Rietzoden uit rietzaad : een nieuwe kweekwijze van plantgoed voor oevers en terreinen, met een beschrijving van een aantal plantkundige eigenschappen van riet

L M. LUMKES

Afd. Griendhout en Riet

RIETZODEN UIT RIETZAAD

Een nieuwe kweekwijze van plantgoed voor oevers en terreinen,

met een beschrijving van een aantal plantkundige eigenschappen van riet

mit Zusammenfassung

Publikatie nr. 33 - oktober 1968

F o t o ' s

Technische en F y s i s c h e Dienst voor de Landbouw, Wageningen: nr s. 5 , 6 , 7 , 8 , 9 , 1 0 , 1 1 Bureau voor Gemeenschappelijke Diensten, Wageningen: n r s . 2 , 4 , 1 2 , 1 3 , 1 4 , 1 5 , 1 6 Proefstation voor de Akker- en Weidebouw, Wageningen: n r s . 1 , 3 , 1 7 , 1 8 , 1 9 , 2 0 , 2 1 , 2 2

Ten geleide

R i e t i s een b o e i e n d g e w a s . B o e i e n d a l l e e n r e e d s d o o r h e t feit d a t h e t z i c h op zo v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n l a a t v e r m e e r d e r e n . D a n k z i j d e v o o r t b r e n g i n g van een d i c h t p a k k e t w o r t e l s t o k k e n kan h e t d o o r m i d d e l h i e r v a n n a a r a n d e r e p l a a t s e n w o r d e n o v e r g e b r a c h t . A l g e m e e n i s d e t o e p a s s i n g van w o r t e l s t o k k e n in d e v o r m van r i e t z o d e n en r i e t p l a n t e n . R i e t s t e n g e l s d i e o m g e v a l l e n of op d e g r o n d g e -bogen z i j n , k u n n e n e e n l e n g t e van v e l e m e t e r s b e r e i k e n en d a a r d o o r een b e s t a a n d e r i e t g r o e i s n e l u i t b r e i d i n g g e v e n . Op d e k n o p e n o n t w i k k e l e n z i c h n a m e l i j k de v e r -l a n g d e w o r t e -l s en s p r u i t e n . V o o r t s -l a a t r i e t z i c h in o n d i e p w a t e r s t e k k e n . H i e r t o e w o r d e n h e e l j o n g e h a l -m e n -m e t nog p a s een of e n k e l e b l a d e n z o n d e r -m e e r in e e n gat in d e grond g e s t o k e n . Het w e r k e n m e t b e w o r t e l d e r i e t p i j l e n houdt h e t m i d d e n t u s s e n s t e k k e n en p l a n t e n . T e n s l o t t e kan r i e t d o o r z a a d w o r d e n v e r m e e r d e r d en d i t h e b b e n w e in 1951 r i e t t e l e r K a r s t P o e p j e s in K a l e n b e r g op een a f g e g r a v e n v e e n r i b b e al z i e n d o e n . Van z a a d w o r d t e c h t e r s l e c h t s bij h o g e u i t z o n d e r i n g g e b r u i k g e m a a k t , h o e g e m a k k e l i j k h a n t e e r b a a r h e t ook m o g e z i j n . M e t d e v r a a g , in h o e v e r r e d e p r a k t i j k m e e r p r o f i j t zou k u n n e n t r e k k e n van d e m o g e l i j k h e i d o m r i e t te z a a i e n , heeft m e d e w e r k e r L u m k e s z i c h d i e p g a a n d b e z i g g e h o u d e n . Hij heeft h e t d e n k b e e l d g e o p p e r d r i e t in t u r f p o t j e s t e z a a i -en t e r v e r v a n g i n g van r i e t z o d e n . H i e r b i j i s h e t e c h t e r n i e t g e b l e v e n . S t e l s e l m a t i g o n d e r z o e k h e e f t h e m g e l e e r d , h o e op d e z e m a n i e r in d e k o r t s t m o g e l i j k e tijd s t e r k u i t -s t o e l e n d p l a n t g o e d k a n w o r d e n v e r k r e g e n d a t in -s t a a t i -s d e w i n t e r t e t r o t s e r e n . In d e z e p u b l i k a t i e zijn d e e r v a -r i n g e n op d i t t e -r -r e i n n e e -r g e l e g d . Van d e g e l e g e n h e i d h e e f t d e s c h r i j v e r t e v e n s g e b r u i k g e m a a k t o m v e r s p r e i d v o o r -k o m e n d e -k e n n i s o v e r h e t b e h a n d e l d e o n d e r w e r p o p n i e u w

onder de aandacht te brengen.

Voor het doen van proefnemingen is op het Instituut

voor Biologisch en Scheikundig onderzoek van

land-bouwgewassen (IBS) op gulle wijze gastvrijheid geboden

en hiervoor past een woord van grote dank. Wie aan de

weg t i m m e r t , heeft veel bekijks. De heer Lumkes heeft

dit eveneens e r v a r e n . De aanraking m e t verschillende

onderzoekers op het IBS is bijzonder vruchtdragend voor

hem geweest.

Als je kunt gieten, ben je half tuinman. Dit gezegde is

op het onderwerp zaaien van r i e t al heel toepasselijk.

Ook op dit gebied hebben wij veel te danken aan de

be-kwaamheid, aan het natuurlijk gevoel voor het opkweken

van planten van de heer W.K. Burgstede, chef tuin enkas

van het IBS. De uitvoering der werkzaamheden is bij een

toegewijd man als de heer F . Meints van het Bureau voor

Gemeenschappelijke Diensten in uitstekende handen

ge-weest.

Wageningen, april 1968 De rijkslandbouwconsulent

voor de griend en r i e t c u l

-tuur

Probleemstelling

De aanwezigheid van een fraaie r i e t k r a a g op de oever langs vele waterwegen,

m e r e n en plassen is een vertrouwd beeld in het Nederlandse landschap.

Naast verfraaiing van het landschap heeft r i e t de minstens zo belangrijke

functie van o e v e r b e s c h e r m i n g , het is zelfs een goedkope o e v e r b e s c h e r m i n g . Een

r i e t k r a a g is tot z e k e r e grenzen in staat golfslag, veroorzaakt door de wind en

door schepen, te breken en de oevers tegen afslag te behoeden. Riet is voor dat

doel erg gunstig omdat het een bovengronds, 's winters overeind

blijvendge-was i s , dat in de grond een netwerk van wortelstokken heeft.

De plantkundige kent d a a r o m voor bescherming van de oever op de grens

tussen water en land geen geschiktere plant dan het r i e t . Het r i e t i s , zoals

Bitt-mann (4) opmerkt, de beste natuurlijke oeverbescherming voor bevaarbaar

wa-t e r , zoals kanalen en dergelijke. Weinig bekend is echwa-ter dawa-t deze begroeiing

al-daar m e e s t a l niet op natuurlijke wijze door generatieve v e r m e e r d e r i n g - dus uit

zaad - is ontstaan. Vooral langs de waterwegen, m a a r ook wel langs plassen en

m e r e n wordt bij de aanleg of de verbetering van de o e v e r s , d a a r o m het r i e t

ge-plant. Dit geschiedt vooral door rijk, provincie en waterschappen. Het gaat per

geval vaak om vele tientallen kilometers oever. Deze activiteit op het gebied

van de natuurlijke oeververdediging zal naar verwachting van blijvende aard zijn.

Tegen het gebruik van uit de natuur gewonnen plantmateriaal voor

oeverbeplan-ting bestaan echter bezwaren. Dit geldt vooral voor het gebruik van rietzoden,

de m e e s t toegepaste plantmethode. Om deze reden is onderzocht of

plantmate-r i a a l in de kas uit zaad is te kweken. In een m e e plantmate-r j a plantmate-r i g ondeplantmate-rzoek is daaplantmate-rtoe de

ontworpen kweekmethode verder ontwikkeld tot het stadium van

praktijkbeproe-ving. Volstaan is daarbij m e t het voor het onderhavige vraagstuk d i r e c t

belang-rijkste na te gaan.

In Deel A worden een aantal bezwaren tegen het gebruik van vegetatief

voort-plantingsmateriaal genoemd, gevolgd door de beschrijving van een aantal

plant-kundige eigenschappen van het r i e t plus m e e r d e r e voorwaarden voor de groei

van r i e t en haar vestiging uit zaad. In Deel B volgt dan de beschrijving van een

geschikte methode voor het kweken van r i e t in de tuinderskas en van het

uit-planten.

1. Het r i e t is t h u i s op de g r e n s t u s s e n land en w a t e r ; h e t i s voor d e v e r d e d i g i n g van o e v e r s v e e l a l de ooot w , ™ , ' P I " ' ' IT d,° h i e; . a f,g e b e C l d' ' » e t k r a a g het gewas g e o o g s t m e t een s p e c i a l e m a a i

Deel A

Vermeerderingswijzen

I. Vermeerdering van riet

1 . G e s l a c h t e l i j k e en o n g e s l a c h t e l i j k e v e r m e e r d e r i n g

E r zijn v e l e p l a n t e n d i e m e n o m u i t e e n l o p e n d e r e d e n e n bij v o o r k e u r n i e t g e s l a c h -t e l i j k , d u s d o o r z a a d , g a a -t v e r m e e r d e r e n , m a a r l a n g s o n g e s l a c h -t e l i j k e w e g , d o o r w o r t e l s t o k k e n , s t e k k e n en d e r g e l i j k e . Zo w o r d t v o o r d e o p z e t t e l i j k e v e r m e e r d e -r i n g van -r i e t en b i e z e n a l g e m e e n g e b -r u i k g e m a a k t van h e t p l a n t e n van z o d e n m e t s t u k k e n w o r t e l s t o k . D a a r b i j b e n u t m e n d e e i g e n s c h a p van d e z e p l a n t e n z i c h d o o r h a a r w i n t e r v a s t e , o n d e r g r o n d s e w o r t e l s t o k k e n ( n i e t t e v e r w a r r e n m e t w o r t e l s ) u i t t e k u n n e n b r e i d e n . Ook d e n a t u u r l i j k e u i t b r e i d i n g van b e s t a a n d r i e t l a n d g e s c h i e d t v r i j w e l u i t s l u i -t e n d v e g e -t a -t i e f , v o o r a l d o o r d e u i -t b r e i d i n g van h e -t w o r -t e l s -t o k k e n s -t e l s e l . He-t i s d a n ook g e e n w o n d e r d a t a a n h e t r i e t z a a d v r o e g e r in h e t a l g e m e e n geen of w e i -n i g b e t e k e -n i s w e r d g e h e c h t . Heeft d e a a n w e z i g h e i d v a n z a a d v o o r d e v e r m e e r d e r i n g en u i t b r e i d i n g van r i e t d a n geen p r a k t i s c h n u t ? E e n a n t w o o r d op d e z e v r a a g i s i n m i d d e l s v e r k r e g e n . H e t b l i j k t d a t r i e t z i c h o n d e r b e p a a l d e o m s t a n d i g h e d e n d o o r z a a d goed l a a t v e r -m e n i g v u l d i g e n , bij v o o r b e e l d op -m a a g d e l i j k e g r o n d . M e t n a -m e op d r o o g v a l l e n d e v l a k t e n , z o a l s in d e I J s s e l m e e r p o l d e r s , op een m o m e n t d a t d e z e t e r r e i n e n v o o r m e n s of m a c h i n e n o g o n b e g a a n b a a r z i j n . H e t r i e t z a a d k a n o v e r een g r o t e a f s t a n d d o o r d e wind w o r d e n m e e g e v o e r d . D a a r d o o r i s in een g r o o t v e r s p r e i d i n g s g e b i e d v e s t i g i n g van e l d e r s op n a t u u r l i j k e w i j z e m o g e l i j k . 2 . P r a k t i s c h e t o e p a s s i n g e n van r i e t z a a d In d e N o o r d o o s t p o l d e r zijn d e s t i j d s n a h e t d r o o g v a l l e n van d e g r o n d d e u i t g e s t r e k t e r i e t v e l d e n op n a t u u r l i j k e w i j z e o n t s t a a n u i t d o o r d e wind e n / o f m e t h e t I J s s e l -m e e r w a t e r n a a r d i t g e b i e d a a n g e v o e r d r i e t z a a d ( B a k k e r , 2, F e e k e s en B a k k e r , 8 ) . H i e r h e e f t m e n h e t r i e t om. a l l e r l e i r e d e n e n , o . a . a l s o n d e r d r u k k e r van h i n d e r l i j k e k r u i d e n , l e r e n w a a r d e r e n . In d e p o l d e r O o s t e l i j k F l e v o l a n d w e r d d a a r -o m h e t r i e t - v a n u i t d e l u c h t - g e z a a i d (De B -o e r , 5). D i t -o m z e k e r t e zijn van d e a a n w e z i g h e i d van r i e t z a a d op d e d r o o g v a l l e n d e g r o n d .

D e b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e z a a i van r i e t is bij v e l e n g e w e k t d o o r d e z e e r v a r i n g en t o e p a s s i n g in d e j o n g s t e I J s s e l m e e r p o l d e r s . S i n d s d i e n w o r d e n er h e r h a a l d e -lijk v r a g e n van u i t e e n l o p e n d e a a r d o v e r d i t o n d e r w e r p g e s t e l d . E v e n w e l s l e c h t s

2 . A l s p l a n t m a t e r i a a l voor r i e t zijn r i e t -z o d e n h e t m e e s t b e k e n d . De v i t a l i t e i t e r v a n l a a t e c h t e r nogal e e n s te w e n s e n o v e r . B o v e n d i e n b e s t a a t d e z o d e vaak voor een g r o o t d e e l uit b a l l a s t , wat bij h e t v e r v o e r b e z w a a r l i j k i s in een e n k e l u i t z o n d e r l i j k g e v a l b l i j k e n d e d o o r d e v r a g e n s t e l l e r s b e s c h r e v e n o m s t a n d i g h e d e n g e s c h i k t v o o r de u i t z a a i van r i e t in d e n a t u u r ( In h o o f d s t u k I I I z a l op d e g e w e n s t e o m s t a n d i g h e d e n n a d e r w o r d e n i n g e g a a n ) . A l s r e g e l k w a m m e n v o o r h e t v e r k r i j g e n van e e n r i e t k r a a g of e e n r i e t v e l d t o c h w e e r t e r e c h t b i j d e t o e p a s s i n g van r i e t z o d e n e . d . , o n d a n k s al d e b e z w a r e n h i e r v a n .

3 . B e z w a r e n t e g e n h e t g e b r u i k van r i e t z o d e n en a n d e r e v e g e t a t i e f v o o r t p l a n t i n g s -m a t e r i a a l R i e t z o d e n m e t d a a r i n s t u k k e n w o r t e l s t o k zijn a l s p l a n t m a t e r i a a l a l g e m e e n b e k e n d en v e e l g e b r u i k t . D i k t e en o m v a n g van d e z o d e h a n g e n af van de o m s t a n d i g -h e d e n . S p e c i a a l u i t F r i e s l a n d i s d e w i n n i n g b e k e n d van r i e t p l a n t e n . D e z e b e s t a a n u i t e n k e l e l e v e n s k r a c h t i g e s t u k k e n w o r t e l s t o k k e n , j o n g e s p r u i t e n en w o r t e l s . Dit v e e l a l z e e r v i t a l e m a t e r i a a l w o r d t d o o r v a k m e n s e n g e w o n n e n op b e p a a l d e p l a a t -s e n in u i t b r e i d i n g e n van d e n a t u u r l i j k e v e g e t a t i e . H e t geldt in h e t a l g e m e e n a l -s h e t b e s t e p l a n t m a t e r i a a l d a t u i t een n a t u u r l i j k e v e g e t a t i e v a l t t e w i n n e n . Ook v / o r d e n k a l e s t u k k e n w o r t e l s t o k a l s p l a n t m a t e r i a a l t o e g e p a s t , z o g e n a a m d e s p i e r e n , en j o n g e s t e n g e l s c h e u t e n m e t e n i g e b e w o r t e l i n g , d e b e w o r t e l d e r i e t -p i j l e n . V o o r h e t a a n p l a n t e n van r i e t in o n d i e p w a t e r k a n h e t s t e k k e n een g e s c h i k t e m o g e l i j k h e i d z i j n . A l s s t e k k e n g e b r u i k t m e n j o n g e g r o e n e , o n b e w o r t e l d e s t e n -g e l s .

3. Hier is men bezig met het verzame-len van rietplanten, die als bijzonder groeikrachtig materiaal gelden

4 . A l s p l a n t m a t e r i a a l valt ook g e b r u i k t e m a k e n van b e w o r t e l d e r i e t p i j l e n . Bij h e t v e r z a m e l e n d i e n e n d e z e o n d i e p in d e g r o n d a f g e s n e d e n t e w o r d e n V o o r h e t b e p l a n t e n v a n p i a s b e r m e n of t a l u u d s op d e o e v e r s l a n g s n i e u w g e g r a v e n of v e r b r e d e w a t e r w e g e n en p l a s s e n ( b i j v o o r b e e l d in r e c r e a t i e o b j e c t e n ) zijn w i s s e l e n d g r o t e h o e v e e l h e d e n p l a n t m a t e r i a a l van r i e t n o d i g . U i t g a a n d e van 10 r i e t p l a n t e n of z o d e n p e r s t r e k k e n d e m e t e r k a n a a l o e v e r , z i j n p e r k i l o m e t e r k a n a a l l e n g t e v o o r t w e e o e v e r s r e e d s 20 000 p l a n t e n of z o d e n nodig'. M e n zou h e t p l a n t -m a t e r i a a l h i e r v o o r k u n n e n b e t r e k k e n u i t e e n n a t u u r l i j k e r i e t v e g e t a t i e , -m a a r d a a r t e g e n h e e f t d e p r a k t i j k d e v o l g e n d e b e z w a r e n j 1. E r zijn w e i n i g g e s c h i k t e t e r r e i n e n v o o r d e w i n n i n g van g r o t e h o e v e e l h e d e n van h e t g e w e n s t e p l a n t m a t e r i a a l , m e d e o m d a t : a. d i e t e r r e i n e n n i e t m o o i v e r s p r e i d o v e r h e t land l i g g e n en d e v e r v o e r s a f -s t a n d d u -s g r o o t k a n z i j n . b . d e w i n p l a a t s a l s r e g e l s l e c h t s v a r e n d i s t e b e r e i k e n . Bij een g e s c h i k t e v e r v o e r s w i j z e p e r boot b e h o e f t d i t e v e n w e l g e e n n a d e e l t e z i j n . c . h e t p l a n t m a t e r i a a l gewoonlijk o n d e r o n g u n s t i g e o m s t a n d i g h e d e n u i t d e w e -k e of m o e r a s s i g e g r o n d m o e t w o r d e n g e s t o -k e n . In v e r g e l i j -k i n g d a a r m e e

v a l t h e t s t e k e n van d e z o d e n u i t een h o o g r i e t g o r s e r g m e e . d. d e g e s t o k e n z o d e n n i e t a l t i j d v o l d o e n d e w o r t e l s t o k k e n b e v a t t e n . 2 . R i e t z o d e n g e l d e n w e l i s w a a r a l s h e t m e e s t g e s c h i k t e p l a n t m a t e r i a a l d a t u i t d e n a t u u r v a l t t e w i n n e n , m a a r z o d e n zijn z w a a r en z e b e s t a a n v o o r h e t g r o o t s t e d e e l u i t b a l l a s t (Als d i e b a l l a s t k l e i i s w o r d t d e z e o v e r i g e n s v a a k e r g g e w a a r -d e e r -d ) . H e t 'winnen z o w e l a l s h e t p l a n t e n v a n -d e z o -d e n i s b e s l i s t g e e n l i c h t w e r k .

3 . D e k o s t e n van h e t w i n n e n , v e r v o e r e n en p l a n t e n van r i e t z o d e n zijn h o o g , d o o r -d a t v r i j w e l g e e n m e c h a n i s a t i e v a l t t o e t e p a s s e n . 4 . R i e t z o d e n z i j n in f e i t e m i s h a n d e l d e g e d e e l t e n u i t d e r i e t v e g e t a t i e t e r p l a a t s e . N i e t a l t i j d h e r s t e l t h e t m a t e r i a a l in d e z o d e z i c h v o l d o e n d e en s n e l . 5. D e r i e t z o d e , g e s t o k e n u i t een n a t u u r l i j k e v e g e t a t i e , b e v a t a l s r e g e l t a l van o n k r u i d s o o r t e n , v o o r a l g r a s a c h t i g e n , w e l k e l a a t s t e m e n t u s s e n h e t r i e t n o g n i e t m e t c h e m i s c h e m i d d e l e n k a n b e s t r i j d e n .

V a n w e g e d e z e n a d e l e n i s n a a r een a n d e r e v o o r t p l a n t i n g s m e t h o d e gez.ocht, d i e ook i s g e v o n d e n en v e r d e r o p w o r d t b e s c h r e v e n . 4 . R i e t z o d e n u i t z a a d . M o t i v e r i n g v a n d e o p k w e e k in d e k a s a . E n k e l e b e z w a r e n t e g e n d e u i t z a a i b u i t e n Bij d e in d i t b o e k t e b e s c h r i j v e n w e r k w i j z e g a a t h e t o m h e t k u n s t m a t i g o p k w e k e n van vlot l e v e r b a r e , e e n v o u d i g t e v e r v o e r e n en t e p l a n t e n r i e t z o d e n . H e t g a a t h i e r d e r h a l v e n i e t o m d e u i t z a a i van r i e t op v e l d e n , d i e d a a r d o o r b e g r o e i d z o u -d e n m o e t e n r a k e n . Ook -d e r i e t z a a i -d i r e c t op p i a s b e r m of t a l u u -d k o m t t h a n s n i e t n a d e r t e r s p r a k e ; d e z e m e t h o d e i s v r i j w e l gelijk a a n d e u i t z a a i op v e l d e n . Z e is a l l e e n n o g k w e t s b a a r d e r d o o r h e t g r o t e g e v a a r van w e g s p o e l e n van h e t z a a i s e l . V o o r d e u i t z a a i van r i e t d i r e c t op d e t o e k o m s t i g e s t a n d p l a a t s zijn in h o o f d s t u k III een g r o o t a a n t a l v o o r w a a r d e n v e r m e l d . E e n a n d e r e m e t h o d e zou k u n n e n z i j n h e t k w e k e n van r i e t z o d e n op z a a i b e d d e n , b u i t e n in de n a t u u r . D i t i s e c h t e r t i j d r o v e n d en k w e t s b a a r . B i t t m a n n (3) b . v. n o e m t een p e r i o d e van 5 m a a n d e n t u s s e n u i t z a a i en u i t p l a n t e n d i e n o d i g i s v o o r d e o p k w e e k op a a n g e l e g d e z a a i b e d d e n . D e e i g e n e r v a r i n g e n , o n d e r N e d e r l a n d s e o m s t a n d i g h e d e n , z i j n z e k e r n i e t g u n s t i g e r . O p z i j n v r o e g s t in d e h e r f s t van h e t j a a r van z a a i , d o c h m e e s t a l p a s in h e t j a a r d a a r o p , k a n m e t g o e d e k a n s op s u c -c e s w o r d e n u i t g e p l a n t . D e z e k w e e k w i j z e b u i t e n i s e r g a f h a n k e l i j k van t o e v a l l i g g u n s t i g e of o n g u n s t i g e f a c t o r e n , bij v o o r b e e l d h e t t e m p e r a t u u r s v e r l o o p . D e m e t h o d e e i s t v e e l z o r g , v o o r n a m e l i j k t e n a a n z i e n van de b e v o c h t i g i n g v a n h e t k w e e k -bed en d e o n k r u i d b e s t r i j d i n g . D e c o n c l u s i e i s d a n ook d a t in h e t a l g e m e e n d e z e

kweekwijze in Nederland onbetrouwbaar en duur i s .

Een b e t e r e methode, die onafhankelijk van de natuurlijke weer s - en andere

omstandigheden i s , vormt de opkweek in de k a s . Hierbij is een snelle teelt m o

-gelijk; bovendien is de voedselrijkdom bij uitplant en dus de groei te bevorderen.

Deze redenen hebben geleid tot de opkweek van rietzoden uit zaad in een v e r w a r m

-de t u i n d e r s k a s .

b . Opkweek in de kas

Uitgaande van deze opkweek onder kunstmatige omstandigheden is in de

afgelo-pen jaren door het PAW een nieuwe methode voor het kweken van rietzoden

ont-worpen en ontwikkeld. Bij deze methode (in Deel B uitvoerig besproken) worden

in een tuinderskas uit zaad rietplanten gekweekt, die aan het eind van de

kweek-periode in de kas reeds de e e r s t e wortelstokken bezitten. Deze werkwijze is nu

voor beproeving in de praktijk gereed. Het gaat hier om een geforceerde

opkweek-methode. Dank zij een geschikte combinatie van k a s t e m p e r a t u u r , bevochtiging

van de potinhoud en bemesting van de plant is een korte kweekperiode mogelijk.

Voor de opkweek van de planten wordt gebruik gemaakt van bepaalde

grond-m e n g s e l s , waargrond-mede zogenaagrond-md turfpotten worden gevuld. De wortelstokken van

de plant zijn in staat door de wand van de turfpot heen te groeien. Dit m a a k t het

planten m e t pot en al mogelijk.

Enkele in het oog springende voordelen van de methode zijn:

1 . Binnen zes tot acht weken na de zaaidatum is plantmateriaal beschikbaar

2. Het goedkope en handige vervoer van de "zoden" in s t a p e l b a r e

plantenkist-jes

3. De stengels en wortelstokken van de planten worden door het planten m e t de

kweekpot, niet beschadigd of in groei g e r e m d .

4. Het snel en eenvoudig planten m e t behulp van een plantboor

5. Waarschijnlijk is de methode veelal voordeliger dan de toepassing van zoden

die men van elders gelegen natuurlijke winplaatsen dient aan te voeren

6. Het gewenste type r i e t is te kiezen.

Een nadeel van de aldus verkregen rietplanten is dat ze onder uitzonderlijk s l e c h

-te omstandigheden minder geschikt zullen zijn dan gro-te rietzoden, die d i r e c t

een fors gewas geven. Bij voorbeeld in woelig water, waar de oever het zwaar

te verduren kan hebben. Dit kan zich ook plaatselijk voordoen in overigens rustig

w a t e r .

en o n d e r z o e k een g r o o t a a n t a l a l g e m e n e g e g e v e n s o v e r h e t r i e t en de v e r m e e r d e r i n g van r i e t d o o r z a a d v e r k r e g e n . D e z e g e g e v e n s 'worden h i e r nu e e r s t v e r m e l d ( D e e l A , h o o f d s t . II, III en IV). In D e e l B w o r d t i n g e g a a n op de k w e e k m e -t h o d e zelf en d e d i r e c -t d a a r o p b e -t r e k k i n g h e b b e n d e o n d e r z o e k r e s u l -t a -t e n .

D e a l g e m e n e g e g e v e n s zijn v e r d e e l d in een b e s c h r i j v i n g van 1. een a a n t a l p l a n t k u n d i g e e i g e n s c h a p p e n van h e t r i e t ( h f d s t . II).

2 . een a a n t a l k i e m i n g s v o o r w a a r d e n v o o r h e t r i e t z a a d en g r o e i v o o r w a a r d e n v o o r d e k i e m p l a n t e n en j o n g e p l a n t e n ( h f d s t . III).

3 . d e w i n n i n g van r i e t z a a d , h e t o n d e r z o e k n a a r de k i e m k r a c h t en h e t z a a i k l a a r m a k e n van h e t v o o r t p l a n t i n g s m a t e r i a a l ( h f d s t . IV").

II. Plantkundige eigenschappen van riet

1 . V a r i ë t e i t e n H e t r i e t ( P h r a g m i t e s c o m m u n i s ) is een o v e r w i n t e r e n d g r a s d a t in een a a n t a l v o r -m e n , s o o r t e n en t y p e n v o o r k o -m t . T u s s e n d e t y p e n t r e f t -m e n o v e r g a n g s v o r -m e n a a n . Van p r a k t i s c h b e l a n g in h e t v e r b a n d van d e z e p u b l i k a t i e is h e t o n d e r s c h e i d , g e b a s e e r d op g e g e v e n s van J a n s e n (10), t u s s e n : 1. h e t v e e n r i e t ( v a r i ë t e i t t y p i c a B e e k ) m e t 1 - 2 - 2 m e t e r h o g e s t e n g e l s , d i e v a n o n d e r e n n o g g e e n c e n t i m e t e r d i k z i j n , en b l a d e r e n d i e m e e s t a l n i e t b r e d e r zijn d a n 2 c e n t i m e t e r . D e z e v a r i ë t e i t k o m t a l g e m e e n v o o r in v e e n g e b i e d e n en in d e r i e t k r a g e n l a n g s s l o t e n en v a a r t e n . 2. h e t r i v i e r r i e t ( v a r i ë t e i t l a t i f o l i a H o r w . ) m e t s t e n g e l s d i e t o t 4 m e t e r l a n g w o r d e n . D e s t e n g e l s k u n n e n a a n d e v o e t 1j 2 c e n t i m e t e r d i k z i j n . D e b l a d e -r e n z i j n t o t 4 c e n t i m e t e -r b -r e e d . D e z e v a -r i ë t e i t i s t e v i n d e n in d e B i e s b o s c h en op v e l e a n d e r e p l a a t s e n in h e t d e l t a g e b i e d , t e v e n s in d e u i t e r w a a r d e n van d e g r o t e r i v i e r e n . D e k e u z e t u s s e n d e z e t w e e r i e t s o o r t e n h a n g t af van d e g e w e n s t e o n t w i k k e l i n g van h e t r i e t , z o w e l b o v e n d e g r o n d a l s in d e g r o n d . V e e n r i e t v o r m t een fijn, d i c h t -s t a a n d g e w a -s ; r i v i e r r i e t i -s v e e l a l g r o v e r en l a n g e r . G e w o o n l i j k z a l h e t v e e n r i e t v o o r d e o e v e r v e r d e d i g i n g d e v o o r k e u r g e n i e t e n . 2 . S t a n d p l a a t s D e v o l w a s s e n r i e t p l a n t b e h o o r t , op g r o n d van h a a r e i s e n t e n a a n z i e n van h e t m i l i e u w a a r i n z e d o m i n e e r t , tot d e m o e r a s p l a n t e n , n i e t tot d e w a t e r p l a n t e n . H e t r i e t v o e l t z i c h t h u i s l a n g s d e w a t e r k a n t . A a n d e o e v e r s i s t o t in een h a l v e m e t e r d i e p en v o e d s e l r i j k w a t e r een v i t a l e r i e t k r a a g t e v e r w a c h t e n . M e t a f n e m e n d e g r o e i k r a c h t k a n h e t r i e t o n d e r g u n s t i g e o m s t a n d i g h e d e n r u s t i g w a t e r , v o e d s e l -r i j k m i l i e u - ook n o g l a n g s d e o e v e -r s v o o -r k o m e n t o t in 2 m e t e -r d i e p w a t e -r .

In h e t g e t i j d e n g e b i e d k o m t o e v e r r i e t z o w e l bij z o e t a l s b r a k -water gewoonlijk v o o r op een h o o g t e o n g e v e e r b e g i n n e n d e bij h a l f t i j . Op d e r i e t v e l d e n b u i t e n h e t g e -t i j d e n g e b i e d i s de g r o e i van h e -t r i e -t v e e l a l o p -t i m a a l a l s h e -t m a a i v e l d één -t o -t e n k e l e d e c i m e t e r s o n d e r w a t e r s t a a t .

D e b u i t e n d i j k s e r i e t g o r z e n l i g g e n in h e t a l g e m e e n op een m a a i v e l d h o o g t e v a n -af één t o t e n k e l e d e c i m e t e r s b o v e n h a l f t i j . W o r d t h e t g o r s d o o r o p s l i b b i n g zo h o o g

d a t ze bij n o r m a a l h o o g w a t e r n a u w e l i j k s o n d e r w a t e r k o m t , d a n i s a l d a a r h e t h o o g t e p u n t in d e r i e t g r o e i a l s r e g e l z e k e r g e p a s s e e r d . 3 . L e v e n s w i j z e R i e t i s d o o r h e t b e z i t van w o r t e l s t o k k e n m e t w o r t e l s in s t a a t t o t i n t e n s i e v e b e w o r t e l i n g van d e g r o n d . E e n s n e l l e v e g e t a t i e v e u i t b r e i d i n g i s m o g e l i j k . D e j a a r -l i j k s op d e k n o p e n v a n d e w o r t e -l s t o k k e n o n t s p r u i t e n d e s t e n g e -l s z o r g e n o n d e r g u n s t i g e o m s t a n d i g h e d e n v o o r een t o t a l e b e d e k k i n g van d e g r o n d . D e z i c h t b a r e , s t e r k e , b o v e n g r o n d s e g r o e i van d e r i e t p l a n t b e g i n t p a s o m -s t r e e k -s a p r i l . D i t m a a k t h e t r i e t k w e t -s b a a r v o o r o v e r w o e k e r i n g d o o r v r o e g e r in h e t v o o r j a a r r e e d s flink o n t w i k k e l d e k r u i d e n . Het r i e t i s g e v o e l i g v o o r n a c h t v o r s t . In m e n i g j a a r v r i e z e n v o o r a l op d r o g e s t a n d p l a a t s e n - z o a l s v e r o u d e r d e r i e t v e l d e n - d e v o o r l i j k s t e s t e n g e l s in a p r i l of in m e i af. Tot a u g u s t u s n e m e n d e r i e t s t e n g e l s in l e n g t e t o e . D e b l o e i w i j z e een p l u i m -k o m t o m s t r e e -k s a u g u s t u s a a n d e t o p van d e s t e n g e l t e v o o r s c h i j n . D a a r n a v o l g e n t u s s e n a u g u s t u s en o k t o b e r b l o e i en v r u c h t z e t t i n g . In d e h e r f s t v e r d r o g e n d e r i e t s t e n g e l s en s t e r v e n af. 4 . D u i z e n d - k o r r e l g e w i c h t van r i e t z a a d D e r i e t p l u i m e n b e v a t t e n h e t r i e t z a a d , d a t t e g e n d e w i n t e r r i j p en o o g s t b a a r i s . In d e l o o p v a n d e n a w i n t e r en h e t v r o e g e v o o r j a a r vindt d e n a t u u r l i j k e v e r s p r e i -d i n g van h e t z a a -d u i t -d e p l u i m p l a a t s ( P l a n t k u n -d i g g e z i e n i s e r bij r i e t e i g e n l i j k geen s p r a k e van z a a d , m a a r van e e n v r u c h t ) . H e t z a a d i s b i j z o n d e r k l e i n ; de l e n g t e van een z a a d j e b e d r a a g t r u i m 1 m m , d e b r e e d t e k r a p een \ m m ( z i e foto 5)

U i t e r a a r d i s ook h e t 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t b i j z o n d e r l a a g , z o a l s blijkt u i t e n i g o r i ë n t e r e n d o n d e r z o e k . Zo s t e l d e h e t R i j k s p r o e f s t a t i o n v o o r Z a a d c o n t r o l e t e W a g e n i n g e n in d o r s m o n s t e r s d e v o l g e n d e 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t e n v a s t !

Tabel 1. DUIZEND-KORRELGEWICHTEN VAN LUCHTDROOG RIETZAAD (zonder kafje)

Monsternr. Vocht % Totaalaantal Totaal gewicht Duizend-korrelgewicht korrels geteld luchtdroog luchtdroog a 10,00 5025 0,4400 g 0,088 g

b 8.80 4303 0,4515 g 0,105 g c 8, - 3880 0,4260 g 0, 110 g ad a. een monster veenriet, oogst december 1967

ad b . een monster veenriet, oogst januari 1967 (dus van één oogstseizoen eerder) van dezelfde stand-plaats als monster 1

ad c. een monster rivierriet, oogst omstreeks januari 1967 (monster genomen april 1967)

In eigen onderzoek werd in rietzaad van het Kampereiland een 1 000-korrelgewicht vastgesteld van 0,105 gram, en in rietzaad van de Biesbosch een 1 000-korrelgewicht van 0,110 gram. Beide bepalingen von-den plaats in rietzaad dat langdurig bij ca. 20 C droog is bewaard.

5. Het rietzaad (de vrucht) is opvallend klein. De lengte bedraagt ruim 1 mm, de breedte krap een i mm. De foto toont een ca. 100-voudige vergroting. HetV-vormige uitsteeksel is het restant van de verbinding met de kroonkafjes, waar-in het zaad waar-in ongedorste toestand ge-huld zit

A l s v e r g e l i j k i n g m e t h e t h i e r v o o r r i e t z a a d g e n o e m d e 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t van p l m . 0, 1 g r a m i s v e r m e l d e n s w a a r d d a t h e t 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t van een k l e i n g r a s z a a d , n l . k r u i p e n d s t r u i s g r a s p l m . 0 , 0 5 g r a m b e d r a a g t en h e t 1 0 0 0 k o r r e l -g e w i c h t v a n t a r w e p l m . 44 -g r a m .

5. V o r m en k i e m k r a c h t van h e t z a a d H e t z a a d j e v o r m t m e t e e n k r a n s van l a n g e h a r e n d i e a l s z w e e f o r g a n e n f u n g e r e n en d e k r o o n k a f j e s , één g e h e e l , d e z g n . s c h i j n v r u c h t . H e t e i g e n l i j k e r i e t z a a d j e b e v i n d t z i c h o n d e r i n h e t z w e e f o r g a a n . D i t z w e e f o r g a a n d i e n t o m d e z e b i j z o n d e r l i c h t e s c h i j n v r u c h t o v e r een g r o t e a f s t a n d d o o r d e wind t e v e r v o e r e n . T e v e n s h e e f t h e t z w e e f o r g a a n d e f u n c t i e o m h e t r i e t z a a d e n i g e d a g e n o p h e t w a t e r t e d o e n d r i j v e n ( B i t t m a n n , 3 en B a k k e r , 2). In d e n a t u u r k i e m t h e t r i e t z a a d in h e t k a f j e . E v e n t u e e l d o e t h e t d i t ook in d e s t u k j e s p l u i m e n d i e op d e g r o n d , of op een a n d e r e k i e m p l a a t s , t e r e c h t g e k o m e n zijn ( z i e foto 11). M e t h e t b l o t e oog i s , v o o r a l a a n d r o g e p l u i m e n , m o e i l i j k t e c o n s t a t e r e n of d e z e z a a d b e v a t t e n . Z e l f s a a n d e d r o g e kafjes i s n i e t t e z i e n of er z a a d in z i t . D o o r van o n d e r e n n a a r b o v e n m e t d e n a g e l van d e v i n g e r l a n g s h e t kafje t e s t r i j -k e n , lu-kt h e t v e e l a l h e t n a a -k t e z a a d d a a r u i t t e -k r i j g e n . M e t s c h u d d e n lu-kt d i t n i e t . H e t m o e i l i j k k u n n e n v e r w i j d e r e n v o r m t geen g r o o t b e z w a a r , d a a r h e t z a a d i m -m e r s in h e t kafje k i e -m t . M a a r ook h e t uit d e p l u i -m v e r k r i j g e n en v e r z a -m e l e n

6. Een aantal ter kieming liggende naakte zaden in ca. 10-voudige vergroting. Het 1000-korrelgewicht van rietzaad is bijzonder laag en schommelt rond de 0, 1 gram

1'

_/

fit.

/

\

*

M

w

^^8s

V

7. H e t z i c h t b a r e b e g i n van d e k i e m i n g , a f g e b e e l d in een c a . 1 Ovoudige v e r g r o -t i n g . R i e -t b e h o o r -t -t o -t d e l i c h -t k i e m e r s , h e t g e e n wil z e g g e n ' d a t h e t z a a d o m t e k i e m e n o . a . v o l d o e n d e l i c h t v r a a g t

van in h e t kafje z i t t e n d e r i e t z a d e n s t u i t op g r o t e m o e i l i j k h e d e n . Ook zijn d e z a a d -j e s zo l i c h t d a t d e z e n a h e t u i t d e d r o g e p l u i m s c h u d d e n , d o o r h e t b e z i t van h e t z w e e f o r g a a n , g e r u i m e tijd k u n n e n b l i j v e n z w e v e n en o v e r a l t e r e c h t k o m e n . D i t a l l e s b e m o e i l i j k t h e t e x a c t e v a s t s t e l l e n v a n h e t k i e m i n g s v e r m o g e n van h e t z a a i z a a d . T e v e n s i s h e t g e v o l g d a t v e e l a l b e d e k t e z a a d j e s w o r d e n g e z a a i d , w a t d e n a u w k e u r i g h e i d van d e z a a i z a a d v e r d e l i n g b e l e m m e r t . Via e e n in h o o f d s t u k IV 4 . b e s c h r e v e n d o r s t e c h n i e k i s h e t t o c h g e l u k t g r o t e a a n t a l l e n n a a k t e z a d e n t e v e r k r i j g e n . In d e r g e l i j k m a t e r i a a l i s e e n e x a c t e k i e m -k r a c h t v a s t t e s t e l l e n . D e r e e d s e e r d e r g e n o e m d e m o n s t e r s , o n d e r z o c h t op h e t R i j k s p r o e f s t a t i o n voor Z a a d c o n t r o l e t e W a g e n i n g e n , w e r d e n ook g e b r u i k t voor

Tabel 2. BEPALING VAN DE K1EMKRACHT IN NAAKTE RIETZADEN (in percentages;

Monsters A. 5 dagen in het donker en B. 2 weken in het donker en C. 4 weken in het donker en D. 6 weken in het donker en (zie bij in een vochtig milieu in een vochtig milieu in een vochtig milieu in een vochtig milieu voor-tabel 1) koelen bij I O C , daarna in koelen bij 5° C, daarna in koelen bij 5 C, daarna in koelen bij 5 C, daarna in

het licht bij een temperatuur het licht bij een temperatuur het licht bij een temperatuur het licht bij een temperatuur van 10-30° C. l) van 10-30° C. ï) van 10-30° C. 1) 10-30° C. 1)

kiemkracht percentage a 7 na 28 abnormaal kiemkracht percentage

na 7 na 28 abnormaal

dagen dagen gekiemde dagen dagen gekiemd

zaden zaden

kiemkracht percentage kiemkracht percentage na 7 na 28 abnormaal na 7 na 28 abnormaal dagen dagen gekiemde dagen dagen gekiemde

zaden zaden a 78 80 9

b 85 86 4 c 82 90 5 1) P e r etmaal 8 uur 30° C en 16 uur 10° C.

67 71 10 9 71 71 70 76 80 70

een o r i ë n t e r e n d e b e p a l i n g van d e k i e m k r a c h t , z i e t a b e l 2 . In t a b e l 2 k o m e n i n t e r e s s a n t e v e r s c h i l l e n in d e k i e m k r a c h t van h e t z a a d a l s g e -volg van v e r s c h i l l e n d e v o o r k o e l i n g s s y s t e m e n t o t u i t i n g . D e z e g e g e v e n s l i j k e n v o o r a l van b e t e k e n i s v o o r d e b e s t u d e r i n g van d e u i t z a a i in d e n a t u u r . In d e k a s v e r l o o p t d e k i e m i n g bij een t e m p e r a t u u r t e g e n d e 30 C, en z o n d e r v o o r b e h a n d e l i n g van h e t z a a d , in h e t a l g e m e e n zo vlot d a t b i n n e n 2 - 3 d a g e n h e t g r o o t s t e a a n t a l z a d e n i s g e k i e m d . In e i g e n k i e m p r o e v e n bij e e n l a g e r e t e m p e r a t u u r , n l . v a n 20 C, w e r d in e e n p a r t i j r i e t z a a d u i t de B i e s b o s c h , o o g s t 1967, een k i e m k r a c h t v a s t g e s t e l d van 50% in 4 d a g e n en 8 0% in 9 d a g e n . In een p a r t i j r i e t z a a d o o g s t 1965, w e r d in j a n u a r i 1968 n o g een k i e m k r a c h t v a s t g e s t e l d van 20% in 9 d a g e n . O n d a n k s d e v r o e g e r v e e l v e r b r e i d e v e r o n d e r s t e l l i n g d a t d e r i e t p l u i m e n a l s r e g e l g e e n k i e m k r a c h t i g z a a d b e v a t t e n ook J a n s e n (10) n o e m t d a t o n d e r d e r i e t -b o e r e n h e t geloof v e r s p r e i d i s d a t r i e t geen z a a d kan v o o r t -b r e n g e n - w o r d t d i t n o c h d o o r u i t v o e r i g e i g e n o n d e r z o e k , n o c h d o o r h e t o n d e r z o e k van e n k e l e a n d e -r e n , b i j v o o -r b e e l d H ü -r l i m a n n (9) b e v e s t i g d . B i t t m a n n (3) vond e c h t e -r d a t in v e e l g e v a l l e n d e p l u i m m o n s t e r s u i t r i e t b e s t a n d e n g e e n z a a d b e v a t t e n . H e t e i g e n o n d e r z o e k l e e r d e d a t e r e e n g r o t e s p r e i d i n g in d e h o e v e e l h e i d k i e m e n d e z a d e n t u s -s e n d e h e r k o m -s t e n i -s . T e v e n -s d a t , ook bij e e n g o e d e b e w a a r m e t h o d e , i n d e l o o p d e r j a r e n d e k i e m k r a c h t l a n g z a a m t e r u g l o o p t . In h e t a l g e m e e n b l e k e n e n k e l e j a -r e n b e w a a -r d e p l u i m e n e c h t e -r n o g v o l d o e n d e k i e m k -r a c h t i g z a a d t e b e v a t t e n o m a l s z a a i s e l t e k u n n e n d i e n e n . D i t u i t e r a a r d v o o r z o v e r a a n v a n k e l i j k ook r e e d s v e e l k i e m k r a c h t i g z a a d w e r d a a n g e t o o n d . Bij ons o n d e r z o e k b l e e k h e t p r o b l e e m v e e l e e r d a t d e r i e t p l u i m te v é é l k i e m k r a c h t i g e z a d e n k a n b e v a t t e n o m op e e n v o u d i g e w i j z e m e t s t u k j e s p l u i m een g o e -d e v e r -d e l i n g van h e t z a a -d o v e r h e t z a a i b e -d t e v e r k r i j g e n . E e n f o r s e r i e t p l u i m k a n , zo i s h e r h a a l d e l i j k g e b l e k e n , z e l f s w e l d u i z e n d e n k i e m k r a c h t i g e z a d e n b e -v a t t e n ; z i e ook B a k k e r (2) en J a n s e n (10). 6. O n g e d o r s t z a a d in r i e t p l u i m e n H e t n a a k t e z a a d k a n a l s v o l w a a r d i g z a a d w o r d e n b e s c h o u w d , m a a r h e t i s m o e i l i j k t e v e r k r i j g e n . B o v e n d i e n d i e n t e r r e k e n i n g m e e g e h o u d e n t e w o r d e n d a t d e k i e m -k r a c h t in n a a -k t z a a d s n e l l e r -k a n d a l e n d a n in o n g e d o r s t z a a d . A l s z a a i z a a d van r i e t b l e e k in d e p r o e v e n h e t g e b r u i k van in k l e i n e s t u k j e s g e k n i p t e z a a d h o u d e n d e r i e t p l u i m g e s c h i k t . Ook v o o r h e t b e z a a i e n van d e d r o o g v a l l e n d e I J s s e l m e e r p o l d e r O o s t e l i j k F l e v o l a n d (54 000 h e c t a r e ) i s d e r g e l i j k m a t e r i -a -a l g e b r u i k t (De B o e r , 5). De v e r h o u d i n g t u s s e n h e t n a a k t e z a a d en d e z a a d b e v a t t e n d e d r o g e p l u i m e n

w e r d ook n a d e r o n d e r z o c h t : in z a a d b e v a t t e n d e m o n s t e r s g e h a k s e l d e r i e t p l u i m e n v o n d h e t R P V Z in g e w i c h t s p e r c e n t a g e s van h e t u i t g a n g s m a t e r i a a l r e s p . o n g e v e e r 3%, 4% en 7% n a a k t z a a d . In e i g e n o n d e r z o e k m e t a n d e r e m o n s t e r s w e r d e n g e -w i c h t s p e r c e n t a g e s van o m s t r e e k s 1% n a a k t z a a d v a s t g e s t e l d . De B o e r (5) m e r k t op d a t h e t s o o r t e l i j k g e w i c h t van d e in s t u k j e s g e h a k s e l d e r i e t p l u i m e n , g e b r u i k t v o o r de z a a i in O o s t e l i j k F l e v o l a n d , s l e c h t s 0, 075 b e d r o e g D a t wil z e g g e n d a t een k u b i e k e m e t e r van d i t m a t e r i a a l 75 kg w o o g . Bij d e z a a i van h e t r i e t w a s e r d a n ook s l e c h t s een h o e v e e l h e i d z a a i z a a d n o d i g van 450 g r a m g e h a k s e l d e r i e t p l u i m e n p e r h e c t a r e . U i t g a a n d e van s l e c h t s 1 g e w i c h t s p r o c e n t z a a d in d i t m a t e r i a a l (= 4, 5 g / h a ) en een 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t van 0 , 1 g ( = 4 5 000 z a d e n / h a ) , bij een k i e m k r a c h t p e r c e n t a g e van 50% z o u d e n h i e r p e r h e c t a r e 22 500

2

k i e m k r a c h t i g e z a d e n k u n n e n z i j n g e z a a i d , of 2 , 25 p e r m . In d i t v e r b a n d i s i l l u -s t r a t i e f d a t B a k k e r (2) v o o r 1955 - een g u n -s t i g j a a r v o o r d e g r o e i van r i e t - van

8 Kiemend naakt rietzaadje. In een ca. 60-voudige vergroting toont de foto het ontspruiten vande riet-plant. Hierbij wordt eerst het stengeltje zichtbaar, daarna de kiemwortels

een v i e r t a l p l a a t s e n een p r o d u k t i e a a n k i e m k r a c h t i g e z a d e n heeft b e r e k e n d van r e s p . 1 2 3 - , 1 3 5 - , 137- en 209 m i l j o e n z a d e n p e r h e c t a r e r i e t v e l d .

7 . K i e m i n g s p r o c e s r i e t z a a d

Het r i e t heeft een e e n b l a d i g e k i e m m e t een l e p e l v o r m i g b l a d , dat a a n h e t u i t e i n d e g e r o l d o m h a a r as z i t . Bij d e k i e m i n g z w e l t e e r s t h e t z a a d j e e n i g s z i n s , w a a r -n a d e k i e m te v o o r s c h i j -n k o m t . Al h e e l gauw h i e r -n a v e r s c h i j -n t da-n h e t b e g i -n v a -n h e t w o r t e l s t e l s e l . Het d u u r t bij g u n s t i g e t e m p e r a t u u r o n g e v e e r een d a g , a l v o r e n s h i e r u i t een w o r t e l t j e z i c h v a s t z e t aan d e g r o n d . A a n v a n k e l i j k ligt d e r h a l v e h e t z a a d m e t d e k i e m l o s van d e g r o n d .

D e k i e m p l a n t heeft een w o r t e l s t e l s e l d a t s l e c h t s t i j d e l i j k e b e t e k e n i s h e e f t . O n d e r a a n d e j o n g e s t e n g e l s k o m e n z i j k n o p p e n t o t o n t p l o o i i n g , w a a r u i t z i c h h e t b l i j -v e n d e s t e l s e l -van s t e n g e l s , w o r t e l s en w o r t e l s t o k k e n o n t w i k k e l t . H e t p r o c e s -van k i e m e n d z a a i z a a d t o t een j o n g e p l a n t m e t een b e g i n van w o r t e l s t o k k e n , v e r g t o n -d e r n a t u u r l i j k e o m s t a n -d i g h e -d e n h i e r t e l a n -d e z e k e r r u i m z e v e n w e k e n . T e n m i n s t e , a l s h e t al l u k t : in d e n a t u u r o n t b r e k e n v e e l a l d e v o o r w a a r d e n o m d e r i e t z a d e n te d o e n k i e m e n , d o c h ook en v o o r a l o m d e k i e m p l a n t e n t o t v o l w a s s e n p l a n t e n t e b r e n g e n . H e t v o l g e n d e h o o f d s t u k b e h a n d e l t d i t n a d e r .

III. Kiemingsvoorwaarden van rietzaad en groeivoorwaarden

van kiemplanten en jonge planten

Van h e t g r o t e a a n t a l k i e m k r a c h t i g e z a d e n d a t d e r i e t v e g e t a t i e j a a r l i j k s v o o r t b r e n g t k o m t z o a l s o b s e r v a t i e l e e r d e w e i n i g t o t zijn r e c h t . D e n a t u u r l i j k e i n -s t a n d h o u d i n g of u i t b r e i d i n g van h e t r i e t vindt d a n ook n a u w e l i j k -s d o o r z a a d p l a a t -s . D e b e l a n g r i j k s t e o o r z a k e n h i e r v a n z i j n , t e n e e r s t e , d e b i j z o n d e r e v o o r w a a r d e n d i e h e t z a a d v o o r h a a r k i e m i n g v r a a g t , t e n t w e e d e , h e t o n g u n s t i g e m i l i e u d a t een g e v e s t i g d r i e t g e w a s v o r m t v o o r een j o n g r i e t p l a n t j e . A l v o r e n s d e k i e m i n g s - en g r o e i v o o r w a a r d e n n a d e r t e b e ä c h r i j v e n 'worden z e h i e r e e r s t k o r t s a m e n g e v a t : 1. V o o r d e k i e m i n g en d e v e r d e r e o n t w i k k e l i n g i s v e e l l i c h t n o d i g . 2. H e t t e r k i e m i n g l i g g e n d z a a d d i e n t a a n v a n k e l i j k op n a t t e g r o n d t e l i g g e n . M a a r d i r e c t na de k i e m i n g i s j u i s t v e e l d r o g e r e g r o n d v e r e i s t . 3 . E e n h o g e k i e m t e m p e r a t u u r w o r d t g e v r a a g d . 4 . De c h e m i s c h e e i g e n s c h a p p e n van h e t k i e m m i l i e u d i e n e n g e s c h i k t t e z i j n . 5. O n d e r b r e k i n g van h e t k i e m i n g s p r o c es i s f u n e s t . 1 . L i c h t b e h o e f t e r i e t z a a d , k i e m p l a n t en j o n g e p l a n t P r o e v e n l e e r d e n d a t v o o r k i e m i n g o n d e r n a t u u r l i j k e o m s t a n d i g h e d e n o n b e l e m m e r d d a g l i c h t g e w e n s t i s . D i t houdt in d a t e l k e b e d e k k i n g van h e t z a a d d e k i e -m i n g b e n a d e e l t of b e l e t . Zo b e d r o e g in p r o e v e n bij een p e r -m a n e n t e s c h e -m e r h e t a a n t a l k i e m e n s l e c h t s c a . 50% van h e t a a n t a l k i e m e n bij v o l d o e n d e l i c h t . D i t b e t e k e n t d a t h e t r i e t z a a d op een b e g r o e i d of op a n d e r e w i j z e o v e r s c h a d u w d " z a a i -b e d " m o e i l i j k t o t k i e m i n g z a l g e r a k e n .

Ook d e b e d e k k i n g van h e t z a a d d o o r een v l i e s d u n l a a g j e g r o n d b l e e k in p r o e -ven v e e l a l d e k i e m i n g t e v e r h i n d e r e n , of in i e d e r g e v a l s t e r k t e r e m m e n .

A n d e r e p r o e v e n t o o n d e n d a t h e t r i e t z a a d bij h o g e t e m p e r a t u r e n w e l in h e t d o n k e r k a n k i e m e n . Ook H ü r l i m a n n (9) n o e m t d i t v e r s c h i j n s e l , e c h t e r w a a r g e n o m e n in een p r o e f w a a r i n s l e c h t s 2 van d e 25 z a d e n bij 35 C in h e t d o n k e r k i e m d e n . A a n d e z e k i e m i n g s m o g e l i j k h e i d in h e t d o n k e r v a l t w e i n i g p r a k t i s c h e w a a r -d e t o e t e k e n n e n . D i r e c t na -d e k i e m i n g i s h e t l i c h t n a m e l i j k o n o n t b e e r l i j k .

Ook d e l i c h t b e h o e f t e n a d e k i e m i n g d u s van d e k i e m p l a n t en van d e j o n g e p l a n t , i s g r o o t . V o o r a l in d e n a t u u r , w a a r zijn g r o e i a a n v a n k e l i j k v r i j t r a a g i s , v e r -d r a a g t -d e k i e m p l a n t van r i e t g e e n s c h a -d u w van c o n c u r r e r e n -d e p l a n t e n .

-d a t -d e j o n g e k i e m p l a n t e n b e -d e k t 'wer-den m e t een l a a g j e s l i b of w i e r e n . N a a s t h e t l i c h t g e b r e k kan h i e r d e v e r s t o r i n g van d e a s s i m i l a t i e d o o r h e t op d e p l a n t g e k l e e f d e s l i b een r o l s p e l e n . 2 . V o c h t i g h e i d s g r a a d van h e t m i l i e u v o o r d e k i e m p l a n t e n en d e j o n g e p l a n t e n D e t e r k i e m i n g l i g g e n d e r i e t z a d e n m o e t e n k u n n e n z w e l l e n . D a a r t o e i s v e e l v o c h t n o d i g . S l e c h t s w a n n e e r h e t z a a d w e r k e l i j k n a t i s , z a l d e k i e m i n g s l a g e n . D e z a d e n m o g e n e c h t e r ook w e e r n i e t óp of m h e t w a t e r d r i j v e n . O n d e r een l a a g j e w a

-9. In ruim 15-voudige vergroting weer-gegeven: het verdere verloop van het kiemingsproces. De kiemplant is reeds ca. 4 millimeter lang, heeft reeds het eerste blad en er is een duidelijk begin van de kiemwortels te zien

t e r b l e e k d e k i e m i n g v e e l t r a g e r t e v e r l o p e n en d a a l d e h e t p r o c e n t u e l e a a n t a l k i e m e n ( z i e ook F e e k e s en B a k k e r , 8 ) . E e n e x t r a m o e i l i j k h e i d i s d a t d i r e c t na h e t k i e m e n , h e t k i e m p l a n t j e h e e l a n d e -r e e i s e n a a n de v o c h t t o e s t a n d van d e v o e d i n g s b o d e m s t e l t . D a n i s n l . e e n m a t i g v o c h t h o u d e n d e , o p d r o g e n d e en b e s l i s t n i e t t e n a t t e g r o n d g e w e n s t , a l t h a n s b e -p a a l d n i e t in de b o v e n s t e g r o n d l a a g . De g r o n d d i e n t d u s , z e k e r o -p -p e r v l a k k i g , d r o g e r t e zijn dan t i j d e n s d e k i e m i n g . T e g e l i j k m e t d e d i e p t e g r o e i van d e w o r -t e l s d i e n -t h e -t v e l e w a -t e r op n a -t u u r l i j k e w i j z e d o o r l u c h -t -t e w o r d e n v e r v a n g e n . D i t is de i d e a l e s i t u a t i e , d i e z i c h a l l e e n in d r o o g v a l l e n d e p o l d e r s of o p g e s p o t e n t e r r e i n e n k a n v o o r d o e n . Uit h e t v o o r g a a n d e b l i j k t d u s w e l d a t h e t r i e t t i j d e n s h e t s t a d i u m van k i e m p l a n t en a a n v a n k e l i j k a l s j o n g e p l a n t h e t k w e t s b a a r s t i s . Ook H ü r l i m a n n (9) n o e m t d e -z e k r i t i s c h e f a s e . M i s l u k k i n g e n bij d e o p k w e e k u i t -z a a d vinden a l s r e g e l in d i t s t a d i u m p l a a t s . Is d a n b . v . h e t l u c h t v o l u m e van d e g r o n d g e r i n g en d e g r o n d t e n a t , d a n w o r d e n d e j o n g e w o r t e l t j e s b r u i n en g a a t d e p l a n t v e r l o r e n . K o m t d e g r o n d w a a r i n d e j o n g e r i e t p l a n t j e s g r o e i e n o n d e r w a t e r t e s t a a n , d a n h e e f t d i t , ook al k o m e n d e b l a a d j e s b o v e n w a t e r u i t , een f u n e s t e u i t w e r k i n g . In

een nog w e e r i e t s l a t e r s t a d i u m , a l s d e p l a n t c a . 5 c m h o o g i s , k a n d e p l a n t een w a t e r l a a g v a n een 3 c m boven h e t g r o n d o p p e r v l a k b e t e r v e r d r a g e n . D e v o r m i n g van w o r t e l s t o k k e n b l e e k e r in d e p r o e v e n e c h t e r d o o r t e w o r d e n g e r e m d , of o n t b r a k z e l f s v a a k g e h e e l . Hoe d r o g e r d e o p k w e e k , h o e b e t e r h e t s t e l s e l van w o r -t e l s -t o k k e n z i c h o n -t w i k k e l -t . H e t u i t g r o e i e n t o t een f l i n k e p l a n t , d i e z i c h v e g e t a t i e f in stand k a n h o u d e n en ( d u s ) u i t b r e i d e n , v e r g t in d e n a t u u r m i n s t e n s e n i g e m a a n d e n . Heeft d e p l a n t d i t v o l w a s s e n s t a d i u m b e r e i k t , d a n i s e e n flinke v e r h o g i n g van h e t w a t e r p e i l , z e l f s t o t n e t b o v e n h e t m a a i v e l d , g e e n b e z w a a r . A a n o e v e r s h a n d h a a f t r i e t z i c h z e l f s in 50 c m d i e p w a t e r . 3 . V o o r d e k i e m i n g g e w e n s t e t e m p e r a t u u r D e g u n s t i g e k i e m i n g s t e m p e r a t u u r l i g t t u s s e n 25 en 35 C e l s i u s ( m i d d a g t e m p e r a t u u r ) . B i n n e n 2 x 24 u u r i s d a n e e n v o l d o e n d e k i e m i n g v e r k r e g e n . D e d a a r o p v o l -g e n d e 5 à 10 d a -g e n k a n h e t a a n t a l k i e m p l a n t e n n o -g s t e r k s t i j -g e n . M e d e d o o r d e t e m p e r a t u u r s c h o m m e l i n g e n m o e t m e n in d e n a t u u r bij t e m p e r a -t u r e n b e n e d e n 20 C e l s i u s n a u w e l i j k s k i e m i n g v a n g e z a a i d r i e -t v e r w a c h -t e n . D i -t is d e z o v e e l s t e r e d e n d a t in d e n a t u u r van k i e m e n d r i e t z a a d v a a k n i e t s t e r e c h t -k o m t , o m d a t d e g e w e n s t e h o g e -k i e m i n g s t e m p e r a t u u r s o m s z e l f s in m e i op z i c h l a a t w a c h t e n . V a a k z a l , z o a l s u i t w a a r n e m i n g e n b l e e k , h e t r i e t z a a d d a n r e e d s d o o r a n d e r e k r u i d e n z i j n o v e r w o e k e r d .

10. In d e n a t u u r k i e m t h e t r i e t z a a d v e e l al in h e t k r o o n k a f j e , z i e foto. E v e n t u -e -e l zijn d o o r d o r s -e n ook n a a k t -e z a a d j -e s t e v e r k r i j g e n

4 . C h e m i s c h e e i g e n s c h a p p e n van d e grond en h e t w a t e r

Ook d e c h e m i s c h e e i g e n s c h a p p e n van d e g r o n d en h e t w a t e r zijn b e s l i s s e n d bij d e v e s t i g i n g s p o g i n g van h e t r i e t . V r u c h t b a r e , v o e d s e l r i j k e g r o n d s t i m u l e e r t d e g r o e i . D e v o o r r i e t m e e s t g u n s t i g e z u u r h e i d s g r a a d van d e g r o n d l i j k t v r i j h o o g te l i g g e n , m a a r d e z e p l a n t g r o e i t b i n n e n een r e l a t i e f r u i m p H b e r e i k van d e v o e d i n g s b o d e m . H e t o p t i m u m van d e r i e t g r o e i l i g t v o l g e n s H ü r l i m a n n (9) in h e t n e u -t r a l e -to-t b a s i s c h e ( = a l k a l i s c h e ) r e a c -t i e g e b i e d . R u d e s c u (11) n o e m -t e e n a a n -t a l p H c i j f e r s van b e p a a l d e r i e t v e l d e n in R o e m e n i ë , z o w e l o v e r s t r o o m d e a l s d r o o g

-g e l e -g d e -g r o n d . De p H - w a a r d e n l i -g -g e n in d e -g e n o e m d e -g e v a l l e n t u s s e n een pH van 5,8 t o t 8. Van Z i n d e r e n B a k k e r (13) n o e m t v o o r h e t w a t e r in d e r i e t z o o m van h e t N a a r d e r m e e r een p H - w a t e r van 7, 2 en v o o r h e t m e e r zelf in d e z o m e r een p H - w a t e r van 7 , 0 - 8 , 6 . Ook in d e B e l t e r - W i j d e en in d e p l a s s e n van N i e u w k o o p , K o r t e n h o e f , A n k e v e e n en Sluipwijk vond d e z e a u t e u r (13) d e s t i j d s v o o r h e t w a t e r een d e r g e l i j k e p H . In een a n d e r e p u b l i k a t i e n o e m t Van Z i n d e r e n B a k k e r (14) bij een b e s c h r i j v i n g van d e N i e u w k o o p s e p l a s s e n d a t h e t r i e t op v o e d s e l a r m e p l e k k e n ( g e n o e m d w o r d t d a a r b i j e e n p H w a t e r van 4,0) v e e l m i n d e r v i t a l i t e i t v e r t o o n -d e . Ook B a k k e r (2) v e r m e l -d t , in een in 1957 v e r s c h e n e n p u b l i k a t i e o v e r h e t r i e t in d e N o o r d o o s t p o l d e r , d a t h e t r i e t in een m i l i e u m e t een pH l a g e r d a n 4 in d e r e g e l n i e t v o o r k o m t . M e d e op g r o n d van d e g e g e v e n s u i t b o v e n v e r m e l d e b r o n n e n , l i j k t h e t d a n ook j u i s t o m e r v a n u i t t e g a a n d a t e e n v o o r h e t r i e t g u n s t i g e p H - K C l t u s s e n 5,5 en 7 l i g t (= o n g e v e e r t e v e r g e l i j k e n m e t e e n p H - H?0 t u s s e n 6,2 en 7 , 7 ) . Ook v o o r h e t in d e k a s k w e k e n van r i e t z o d e n u i t z a a d i s d i t g e g e v e n van b e l a n g . Het k a n , o p g r o n d van p r o e v e n , a l s u i t g a n g s p u n t d i e n e n v o o r d e g e w e n s t e z u u r h e i d s g r a a d van d e p o t g r o n d . Z i e h f d s t . VII. 2 .

H e t z o u t g e h a l t e van d e g r o n d en h e t w a t e r is v o o r d e k i e m i n g en v e s t i g i n g van r i e t van z e k e r zo v e e l b e l a n g a l s de z u u r h e i d s g r a a d . N i e t - z i l t e g r o n d i s v o l g e n s B a k k e r (2) een d e r v o o r w a a r d e n v o o r een o p t i m a a l k i e m m i l i e u van h e t r i e t .

In k i e m p r o e v e n m e t v o e d i n g s o p l o s s i n g e n van d i v e r s e c o n c e n t r a t i e s N a C l in h e t w a t e r vond F e e k e s (7) d a t h e t r i e t nog k i e m d e op een o p l o s s i n g van 15 g N a C l p e r l i t e r w a t e r . T o t r e g e l m a t i g e en v l o t t e k i e m i n g w a s h e t r i e t in d e z e p r o e v e n , m o g e l i j k t e n d e l e d o o r a n d e r e o o r z a k e n , n i e t t e k r i j g e n . F e e k e s (7) n o e m t v o o r d e W i e r i n g e r m e e r b o d e m b i j h e t d r o o g v a l l e n een z o u t -g e h a l t e in d e b o v e n s t e -g r o n d l a -g e n van d e m e t w a t e r -g e h e e l v e r z a d i -g d e -g r o n d , v a n o n g e v e e r 20 g r a m k e u k e n z o u t p e r l i t e r b o d e m v o c h t . V o l g e n s F e e k e s en B a k k e r (8) w a s d e b o d e m van d e N o o r d o o s t p o l d e r , d i e in 1941 d r o o g v i e l , a a n v a n k e l i j k v r i j w e l z o e t . In d e z o m e r van 1942, d o c h v o o r a l in d e z o m e r s v a n 1943 en 1944 v e r z i l t t e n d e b o v e n s t e g r o n d l a g e n op n i e t v o l d o e n d e o n t w a t e r d t e r r e i n d o o r v e r d a m p i n g en c a p i l l a i r e o p s t i j g i n g e c h t e r m e e r en m e e r . S c h r i j v e r s (8) n o e m e n e l d e r s in d e z e l f d e p u b l i k a t i e v o o r h e t w e s t e n van d e N O P in 1943 en 1944 t i j d e l i j k e c o n c e n t r a t i e s v a n 4 - 9 g N a C l , 4 - 7 g N a C l en p l a a t s e l i j k z e l f s b o v e n d e 10 g N a C l p e r l i t e r b o d e m v o c h t . Bij d e z e c o n c e n t r a t i e s ( 4 - 9 g N a C l p e r 1) in d e b o d e m l a a g van 5 2 0 c m , zijn a l d u s F e e k e s en B a k k e r (8) d e z o u t c o n -c e n t r a t i e s i n d r o g e , w a r m e p e r i o d e n in h e t b o v e n s t e g r o n d l a a g j e , w a a r j u i s t d e z a d e n m o e t e n o n t k i e m e n , v a a k v e l e m a l e n h o g e r . B a k k e r (2) v e r m e l d t bij d e " B e s c h r i j v i n g v a n r i e t " d a t w a n n e e r h e t b o d e m

-v o c h t m e e r d a n 20 g k e u k e n z o u t p e r l i t e r b e -v a t (of d e pH l a g e r l i g t d a n 4 ) , r i e t in d e r e g e l n i e t m e e r v o o r k o m t . D e z e l f d e a u t e u r (2) m e l d t d a t , t o e n o p d e i n 1943 en 1944 s t e e d s z i l t e r w o r d e n d e t e r r e i n e n in h e t w e s t e n van d e N O P , d e b o d e m -l a a g w a a r i n h e t r i e t w o r t e -l d e , t o t 15 ( s o m s t o t 20) g N a C -l p e r -l i t e r b o d e m v o c h t b e v a t t e , g e e n r e m m i n g v a n d e r i e t g r o e i o p t r a d . Wel w a r e n d e j o n g e p l a n t e n van h e t r i e t g e v o e l i g e r v o o r z o u t d a n d e v o l w a s s e n e x e m p l a r e n . In d e N O P z a l d i t van w e i n i g i n v l o e d g e w e e s t z i j n , o m d a t d e v e s t i g i n g uit z a a d p l a a t s v o n d op een t i j d s t i p w a a r o p n o g w e i n i g of g e e n v e r z i l t i n g o p t r a d , a l d u s g e n o e m d e s c h r i j v e r ( 2 ) . O m t r e n t d e z o u t g e v o e l i g h e i d van r i e t k o m e n n o g al e e n s v r a g e n u i t d e p r a k t i j k . V e e l a l h o u d e n d e z e v r a g e n v e r b a n d m e t d e v e s t i g i n g van r i e t u i t z a a d . O p g r o n d v a n d e b o v e n w e e r g e g e v e n u i t s p r a k e n en e i g e n w a a r n e m i n g e n b l i j k t d e t o e p a s s i n g van r i e t l a n g s w a t e r w e g e n m e t m a t i g b r a k w a t e r m o g e l i j k . V o o r d e v e s t i g i n g v a n r i e t u i t z a a d l i j k t e c h t e r een n i e t z i l t e g r o n d g e w e n s t . 5 . O n d e r b r e k i n g van h e t k i e m i n g s p r o c e s V o o r k i e m e n van h e t r i e t z a a d , d i t a l v o r e n s h e t z a a d b u i t e n u i t t e z a a i e n , i s op g r o n d van d e p r o e v e n , v o o r a l o m t w e e r e d e n e n t e o n t r a d e n : 1. V o o r g e k i e m d en v o c h t i g z a a d i s m o e i l i j k g e l i j k m a t i g t e v e r d e l e n . 2 . V o o r g e k i e m d z a a d l e v e r t n a u i t z a a i s t e e d s a a n z i e n l i j k m i n d e r d o o r g r o e i e n d e k i e m p l a n t e n d a n n i e t v o o r g e k i e m d z a a d . D i t k o m t o m d a t e r b u i t e n in d e n a -t u u r s l e c h -t s o n d e r o p -t i m a l e g r o e i v o o r w a a r d e n w e i n i g k a n s i s op o n d e r b r e k i n g v a n h e t k i e m i n g s p r o c e s , d a t m e t h e t v o o r k i e m e n i s b e g o n n e n . O v e r s p o e l i n g , v e r d r o g i n g en k o u d e z i j n h i e r b i j k w a d e e l e m e n t e n . C o n c l u s i e In d e b o v e n g e n o e m d e vijf p u n t e n i s h e t g e w e n s t e k i e m m i l i e u b e s c h r e v e n . H e t z a l d u i d e l i j k zijn d a t s l e c h t s o n d e r b i j z o n d e r g u n s t i g e o m s t a n d i g h e d e n k i e m i n g van r i e t z a a d i n d e n a t u u r p l a a t s v i n d t . V e e l l i c h t , v e e l v o c h t en e e n h o g e t e m p e r a t u u r z i j n d e b e l a n g r i j k s t e v o o r w a a r d e n . Wil op d e k i e m i n g e e n g u n s t i g e v e r d e r e o n t w i k k e l i n g v o l g e n , d a n z a l d e g r o n d s n e l m o e t e n o p d r o g e n . D a a r b i j d i e n t e c h t e r d e z o u t c o n c e n t r a t i e in d e b o v e n s t e g r o n d l a a g l a a g t e b l i j v e n . D e l i c h t b e h o e f t e i s in d i t s t a d i u m g r o o t . E e n c o n c u r r e -r e n d e v e g e t a t i e k a n d e k i e m p l a n t e n g e m a k k e l i j k o n d e -r d -r u k k e n .

IV. Winnen van het rietzaad; kiemproef en zaai klaar maken

1 . Verzamelen van het zaad

Rietzaad is nog niet in de handel v e r k r i j g b a a r . Het dient d a a r o m voor de

belang-hebbende te worden gewonnen. Twee verzamelwijzen kunnen worden

onderschei-den:

a. het winnen van zaad in de natuur

b . het winnen van zaad van in opslag staand geoogst r i e t .

De e e r s t e methode (a), waarbij het rietzaad wordt verzameld door van te

vel-de staanvel-de rietstengels vel-de pluimen af te knippen of te snijvel-den, is bijzonvel-der

tijd-rovend gebleken . Omdat een pluim duizenden kiemkrachtige zaden kan

bevat-ten is de methode wél geschikt voor het verzamelen van een kleine partij zaad.

Als geschikte periode voor het winnen van rietpluimen van op stam staand - dus

nog niet geoogst - riet, is te noemen de anderhalve maand tussen eind

novem-ber en half j a n u a r i .

De tweede methode (b) is zonder m e e r geschikt voor het verkrijgen van grote

hoeveelheden zaaizaad. Bij deze verzamelwijze worden de pluimen gesneden uit

bossen r i e t , die in de zojuist genoemde periode zijn geoogst. Bij het verzamelen

dienen de pluimen luchtdroog te zijn. Natte rietpluimen vragen veel extra werk.

Ze moeten d i r e c t na het verzamelen in een dunne laag uitgespreid, te drogen

worden gelegd, daar anders broei en vermindering van kiemkracht optreden.

Mits op een luchtige, koele en vooral droge plaats in jute of katoenen zakken

in de pluim bewaard, houdt het zaad jarenlang een slechts langzaam afnemende

kiemkracht. Zie ook hoofdstuk II, 5 en 6.

2. Oriënterend onderzoek naar kiemkrachtig zaad

Als oriëntatie omtrent de aanwezigheid van veel of weinig kiemkrachtig zaad in

de rietpluim heeft de volgende kiemproef voldaan.

Een laag f i l t r e e r p a p i e r , dan wel vloeipapier, of b. v. ander gemakkelijk

vocht-opnemend m a t e r i a a l zoals een dweil, wordt in een waterdichte bak gelegd. Van

het verzamelde monster rietpluimen worden stukjes van d i v e r s e pluimen geknipt

i) In principe is het echter wel mogelijk snel grote hoeveelheden rietpluimen in het veld te verzamele mits met inschakeling van een speciaal daarvoor geconstrueerde of aangepaste rijdende machine.

en op h e t p a p i e r of d e d w e i l in d e b a k g e l e g d . V e r v o l g e n s m a a k t m e n d e r i e t p l u i -m e n en d e d w e i l of h e t p a p i e r flink n a t . D a a r n a d r u k t -m e n d e s t u k j e s p l u i -m e n , d i e goed u i t g e p l o z e n en v e r s p r e i d m o e t e n l i g g e n , p l a t t e g e n de o n d e r l a a g a a n . D e p l u i m e n m o g e n n i e t in h e t w a t e r d r i j v e n , d o c h ook b e s l i s t n i e t v e r d r o g e n . G e -r e g e l d e c o n t -r o l e h i e -r o p en h e t zo n o d i g t o e d i e n e n van w a t e -r g e d u -r e n d e d e p -r o e f , zijn v e r e i s t . H e t a f d e k k e n van d e k i e m b a k m e t een g l a s p l a a t of d o o r z i c h t i g p l a s -tic i s aan t e b e v e l e n , m e d e o m d a t h e t d e v o c h t i g h e i d in d e bak b e s t e n d i g t .

D e k i e m b a k d i e n t in h e t v o l l e d a g l i c h t t e s t a a n op een w a r m e p l a a t s . De t e m -p e r a t u u r in d e bak z a l bij v o o r k e u r n i e t b e n e d e n d e 20 C en n i e t v e e l boven d e 30 C m o g e n k o m e n . Na c a . 48 u u r i s r e e d s een g r o o t a a n t a l k i e m e n t e z i e n . In d e e e r s t v o l g e n d e d a g e n kan v e e l a l nog een t o e n a m e , s o m s z e l f s e e n b e l a n g r i j k e t o e n a m e van h e t a a n t a l z i c h t b a a r k i e m e n d e z a d e n -worden v e r w a c h t . Na ruim. een w e e k is d e k i e m p r o e f a l s g e ë i n d i g d t e b e s c h o u w e n .

M e t n a a k t e z a d e n v a l t u i t e r a a r d n a u w k e u r i g e r v a s t t e s t e l l e n h o e d e k i e m k r a c h t van d e b e t r e f f e n d e p a r t i j z a a i z a a d i s . In d i t h o o f d s t u k w o r d t o n d e r 4 . een d o r s -t e c h n i e k b e s c h r e v e n , -t e r w i j l r e e d s in h o o f d s -t u k II. 5. i s g e n o e m d h o e z a a d j e s m e t d e n a g e l van een v i n g e r u i t d e p l u i m zijn t e d r u k k e n .

3 . K e u z e van h e t z a a i m a t e r i a a l B i j h e t t o e p a s s e n van r i e t z a a d s t a a t m e n v o o r d e v r a a g : " g e d o r s t " of " o n g e d o r s t " z a a i m a t e r i a a l t e g e b r u i k e n ? D e n a t u u r l i j k e v e r s p r e i d i n g s v o r m i s h e t z a a d i n h e t kafje d a t v a n u i t z i j n b a s i s i s o m g e v e n d o o r een k r a n s van l a n g e h a r e n . Z o a l s r e e d s in h o o f d s t u k I I . 5 . i s o p g e m e r k t , k a n d i t g e h e e l o v e r e e n g r o t e a f s t a n d d o o r d e wind w o r d e n v e r v o e r d en e n i g e d a g e n op h e t w a t e r d r i j v e n . Van d e z e e i g e n s c h a p p e n i s wel g e b r u i k g e -m a a k t o -m n o g o n b e g a a n b a r e t e r r e i n e n -m e t b e h u l p van d e wind vanaf een d i j k t e b e z a a i e n , n l . d o o r h e t u i t s c h u d d e n van goed d r o g e , z a a d b e v a t t e n d e p l u i m e n . Ook v o o r z a a i van r i e t op g r o t e s c h a a l i s in d e p r a k t i j k t o t nu t o e , v o o r a l g e b r u i k g e m a a k t van r i e t p l u i m e n . En w e l van k i e m k r a c h t i g z a a d b e v a t t e n d e in s t u k j e s v e r -d e e l -d e r i e t p l u i m e n (De B o e r , 5). T h a n s b l i j k t d a t h e t t e c h n i s c h m o g e l i j k is n a a k t e z a d e n t e v e r k r i j g e n . V o o r d e z a a i d i r e c t op o e v e r s l i j k t d i t e v e n w e l g e e n v o o r d e e l , d a a r h e t n a a k t e z a a d w e l l i c h t n o g e e r d e r w e g z a l s p o e l e n d a n z a a d b e v a t t e n d e r i e t p l u i m e n . Ook v o o r h e t b e z a a i e n van v e l d e n , z o a l s d r o o g v a l l e n d e p o l d e r s , z a l n a a k t z a a d d o o r zijn l a g e 1 0 0 0 k o r r e l g e w i c h t van c a . 0,1 g, v e e l a l w e i n i g i n t e r e s s a n t z i j n . D i t v a n -w e g e d e m o e i l i j k e v e r d e l i n g van d e g e r i n g e b e n o d i g d e h o e v e e l h e i d z a a d o v e r een g r o t e o p p e r v l a k t e . Z i e ook h o o f d s t . I I . 6.

1 1 . V e r d e r v e r l o o p van d e k i e m i n g van h e t r i e t in h e t k r o o n k a f j e , d a t h e t zaad bij d e n a t u u r l i j k e v e r s p r e i d i n g d a a r v a n blijft o m h u l l e n . Ook in s t u k j e s p l u i m k i e m t h e t r i e t op d e z e w i j z e

Welk z a a i m a t e r i a a l m o e t m e n nu k i e z e n bij h e t k w e k e n van r i e t z o d e n in p o t t e n ? H i e r o v e r is een o r i ë n t e r e n d o n d e r z o e k v e r r i c h t . B e l a n g w e k k e n d e v e r s c h i l l e n t u s s e n n a a k t z a a d en z a a d b e v a t t e n d e r i e t p l u i m e n zijn tot nu t o e n i e t g e b l e k e n .

P l a n t k u n d i g g e z i e n i s er t u s s e n h e t n a a k t e z a a d en h e t zaad in d e p l u i m geen v e r s c h i l . H e t n a a k t e z a a d i s qua v o o r t p l a n t i n g s m e c h a n i s m e even c o m p l e e t a l s bij v o o r b e e l d d e t a r w e k o r r e l i s . In d e l i c h t b e h o e f t e , d e g r o e i k r a c h t en d e v e r d e

-r e o n t w i k k e l i n g zijn e-r w a a -r s c h i j n l i j k geen v e -r s c h i l l e n , en i s ook n o g n i e t s van enig v e r s c h i l g e b l e k e n t u s s e n n a a k t z a a d en z a a d in d e p l u i m . Wel zou de k i e m -k r a c h t bij b e w a r i n g van n a a -k t z a a d in h e t a l g e m e e n s n e l l e r -k u n n e n t e r u g l o p e n d a n van h e t o n g e d o r s t e z a a d .