventien gemeenten aangesloten. Bin- nenkort volgt de achttiende. Tot voor- zitter van de raad werd gekozen drs. J.

A. F. Roeien, burgemeester van Arn- hem. De heer Roeien was ook voorzitter van de in 1966 opgerichte agglomeratie- raad, de voorloper van de nieuwe ge- westraad.

JAC. JURRISSEN & ZOON

Boomkwekers sinds 1773

Voor grote Coniferen, Taxus, Thuya's, Hulst, Spar, Pinus, enz., enz.

Van 2 tot 4 à 5 meter hoog

CORT VAN DER LINDENLAAN 1 - NAARDEN - TEL. 02159 • 43706