Beweiding in Nederland en daarbuiten: Basiskennisbundel Beweiding

1. Beweiding in Nederland en daarbuiten

Samenstellers: Bert Philipsen en Agnes van den Pol-van Dasselaar November 2018

Wat is beweiden?



Vee laten grazen op grasland



“Koeien lopen buiten, vreten gras (ook al is het maar 1 uur) en zetten dit om in melk”

Definitie weidegang voor weidemelk

Er is sprake van weidegang als melkveebedrijven in

hun normale bedrijfsvoering gedurende minimaal zes

uur per dag en ten minste 120 dagen per jaar alle

daarvoor in aanmerking komende melkgevende

koeien op een weide met voldoende grasaanbod laten

grazen, zodat de dieren voortdurend hun natuurlijk

Definitie weidegang voor weidemelk



Alternatief: op jaarbasis minimaal 720 uren en minimaal 120 dagen per jaar weiden



Minder uren per dag weiden wordt dan mogelijk, mits dat

gecompenseerd wordt met meer dagen per jaar om per saldo op minimaal 720 uren uit te komen



Het minimum van 120 dagen per jaar blijft bestaan

Beweiding



In heel Europa is ruwvoer een belangrijk onderdeel van het rantsoen van melkkoeien

Beweiding in Nederland

CBS, 2018

Percentage melkveebedrijven met

weidegang

Beweidingsseizoen



140-180 dagen

Samengevat



Minder beweiding (90% melkkoeien in 2001, 65% in

2016, 68% in 2017) (Bron: CBS, 2018)

Beweiding in Europa

Meer dan 50% beweiding



Noord (Zweden, Finland, Noorwegen):

welzijnwetgeving



West (Ierland, Engeland): traditioneel veel weiden



Midden (Nederland, Luxemburg, Frankrijk,

Zwitserland): afname in de laatste jaren

Minder dan 50% beweiding



Midden (Denemarken, Duitsland): sterke

afname in de laatste jaren



Oost (Oostenrijk, Estonië, Tsjechië, Hongarije, Bosnië-Herzegoving, Slovenië): weinig

weidegang

Beweiding in Ierland, Nederland en

Denemarken

Samengevat



Veel verschillen tussen landen



Minder beweiding in Oost- en Zuid-Europa, meer

beweiding in Noord- en West-Europa

Oorzaken minder weidegang



Controle rantsoenen en optimalisatie grasland (kennis ontbreekt?)



Beperking mineralenverliezen



Arbeidsefficiëntie



Beweiding “verkoopt” niet



Slechte verkaveling



Grotere koppels



AMS / melkrobot

Grotere koppels gaan weer meer weiden

CBS, 2018 % melkvee zonder beweiding in verschillende GVE-klasses

Omgeving



Maatschappelijk thema

●

In NL; maar ook steeds meer in andere

West-Europese landen

●

Cultureel erfgoed (mooi plaatje), associatie met dierenwelzijn



In NL begonnen rond 2000



2012: “Convenant weidegang”

2012: Convenant weidegang

Doel: om koeien zoveel als mogelijk weidegang te

bieden en tenminste het niveau van melkveebedrijven

met weidegang in 2012 te behouden

Ondertekenaars Convenant Weidegang



Veehouders: bijv LTO Nederland



Zuivelindustrie



Voerindustrie: bijv Agrifirm, For Farmers



Banken: bijv ABN AMRO, Rabobank



Accountants: bijv Accon AVM, Alfa



Robotindustrie: bijv Lely, DeLaval



Fokkerij, dierenartsen, kaasverkopers



Supermarkten: Albert Heijn, Jumbo Supermarkten



NGO’s: Dierenbescherming, Natuur & Milieu



Natuurorganisaties: Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten



Overheid

Percentage bedrijven met weidegang

neemt weer toe

Beweidbare oppervlakte en weidegang op

melkveebedrijven in Nederland

Agnes van den Pol-van Dasselaar, Pieter Willem Blokland, Edo Gies, Gertjan Holshof, Michel de Haan, Han Naeff, Bert Philipsen, 2015

Doel van het onderzoek



In hoeverre is weidegang mogelijk (zowel technisch als bedrijfseconomisch) op melkveebedrijven in Nederland gezien de grootte van de huiskavel / beweidbare

oppervlakte?



Welke belemmeringen om weidegang toe te passen

ontstaan er bij toenemende schaalgrootte? En welke oplossingen zijn denkbaar om toch te kunnen weiden?

Methode



Vaststellen van criteria voor weidegang (zowel technisch als economisch) op basis van expert kennis



Vaststellen van de beweidbare oppervlakte per koe (via

BIN en via een GIS-analyse van gegevens uit de Landbouwtelling en Basis Registratie Percelen)



Beschrijven van trends in de melkveehouderij



Vaststellen van mogelijkheden voor weidegang nu en in

de toekomst



Beschrijven van belemmeringen om weidegang toe te

passen bij toenemende schaalgrootte en identificeren van mogelijke oplossingen.

Criteria



Verschillende criteria denkbaar



Het is aan de belanghebbende partijen onderling, waar

eventueel grenzen worden getrokken voor mogelijkheden van weidegang



Elk criterium heeft voor- en nadelen



Alle criteria zijn subjectief



Grasopname is een onlosmakelijk onderdeel van

weidegang

●

Melkkoeien per ha beweidbare oppervlakte

Criteria



Minimaal 1 kg droge stofopname per koe per dag: max.

12 melkkoeien per ha beweidbare oppervlakte



Normen van het Convenant Weidegang (6/120): max. 6

melkkoeien per ha beweidbare oppervlakte



Financieel omslagpunt bij voldoende gras in de koe: in 2011 lag het omslagpunt rond de 6 melkkoeien per ha beweidbare oppervlakte



Bedrijfseconomisch voordelige weidegang vraagt om

hogere grasopname: max. 2-4 melkkoeien per ha beweidbare oppervlakte

GIS-analyse



Alle landbouwbedrijven uit de Landbouwtelling zijn meegenomen



GIS-analyse op basis van Basisregistratie percelen (huiskavel niet standaard in Landbouwtelling)



Geeft een goed overall-beeld (97% bedrijven)



Kenmerken zoals melksysteem en melkproductie per koe

Conclusies GIS-analyse



97% van de bedrijven heeft minder dan 12 melkkoeien

per ha bew. opp.

●

maar ook daarboven in de praktijk nog beweiding

●

ruim 1% heeft geen huiskavel



89% kan voldoen aan grasopname behorend bij 120/6

(200% maaien; AMS en grote koppel moeilijk)



Financieel aantrekkelijke weidegang is mogelijk bij maximaal 2-4 melkkoeien per ha bew. opp.

●

75% van de bedrijven < 4 melkkoeien per ha

BIN – Bedrijven-Informatienet



Meer gedetailleerde analyse mogelijk van 278

melkveebedrijven (96% bedrijven in Nederland vertegenwoordigd)



Vergelijking weidende en niet-weidende bedrijven:

●

Weidende bedrijven melken minder vaak met een

melkrobot

●

Weidende bedrijven zijn gemiddeld kleiner (ha, aantal koeien)

●

Weidende bedrijven hebben een lagere

Conclusies BIN



Duidelijk effect van melksysteem op beweiding

●

melkkoeien per ha huiskavel ongeveer gelijk

●

% beweiding op bedrijven met een melkrobot is

veel lager



Effect van aantal koeien per bedrijf

●

>150 afname beweiding; weer toename vanaf

200-250

●

GIS-analyse bevestigde dit niet



Beperkt effect van melkproductie per koe

Trends in de melkveehouderij



In de afgelopen 50 jaar

●

200.000 ha gras en voedergewassen minder

●

Aantal bedrijven daalde met factor 10

●

Aantal koeien per bedrijf nam toe met factor 10

●

Melkproductie per koe verdubbelde

●

Melkproductie per bedrijf nam toe met factor 18

●

Aantal koeien per ha gras en voedergewassen is

sinds introductie melkquotum gedaald van 1,8 naar 1,3

Schaalvergroting (koeien, ha)



Naar gemiddeld 110 koeien per bedrijf in 2020



Verschillende scenario’s

●

Bijbehorende groei in ha: gelijkblijvend aantal melkkoeien per ha beweidbare oppervlakte: 3,5

●

Geen groei in ha: aantal melkkoeien per ha

Automatisering: toename melkrobot

Conclusies trends



Schaalvergroting

●

Bijbehorende groei in ha: geen effect in 2020

●

Toename van 1 melkkoe per ha: 7-14% extra van de

bedrijven komt in de categorie > 6 mk/ha



Melkrobot

●

10% van de bedrijven kan niet langer weiden op de

huisbedrijfskavel

●

6-12% extra van de bedrijven komt in de categorie

> 6 mk/ha

Belemmeringen schaalgrootte



Onvoldoende gras per koe beschikbaar



Afname van grasopname per koe, waardoor beweiding

economisch gezien minder aantrekkelijk wordt



De veebezetting per ha stijgt, waardoor meer bedrijven

de kritische veebezettingsgrens bereiken



Te lange loopafstanden van weide naar stal voor het melken (al dan niet automatisch)



Sneller vertrapping van gras en bodem bij grote koppels



Management van gras en koe wordt moeilijker

Oplossingen



Extra beweidbare oppervlakte door koop, huur, kavelruil of omzetten van voedergewassen op de

huis(bedrijfs)kavel in grasland



Hogere graslandopbrengst en betere graslandbenutting

door nieuwe beweidingssystemen (onderzoek, innovatie)



Versterken van vakmanschap rondom gras en koe en

beïnvloeden mind-set veehouder (onderwijs en training)



Technische ondersteuning (bv sensoren)



Stimuleren van beweiding door alternatieven te bieden

voor de 120/6 norm



Inhuur van extra arbeid

Kanttekeningen



Trends kunnen veranderen door stimulering weidegang,

publieke debat, wet- en regelgeving of systeeminnovatie



Naast harde gegevens ook zachte gegevens: houding

van de veehouder en ervaringen van de veehouder



Effect van bedrijfssituatie



Effect van grondsoort

Conclusies (I)



Technisch gezien nog veel ruimte voor extra beweiding

binnen de bestaande bedrijfsvoering, ook bij

verdergaande schaalvergroting, automatisering of intensivering



Hoeveelheid beschikbaar weidegras zal dan wel afnemen

en ook het aantal uren weidegang per dag

Conclusies (II)



Op de meeste bedrijven is een vorm van weidegang

mogelijk, al is deze soms beperkt



Door de verschillende vormen van weidegang te

stimuleren kan het percentage beweiding toenemen



De stakeholders/belanghebbenden bepalen uiteindelijk

de toe te passen criteria voor weidegang en eventuele grenzen voor stimulering van weidegang

Weidepremie voor weidemelk



Weidepremie:

●

Vanuit zuivelindustrie

●

Anno 2017 varieert de premie tussen 1,5 en 2 ct/kg



Stel: Melkveebedrijf 1.000.000 kg melk met weidepremie

van 1,5 ct:

FrieslandCampina 1 1,5 DOC Kaas (DMK) 0,75 1,75 A-ware 0,75 1,25 Bel Leerdammer 0,65 2 Nemelco 0,5 1,5 DeltaMilk 0 1,5 Cono 1 2 Rouveen 2 1,5 Hochwald 1,3 1,7 Henri Willig 1 2 2016 2017

Weidepremie 2016 en 2017

Voor- en nadelen van beweiding



Maatschappij



Grasproductie



Diergezondheid en dierenwelzijn



Milieu



Arbeid



Economie

Maatschappij



Mensen vinden koeien in de wei mooi



Biodiversiteit is hoger bij beweiding

Maatschappij



Of maatschappij koeien ziet, hangt af van:

●

Aantal dieren

●

Oppervlakte

●

Aantal uur buiten

●

Plaats

Gras productie



Verliezen:

●

Beweiding: vertrapping, mest en urine

●

Opstallen: oogstverliezen, inkuilverliezen, voerverliezen



Beweiding leidt op jaarbasis tot lagere droge stofproductie dan opstallen



Bij beweiding bovendien variatie door het jaar



Gebalanceerd rantsoen is in het bijzonder belangrijk voor hoogproductieve koeien

Dierenwelzijn



Onder dierenwelzijn vallen zowel diergezondheid als de

mogelijkheid tot het uitoefenen van natuurlijk gedrag



Natuurlijk gedrag: voldoende toegang tot voer, water en rust, maar ook gedragsbehoeftes als beweging, sociaal gedrag, graasgedrag en spel



In de wei is meer ruimte voor natuurlijk gedrag dan in de stal

Dierenwelzijn



Beweiding kan het risico op mastitis verminderen



Beweiding kan goed voor de klauwen zijn



Beweiding kan tot grote variatie in het rantsoen leiden



Frequent melken is minder makkelijk bij beweiding



In de wei staan de koeien bloot aan regen en zon



In de wei kan verhoogde kans op overdracht van

Milieu



Opstallen geeft minder mineralenverliezen

Milieu



Beweiding heeft effect op type N-verlies:

●

Meer nitraatuitspoeling

●

Meer denitrificatie

●

Meer lachgas (N₂O) (broeikasgas)

●

Minder ammoniakvervluchtiging (NH₃)



Bij beweiding:

●

Lager energieverbruik

●

Minder koolstofdioxide (CO₂) (broeikasgas)

Vetzuren



Beweiding heeft effect op het gehalte vetzuren in de melk



Bij beweiding stijgt het gehalte onverzadigde vetzuren



Onverzadigde vetzuren zouden beter voor de menselijke

Arbeid



Aantal uren arbeid het laagst bij dag en nacht weiden



Beperkt weiden en opstallen ongeveer gelijk aantal uren (3-5% meer dan bij onbeperkt weiden)



Het gaat echter niet alleen om het aantal uren

●

Gemakkelijk – moeilijk

●

Licht – zwaar

Economie

Economie en weidegang per land: hoe hoger het aandeel gras in het rantsoen, hoe lager de totale kosten van melkproductie

US Confined US Grazing DK GER FR IRL AU NZ UK NL Dillon et al., 2005

Ierse praktijkdata: hoe meer weidegras,

hoe hoger de winst

Nederlandse berekeningen (zonder

weidepremie)

Nederlandse berekeningen



Gras dat koeien zelf uit de wei halen kost 5 tot 10 cent minder per kg droge stof dan ingekuild gras

●

“Elke hap gras die de koe vreet, levert geld op!“



Adviseurs concludeerden al in 2013 dat weidende

bedrijven veel geld laten liggen doordat de

Economie



Algemeen: Weiden verbetert economisch resultaat

●

Duidelijke relatie tussen vers grasopname per koe en arbeidsinkomen

●

Des te hoger het bijvoedingsniveau bij weiden des te dichter opstallen wordt benaderd



Weiden blijft ook bij verdere schaalvergroting en intensivering aantrekkelijk



Weidepremie geeft extra economisch voordeel (in de

Maar....



Verschil wordt kleiner bij hogere intensiteit (kg melk/ha)



Verschil wordt kleiner bij AMS



Verschil wordt kleiner bij grote koppels



Verschil wordt kleiner bij hoge melkproductie/koe

Beweiding is ingewikkeld!



Boeren vinden het te moeilijk (worden)



Jonge ondernemers



Nieuwe bedrijfssituaties (stal, bedrijfsovername, uitbreiding)



“Grazing requires thinking”



“Only few farmers manage well their pasture based systems. The potential to improve the efficiency is enormous.”

Praktijk: veel variatie in euro’s



Goed graslandmanagement is een vak

●

Dus je kunt het leren



Makkelijk: niet te veel bijvoeren, beweidingsseizoen niet te kort

Samengevat: voordelen van beweiding



Natuurlijk gedrag en diergezondheidsaspecten



Milieu: minder ammoniakemissie, energieverbruik,

methaanemissie



Imago (cultuur, koeien in het landschap)



Economie

Samengevat: nadelen van beweiding



Diergezondheidsaspecten



Arbeid: management



Lagere grasopbrengst



Minder gebalanceerd rantsoen



Milieu: nitraatuitspoeling, denitrificatie, lachgasemissie, N verliezen, P verliezen

The effect of grazing on various aspects

Effecten van beweiding (matrix)

Arbeid Algemeen: afrast., water Grasland-verzorging Kunstmest-strooien Ophalen koeien Stallen reinigen Toedienen org. mest Voeder-winning Voeren Dier-gezondheid Besm. dierz. cat. 1 Besm. dierz. cat. 2 Besmettelijke klauwaand. Fertilitiets-problemen Herstel/ controle Niet besm. aandoeningen Niet besm. klauwaand. Dier-welzijn Extreme hitte/regen Fokkerij Gedrag Mogelijkheden tot aanpassing Motoriek/ tochtgedrag/ Voeropname Economie Brandstof, onderhoud Herinzaai/ gewasbesch. Krachtvoer Loonwerk: voer/mest Mestopslag/ voeropslag Meststoffen MINAS-heffing Opbrengst vee/melk Ruwvoer Veekosten Werktuig-berging Gras-productie Besmeuring Droge stof productie Gras dichtheid Grassoorten KVEM productie Management Regelmatig aanbod Rijschade Vertrapping Imago Gezondheid Fokkerij Milieu Natuur en landschap Voedsel-veiligheid Welzijn Zichtbaarheid dieren milieu Ammoniak Denitrificatie /lachgas Energie Fosfaat Methaan MINAS-P MINAS-N Nitraat Omstan-digheden Aandeel huiskavel Loop-afstand Melk-robot Stal-systemen Sociaal belang Arbeids-belasting Arbeids-vreugde Type boer Balanceren Rantsoen Bevuiling gras Bijvoeding Onderhouds-behoefte Regelmaat Roest Voeder-waarde gras voeding Aspecten Beweiding Holshof et al., 2000

Dus?



Welke aspect vind je belangrijk?



Er zijn niet alleen voordelen of alleen nadelen



Vrijwel alle aspecten zijn ook te beïnvloeden via het management (los van beweiding)

Dus?



Persoonlijke voorkeur bepaalt het graslandgebruiksysteem



Kennis over beweiding wordt beïnvloed door persoonlijke

voorkeuren en ervaringen

Goede redenen voor weidegang / belang

van weidegang



Maatschappij (draagvlak)



Markt (afzet en vermarkting)

Productie

Verkoop ~1 B€

Samengevat

Beweiding heeft voor- én nadelen

De boer kiest!

Bewuste keuze maken

“Beweiding is geen zwart-wit verhaal”

Meer informatie en verdieping



Duurzame Zuivelketen - Convenant Weidegang

https://www.duurzamezuivelketen.nl/onderwerpen/co nvenant-weidegang

/



Stichting Weidegang

https://www.stichtingweidegang.nl/weidekennis.html



Dossier Weidegang Wageningen UR

http://

www.wageningenur.nl/nl/Dossiers/dossier/Weidegang-1.htm

Deze diaserie is samengesteld in het kader van het project WURKS-beweiding door Wageningen

Livestock Research. Onze dank gaat uit naar allen die materiaal aangeleverd hebben voor deze dia’s. De samenstellers hebben hun uiterste best gedaan om juiste en actuele informatie te plaatsen. Wageningen Livestock Research aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade

voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van het getoonde onderzoek of de toepassing van de adviezen.