Stoma’s
Een stoma is een onnatuurlijke, chirurgisch aangelegde opening die een lichaamsholte verbindt met de buitenwereld. Een kunstmatige uitgang voor onder andere feces en urine. Bij een conventionele, ook wel incontinente, stoma heeft de cliënt geen controle over de afvoer van feces of urine.
Drie soorten incontinente stoma’s worden beschreven:
colostoma:
uitgang aangebracht op de dikke darm
ileostoma:
uitgang aangebracht op de dunne darm
urostoma:
opening in de buikwand waardoor een geïsoleerd stukje darm, waarin beide ureteren zijn geïmplanteerd, naar buiten is gebracht.
Colostoma
Een colostoma is een kunstmatige uitgang van de dikke darm. De ontlasting verlaat niet langer via de anus het lichaam, maar via een stoma op de buik. Dit gebeurt als een deel van de dikke darm is verwijderd en het (tijdelijk) niet meer mogelijk is de twee overgebleven darmdelen aan elkaar te hechten.
Omdat de stoma geen kringspier heeft die de ontlasting binnenhoudt, kan er op elk moment ontlasting naar buiten komen. Vaak produceert deze stoma na het ontbijt de meeste ontlasting.
De ontlasting wordt opgevangen in speciaal stomaopvangmateriaal.
Een colostoma kan op verschillende delen van de dikke darm worden aangelegd: hoog of laag op de darm. Ligt een stoma laag op de dikke darm – is alleen de endeldarm weggenomen – dan blijft de ontlasting nog altijd vrij dik. Hoe groter en hoger gelegen het stuk darm dat is weggehaald, hoe dunner de ontlasting die naar buiten komt.
Indicaties colostoma
Indicaties voor een colostoma kunnen zijn:
aangeboren afwijkingen
chronische darmontstekingen, bijvoorbeeld Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
diverticulitis (ontsteking van de dikke darm)
tumoren
neurologische aandoeningen (multiple sclerose, dwarslaesie)
trauma
fistels
incontinentie
obstructie, ileus (afsluiting van de dikke darm)
als tijdelijke bescherming van een anastomose (verbinding tussen 2 darmuiteinden)
vreemd voorwerp
Enkelloops/eindstandig colostoma
Bij een eindstandig colostoma wordt het uiteinde van de darm naar buiten gehaald en in de buikwand vastgehecht. Er komt alleen ontlasting naar buiten. Het stuk darm dat vanuit het rectum komt, is in deze situatie óf helemaal verwijderd óf het laatste stuk endeldarm is dichtgehecht en ligt nog in de buikholte. In de laatste situatie kan er mogelijk nog een
hersteloperatie worden uitgevoerd. Als een stuk endeldarm nog in de buikholte ligt, dan is het mogelijk dat via het rectum slijm wordt afgescheiden.
Tekening: enkelloops colostoma
Dubbelloops colostoma
Bij een tijdelijk stoma wordt soms een dubbelloops stoma aangelegd. Hierbij haalt de chirurg een stuk van de darm door een opening in de buik naar buiten (een darmlis). Dat darmdeel wordt geopend en in de buikwand gehecht.
De darm heeft nu een soort omleiding. Er liggen twee openingen naast elkaar: een stuk waaruit ontlasting komt en een stuk waar slijm uitkomt. Het stuk darm waar geen ontlasting langs komt, blijft slijm produceren dat afgevoerd moet worden.
Zo wordt bijvoorbeeld een nieuwe verbinding in de darm ontzien, waardoor de genezing veiliger kan verlopen. Het gebeurt ook dat het stuk darm waar het slijm uitkomt onder de huid wordt gehecht, zodat er maar één opening ontstaat. Dan lijkt het net een eindstandig stoma. Een dubbelloops stoma kan er uitzien als 1 stoma met twee openingen of als 2 aparte stoma’s (splitstoma)
Tekening: dubbelloops (splitstoma) colostoma
Malone stoma
Een Malone stoma wordt gevormd door een opening in de dikke darm die via een katheter door de buikwand een open verbinding vormt. Zie: http://www.stomavereniging.nl/Een-stoma-
krijgen/Darmstoma-en-pouch/Colostoma/Operatie-colostoma
De Malone stoma wordt gebruikt om voedsel toe te dienen maar vooral om de darm te spoelen.
Ileostoma
Een ileostoma is een kunstmatige uitgang van de dunne darm. De ontlasting verlaat niet langer via de anus het lichaam, maar via een uitgang – de stoma – op de buik. Dit gebeurt als (een deel van) de dikke darm is verwijderd en het (tijdelijk) niet meer mogelijk is de twee
overgebleven darmdelen weer aan elkaar te hechten.
Omdat de stoma geen kringspier heeft die de ontlasting binnen houdt, kan er op elk moment ontlasting naar buiten komen. De stoma produceert de hele dag halfvloeibare tot vloeibare ontlasting. Die wordt opgevangen in speciaal stomaopvangmateriaal.
Een ileostoma kan op verschillende delen van de dunne darm worden aangelegd. Hoe minder dunne darm er over is, hoe meer invloed dit heeft op de gezondheid, omdat in dit deel van het lichaam de voedingsstoffen worden opgenomen. Er is een groter risico op een tekort aan vocht, kalium en zouten.
Indicaties ileostoma
Indicaties voor een ileostoma kunnen zijn:
familiaire polyposis coli (poliepen)
ontstekingen, diverticulitis
chronische darmaandoeningen, bijvoorbeeld Ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
tumoren
trauma
neurologische aandoeningen (multiple sclerose, dwarslaesie)
als tijdelijke bescherming van een anastomose (verbinding tussen 2 darmuiteinden)
Enkelloops/eindstandig ileostoma
Bij een eindstandig ileostoma wordt het uiteinde van de dunne darm gehecht in de buikwand.
De verderop gelegen dikke darm is dan óf geheel verwijderd óf gesloten in de buik
achtergelaten. Het is mogelijk dat de dikke darm als eindstandig colostoma (slijmfistel) wordt ingehecht. De verderop gelegen dikke darm kan alleen worden gesloten als de toegang tot de anus open is. Het slijm dat in dit darmdeel wordt geproduceerd moet namelijk het lichaam kunnen verlaten.
Tekening: enkelloops ileostoma met enkelloops colostoma
Dubbelloops ileostoma
Bij een dubbelloops ileostoma haalt de chirurg een stuk van de dunne darm door een opening in de buik naar buiten (een darmlis). Dat darmdeel wordt geopend en in de buikwand gehecht.
De darm heeft nu een soort omleiding. Er liggen twee openingen naast elkaar: een stuk waaruit ontlasting komt en een stuk waaruit slijm komt. Het stuk darm waar geen ontlasting langs komt,
blijft slijm produceren dat afgevoerd moet worden. Dit deel van de darm wordt ontzien, waardoor de genezing veiliger verloopt.
Vaak wordt de slijmfistel onderhuids ingehecht, zodat het aan de buitenzijde lijkt alsof er slechts één opening is. Dit gebeurt alleen bij twee stukken dunne darm. Een dubbelloops ileostoma wordt aangelegd als het verder gelegen stuk dunne darm of de hele dikke darm tot rust gebracht moet worden. Dit kan een tijdelijke oplossing zijn, maar kan ook definitief worden.
Tekening: dubbelloops ileostoma
Urostoma (urinestoma)
Bij de aanleg van een urostoma wordt de blaas verwijderd of buiten werking gesteld. De meest gebruikte oplossing is de Brickerstoma. De urine druppelt continu uit de stoma en ziet er helder lichtgeel uit. Ook zitten er witte vlokjes in, als gevolg van de afscheiding van het stukje dunne darm waarmee de urostoma is aangelegd.
Indicaties urostoma
Indicaties voor een urostoma kunnen zijn:
tumoren
trauma of complicatie na operatie
aangeboren afwijkingen, zoals spina bifida
ernstige onbehandelbare incontinentie
interstitiële cystitis (niet-bacteriële chronische blaasontsteking)
schrompelblaas
fistels
neurologische aandoeningen (multiple sclerose, dwarslaesie)
Brickerstoma
De aanleg van een urostoma volgens de Brickermethode betekent een directe afvoer van de urine naar de huid. Hiervoor gebruikt de uroloog een stukje dunne darm, van circa 15 cm, uit het laatste deel van de dunne darm. De bloedvaten van dat stukje darm worden zorgvuldig geselecteerd. De darm behoudt zijn peristaltiek (samentrekkende beweging). Het stukje darm wordt aan één zijde met de twee urineleiders verbonden. Het andere uiteinde wordt in de buikwand gehecht en met omgevouwen randje in de huid geïmplanteerd. Dit vormt de stoma.
Omdat het stukje darm nog altijd de samentrekkende beweging maakt, wordt de urine als het ware naar buiten bewogen. De urostoma steekt twee tot drie centimeter boven de buikwand uit en vormt een kraantje. De stoma werkt als een soort klep en de urine loopt direct in het
opvangzakje. De plaats van de stoma is meestal rechts onder op de buik, ook als er tegelijkertijd een darmstoma wordt aangelegd.
Tekening: Brickerstoma
Tijdelijk of definitief
Een tijdelijk stoma wordt aangelegd met de bedoeling om op een gegeven moment weer te worden opgeheven. Deze stoma kan worden aangelegd op de dikke- of de dunne darm. De reden van een tijdelijk stoma kan zijn om een darmdeel rust te gunnen ter genezing,
bijvoorbeeld na een operatie of bij een chronische ontsteking. Een tijdelijk stoma wordt meestal aangelegd als een dubbelloops stoma. De ene opening produceert ontlasting en de andere alleen maar slijm (dit is dus de opening die naar het rectum leidt). Niet altijd kan een tijdelijk stoma weer worden opgeheven, bijvoorbeeld als de ernst van de ziekte het niet toelaat of als diegene de stoma zelf wil behouden.
Een stoma is meestal definitief als de hele dikke darm is verwijderd, als de blaas is verwijderd, als de endeldarm is verwijderd of als de kringspier van de anus niet meer functioneert.
Bron
Wondenboek 2011, WCS
www.stomavereniging.nl (externe link), augustus 2012
Evidence-based Richtlijn Stomazorg Nederland, V&VN, 31 oktober 2012
