Tien stellingen over landschap
en water als publieke zaken
de overdracht – 31 augustus 2016
Over landschappelijke fragmentatie als gegeven en
landschappelijke samenhang als opgave
De fysieke en sociale factoren die gedurende de afgelopen eeuwen ten grondslag lagen aan de huidige differentiatie en schoonheid van het Nederlandse
cultuurlandschap zijn – zonder uitzondering – allemaal uitgedoofd. De actuele landschapsvorming wordt gekenmerkt door onhelder opdrachtgeverschap, slecht gearticuleerde ambities, een verontrustende fragmentatie. In dit licht waren de recente publieke investeringsprogramma’s Ruimte voor de Rivier en Nieuwe
Hollandse Waterlinie zeer waarschijnlijk de allerlaatste successen van omvangrijke, samenhangzoekende landschappelijke transformaties.
Over het landschap als de gebarsten spiegel van de
samenleving
De Nederlandse samenleving koestert haar welvaart, haar snelheid en actieradius, haar comfort, haar werkgelegenheid, haar communicatiemogelijkheden, haar
bedrijfszekerheid, maar weigert in toenemende mate de ruimtelijke effecten en expressie daarvan op het netvlies te verdragen. Historisch-geografen van de 22ste
eeuw zullen op basis van de landschappelijke kenmerken van onze topografie daarom over ons oordelen als een vroeg 21steeeuwse samenleving in grote
Over het landschap als prijsopdrijvend
onderhandelingsresultaat
De tracering en inpassing van nieuwe grote infrastructuur is niet langer de
civieltechnische uitwerking van het gezonde verstand maar een perverse oefening in milieukundige camouflage en landschappelijke boetedoening. De prijs van een stukje snelweg door een weiland is daardoor ondraaglijk hoog geworden. Het Rijk dient bij zichzelf te rade te gaan op welke manier het het mobiliteitsprogramma in de nabije toekomst ruimtelijk wil regisseren. De samenleving verwacht een visie
voordat ze wordt geraadpleegd, niet een rekening van honderden miljoenen euro’s nadat ze is geraadpleegd.
Over het verleggen van verantwoordelijkheid
De publieke doelen achter natuurbescherming en landschapsontwikkeling getuigen van een paradigmatische verschuiving. Het verlangen naar een goed resultaat
(toename van biodiversiteit, bescherming en ontwikkeling van landschappelijke
waarde) is vervangen door het streven naar maatschappelijke inzet. Het ruimtelijke beleid is gereduceerd tot een voortdurende Boomfeestdag. Het is geslaagd als de samenleving de verantwoordelijkheid van de publieke sector heeft overgenomen. Deze fundamentele koersverlegging is voor het werk van het College van
Rijksadviseurs om meer dan één reden een bijzonder onbevredigende conditie. Burgers verleggen immers geen dijken, bouwen geen bruggen en graven geen nevengeulen.
Over de vele gezichten van Rijkswaterstaat
De voortreffelijke manier waarop bij de planvorming, aanbesteding en uitvoering van de vernieuwing van de Afsluitdijk en de Beatrixsluis de ambitie van ruimtelijke kwaliteit is geborgd, steekt schril af tegen de rafelige, terloopse aandacht voor
kwaliteit bij de uitbreiding van de zeesluis bij IJmuiden en de versterking van de Houtribdijk. Het is onverdedigbaar dat Rijkswaterstaat deze uiteenlopende
Over dagkoersen en prioriteiten
De schijnbaar nadelige landschappelijke effecten van windturbines en zonnevelden worden schromelijk overdreven. Het zijn immers tijdelijke, reversibele constructies zonder blijvend effect op de ruimtelijke structuur; een incident, een kommaatje in de longue-duré van het landschap. Daar staat tegenover dat de ernst van de
irreversibele bodemdaling van het Nederlandse laagveen volstrekt niet de bestuurlijke en beleidsmatige aandacht krijgt die het al decennia verdient.
Over de noodzaak van het Kustpact
De deregulering van het landschapsbeleid, de decentralisatie van Rijkstaken naar andere overheden en de overdracht van publieke taken naar maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven is in principe verdedigbaar maar niet als die worden ingegeven en beheerst door acute schaarste aan publieke middelen. Diëtisten leren ons dat houdbaar afslanken gemiddeld net zolang duurt als de tijd die het heeft
gekost om aan te komen; dat gegeven zou voor het Rijk een les moeten zijn. En de onvermoede noodzaak van het Kustpact is zo’n les.
Over waterschappen en landschapsarchitecten
De beslissing om de uitwerking en uitvoering van het Deltaprogramma grotendeels in de handen van de waterschappen te leggen zou gevolgen moeten hebben voor de samenstelling en de expertise van die organisaties. In het besef dat de
vernieuwing van het waterbeheer in de Nederlandse topografie overal en
onmiddellijk een landschappelijke dimensie heeft, worden de waterschappen in hoge mate verantwoordelijk voor het cultuurlandschap van mijn kinderen en – wie weet – kleinkinderen. Van de circa 14.000 medewerkers bij de huidige 23
Over de schitterende afwezige op de kandidatenlijst
van Nederlands werelderfgoed
De fysieke kenmerken van Nederland die een onderscheidende universele betekenis hebben, zijn herleidbaar tot de combinatie van en interactie tussen landschap en water. Daarom moet de mislukte droogmakerij die bekend staat als het Naardermeer op de UNESCO-werelderfgoedlijst. Als monument van burgerlijke wilsbekwaamheid in het begin van de 20ste eeuw en als het gemankeerde zusje van
Over het College van Rijksadviseurs
Het voortbestaan, de opdracht en de naamgeving van het CRa wordt elke vier jaar opnieuw indringend ter discussie gesteld. Dat is slecht voor de gemoedsrust en de concentratie van het college en slecht voor de ruimtelijke kwaliteit van Nederland. Bovendien legt het de nieuwe leden van het CRa steeds weer een zware bewijslast op de schouders. Het is hoog tijd dat het CRa in de komende periode een stevige institutionele verankering krijgt.
