Bocken
soliitistisch svslcem bestrijden met ecu andei a b s o l u t i s t i s c h s\ sloom, en daar-door met in slaat /i|n recht Ie doen .i.in do ingewikkeldheid \;in ilo lononionon. I - u daar /al de e m a n c i p a t i e hol uilemde-lijk (och \ a n moeien hehhon. niei \an hol i n r u i l e n \ . i n hol ene geloot \oor hol andere.
Maar Ion slolte h l i | l l n i i | \ a n hei hoek hol nieesle hi| v a n de beschreven lésons en de beschreven ge/innen Daarin lalen de s c h r i j f s t e r s de meisjes en \ r o i i \ \ e n /oll aan hel woord, en \MO hen gehoord l i o o l l /al nooil moor k u n n e n v e l g e l e n wal /o ge/egd hebben
\ < / > \ u huiii'i
H i » i l l . A. van. /.el/dodini; in de an-tieke wereld. \ un <nil<>thuna\iu lot suicide.
Nijmegen. S U N . I91X). .VSO pag.. I <1>.:SO.
T e n v o i i d is hol k e n m e r k v a n hel ware'. vond Boerhaave. Ik weel mol ol dal vooi île geneeskunde v a n d a a g do dag nog geldl. voor do gesehiedwctensehap geldl hol /oker mol Do w e r k e l i j k h e i d van hol verleden is a l t i j d gecomplucci dei dan je denkt Wie /ich beroepshalve mol hel tenomeen /elldodmg Ixvig moet houden, /al een moor ol mindei v a a ;1 beeld hebben van do o p v a t t i n g e n daaromlrenl m hel v e r l e d e n Meestal /.il wel de nolie aanwe/ig /i|ii d,il /elldo ding m do ( i i i o k s Romeinse Oudheid geoorloofd was ulo k u i s e l.ucrelia en do w i j/o Seneca) en dat er mol do komst v au hol christendom eon lain K' op de da,id is komen Ie rusten, dal m on/o hè dondiiiigso maatschappij, hoe/oei ook onlkeistend. nog immei doorwerkt
Dit hel onder/ook van Van Hooft'blijkt inderdaad dal volgons de algemene op v a l l i n g m do a n t i e k e wereld /eltdoding geoorloofd, en in sommige g e v a l l e n / o i l s geboden was. l l i | laat echter ix>k /ion dal mei hot christendom als /odamg de k e n t e r i n g in de opvattingen teweeg bracht. De apostel Paulus spreekt met mededogen ovei / e l l m o o u l e n a a r s . An-der/i|ds bh|kl do afkeuring van /oil moord, o v e n a l s de a a n v a a r d i n g e r v a n , w o r t e l s m het v ooi c l u i s t e h i k donken Ie hebben /o beschouwden do aanhangers van de O i l i e k en de Pvihagoreeis al het lichaam als met moei dan de t i j d e l i j k e gevangenis v a n de /iel De mens moet /ich volgens hen langs geestelijke weg v a n d o k l u i s t e r s v a n h o l l i c h a a m h e v r i j den on mag de scheiding v a n lichaam on /iel mol forceren. Plato nam do ge dachte, dal de vvijsgeoi de (Kist die hom dooi do godheid is aangewe/en met mag v e r l a t e n , van hen o v o i l'as m de I ale Oudheid m a a k t e do k e r k v a d e r A u g u s l i nus (354-430) do bijbel lol a u t o r i l o i l voor / i j n f o r m u l e r i n g van hel /elf mooultaboe m a a n s l u i t i n g op het gebod ' ( i i j / u i l mol doden ' De kerk nam die formulering ovei en legde /o v . m ho v e n a l de noim op. die de p r a k t i j k van l o v e n , s t e r v e n en begraven worden voor eeuwen /ou bepalen
Hocken 1140
weergeven van de literaire en wijsgerige opvattingen over /clldoding in de Oud heid. maar dut getraeht wordt de hele
vingswerkclijkbeid te achterhalen aan
de hand van de hesehrijving van /o veel mogelijk eonerete gevallen uit de pe-riode van circa 1500 v.Chr. tot eirea 600 n.Chr.
De historicus Van Hooff houwt /i|ii bc-toog op /oals een architect een huis. Deel l 'Verschijning van /elfdoding' be-vat de ver/amclmg van bijna dut/end concrete gevallen, individucel en collec-tief, die het fundament vormt. Achter-eenvolgens komen de vragen aan de orde wie /ellmoord pleegden (de ver-schillende sociale klassen, seksen en
leeftijdsgroepen), tie methoden die men
daarvoor gebruikte (versterving, wa-pens, de hand van een ander. vuur. ver-gil, verhanging, sprong) en de motieven waarom men de daad beging (wanhoop, dwang van buiten, waan/in, verdriet, vervloeking, schande, schuldbesef, ge-noeg hebben van het leven, onverdraaglijk lichameonverdraaglijk lijden, trouw en t o e w i j -ding, demonstratie). Van Hoolï behan-delt ook de relatieve waardering, die aan de verschillende methoden en motieven voor /elldoding in de Oudheid werd toe-gekend /ellmoord plegen om aan de vijand te ontkomen, oogstte klaarblijke-lijk minder respect dan een einde aan /ijii leven maken wegens iii/xiiirnlia, onduldbaar lichamelijk lijden IX-eigen-handige dood door het /waard werd ho-ger gewaardeerd dan het innemen van vergif.
Op de begane grond is het woonverlrck gesitueerd Deel II 'Beleving van /elldo-ding'. Van Hoolï laat de mensen uit de Oudheid /ell spreken: redenaars, kome-die- en tragediedichters, dokters, ster-renwichelaars en een droomuitlegger werpen licht op de hoofdvraag: hoe
werd suïcide in de Oudheid verstaan door de daders en door hun omgeving'' In Deel m 'Beschouwing van /elldo ding', de /olderverdiepmg. vindt liet II losohsche en theologische discours on-derdak. De auteur laat /icn hoe de ge predikte moraal steeds meerde menlah teil en het reële gedrag ging hcïnvloc den.
Het boek is voortreffelijk ontsloten door registers, figuren, tabellen en appendi-ces, en dooreen up-to-date bibliografie linige illustraties completeren het /org vuldig uitgegeven werk. De stijl is vlot, soms /élis lels le viol en gewild grap-pig, maar dat is een kwestie van smaak Het is goed te merken dat de auteur veelvuldig le/mgen en colleges over / i j i i onderwerp heeft gegeven en dal hij op de hoogte is van de literatuur over /cl l doding in de gedragswetenschap-pen.
Boeken
1141gesteld 'Wecr/in tegen het leven' en 'onverdraaglijk lichamelijk lijden', maar ook 'sehaamte' worden als legi-tieme zelfmoordredenen erkend IX- na bestunden van de smeul.mten mochten gewoon over de nalatensehap beschik-ken
Anachronisnie eehler en dil is een puni van k r i t i e k is in de geschiedschrijving per i l e l ï n i t i e onvermijileh|k. l'en heden daags historicus schrijft vanuit / i j n ei-gen tijdgebonden ervarinei-gen voor een publiek van tijdgenoten en /al / i p i v ra gen toch moeien stellen vanuit die ach tergrond en met de kennis van wat er in île tussenliggende eeuwen is gebeurd, ook al /uilen de bronnen hem op /i|n vragen niet steeds een adequaat ant-woord k u n n e n geven,
lien voorbeeld. Uit het onder/ock b l i | k l d u i d e l i j k dat de I ale Romeinse Repu-bliek en de Vroege Kei/ertijd tie meeste gevallen opleveren Hiervoor wordt door Van Hoolï geen andere verklaring gegeven dan dat de/e perioden in de bronnen beier / i j i i vastgelegd dan an-dere Sleehls /ijdehngs wordt verwe/en naar de m i j n s in/iens belangrijkste vcr-k l a n n g s g i o n d de waarden m de Ro-meinse maatschappij, met name b i j de elite ( i e / i c h l s v e r h e s ol angst daarvoor. b h | k t over de hele Oudheid gerekend hel b e l a n g r i j k s t e motief voor / e l l d o d m g ie / i j i i ( 12'i ); schuldbesef daaicntcgcn is sleehls in l ' ( van de gevallen hel mo-tief. Hel is een hekend feil dat m som mige perioden van de ( ï n e k s Romeinse geschiedenis de maatschappij, of be-paalde sociale klassen, sterker hel ka rakier van een \IKIIIIC fiilliirf droegen, t e r w i j l in andere hel .i;i//7/-elemcnt rela liel sterker aanwe/ig was Wie het ma-lenaal m dit licht be/iel en ook de ver-g e l i j k i n ver-g mei andeie c u l t u r e n durft te trekken, moei de moed hebben hel \ e i
lige terrein van de descriptie te verlaten en lol een /ekere o n t w i k k e l i n g te con-cluderen Wellicht is de conclusie ge-wettigd liât île m de geiux-nide jvnodcn bij de elile vigerende chaîne culliiic de drempel voor /elldodmg verlaagde. Nog enige feilen die hij een compara l i e v e aanpak opvallen De uil on/e cul-tuur bekende zelfmoordpoging als la.liste schreeuw om hulp lijkt in de Oudheid n a u w e l i j k s ie /ijii voorgeko-men. De onherroepelijke hardheid van de beschikbare middelen en het onthre ken van /achte, nog intervenue gedo-gende middelen /oals een overdosis si.lapmiddelen is daarvoor een leelini sehe v e r k l a r i n g , die eehler niet helemaal be\ redigl
Hocken i 142
antieke maatschappij verdiept: 'Waar moderne waarnemers eerder ( . . . ) wan-lioop en vereinet /ouden veronderstel len. heelt de a n t i e k e observator de nei-ging om het schaamtemotiet voorop Ie stellen De overheersing van schaamte als motie! is hel belangrijkste onder-scheid met hel moderne suïcide-para digma, dal eerder interne drijfveren a.m neemt /oals d e p r e s s i v i t e i t en schuldge-voel' (pag. 150).
H.h'.J. Hi)i-\iniiiii\ht>ll ( l i n n f i w/i/;/ tint fill Omit- C / c w liifilfiii\
Rljk\IIHI\'fl \llfll / . f l l l f l l )
Feuerbach, A . R . vont-.n. Ka\par Hauser. Kind van l-'.uropa.
Anisierdam. Candide. 1990. 1X5 pag.. I' 29,95.
Dooi de eeuwen heen werden et /o nu en dan kinderen ' g e v o n d e n ' die de eer sie jaren van hun leven geïsoleerd van de mensen waren opgegroeid. De lier komst van de/e k i n d e r e n was v a a k ra,ui selachlig Sommigen groeiden op tussen de (heien en werden 'wolvenkmderen' genoemd. Men is a l t i j d gefascineerd ge-weest door / u l k e g e v a l l e n , /e riepen m e d e l i j d e n op door de o n m e n s e l i j k e , ei harmeh|ke slaal waarin /e verkeerden: denk maar aan hel beeld van een k n u l van pakweg tien jaar dal knorrend en grommend over de grond k r u i p t . Daar naasi had men ook een meer intellec-t u e l e inintellec-teresse. ' W o l v e n k m d e r e n ' no-digden uit tot speculatie over de verhou-ding n a t u u r - c u l t u u r en het waren prach-tige uil/onderingsgevallen die het mo-gelijk m a a k t e n om de versnelde opvoe-ding in een soort laboratoriumsituatie Ie observeren. Uitgeverij Candide heeft een van de bekendste van de/e gevallen
lol onderwerp van een u i t g a v e gemaakt: de geschiedenis van Kaspar Häuser. Op de /onnige pinksterdag van hel jaar
1828 vonden de burgers van Neurenberg een boers geklede jongen die /ich vreemd gedroeg. De jongen kon nauwe-l i j k s o p / i j n benen snauwe-laan. H i j snauwe-lootte . i nauwe-l lei lei k l a n k e n u i t , kon niet spreken, ma.ir was wel in staal /ijn eigen naam (e s c h r i j v e n : Kaspar H a u s e r . De eerste da-gen bracht hij door op hel politiebureau \ a n de si,ui 's N a c h t s sliep hij in de v e r t r e k k e n waar landlopers en geestes gestoorden verhieven. De autoriteiten w i s t e n a a n v a n k e l i j k niet wal /e met hem aanmoesten In de bekende calegoikvn paste hij niet: h i j was niet gek ol / w a k / i n n i g , maar ook niet in slaal om voor / i i h / e l l Ie /orgen Nadat men hem enige l i j d geobsei \eerd had. raakle men e r v a n o v e r t u i g d dal Kasjiai Häuser een ' w o l v e n k i n d ' was Hij had hel postuur van een /eslienjarige maar vertoonde hel gedrag van een peuler. Speurwerk wees ml dal hij de eerste /estien jaren van / i j n leven m een soort cel opgeslo len ge/eten had: overigens /onder dal degene die d i t op / i j n geweien had ge-vonden werd. Men besloot de jongen op Ie nemen in een ge/m om hem alsnog op Ie voeden.
