twitter.com/janrotmans
Transitie naar Duurzame Economie:
Ultieme Opgave voor Nederland
Driebergen, 12 September 2019
We leven niet in tijdperk van verandering
maar in een verandering van tijdperk
twitter.com/janrotmans
Hengelo, 25 Augustus 2016
19e EEUW
- Industriële revolutie - Angst voor machines - Opkomend Populisme - Sociale ongelijkheid - Marx
21ste EEUW
- Digitale & Duurzame revolutie - Angst voor robots
- Opkomend Populisme - Sociale ongelijkheid - Piketty
CHAOS
TIJDPERK VAN DISRUPTIE
maatschappelijke disruptie economisch disruptie
ecologische disruptie
MAATSCHAPPELIJKE DISRUPTIE
nieuwe samenleving
andere ordening
machtsverschuiving
twitter.com/janrotmans
INHOUD
OVERGANG NAAR SAMENLEVING 3.0
Voorontwikkelingfase Doorontwikkelingfase
WE ZITTEN HIER
Verticaal Centraal Top-down
Horizontaal Decentraal Bottom-up
Tijd
Opbouwvan samenleving3.0
KANTELPERIODE
twitter.com/janrotmans
INHOUD
EXPLOSIEVE GROEI VAN COÖPERATIES
0 20
4 0 6 0 80 100 120 140 160
180 Banken
In & verkoop food In & verkoop nonfood
Industrie, energie & transport Kunst & Cultuur
Land & Tuinbouw Onderwijs
Overige Prof. dienstv.
Scheepvaart Verzekeraars
Wonen, Recreatie & Vastgoed Zorg
ECONOMISCHE DISRUPTIE
nieuwe economie digitale platforms
duurzame verdienmodellen
ECONOMIE 3.0
DEEL ECONOMIE
DIGITALE ECONOMIE
MAKER- ECONOMIE
ROBOT ECONOMIE BIO- EN
GROENE ECONOMIE CIRCULAIRE
ECONOMIE
ECONOMIE 3.0
blockchain
3D-printen
artificial intelligence
nano-neuro- biotechnologie quantum
computing internet of
things
NIEUWE MAAKINDUSTRIE
ECOLOGISCHE DISRUPTIE
anthropoceen ecologische crisis
economische schade
Anthropoceen
tijdperk waarin de Mens de Aarde fundamenteel beïnvloedt dat heeft ingrijpende gevolgen voor de Aarde en de Mens
klimaatverandering
verlies aan biodiversiteit plastic soep
Ecologische Crisis
we vernietigen meer ecologisch dan financieel kapitaal
we produceren ten koste van de aarde
we lenen hulpbronnen maar betalen niet terug financieel tekort = 3% ecologisch tekort = 35%
meer plastic dan vis in de oceanen in 2050
Plastic Planet
12 miljoen kilo plastic komt per dag in oceaan plastic doodt 1 miljoen zeevogels per jaar
250.000.000 ton plastic p/jaar, 50% na 1 keer weggegooid we gebruiken 1 miljoen plastic tasjes per minuut
plastic massa in Grote Oceaan is ca. 34 keer Nederland
Plastic Planet
grootste plastic vervuilers: Coca Cola, PepsiCo, Unilever 20 landen veroorzaken 85% van plastic vervuiling
China is absolute koploper [2.5 miljoen ton plastic in zee]
daarna Indonesië, Philippijnen, Thailand, India eerste Westerse land is Verenigde Staten
1 Miljoen Diersoorten met uitsterven bedreigd
“We vernietigen niet enkel de natuur maar uiteindelijk ook onszelf”
VN-Panel voor Biodiversiteit, Juli 2019
Klimaat Feiten
17 van 18 warmste jaren ooit gemeten in deze eeuw 2016 was warmste jaar ooit gemeten
mondiaal is temperatuur in 100 jaar met 1 graad gestegen mondiaal is zeespiegel in 100 jaar met 20 cm gestegen
Klimaat Gevolgen
weersextremen zijn gekoppeld aan klimaatverandering droogtes, overstromingen, hittegolven, koraalsterfte
boven 2 graden treden zelfversterkende klimaateffecten op dan komen we in ‘gevaarlijke klimaatverandering’
permafrost, gletsjers, (Ant)artische ijskappen, kusten
New Heat Record Antarctics: 17.5 C
“Wij hebben nog tot 2030 om catastrofale klimaatverandering te voorkomen”
VN-Klimaatpanel, November 2018
Morele Crisis
Normen & Waarden Hebzucht & Egoïsme
crisis zit in ons zelf
Waarom is Nederland zo traag?
fossiele energie zit in ons DNA gebrek aan politiek leiderschap
invloed multinationals op energiebeleid overregulering en bureaucratie
falend duurzaam innovatiebeleid
CRISES HELPEN ONS OM
WEZENLIJK TE VERANDEREN
HET MOET RADICAAL ANDERS:
TRANSITIE
TRANSITIE
fundamentele omslag in denken, handelen & organiseren denken: waarden, paradigma’s
handelen: houding, gedrag organiseren: wetten, regels
TRANSITIE
macro-niveau
samenleving & economie
meso-niveau
overheden & bedrijven
micro-niveau
mensen
twitter.com/janrotmans
Hengelo, 25 Augustus 2016
2 TRANSITIE OPGAVE
Mondiale Investeringen Duurzame Energie
in 2017 300 miljard geïnvesteerd in duurzame energie
2.5 x duurzame energie capaciteit geplaatst dan fossiel
150 landen voeren actief ondersteuningsbeleid
Mondiaal
in 2017 100 miljard geïnvesteerd in duurzame energie
mondiale leider op gebied van zonne- en windenergie
lokale protesten tegen luchtvervuiling drijvende kracht
China
30 miljard in zonne-energie geïnvesteerd sinds Trump
meer in windenergie geïnvesteerd dan in schaliegas
staten en steden gaan veel sneller dan federale niveau
Verenigde Staten
nieuwe economie is ‘booming’
in potentie 25 miljoen Europeanen betrokken in 2018: 4-6% van totale werkgelegenheid in 2020: 5-10% van totale werkgelegenheid in 2030: 25-50% van totale werkgelegenheid
Duitsland & Denemarken absolute koplopers
Europa
Nieuwe Economie = 4% van totale economie (BNP)
in 2025 10 - 20% bij 15% groei per jaar in 2030 25 - 50% bij 15% groei per jaar
Nederland
Elke euro geïnvesteerd in de nieuwe economie levert 3 euro rendement op voor economie
innovatie, werkgelegenheid, structuurversterking
Elke euro geïnvesteerd in de oude economie kost de samenleving 2 euro
PBL, 2014
Rendement van Nieuwe Economie
Doorontwikkelingsfase Voorontwikkelingsfase
Duurzaam Decentraal Bottom-up Fossiel
Centraal Top-down
Tijd Duurzaam Energie Systeem
Wij zitten hier
Kantel Punt
Energietransitie
Indicatoren Kantelpunt
kolencentrales worden wereldwijd uitgefaseerd
ontkoppeling van economische groei en CO2-emissies grote Europese energiebedrijven zitten in de problemen zonne-energie 80% goedkoper dan 7 jaar geleden
grid parity: zon & wind concurreren met fossiel in regio’s & landen sinds 2013 is er meer schone energie geïnstalleerd dan fossiel
chaos: rechtszaken, protesten, conflicten, weerstand
CONCLUSIE
energietransitie is in volle gang
en de uitkomst is onvermijdelijk
vraag is alleen hoe lang het duurt
THE CIRCULARITY GAP
wereldwijd wordt maar 9% van
de grondstoffen hergebruikt
twitter.com/janrotmans
Hengelo, 25 Augustus 2016
3 DUURZAAM, CIRCULAIR
NEDERLAND IN 2039
2500 windmolens op land en zee na 25 jaar
nog 15.000 windmolens nodig!
3 GW zonne-energie [12 miljoen panelen]
4500 voetbalvelden na 15 jaar
50 GW nodig [75.000 voetbalvelden]!
250.000 m² groen dak in Rotterdam
na 10 jaar, is 2% van beschikbaar dak
Circulair Gebouw in Duiven
niets is nieuw in Liander gebouw
wedergeboorte van een bestaand gebouw 80% van oude gebouw is hergebruikt
toegevoegde materialen gerecycled
toiletpotten, werkkleding verpulverd tot isolatie
materialenpaspoort
3 circulaire gebouwen na 5 jaar!
WONINGVOORRAAD
7 miljoen woningen op aardgas
in 2039 gasloos: 350.000 woningen/jaar 1.500 per dag!
nog honderdduizend gaswoningen gebouwd
2.000 per dag!
In 5 jaar 2000 huizen gasloos gemaakt
komende 20 jaar 2000 huizen per dag!
Elektrisch Auto Vervoer
elektrische auto’s groeien met ca. 10% per jaar 0.3% van auto’s is elektrisch in Nederland
1.5% van auto’s is elektrisch in Nederland
alleen al vervanging bestaande auto’s kost 20 jaar!
Schone Bus is er al!
in Eindhoven rijden al 43 elektrische bussen in Venlo rijden al 12 elektrische bussen
in Maastricht vanaf 2019 alleen elektrische bussen
concessie is belangrijk
17.000 Elektrische bussen in Shenzhen
Waterstof
Waterstof wordt belangrijk voor industrie, maar pas op termijn: het is nog duur,
kost nog veel (fossiele) energie
Waterstof is minder geschikt voor huizen en
voor mobiliteit (behalve voor grote afstanden)
HET MOET 10 KEER SNELLER!
twitter.com/janrotmans
Hengelo, 25 Augustus 2016
5 WAT BETEKENT DAT
VOOR DE BOUW?
Samenleving & Economie
veranderen sneller dan de bouw
Circulaire Bouw Transitie
evolutionaire revolutie
radicaal andere manier van
ontwerpen, bouwen, slopen,
onderhouden, financieren
Beton & Cement is Overal
wereldwijd 6% van C02-uitstoot in Nederland 2% van CO2-uitstoot
neemt toe: mondiaal 10 kg per persoon per dag
in Nederland elk jaar 15 miljoen m3 nieuw beton
Waar staat de bouw nu?
bouw innoveert wel, vooral op projectniveau
weinig aandacht en geld voor radicale innovatie
radicale innovatie blijft achter bij andere sectoren
crisis overleefd, nu weer business-as-usual
Bouwsector
structuur: hiërarchisch, lineaire keten, top-down
cultuur: gesloten cultuur, niet innovatief, masculien
werkwijze: aanbesteding op laagste prijs, pragmatisch
250 brancheorganisaties!
Uitdaging voor de Bouw
renovatie & transformatie
verduurzaming circulair
digitalisering
van gas los levensloopbestendig
Verduurzaming
energieneutrale & energiepositieve woningen totale levensduur van huis / gebouw
integratie van energie, materialen, beheer circulair (ver)bouwen wordt uitgangspunt
Digitalisering
smartphones, apps, tablets bepalen werkprocessen processen worden volledig datagestuurd
meten/monitoren van installaties wordt belangrijk 3D-printers gaan installatieonderdelen printen
BOUW BEDRIJF 3.0
verdient niet zozeer geld met bouwen maar met het faciliteren van de klant
decentrale energie
telecommunicatie
interieurinrichting
FACTORY ZERO
niche speler
complete woning make-over in 1 dag geassembleerd
industrieel productieproces
betaald uit eigen energierekening
nul-op-de-meter woning
SYSTEM INTEGRATOR
een partij die verantwoordelijk is voor alle bouwaspecten conceptontwikkeling
projectontwikkeling architectuur
financiering beheer
eindgebruiker staat centraal
twitter.com/janrotmans
Hengelo, 25 Augustus 2016
6 HOE KUNNEN WE DE CIRCULAIRE
TRANSITIE VERSNELLEN?
Circulaire Bouw Transitie
vooral mentale & organisatorische opgave
veel minder een technologische opgave
Doorbraak Innovaties
incrementele innovatie
dingen efficiënter, slimmer doen
radicale innovatie
dingen wezenlijk anders doen
Doorbraakinnovaties ontstaan
nooit via een breed draagvlak
Transities ontstaan via een
smal, diep draagvlak
95
NIET via het zoveelste Bouwakkoord
Ondertekening in 2016
