University of Groningen
Voedings- en eetstoornissen en obesitas bij kinderen en jongeren
Elgersma, Hermien; Jonker, Nienke
Published in: Kind en Adolescent DOI:
10.1007/s12453-020-00243-7
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date: 2020
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Elgersma, H., & Jonker, N. (2020). Voedings- en eetstoornissen en obesitas bij kinderen en jongeren. Kind en Adolescent, 41, 337-341. https://doi.org/10.1007/s12453-020-00243-7
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Voedings- en eetstoornissen en
obesitas bij kinderen en jongeren
H.J. Elgersma · N.C. Jonker
Inleiding
Alle kinderen en jongeren hebben te maken met eten en drinken. Toch ervaren veel kinderen en jongeren op enig moment in hun leven problemen met eten. Van de kinderen tussen de twee en vijf jaar ervaart bijvoorbeeld naar schatting 25 tot bijna 40% problemen met eten. De meerderheid van deze kinderen groeit daar doorgaans overheen (Mayes et al. 1993; Nederlands Centrum Jeugdgezondheid2017), maar dat geldt niet voor alle kinderen. Wanneer de verstoring van eet(-gerelateerd) ge-drag persisteert en leidt tot significante belemmeringen op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied spreken we van voedings- of eetstoornissen. Jongeren met een voedings- of eetstoornis blijven bijvoorbeeld achter in groei, kunnen de hele dag bezig zijn met eten of niet-eten en worden geremd in hun sociale ontwikkeling als eten in gezelschap moeilijk is geworden. Op het gebied van voedings- en eetstoor-nissen worden in de DSM-5 (APA2013) verschillende categorieën onderscheiden. In deze bijdrage beschrijven we de verschillende categorieën en de betekenis voor het werken met kinderen en jongeren in de praktijk. Hoewel obesitas op zich een beschrijving is van een lichamelijk toestandsbeeld en niet per definitie een psychische stoornis, besteden we hier wel aandacht aan, omdat obesitas ook voor jongeren met voedings- en eetstoornissen of andere mentale stoornissen van belang kan zijn kan zijn en vice versa.
Dr. H.J. Elgersma ()
Accare, Instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie, Groningen, Nederland e-mail: h.j.elgersma@accare.nl
Dr. H.J. Elgersma · Dr. N.C. Jonker
Afdeling Klinische Psychologie & Experimentele Psychopathologie, Rijksuniversiteit Groningen, Groningen, Nederland
Kind Adolesc (2020) 41:337–341,https://doi.org/10.1007/s12453-020-00243-7 337
© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2020
338 Kind Adolesc (2020) 41:337–341 Tab. 1 Kernpathologie van voedings- en eetstoornissen volgens de DSM-5 (APA2013) Pica
De jongere eet niet-eetbare dingen gedurende minstens één maand, niet passend bij de ontwikkelings-leeftijd of cultuur. Denk bijvoorbeeld aan het eten van verf, stenen of batterijen.
Ruminatiestoornis
De ruminatiestoornis wordt gekenmerkt door herhaaldelijk terug-spugen van doorgeslikt voedsel, ge-durende een periode van minstens één maand. Dit terug-gespuugde voedsel kan worden herkauwd, her-ingeslikt, of uitgespuugd. Het eerst ingeslikte voedsel wordt zonder misselijkheid, walging of on-vrijwillig kokhalzen weer in de mond teruggebracht.
Anorexia nervosa
Bij anorexia nervosa is sprake van beperking van de energie-inname ten opzichte van wat nodig is. Dit leidt tot een significant ondergewicht voor de leeftijd, het geslacht, het ontwikkelingstraject en de lichamelijke toestand. Jongeren ervaren een intense angst om aan te komen in gewicht of om dik/vet te worden, of ze vertonen gedrag dat interfereert met het herstel tot een normaal gewicht. Er is sprake van een verstoring van het lichaamsbeeld of van een gebrek aan besef van de ernst van de gevolgen van het ondergewicht. Er worden twee types onderscheiden: het restrictieve type of het eetbuien-/purgerende type.
Boulimia nervosa
Boulimia nervosa wordt gekenmerkt door herhaaldelijke periodes van eetbuien: periodes waarin jon-geren veel meer eten dan gebruikelijk en het gevoel hebben dat ze de controle daarover zijn verloren. Daarbij vertonen ze compensatiegedrag om te voorkomen dat ze in gewicht toenemen door de eetbuien, zoals overmatig bewegen, minder eten, het gebruik van laxeermiddelen of braken. Het zelfbeeld wordt overmatig negatief beïnvloed door lichaamsvormen en/of -gewicht.
Eetstoornis anders gespecificeerd
Er is sprake van verstoord eetgedrag en een verstoord lichaamsbeeld, maar de jongere voldoet niet aan alle criteria van anorexia of boulimia nervosa. De ernst van deze categorie is overigens niet minder groot dan anorexia of boulimia nervosa. Een grote groep jongeren valt binnen deze categorie. Ook valt daar bijvoorbeeld het nachtelijk eetsyndroom onder.
Eetbuistoornis
Eetbuistoornis wordt gekenmerkt door herhaaldelijke periodes van eetbuien: periodes waarin jonge-ren veel meer eten dan gebruikelijk en het gevoel hebben dat ze de controle daarover zijn verlojonge-ren. In tegenstelling tot jongeren met boulimia nervosa, vertonen jongeren met een eetbuistoornis geen com-pensatiegedrag. Het zelfbeeld wordt overmatig negatief beïnvloed door lichaamsvormen en/of -gewicht.
Voedingsstoornis
Het kind / de jongere krijgt te weinig voeding binnen, blijkend uit gewichtsverlies of onvoldoende gewichtstoename tijdens de groei of voedingsdeficiëntie, maar er is geen sprake van een verstoord lichaamsbeeld.
Overzicht voedings- en eetstoornissen en obesitas in de DSM-5
In de DSM-5 (APA2013) zijn voedings- en eetstoornissen in één categorie samen-gevoegd. In tab.1geven we in een kader de kernpathologie van de voedings- en eetstoornissen weer.
Obesitas
Obesitas is in de DSM-5 (APA2013) niet opgenomen als mentale stoornis. De re-den is dat obesitas beschouwd wordt als een lichamelijk toestandsbeeld, namelijk: overmatig lichaamsvet. Toch is het belangrijk om obesitas wel bij voedings- en
eet-stoornissen te bespreken. Er worden hoge correlaties beschreven tussen obesitas en mentale stoornissen als de eetbuistoornis, maar ook depressie, de bipolaire stoornis en schizofrenie. Daarnaast kan obesitas ook het gevolg zijn van een voedingsstoor-nis. Daarbij hebben sommige psychofarmaca als bijwerking dat ze bijdragen aan de ontwikkeling van obesitas. Vroegtijdig onderkennen en behandelen van obesi-tas, ook/juist in de ggz, kan zeker een bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van jongeren (Van Ginkel en Adema2019).
Comorbiditeit
Comorbiditeit tussen voedingsstoornissen, eetstoornissen en obesitas en andere psychopathologie en/of systeemproblematiek is eerder regel dan uitzondering; bij-voorbeeld met de autismespectrumstoornis, de posttraumatische-stressstoornis en de depressieve stoornis (Treasure et al.2010).
‘Gouden standaard’-diagnostiek
Goede diagnostiek kan een bijdrage leveren aan sneller en beter interveniëren met minder drop-out en betere resultaten. Op dit moment is de ‘gouden standaard’ voor de diagnostiek van eetstoornissen de Eating Disorders Examination (EDE) (Child version, Adult version). Deze is zeer recent geüpdatet (Glashouwer et al. 2019). Een blended e-learning-module met betrekking tot het afnemen van de EDE is net uitgebracht (Elgersma en Mulkens2019) en voor iedereen vrij toegankelijk (bin-nenkort op de website van de Nederlandse Academie voor Eetstoornissen [NAE]: www.naeweb.nl).
Voor pica, ruminatie en voedingsstoornissen is als diagnostische standaard het Pica, ARFID en Rumination Disorder Interview (PARDI) ontwikkeld (Bryant-Waugh et al.2019). Dit interview is recent in het Nederlands vertaald (Neimeijer en Mulkens2018). De betrouwbaarheid en validiteit van deze vragenlijst worden op dit moment onderzocht.
Voor het vaststellen of er sprake is van overgewicht of obesitas bij kinderen van twee tot achttien jaar zijn er voor obesitas internationaal geaccepteerde afkapwaar-den van de BMI vastgesteld. Deze zijn leeftijd- en geslachtspecifiek en houafkapwaar-den rekening met de verwachte groei en ontwikkeling.
Behandeling
Voor alle genoemde voedings- en eetstoornissen en obesitas bestaan verschillende behandelprotocollen (zie ook de GGZ Standaarden. Zorgstandaard eetstoornissen 2017 en Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO 2009). Aangeraden wordt om zowel de jongere als het systeem bij de behandeling te betrekken, omdat eten juist plaatsvindt in de context van het gezin. Afhankelijk van de leeftijd van
340 Kind Adolesc (2020) 41:337–341 het kind wordt bij voedingsstoornissen mediatietherapie voor ouders gegeven en/of trainingen voor de kinderen/jongeren zelf, zoals ‘de Proefkampioen’ (Neimeijer 2018). Voor eetstoornissen worden cognitieve gedragstherapie (bijv. CBT-E) en een vorm van familiebehandeling aangeboden. De behandeling richt zich niet alleen op het verminderen van de klachten, maar zeker ook op veerkracht en herstel van kwaliteit van leven. Op dit moment werkt een landelijke werkgroep K-EET (ketenzorg eetstoornissen; K-EET2019) aan een routekaart om het aanbod aan kinderen en jongeren met een eetstoornis en hun ouders beter te organiseren en zo te zorgen dat patiënten eerder kwalitatief betere hulp kunnen krijgen.
Zowel binnen als buiten de geestelijke gezondheidszorg worden behandelingen voor kinderen en jongeren met obesitas aangeboden. Het doel van deze behande-lingen is over het algemeen het aanleren van een gezonde leefstijl in het hele gezin (Van Ginkel en Adema2019; Van Winckel en Mil2001).
Conclusie
Alle kinderen en jongeren eten, en bij velen kan dat (tijdelijk) aanleiding geven tot problemen. Bij een kleine groep persisteren problemen en is er sprake van een voedings- en/of eetstoornis. Diagnostische instrumenten voor het vaststellen van een voedings- en/of eetstoornis zijn recent geüpdatet, en een nieuwe e-learning module is voor alle therapeuten vrij toegankelijk. Betere diagnostiek kan een bij-drage leveren aan sneller en beter interveniëren. Gezien de hoge correlaties tussen obesitas en psychopathologie verdient ook obesitas aandacht onder hulpverleners; ook als er geen sprake lijkt van een eetbuistoornis of voedingsstoornis.
Literatuur
American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing, Inc. https://doi.org/10.1176/appi.books.
9780890425596.
Bryant-Waugh, R., Micali, N., Cooke, L., Lawson, E., Eddy, T., Kamryn, J., & Thomas, J. J. (2019). Development of the Pica, ARFID, and Rumination Disorder Interview, a multi-informant, semi-structured interview of feeding disorders across the lifespan: a pilot study for ages 10–22.
Interna-tional Journal of Eating Disorders, 52, 378–387.
Elgersma, H. J., & Mulkens, S. (2019). Diagnostiek bij eetstoornissen: Eating Disorder Examination
(EDE); Nederlandse versie voor kinderen en volwassenen. Blended e-learning module. Utrecht:
VGCt/BLEND leren.
GGZ Standaarden (2017). Zorgstandaard eetstoornissen. https://www.ggzstandaarden.nl/ zorgstandaarden/eetstoornissen. Geraadpleegd op 2 januari 2020.
Van Ginkel, L., & Adema, S. (2019). Cognitieve gedragstherapie bij (lvb-) jongeren met obesitas: Baas
over obesitas. Houten: Bohn Stafleu van Loghum (Kind en Adolescent Praktijkreeks).
Glashouwer, K. A., Van der Veer, R., Van Malderen, E., & Goossens, L. (2019). ChEDE 17.
Geautori-seerde vertaling. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
K-EET (2019). Voorstel en advies voor een landelijke ketenaanpak eetstoornissen – al dan niet in
combi-natie met andere (psychische) aandoeningen – bij kinderen en jongeren. Rijksoverheid: Ministerie
Mayes, L., Volkmar, F., Hooks, M., & Cicchetti, D. (1993). Differentiating pervasive developmental disorder not otherwise specified from autism and language disorders. Journal of Autism and
Devel-opmental Disorders, 23(1), 79–90.
Medisch Wetenschappelijke Raad van het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. (2009). Richtlijn Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen. https://www. nhg.org/themas/publicaties/richtlijn-diagnostiek-en-behandeling-van-obesitas-bij-volwassenen-en-kinderen. Geraadpleegd op 2 januari 2020.
Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (2017). JGZ-Richtlijn Voeding en Eetgedrag. Utrecht: Neder-lands Centrum Jeugdgezondheid.
Neimeijer, R., & Mulkens, S. (2018). The Pica, ARFID en Rumination Disorder Interview (PARDI).
Nederlandse geautoriseerde vertaling. Unpublished manuscript.
Neimeijer, R.A.M. (2018). De Proefkampioen. Behandelprotocol voor selectief etende kinderen. Unpu-blished manuscript.
Treasure, J., Claudino, A. M., & Zucker, N. (2010). Eating disorders. The Lancet, 375, 583–593. Van Winckel, M., & Van Mil, E. (2001). Wanneer is dik té dik. Behandelingsstrategieën bij kinderen met
overgewicht (pag. 11–12). Houten: Bohn Stafleu van Loghum (Care & Cure).
Dr. H.J. Elgersma werkt als klinisch psycholoog bij Accare en als onderzoeker bij de Rijksuniversiteit
Groningen.
