Wet zorg en dwang (Wzd)
Informatie voor medewerkers
Deze folder is een samenvatting van de beleidsnotitie ‘Vrijheidsbevordering en vrijheidsbeperking in het kader van de Wet zorg en dwang’ van De Zorggroep.
De Zorggroep vindt dat cliënten het recht hebben om in vrijheid te leven en zo veel mogelijk hun eigen keuzes te maken. Dat geldt ook voor mensen met dementie of soortgelijk ziektebeeld
1. Zij hebben weliswaar zorg en ondersteuning nodig, maar dat moet zo veel mogelijk zorg zijn waar ze zelf voor kiezen. De Zorggroep verleent geen onvrijwillige zorg, tenzij het niet anders kan.
Soms kunnen mensen met dementie niet inschatten wat goed voor hen is en leidt hun keuze tot een (risico op)
‘ernstig nadeel’. Het kan dan nodig zijn om hun vrijheid te beperken.
Dat noemen we onvrijwillige zorg.
In dat geval is de Wet zorg en dwang (Wzd) van toepassing.
De notitie ‘Vrijheidsbevordering en vrijheidsbeperking in het kader van de Wet zorg en dwang’ (op Kompaz), geeft inzicht in het beleid van
De Zorggroep op dit gebied. Deze folder is een samenvatting van de notitie.
Nee, tenzij
De Wet zorg en dwang heeft als doel cliënten met dementie of een soort- gelijk ziektebeeld te beschermen tegen de nadelen van onvrijwillige
zorg. Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is ‘Nee, tenzij’. Dat wil zeggen dat onvrijwillige zorg, zoals het in deze wet heet, in principe níet mag worden toegepast, tenzij er sprake is van ‘ernstig nadeel’.
Onvrijwillige zorg is een allerlaatste optie. De toepassing ervan moet zo kort mogelijk duren.
Ernstig nadeel
Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is dat onvrijwillige zorg niet wordt toegepast, tenzij het niet anders kan om ernstig nadeel te voorkomen. In de wet wordt hieronder verstaan dat:
• de cliënt zichzelf of anderen in levensgevaar brengt, ernstig lichamelijk letsel toebrengt, ernstige psychische, materiële of financiële schade toebrengt,
Zoals Huntington of Korsakov en niet-aangeboren hersenletsel, waarbij een cliënt een
• de cliënt zich ernstig verwaarloost of zich niet meer kan redden in de maatschappij, zijn ontwikkeling ernstig verstoord is of hij andermans ontwikkeling ernstig verstoort,
• de veiligheid van cliënten bedreigd wordt; al dan niet onder invloed van een ander,
• het gedrag van de cliënt zo hinderlijk is dat het agressie van anderen oproept,
• de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is.
Onder ‘ernstig nadeel’ wordt níet verstaan: het risico dat de cliënt ten val komt. Valgevaar is geen reden om onvrijwillige zorg toe te passen.
Bron: Wet zorg en dwang
Voorbeelden van onvrijwillige zorg Onvrijwillige zorg is zorg waartegen de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger zich verzet. Voorbeelden hiervan zijn:
• medische handelingen zoals het toedienen van vocht, voeding en medicatie, bloedprikken, medische controles en overige therapeutische maatregelen zoals het verstopt toedienen van medicatie,
• beperken van de bewegingsvrijheid zoals bedhekken, een plukpak, extra laag bed,
• insluiten zoals afzonderen,
• toezicht houden met bedsensor, dwaaldetectie en gps-tracker,
• onderzoek aan de kleding of het lichaam,
• onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op middelen die het gedrag beïnvloeden en gevaarlijke voorwerpen,
• controleren op de aanwezigheid van middelen die het gedrag beïnvloeden,
• beperkingen in de vrijheid om het eigen leven in te richten, waardoor de cliënt iets moet doen of nalaten (inclusief het gebruik van communicatiemiddelen),
• beperkingen in het recht op het ontvangen van bezoek.
Het inzetten van onvrijwillige zorg is altijd een laatste redmiddel. Het is belangrijk dat zorgverleners blijven zoeken naar alternatieven voor onvrijwillige zorg.
Zorgplan
Als de cliënt of zijn vertegenwoordiger (als de cliënt ter zake wilsonbekwaam is) wél instemt, kunnen deze
maatregelen als zorg in het zorgplan opgenomen worden zonder het stappenplan te doorlopen.
Verzet de cliënt of vertegenwoordiger zich vervolgens alsnog tijdens de uitvoering van de zorg? Dan mag de zorg alleen uitgevoerd worden als
dit noodzakelijk is om ernstig nadeel te voorkomen. Als het verzet niet incidenteel is, zal een evaluatie van het zorgplan moeten plaatsvinden en vervolgens alsnog het stappenplan worden gevolgd.
Uitzonderingen
Er zijn drie vormen van zorg waarbij het stappenplan altijd verplicht is bij wilsonbekwame cliënten die zich niet verzetten en waarvan ook de vertegenwoordiger zich niet verzet:
• medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid beïnvloedt en niet volgens de professionele richtlijnen wordt voorgeschreven.
Dat betekent: als medicatie wordt voorgeschreven om een cliënt rustig te houden,
• beperking van de bewegingsvrijheid,
• of insluiting.
Het stappenplan
Als de zorgverlener en de cliënt (en/
of vertegenwoordiger) niet tot over- eenstemming komen over vrijwillige zorg, dan moet de zorgverlener een stappenplan doorlopen voordat hij onvrijwillige zorg mag toepassen.
Het stappenplan dient om zaken zorgvuldig te overwegen én om onvrijwillige zorg te voorkomen. In het stappenplan zoeken zorgverleners steeds naar alternatieve en minder ingrijpende maatregelen.
Het onderstaande overzicht is een verkorte versie van het stappenplan in de beleidsnotitie.
Stap 1: onderzoek naar alternatieven De zorgverlener overlegt met minstens één andere deskundige van een andere discipline of er alternatieven zijn voor onvrijwillige
zorg. Als dat zo is, wordt het zorgplan aangepast en ontvangt de cliënt die betreffende alternatieve zorg of handeling om de situatie van ‘ernstig nadeel’ te voorkomen. Als dat niet zo is, gaat men verder naar stap twee.
Stap 2: onvrijwillige zorg in het zorgplan
Als blijkt dat er geen alternatieven zijn voor onvrijwillige zorg, komt er een uitgebreid overleg, met meer verschillende deskundigen. Als in het zorgplan komt te staan dat onvrijwillige zorg nodig is, dan moet het zorgplan ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Wzd-functionaris2. De onvrijwillige zorg mag de eerste keer maximaal drie maanden toe- gepast worden. Als het niet lukt om in die periode de onvrijwillige zorg af te bouwen, gaat men verder met stap 3.
Stap 3: onvrijwillige zorg afbouwen Als het niet is gelukt om de onvrij- willige zorg af te bouwen, kan deze niet zomaar opnieuw in het zorgplan worden opgenomen. Op dat moment is het van belang dat er met een frisse blik naar het zorgplan wordt gekeken. Daarom wordt er een derde overleg georganiseerd. Aan dit overleg neemt ook een deskundige deel op inhoud, iemand die niet eerder betrokken is geweest bij de zorg. De deskundigen overwegen
onder andere of het voortzetten van onvrijwillige zorg noodzakelijk is. Als dat zo is, wordt de toepassing van onvrijwillige zorg voortgezet. Dit kan voor een maximale termijn van drie maanden.
Stap 4: advies van externe deskundige
Bij heel ingewikkelde zorgsituaties kan het gebeuren dat ook na die termijn van nog eens drie maanden de onvrijwillige zorg niet afgebouwd kan worden. In dat geval wordt een deskundige uit een andere organisatie opgeroepen. Hij of zij geeft advies over de situatie. Als besloten wordt om de toepassing van onvrijwillige zorg voort te zetten, dan mag dit voor maximaal zes maanden. Daarna moet de maatregel geëvalueerd worden.
Stap 5: iedere volgende verlenging van onvrijwillige zorg
Als besloten wordt om de toepassing van onvrijwillige zorg voort te zetten, dan mag dit telkens voor maximaal zes maanden. Daarna moet de maatregel in een uitgebreid overleg met meerdere deskundigen uit verschillende disciplines geëvalueerd worden Dit zou bijvoorbeeld kunnen plaatsvinden tijdens een (reguliere) zorgplanbespreking.
2 Een Wzd-functionaris kan een arts zijn of een GZ-psycholoog.
Zorgverantwoordelijke Elke cliënt die in zorg komt bij De Zorggroep, krijgt een arts toe- gewezen als zorgverantwoordelijke.
Deze is verantwoordelijk voor:
• het opstellen van een zorgplan,
• de aanpassing van het zorgplan volgens het stappenplan, als de opgenomen vrijwillige zorg niet volstaat om ernstig nadeel te voorkomen.
De uitvoering van deze taken ligt bij de coördinator van zorg en diensten.
Daarnaast is de arts verantwoordelijk voor:
• het geven van toestemming als er een situatie ontstaat waarin onvrijwillige zorg voor de eerste keer wordt toegepast,
• schriftelijk besluiten tot het geven van onvrijwillige zorg in een onvoorziene situatie,
• nauw overleg voeren met de verschillende deskundigen, waaronder de Wzd-functionaris,
• de afbouw van de onvrijwillige zorg, zo nodig met advies van een externe deskundige.
De uitvoering van deze taken ligt bij de coördinator van zorg en diensten.
Onvrijwillige zorg in noodsituaties In onvoorziene situaties waarin er sprake is van acute nood, kan onvrijwillige zorg worden toegepast buiten het zorgplan om. De zorg-
verlener hoeft dan niet eerst het stappenplan te doorlopen, maar kan meteen maatregelen nemen om een acute situatie van ernstig nadeel te voorkomen of af te wenden.
De behandelend arts en de Wzd- functionaris moeten toestemming geven voor het toepassen van deze onvrijwillige zorg. De zorg mag nooit voor langer dan 14 dagen worden toegepast. Binnen die termijn hebben zorgverleners de tijd om de onvrijwillige zorg af te bouwen óf het zorgplan aan te passen.
Intern toezicht bij de uitvoering van onvrijwillige zorg
De Wzd-functionaris vervult een belangrijke rol bij de uitvoering van de Wet zorg en dwang. Hij of zij beoordeelt onder meer het zorgplan waarin onvrijwillige zorg is opgenomen.
Het werk van de Wzd-functionaris draagt daarmee bij aan een zorg- vuldige besluitvorming over onvrij- willige zorgverlening en bevordert de kwaliteit daarvan.
Cliëntenvertrouwenspersoon Wanneer een cliënt of zijn vertegen- woordiger vragen of klachten heeft over onvrijwillige zorg, heeft de cliënt recht op ondersteuning van een onafhankelijke cliënten- vertrouwenspersoon van Adviespunt Zorgbelang (zie
www.adviespuntzorgbelang.nl).
Deze heeft aantoonbare ervaring met de specifieke zorgbehoeften van cliënten met dementie of soortgelijk ziektebeeld en met het herkennen van hun problemen. Ook kent hij de rechten van cliënten die tegen hun wil zorg krijgen. De cliënten- vertrouwenspersoon is onafhankelijk van de zorgaanbieder, de Wzd- functionaris, de zorgverantwoordelijke en het CIZ.
Klachtenregeling
Als een cliënt of zijn vertegenwoordiger het niet eens is met bijvoorbeeld het oordeel over de wilsonbekwaamheid of het besluit om onvrijwillige zorg in het zorgplan op te nemen, kan men contact opnemen met de klachten- functionaris van De Zorggroep of een klacht indienen bij een externe klachtencommissie. Zie hiervoor de folder ‘Klachtenregeling cliënten’ van De Zorggroep.
Deze folder is een samenvatting van de beleidsnotitie ‘Vrijheidsbevordering en vrijheidsbeperking in het kader van de Wet zorg en dwang’.
Deze (en andere informatie) is te vinden op Kompaz. Verder is gebruik gemaakt van de informatie op de website www.dwangindezorg.
Heb je een vraag over de Wet zorg en dwang binnen De Zorggroep?
Mail dan naar wetzorgendwang@dezorggroep.nl
Juli 2020
Dit is een uitgave van:
De Zorggroep Postbus 694 5900 AR Venlo
