Coaching is uitlokken en ondersteunen van leren!

De leerlingenbegeleider als coach van de leraar

Kris Loobuyck

Pedagogisch begeleider competentieontwikkeling Regio Oost-Vlaanderen

Een concrete tool om leerkrachten

oplossingsgericht én handelingsgericht te coachen.

1

Regio Oost-Vlaanderen

Coaching is uitlokken en ondersteunen

van leren!

01 02 03 04 05 06

07

EXPLOREREN

WAARDEREN&

BEKRACHTIGEN

BETROKKEN

CONFRONTEREN UITDAGEN INSPIREREN

TOELATEN&

RUIMTE GEVEN

ONTSPANNEN

REALITY WILL

GOAL RESOURCES OPTIONS

VAARDIGHEDEN

5 ^STAPPEN - ^GRROW

Bron: Inspirerend coachen, Jef Clement

3

De 7 vaardigheden

Exploreren

Over de kunst om luisteren te laten spreken

5

Exploreren

• De basishouding van de coach is: ‘Ik ben benieuwd!’

• Vaak denken we dat we luisteren, dat we de ander echt begrepen hebben, maar we zijn eigenlijk vooral bezig met onze eigen oplossing!

• Verkenningis een belangrijke hefboom.

• Wat trekt je daarin aan, vertel eens?

• Waar zit het probleem, hoe kunnen we dit aanpakken?

• Wat maakt dat deze oplossing werkt?

• Zet je eigen voorstellingsvermogenin.

• Hoe ziet dat er juist uit dan?

• Wat moet ik me dan voorstellen?

Exploreren

• Niet te snel op zoek naar een oplossing: oplossingsgedrevenheid staat een goede oplossing dikwijls in de weg. Geef oplossingen de tijd om te groeien! Zo kom je tot een doorvoelde oplossing: een idee of oplossing waar we vanuit ons aanvoelen echt kunnen achterstaan.

• Het gaat erom om zo te verkennen dat de ander iets nieuws (nieuwe denksporen, nieuwe dingen, frisse oplossing, …) ziet.

• Toon echte belangstelling, toon werkelijke betrokkenheid.

• Verkennende aandacht is puur onderzoekend: onbevangenen onbevooroordeeld.

7

Exploreren

• Luister naar de hindernissenbij jezelf die echte aandacht bemoeilijken.

• Iets belangrijks houdt me bezig …

• Ik zie wat de beste oplossing voor je is …

• Je ziet het verkeerd …

• Gebruik daarom een ‘meervoudige boodschap’: verwoord de hindernis én druk je belangstelling uit.

• Mijn hoofd staat er nu niet naar … en toch ben ik ook benieuwd naar wat je wilt zeggen.

• Ik heb zelf al onmiddellijk een idee … en ik ben toch nieuwsgiering naar hou jij het zou willen doen.

• Ik denk niet dat ik daar dezelfde mening op nahoud en dat wil ik straks wel toelichten … en ik ben ook benieuwd hoe jij dit ziet, vertel eens.

Exploreren: 3 hefbomen

1. Explorerende vragen

2. Herformuleren en samenvatten 3. Gevoelsreacties geven en uitlokken

9

Waarderen en bekrachtigen

Over de bouw van een stevige fundering

2

Waarderen en bekrachtigen

• Schep een klimaat van waarderingen bekrachtiging. Leren gedijt in een klimaat van waardering en bekrachtiging. Bekrachtig en

waardeer:

• veelvuldig;

• onmiddellijk, concreet en direct;

• in kleine, te behappen porties.

• Wees gul(zoek actief naar wat goed gaat) en doe het authentieken gemeend.

• Bekrachtigen en waarderen kan je zowel verbaalals non-verbaal (knikken, glimlachen, ernstig kijken, …) doen.

11

Betrokken confronteren

Over meegaan én tegengas geven

3

Betrokken confronteren

• Én-én denken: meervoudige boodschappen. Bij confronterende feedback hebben we meestal 2 boodschappen:

• een boodschap over de relatie

• Ik zou de relatie niet willen schaden

• Ik wil je geen pijn doen

• Ik wil je vertrouwen niet beschadigen

• een inhoudelijkconfronterende boodschap

• Ik denk dat dit gedrag niet werkt

• Ikdenk dat je dit niet goed ziet of aanpakt

• Ikdenk dat je daar een blinde vlek hebt

• Het kan helpen om in een aantal situaties een meervoudige boodschap te formuleren, waarbij je beide aspecten verwoordt.

13

Betrokken confronteren

• Kritische feedback uit de omgeving:

• verwoord die kritiek duidelijk (niet bedreigend en objectief) en scherp (ik hoor dat …)

• stel een checkvraag (herken jij dit …) en

• zet het gesprek verder met een ondersteunende wij-benadering (wat kunnen we hieraan doen, kan ik je daarbij ondersteunen)

• Bijzondere vorm van confrontatie is de ander je waarnemingen voorleggen of je hypothesen checken of de onderliggende

overtuigingen van de ander verwoorden. Je zegt wat je hoort, ziet of denkt.

Betrokken confronteren

• Bij het confronteren met onderliggende overtuigingen kan het helpen om uitzonderingente zoeken.

• is dat altijd zo, het moet toch ooit anders geweest zijn …

• mij lijkt dat overdreven, hoe zie jij dat …

• Een andere vorm is metacommunicatie: praten over de manier waarop je met elkaar praat. Het verwoorden van hier-en-nu waarnemingen, het geven van feedback over het proces van het gesprek.

• Laat ruimte voor defensief gedrag én wees duidelijk in je kritische boodschap.

• Ik denk dat dit niet zal werken maar …

• Ik ben het niet eens met je manier van kijken maar … 15

Uitdagen

Over verleggen van grenzen

4

Uitdagen

• We zoeken naar verborgen krachtbronnen:

• een kwaliteit;

• een andere situatie waarbij het wel goed ging;

• een idee;

• een inzicht;

• een vaardigheid.

• We ondersteunen bij het ontwikkelen van meer zelfvertrouwen en bouwen op eigen intuïtie.

• van persoonsniveau (ik ben niet goed genoeg) naar handelingsniveau (samen kijken naar wat er moet gebeuren om het goed te doen)

• ik geloof dat je dit kunt, we weten alleen nog niet hoe je dit het beste kunt aanpakken …

17

Uitdagen

• Zorg voor ondersteunende communicatie, ook non-verbaal.

• Stimuleer intuïtiedoor ondersteunende interventies:

• als je puur op je buikgevoel zou vertrouwen, waar zou je dan op ingaan?

• als je spontaan je idee zou uitspreken, wat is dan het eerste dat in je opkomt?

• ook zonder dit juist te weten, wat denk je intuïtief dat er gaande is.

• Ga op zoek naar terreinen waarop de ander meer

verantwoordelijkheidzou willen nemen en meer invloed zou willen uitoefenen. Wat zou je …

• … méér willen doen

• … anders willen

• … niet meer laten gebeuren

• … daaraan kunnen doen

• En ga in op het effectvan die verandering (hoe gaat men reageren?)

Uitdagen

• Daag de ander uit tot het tonen van lef.

• Wat heb je méér in je dan je nu inzet?

• Waar ligt de uitdaging voor jou?

• Wat zou er gebeuren als je méér risico zou nemen?

• Ik denk dat je meer mag vragen van jezelf.

• Een beetje provocatie(om de kracht van de ander naar boven te laten komen) kan soms wonderen doen!

• Zo erg heb ik het nog nooit meegemaakt.

• Je collega heeft het echt wel bij het rechte eind …

• Misschien is het gewoon je lot: als ik jou was zou ik de situatie maar accepteren!

• Ik denk niet dat we daar ooit uit raken. Je hebt daarvoor een betere coach nodig dan ik …

19

Inspireren

Over perspectief verruimen en een nieuwe kijk ontwikkelen

5

Inspireren

• Coaching is op zijn best als het inspirerend is. Het is dan het beginpunt van een nieuwe ontwikkeling, een nieuw perspectief.

Het zorgt voor creativiteit, een nieuwe dynamiek, ideeëninbreng, een andere manier van aanpak, een nieuw elan.

21

Inspireren: 5 hulpmiddelen

1. Rechtstreeks aanspreken op enthousiasme: stel inspirerend vragen. Wat zou de ander echt blij maken of uitdagen? Waar zou hij enthousiast van worden?

2. Inspirerende ervaringen verkennen. Focus op iets wat gelukt is, op iets wat grote tevredenheid teweegbracht en op de krachtbronnen die de ander daarbij heeft ingezet.

3. Herkaderen. Verander of breid het kader of de context uit.

4. Coachen naar innovatie en creativiteit. Je doet een beroep op de verbeeldingskracht én op hun durf om onbegane paden te

bewandelen.

5. Inspirerend adviseren. Wat doe je met je goede ideeën en mogelijke oplossingen?

Toelaten en ruimte geven

Over de kunst om dingen te laten zoals ze zijn, zodat ze vanzelf veranderen.

6

23

Toelaten en ruimte geven

• Hoe kunnen we vaardig leren omspringen met ‘hinderlijke gevoelens’?

• Hoe kunnen we angst, boosheid en opstandigheid, verdriet en weerstand een plaats geven zodat ze als brug kunnen functioneren naar een reëel enthousiasme?

Gevoelens …

toelaten en ruimte geven.

• Gevoelens zijn noch negatief, noch positief. We zijn geneigd om bepaalde gevoelens in ons leven af te keuren en andere goed te keuren.

• We hebben het eerder over negatieve gevoelens bij: angst, kwaadheid, twijfel, onzekerheid, verdriet, weerspannigheid, onverschilligheid, afgeslotenheid, … .

• En over positieve gevoelens bij: blijdschap, enthousiasme, openheid, vrijgevigheid, samenhorigheidsgevoel, kracht, … .

• Er is niks negatiefs aan de eerste reeks en niets positiefs aan de tweede. Het grote verschil is dat we ons met de eerste minder goed raad weten, dat we er ons minder comfortabel mee voelen.

25

Gevoelens …

toelaten en ruimte geven.

• Een gevoel moet niet vermeden worden, noch dient het te worden opgezocht. Als het zich voordoet, vraagt het alleen ruimte om te zijn, zodat van daaruit de andere pool kan worden gevonden.

Daarom moeten we met gevoelens niets ‘doen’. Ze wijzen ons de weg, als we gewoon ontspannen, ze toelaten en ze erkennen voor wat ze zijn.

• Gevoelens lijken niet te verdwijnen als ze worden afgewezen, integendeel, ze neigen ertoe sterker te worden en zich te verankeren, waardoor ze vanuit de achtergrond als een soort onzichtbare speler en stoorzender nog grotere invloed krijgen dan ze al hadden.

Gevoelens …

toelaten en ruimte geven.

• Als een gevoelwordt toegelaten, neemt het in eerste instantie meer ruimte in, om daarna ‘op te klaren’ en plaats te maken voor een nieuwe ervaring, een nieuw perspectief, of gewoon voor het leven zoals het zich verder aandient.

• Gevoelens willen gevoeld en ervaren worden, niet meer maar ook niet minder! Het enige wat nodig blijkt is dat ze ‘even ruimte krijgen’.

27

Ontspannen

Over lichtheid, luchtigheid en ruimte.

7

Ontspannen

• Een coach die ontspannen blijft, ook als het moeilijk gaat, is heel behulpzaam bij het leren: de ander kan er zich aan optrekken, voelt zich beter ondersteund en kan zijn volle aandacht richten op wat hij te leren heeft!

29

Ontspannen: 2 hulpmiddelen

• Bouw bewust een beeld op van lukken, van slagen: kijk bekrachtigend.

• Onderschat hierbij je non-verbale invloed niet!

• Maak actief gebruik van je ademhalingom ruimte te creëren en te ontspannen.

• Bewust met je ademhaling omspringen is een krachtig middel om je levenskracht beter te voelen, om moeilijkheden aan te kunnen, om uit je vastgeroeste kaders te breken, …

• Niet adem inhouden maar uitademen!

• Adem onstpannen en diep.

Ontspannen

• Als we een ontspannen klimaat creëren, als er meer lichtheid en luchtigheid in het gesprek komt, ontstaat als vanzelf meer ruimte voor humor en plezier.

• Als je humor hanteert in je coachingsaanpak, worden de gesprekken lichter, wordt de problematiek minder zwaar en vinden we

gemakkeijker uitwegen en oplossingen!

31

realiteit wat zie of hoor ik?

redelijke aanpassing effect

ondersteunings- behoefte

doel wat wil ik zien of

horen?

onderwijs- behoefte

REALITY

GOAL

RESOURCES

OPTIONS WILL

REALITY

33

Bevragen van het probleem

1. Wat zie je precies als het probleem, waar heb je het moeilijk mee?

2. Wat is volgens jou de kern, waar zit de knoop juist?

3. Waar heb je (meest) last van?

PROBLEEM – BELEVING – FEITEN – POSITIEVE ASPECTEN

HOEISHETNU?

REALITY

PROBLEEM –BELEVING– FEITEN – POSITIEVE ASPECTEN

HOEISHETNU?

REALITY

Bevragen van beleving (belevingsniveau)

1. Hoe voelt dit voor jou? Wat doet het met jou?

2. Ik merk dat dit iets doet met jou. Kan je daar iets meer over zeggen?

3. Ik zie dat je er kwaad, bang, verdrietig… van wordt, klopt dit? Hoe is dat voor jou?

35

PROBLEEM – BELEVING –FEITEN– POSITIEVE ASPECTEN

ISHETNU?

REALITY

Bevragen van feiten (inhoudsniveau)

1. Wat gebeurt er dan precies? Wat hoor of zie je gebeuren?

2. Hoe reageer je dan? Hoe ga je daarmee om? Wat doe je dan? Wat zeg je?

3. Wat heb je al geprobeerd om het probleem op te lossen? Welke aanpassingen heb je al gedaan? Welke maatregelen heb je al uitgeprobeerd?

Bevragen van wat goed loopt

1. Wat loopt er ondanks de problemen/zorgen wel goed?

2. Zie je ook positieve elementen? Welke?

3. Wanneer gaat het toch nog goed, wanneer lukt het wel?

PROBLEEM – BELEVING – FEITEN –POSITIEVE ASPECTEN

HOEISHETNU?

REALITY

37

Regio Oost-Vlaanderen

GOAL

Openingsvragen

1. Waar zou je willen staan na dit gesprek?

2. Wat zou je anders willen? Wat wil je liever niet meer zien gebeuren?

3. Wat wil je bereiken? Wat wil je leren, waarin wil je groeien?

OPENINGSVRAGEN– UITDIEPENDE VRAGEN

WATISJEDOEL? WATWILJE? WANNEERZOUJETEVREDENZIJN?

GOAL

39

Uitdiepende verkenningsvragen

1. Waar wil je op korte en op lange termijn naartoe werken? Wat wil je bereiken tegen de vakantie, tegen het einde van het schooljaar…?

2. Waaraan zal je merken dat je er bent? Beschrijf dit eens concreet.

Geef eens een voorbeeld.

3. Hoe stel je je voor dat het zal zijn als dit probleem/deze zorg

opgelost is? Wat zie je dan voor je? Hoe zal je je dan voelen? Wat is het gevolg?

OPENINGSVRAGEN –UITDIEPENDE VRAGEN

ISJEDOEL? WATWILJE? WANNEERZOUJETEVREDENZIJN?

GOAL

RESOURCES

41

Hamvraag

1. Wie of wat heeft de leerling nodig om dit doel te kunnen bereiken?

Als je dit nog niet weet.

2. Wie of wat kan jou helpen om er zicht op te krijgen wat de leerling specifiek nodig heeft?

HAMVRAAG– ANALYSE – OBSERVEREN – OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET - BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

Hulpzinnen HGW om onderwijsbehoeften te formuleren Om het vooropgestelde doel te kunnen halen, heeft deze leerling:

• instructie nodig die …

• opdrachten of taken nodig die …

• leeractiviteiten of materialen nodig die …

• een leeromgeving nodig die …

• feedback nodig die …

• klasgenoten nodig die …

• een leerkracht nodig die …

• ouders nodig die …

• hulp of ondersteuning nodig bij …

• …

HGW-HULPZINNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

43

Analyse m.b.t. de situatie

1. Hoe pak je dit aan in vergelijkbare situaties, bij andere leerlingen?

Wat doe je? Hoe ga je tewerk in situaties waar jou dit wel lukt? Hoe heb je dat vroeger opgelost? Wat deed je als je dit in eerdere situaties tegenkwam? Zou je iets daarvan ook in deze situatie kunnen benutten, proberen?

2. Zie je iemand anders (een collega bv.) die hier in analoge situaties goed in slaagt? Wat doet die persoon dan juist? Wat kan je daarvan leren?

HAMVRAAG –ANALYSE– OBSERVEREN – OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET – BRONNEN

ELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

Analyse m.b.t. de situatie

3. Welke van je eigen sterktes of talenten zou je hierbij kunnen inzetten?

4. Welke gedachten kunnen jou hierbij ondersteunen? Welke innerlijke voorstelling of beelden kunnen jou hierbij helpen?

HAMVRAAG –ANALYSE– OBSERVEREN – OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET – BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

45

Analyse m.b.t. je doel

1. Hoe kan je jouw doel koppelen aan leerdoelen voor deze leerling?

Welke leerdoelen stel je specifiek voorop voor de leerling? Welke zouden er kunnen lukken? Wat heeft de leerling daarbij nodig om eventuele barrières te overwinnen?

2. Waar is de leerling aan toe? In welke mate sluit jouw doel aan bij zijn mogelijkheden?

HAMVRAAG –ANALYSE– OBSERVEREN – OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET – BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

Analyse m.b.t. de leerling

1. Welke competenties heeft de leerling wel al? Waar loopt de leerling dan nu nog tegenaan?

2. Weten we hoe de leerling zelf naar de situatie kijkt? Hoe hij de dingen aanpakt? Welke strategie de leerling daarbij gebruikt? Hoe zouden we dit kunnen weten?

3. Hebben we zicht op wat er precies aan de hand is? Waar zit juist het probleem? (input-verwerking-output)

HAMVRAAG –ANALYSE– OBSERVEREN – OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET – BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

47

Observeren

1. Is er iemand bij wie je in functie van dit doel gericht zou kunnen gaan observeren?

2. Van wie denk je: die mag wel eens bij mij komen observeren om mee te denken over deze situatie?

3. Wat heb je nodig om van deze observatie een veilig en een zinvol moment te maken in functie van je doel?

HAMVRAAG – ANALYSE –OBSERVEREN– OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET – BRONNEN

ELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

Overleggen

1. Wie zou je kunnen aanspreken om mee te denken over wat de leerling specifiek nodig heeft? Met wie zou je dit kunnen bespreken?

2. Wie is er vaardig/sterk in? Wie heeft ervaring met gelijkaardige situaties, met deze leerling/ klasgroep?

3. Waar (formeel of informeel) kan je terecht om deze situatie voor te leggen of om toegang te krijgen tot meer mogelijke hulpbronnen?

HAMVRAAG – ANALYSE – OBSERVEREN –OVERLEGGEN– SAMENWERKEN MET – BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

49

Samenwerken met ouders en leerling

1. Wat denkt de leerling zelf over wie of wat hem zou kunnen helpen om het doel te bereiken?

2. Wat denken de ouders dat hun kind zou kunnen helpen? Wat doen zij in vergelijkbare situaties? Wat werkt er bij hen?

HAMVRAAG – ANALYSE – OBSERVEREN – OVERLEGGEN –SAMENWERKEN MET – BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

Bronnen

1. Naar welke informatie of kennis ben je in functie van je doel eventueel nog op zoek? Wat wil je nog te weten komen?

2. Waar of bij wie zou je dit kunnen vinden?

3. Aan welke opties denk je eventueel vanuit de basisbehoeften aan autonomie, verbondenheid en/of competentie (zowel bij jezelf als bij anderen)?

HAMVRAAG – ANALYSE – OBSERVEREN – OVERLEGGEN – SAMENWERKEN MET –BRONNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

RESOURCES

51

Regio Oost-Vlaanderen

OPTIONS

1. Wat zou je kunnen doen om je doel te bereiken? Welke

maatregelen zou je eventueel kunnen overwegen? Welke stappen zou je zoal kunnen zetten?

2. Hoe zou je dit nog kunnen aanpakken? Wat zijn nog alternatieven?

Bedenk nog eens drie manieren (maatregelen) om deze situatie aan te pakken.

3. Welke maatregel/aanpassing vind je minst bedreigend, lijkt jou relatief gemakkelijk, eenvoudig? Met welke aanpak zou je verrassen, zou je origineel uit de hoek komen?

KEUZE MAATREGEL

WELKEOPTIESZIEJE?

OPTIONS

53

REDICODI

WELKEOPTIESZIEJE?

OPTIONS

REMEDIËREN DIFFERENTIËREN

COMPENSEREN DISPENSEREN REDICODI

CURRICULUM = DOELEN – MATERIALEN – METHODES – EVALUATIEWIJZE

WELKEOPTIESZIEJE?

OPTIONS

DOELEN MATERIALEN

METHODES EVALUATIEWIJZE

CURRICULUM

55

Regio Oost-Vlaanderen

WILL

1. Wat ga je nu concreet doen? Met welke maatregel of aanpassing ga je effectief aan de slag? Van welke maatregel(en) denk je: ja, dat zie ik zitten?

2. Hoe ga je het aanpakken? Zie je het jezelf doen?

3. Wanneer ga je het doen? Wat is een goede timing?

CONCRETE AANPAK

WILL

WATGAJEDOEN? WELKESTAPPENGAJEZETTEN?

57

WILL

Hulpzinnen HGW om ondersteuningsbehoeften te formuleren Om het vooropgestelde doel te kunnen halen, heb ik nodig:

• kennis van …

• vaardigheden om …

• ondersteuning tijdens …

• materialen waarmee …

• ‘meer handen in de klas’ in de vorm van …

• collega’s die …

• een zoco/leerlingbegeleider die …

• een directie die …

• ouders die …

• een GOK-leerkracht of ondersteuner die …

• een CLB-medewerker die …

• een pedagogisch begeleider die …

• een psycholoog/orthopedagoog die …

• een externe deskundige die …

• …

HGW-HULPZINNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

WILL

Hulpzinnen HGW om ondersteuningsbehoeften te formuleren Ondersteun mij door …

• samen met mij leerlingenmateriaal te analyseren met als vraag …

• mee te denken en van gedachten te wisselen over …

• praktijkvoorbeelden te laten zien van …

• uitleg te geven over … zodat ik kan reflecteren op mijn aanpak van …

• schriftelijke informatie te geven over …

• samen een planning te maken gericht op …

• de gelegenheid om bij een collega op klasbezoek te gaan om te zien hoe zij …

• een collega bij mij in de klas te laten komen om voor te doen hoe zij …

• bij mij te komen observeren hoe ik … en me daar feedback op te geven

• mij te herinneren aan …

• mij aan te spreken als …

• mij uit te dagen door …

• mij te coachen op …

• …

HGW-HULPZINNEN

WELKEHULPMIDDELENENKRACHTBRONNENKANJEAANSPREKEN?

59