R A P P O R T 8-74
DE ZAAIBEDBEREIDING VOOR HET TWEEDE GEWAS IN DE AKKER-BOUWMATIGE D U B B E L T E E L T VAN GROENTEGEWASSEN IN WESTE-LIJK NOORD-BRABANT
O r i ë n t e r e n d onderzoek 1973 door de W e r k g r o e p P r a k t i j k t o e p a s s i n g e n in de Tuinbouw van de C o ö r d i n a t i e c o m m i s s i e Grondbewerking TNO, m e t m e d e w e r k i n g van CAR Z e v e n b e r g e n en a n d e r e n
door
C . VAN OUWERKERK, Instituut voor B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , H a r e n ( G r . ) L . M . LUMKES, P r o e f s t a t i o n voor de Akkerbouw, Wageningen
A . A . FRANKEN, P r o e f s t a t i o n voor de G r o e n t e t e e l t in de Vollegrond, A l k m a a r
H . E . VAN CAEM, Instituut voor B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , Hedel en
S. B O M M E L J E , CAD voor Bodemaangelegenheden in de Tuinbouw, Wageningen
1974
I n s t i t u u t voor B o d e m v r u c h t b a a r h e i d , O o s t e r w e g 92, H a r e n ( G r . )
1. I n l e i d i n g 1 2. P r o b l e m a t i e k v a n d e g r o n d b e w e r k i n g i n d e a k k e r b o u w m a t i g e d u b b e l t e e l t v a n g r o e n t e g e w a s s e n 2 3 . O n d e r z o e k 3 4 . A k k e r b o u w i n ' w e s t e l i j k N o o r d - B r a b a n t en h e t a a n d e e l v a n de a k k e r b o u w m a t i g e g r o e n t e t e e l t 5 5. K a r a k t e r i s t i e k v a n d e g e ë n q u ê t e e r d e b e d r i j v e n . 6 6. B o d e m k u n d i g e g e s t e l d h e i d v a n de p r o e f p e r c e l e n a . In h e t g e b i e d r o n d Z e v e n b e r g e n 8 b . In h e t L a n d v a n H e u s d e n en A l t e n a 9 7 . N a d e r e k a r a k t e r i s e r i n g v a n de a a r d v a n de g r o n d 9 8. G r o n d b e w e r k i n g v o o r h e t e e r s t e g e w a s . 10 9. T o e s t a n d v a n de g r o n d n a de o o g s t v a n h e t e e r s t e g e w a s 11 10. G r o n d b e w e r k i n g v o o r h e t t w e e d e g e w a s 14 11. F i j n h e i d v a n h e t z a a i b e d v o o r h e t t w e e d e g e w a s . 20 12. S t r u c t u u r v a n de g r o n d o n d e r h e t z a a i b e d a. V i s u e l e s t r u c t u u r 22 b . V o c h t g e h a l t e en c o n u s w e e r s t a n d 23 13. O p k o m s t en o p b r e n g s t van h e t t w e e d e g e w a s a . R a s s e n 26 b . Z a a i d a t a 27 c . K i e m k r a c h t , 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t en ho e v e e l h e i d z a a i z a a d 28 d. O p k o m s t 28 e. O p b r e n g s t ( p r a k t i j k p e r c e l e n ) 30 f. O p b r e n g s t ( p r o e f p l e k k e n ) _ 32 14. S a m e n v a t t i n g 36 15. C o n c l u s i e s 37 16. A a n b e v e l i n g e n v o o r v e r d e r o n d e r z o e k . 39 17. L i t e r a t u u r 40 18. B i j l a g e n 41 O 4 4 7 (1974)
V o o r h e t z e k e r s t e l l e n v a n e e n r e d e l i j k a r b e i d s i n k o m e n h e e f t m e n z i c h in d i v e r s e a k k e r b o u w g e b i e d e n , m e t n a m e ook in w e s t e l i j k N o o r d -B r a b a n t , g e r i c h t op de g e m e c h a n i s e e r d e t e e l t v a n a k k e r b o u w g e w a s s e n m e t e e n h o o g s a l d o . D a a r t o e i s h e t a a n d e e l a a r d a p p e l e n en s u i k e r b i e t e n in h e t b o u w p l a n z o s t e r k m o g e l i j k o p g e v o e r d , t e r w i j l v a n de g r a n e n z o -v e e l m o g e l i j k w i n t e r t a r w e w o r d t -v e r b o u w d . E e n -v e r d e r e -v e r h o g i n g -v a n h e t a r b e i d s i n k o m e n i s m o g e l i j k , v o o r a l d o o r de g r a n e n te v e r v a n g e n d o o r v o l l e g r o n d s g r o e n t e n v o o r de c o n s e r v e n i n d u s t r i e . H e t w e r k t u i g e n a a n b o d v o o r h e t n o r m a l e a k k e r b o u w b e d r i j f , t e s a m e n m e t d a t v o o r g e s p e -c i a l i s e e r d e l o o n w e r k e r s in h e t g e b i e d , i s in p r i n -c i p e t o e r e i k e n d o m ook d e z e g e w a s s e n g e h e e l g e m e c h a n i s e e r d en op d i t b e d r i j f s t y p e g r o o t s c h a l i g te t e l e n . H i e r d o o r i s t e v e n s de c o n c u r r e n t i e p o s i t i e t. o . v . h e t k l e i n s c h a -l i g e r t u i n d e r s b e d r i j f g u n s t i g . In w e s t e l i j k N o o r d - B r a b a n t n a m t u s s e n I 9 6 0 en 1970 h e t a a n d e e l v a n de a k k e r b o u w m a t i g e g r o e n t e t e e l t in h e t b o u w p l a n t o e v a n 1 1 % t o t 20% (DEN H O L L A N D E R , 1 9 7 1 ) . De s t u d i e v a n C E V A A L ( 1 9 7 0 ) , v e r r i c h t in h e t z e l f d e g e b i e d , l e e r t d a t m e t g e w a s s e n a l s k n o l s e l d e r i j , k r u i d e n e . d . bij é é n t e e l t p e r j a a r e e n h o o g s a l d o k a n w o r d e n b e r e i k t . V e l e a n d e r e g r o e n t e g e w a s s e n z i j n e c h t e r s l e c h t s d a n i n t e r e s s a n t v o o r de a k k e r b o u w e r i n d i e n t w e e t e e l t e n p e r j a a r op h e t z e l f d e p e r c e e l w o r d e n g e r e a l i s e e r d . E e n d e r g e l i j k e d u b b e l t e e l t k a n in t o t a a l s a l d o h o g e r l i g g e n d a n bij b i e t e n of a a r d a p p e l e n h e t g e v a l i s . D e z e v o r m v a n g r o e n t e -t e e l -t b r e n g -t e c h -t e r e e n a a n -t a l p r o b l e m e n m e -t z i c h m e e , v o o r a l m . b . -t . de g r o n d b e w e r k i n g n a h e t e e r s t e g e w a s en de d i r e c t d a a r o p a a n s l u i t e n d e z a a i b e d b e r e i d i n g v o o r h e t t w e e d e g e w a s . D e z e p r o b l e m a t i e k w e r d n a d e r o n d e r z o c h t d o o r de W e r k g r o e p P r a k t i j k t o e p a s s i n g e n in de T u i n b o u w v a n de C o ö r d i n a t i e c o m m i s s i e G r o n d -b e w e r k i n g T N O . O p de r e s u l t a t e n v a n d i t o n d e r z o e k w o r d t in h e t v o l g e n d e n a d e r i n g e g a a n . In g e n o e m d e W e r k g r o e p z i j n v e r t e g e n w o o r d i g d h e t C A D v o o r B o d e m a a n g e l e g e n h e d e n in de T u i n b o u w , h e t I n s t i t u u t v o o r B o d e m v r u c h t b a a r -h e i d , -h e t L a b o r a t o r i u m v o o r G r o n d b e w e r k i n g v a n de L a n d b o u w -h o g e s c -h o o l , de S t i c h t i n g v o o r B o d e m k a r t e r i n g , h e t P r o e f s t a t i o n v o o r de G r o e n t e t e e l t in de V o l l e g r o n d en h e t P r o e f s t a t i o n v o o r de A k k e r b o u w .
2. P r o b l e m a t i e k van de grondbewerking in de a k k e r bouwmatig e dubbelteelt van g r o e n t e g e w a s s e n
In de a k k e r b o u w m a t i g e g r o e n t e t e e l t wordt de v o o r j a a r s i n z a a i voorafgegaan door een a a n t a l grondbewerkingen die qua a a r d en wijze van u i t -voering min of m e e r analoog zijn aan de bewerkingen voor de t e e l t van s u i k e r b i e t e n . Ook de z a a i t e c h n i e k is vaak z e e r wel v e r g e l i j k b a a r . D a a r deze handelingen door de praktijk in het a l g e m e e n goed worden b e h e e r s t , achtte de W e r k g r o e p o n d e r z o e k op dit t e r r e i n niet u r g e n t .
Geheel a n d e r s ligt het bij de grondbewerking voor het tweede gewas bij de zg. dubbelteelt, w a a r b i j een vroeg en een l a a t g r o e n t e g e w a s n a e l k a a r op hetzelfde p e r c e e l w o r d e n g e t e e l d . Als tweede gewas kunnen zowel te
z a a i e n als te planten g r o e n t e s o o r t e n worden gekozen. O o g s t t e c h n i s c h kunnen deze w e e r worden v e r d e e l d in m a a i - , pluk- of r o o i g e w a s s e n , wat de aan h e t z a a i - of plantbed te s t e l l e n e i s e n v e r d e r d i f f e r e n t i e e r t . "Vaak worden spinazie of cons er v e n e r w t e n als e e r s t e en s t a m s l a b o n e n als tweede gewas verbouwd.
Veelal w o r d e n deze g e w a s s e n op c o n t r a c t m e t de c o n s e r v e n i n d u s t r i e g e t e e l d . Dit b r e n g t m e t zich m e e dat het m o m e n t van de o o g s t , vooral o m -wille van kwaliteitsbehoud van het produkt, in p r i n c i p e m e e r is a f g e s t e m d op het v e r w e r k i n g s p r o g r a m m a van de fabriek dan op de toestand van de grond. D a a r o m wordt ook onder s l e c h t e o m s t a n d i g h e d e n geoogst. Dit leidt vaak tot het o n t s t a a n van z e e r diepe s p o r e n , zowel van de o o g s t m a c h i n e s als v o o r a l ook van de wagens of v r a c h t a u t o ' s w a a r m e e het produkt wordt afgevoerd.
Bij de s p i n a z i e als e e r s t e vrucht blijven a l l e e n de stoppels op het veld a c h t e r . Bij doperwten a l s e e r s t e gewas d a a r e n t e g e n komen h i e r in t o e n e m e n d e m a t e de l o o f r e s t e n b i j . O o r z a a k h i e r v a n is het s t e e d s m e e r in gebruik k o m e n van de zg. "mobil v i n e r " , een zelfrijdende z w a d d o r s m a c h i n e , die o n d e r o n gunstige o m s t a n d i g h e d e n ook diepe s p o r e n m a a k t . Om het o n r e g e l m a t i g v e r -s p r e i d liggende loof goed o n d e r te kunnen w e r k e n m o e t het e e r -s t in een
a p a r t e werkgang worden h e r v e r d e e l d .
Zoals de z a a i - en o o g s t d a t a voor het e e r s t e gewas zijn "gepland" en c o n t r a c t u e e l o v e r e e n g e k o m e n , is dit ook voor h e t tweede gewas h e t geval. H i e r d o o r kan de a k k e r b o u w e r die deze dubbelteelt n a s t r e e f t in a a n r a k i n g k o m e n m e t twee p r o b l e m e n , n l . e n e r z i j d s de mogelijkheid van s t r u c t u u r -bederf bij de o o g s t van het e e r s t e g e w a s , a n d e r z i j d s de noodzaak o m ook o n d e r ongunstige o m s t a n d i g h e d e n toch binnen een bepaald ( m e e s t a l t a m e l i j k k o r t ) t i j d s b e s t e k na de o o g s t van het e e r s t e gewas h e t tweede gewas te z a a i e n of t e planten.
d a a r t o e als volgt g e f o r m u l e e r d : welke bewerkingen zijn in de z o m e r nood-zakelijk o m
a. het door de oogst van het e e r s t e gewas in de dubbelteelt o n t s t a n e s t r u c -t u u r b e d e r f o p -te heffen en
b . een goed z a a i b e d voor h e t tweede gewas tot stand t e b r e n g e n .
Gezien de opzet van de W e r k g r o e p w e r d aan a n d e r e b e l a n g r i j k e a s p e c t e n van d e z e v o r m van g r o e n t e t e e l t , zoals de mogelijke a l l e l o p a t h i e van het e e r s t e t . o . v. het tweede g e w a s , ziekten, plagen, o n k r u i d e n en b e -m e s t i n g , weinig aandacht b e s t e e d .
3. O n d e r z o e k
In o v e r l e g m e t het C o n s u l e n t s c h a p voor de Akkerbouw en de
Rundveehouderij voor Westelijk N o o r d - B r a b a n t is gekozen voor h e t u i t v o e r e n van een enquête op b e d r i j v e n m e t a k k e r b o u w m a t i g e dubbelteelt van g r o e n t e g e w a s s e n . V e r d e r w e r d een aanvullend plekkenonderzoek op een a a n t a l p e r -celen in het gebied van dit c o n s u l e n t s c h a p u i t g e v o e r d .
Bij de enquête w a r e n 22 b e d r i j v e n b e t r o k k e n . Elf d a a r v a n lagen in de omgeving van Z e v e n b e r g e n en de a n d e r e elf rond A l m k e r k in het Land van Heusden en A l t e n a . P e r bedrijf w e r d één p e r c e e l (in één geval twee p e r c e l e n ) m e t a l s e e r s t e gewas s p i n a z i e of doperwten en als v o o r g e n o m e n tweede gewas s t a m s l a b o n e n uitgekozen voor g e d e t a i l l e e r d o n d e r z o e k (tabel 1).
Tabel 1 - O v e r z i c h t van de in het o n d e r z o e k 1973 b e t r o k k e n p e r c e l e n Gebied Z e v e n b e r g e n A l m k e r k Aantal p e r c e l e n 11 12 E e r s t e gewas s p i n a z i e erwten 5 6 7 5 Stamslabonen na s p i n a z i e erwten 5 1 7 2 Het i n z a a i e n van s t a m s l a b o n e n na s p i n a z i e is op a l l e 12 p e r c e l e n gelukt. De oogst van de e r w t e n viel e c h t e r zo l a a t , dat s l e c h t s op een d r i e t a l van de o o r s p r o n k e l i j k uitgekozen p e r c e l e n m e t v o o r v r u c h t erwten o n d e r z o e k kon p l a a t s v i n d e n . Zodoende bleef het plekkenonderzoek b e p e r k t tot 15 p e r c e l e n .
Op deze zg. p r o e f p e r c e l e n w e r d o . m . de kwaliteit van het z a a i b e d o n d e r z o c h t en w e r d e n de o p k o m s t en de g r o e i van de bonen n a g e g a a n . A a n
-sluitend is op 5 p r o e f p e r c e l e n de o p b r e n g s t van telplekken bepaald en -werd van a l l e p e r c e l e n de p r a k t i j k o p b r e n g s t o p g e v r a a g d . D a a r n a a s t w e r d e n o p 5 a n d e r e p e r c e l e n (waarvan er 4 tot de 2,2 g e ë n q u ê t e e r d e bedrijven b e h o r e n ) gegevens van uiteenlopende a a r d v e r z a m e l d , zodat er uiteindelijk 20 p e r c e l e n bij,het o n d e r z o e k w a r e n b e t r o k k e n (fig. 1).
v •—i 0) u u 0) a c o +-> c ^ o N u 0) T) G O XI ai > Ö !H <U • 4 - 1 • T - < Ml -r-*
Aan dit o n d e r z o e k hebben n a m e n s de W e r k g r o e p in het bijzonder m e d e w e r k i n g v e r l e e n d : i r . C. van O u w e r k e r k , ing. L . M . L u m k e s ,
d r . i r . A . A . F r a n k e n , H . E . van C a e m en S. B o m m e l j é .
De w a a r n e m i n g e n m e t b e t r e k k i n g tot de s t r u c t u u r van de grond en het vochtgehalte werden v e r r i c h t door de h e e r M. Pot (Instituut voor Bodem-v r u c h t b a a r h e i d ) , die ook een aandeel in de r a p p o r t e r i n g heeft gehad.
4. Akkerbouw in westelijk N o o r d - B r a b a n t en h e t aandeel van de a k k e r b o u w m a t i g e g r o e n t e t e e l t
De in de inleiding r e e d s b e s p r o k e n ontwikkeling in de r i c h t i n g van een nieuw type akkerbouwbedrijf m e t g e m e c h a n i s e e r d e t e e l t van g r o e n t e g e w a s s e n in het bouwplan, k o m t duidelijk n a a r voren uit tabel 2. Deze is g e b a s e e r d op a l l e akkerbouwbedrijven in het gebied, dus ook die zonder g r o e n t e t e e l t . Tabel 2 - Aandeel a k k e r b o u w g e w a s s e n en g r o e n t e g e w a s s e n op bouwland in
westelijk N o o r d - B r a b a n t (Den H o l l a n d e r , 1971) I960 (ha) (%) 36490 100 32600 89 3890 11 1965 (ha) (%) 38795 100 32900 85 5895 15 1970 (ha) 38190 30500 7690 (%) 100 80 20 Bouwland, totaal Akkerbouwgewas s en G r o e n t e g e w a s s e n
* Deels bedrijven zonder g r o e n t e t e e l t
Van de in westelijk N o o r d B r a b a n t akkerbouwmatig geteelde g r o e n t e -g e w a s s e n w a r e n in 1970 de b e l a n -g r i j k s t e : doperwten (2300 ha), s t a m s l a b o n e n (1800 ha) en s p i n a z i e (1350 h a ) . In totaal v e r t e g e n w o o r d i g e n ze r u i m 70 % van de totale o p p e r v l a k t e g r o e n t e g e w a s s e n .
Tabel 3 - O p p e r v l a k t e g r o e n t e g e w a s s e n op een aantal landbouwbedrijven m e t g r o e n t e t e e l t in westelijk N o o r d - B r a b a n t J a a r 1963 1964 1970 1973 b. Aantal edrijven 13 13 15 22 G em. o p p e r v l a k t e bouwl and (ha) 44 37 42 41 Opp i • gro gem, (%) 26 27 44 23 e n t e g e w a s s e n v a r i a t i e (%) 9-64 6-55 21-75 7-46
zijn (tabel 3). E r zijn dus in het gebied ook vele bedrijven zonder g r o e n t e -t e e l -t . U i -t -t a b e l 3 blijk-t da-t he-t aandeel g r o e n -t e g e w a s s e n z e e r hoog kan zijn, m a a r tevens dat h e t van bedrijf tot bedrijf s t e r k uiteen kan lopen.
5. K a r a k t e r i s t i e k van de g e ë n q u ê t e e r d e bedrijven
Van a l l e 22 in 1973 g e ë n q u ê t e e r d e b e d r i j v e n w e r d de b e d r i j f s o p p e r v l a k t e en het bouwplan voor 1973 n a g e g a a n . D a a r n a a s t w e r d e n van het p r o e f p e r c e e l gegevens o m t r e n t het teeltplan 1973, de v o o r v r u c h t e n sinds 1968 en enkele a n d e r e b a s i s g e g e v e n s v e r z a m e l d (bijlage 1).
H i e r b i j bleek dat s o m m i g e bedrijven al sinds j a r e n g r o e n t e g e w a s s e n t e l e n , zoals de bedrijven 1 en 2. Van de 22 bedrijven w a r e n er d a a r e n t e g e n 9 die op het p r o e f p e r c e e l de voorgaande 5 j a a r (nagegaan vanaf 1968) geen groen-t e g e w a s s e n gegroen-teeld h a d d e n . Deze bedrijven hebben w a a r s c h i j n l i j k nog een t a m e l i j k jonge e r v a r i n g m e t de g r o e n t e t e e l t .
De bedrijven liggen in twee t e e l t g e b i e d e n die s t e r k v e r s c h i l l e n . Het o u d s t e gebied, m e t a k k e r b o u w m a t i g e g r o e n t e t e e l t ligt rond Z e v e n b e r g e n op goed b e w e r k b a r e , z w a r e z a v e l . H e t t e e l t g e b i e d nabij A l m k e r k in het Land van Heusden en A l t e n a is a l s t e e l t g e b i e d voor g r o e n t e g e w a s s e n j o n g e r . Gemid-deld is de grond h i e r wat z w a a r d e r en wat m i n d e r gemakkelijk b e w e r k b a a r . T u s s e n I960 en 1970 heeft in dit gebied een r u i l v e r k a v e l i n g p l a a t s g e v o n d e n .
De gemiddelde b e d r i j f s g r o o t t e van de g e ë n q u ê t e e r d e bedrijven b e d r a a g t 3 9 , 9 ha m e t een v a r i a t i e van 11,4 tot 111,4 h a (bijlage 1). Het aandeel g r o e n -t e -t e e l -t in he-t bouwplan v a r i e e r d e op deze bedrijven van 5 -to-t 46 % en b e d r o e g in 1973 gemiddeld 2 3 % , of wel 9,7 h a . Van deze o p p e r v l a k t e werd 0 à 100 % ( g e m . 55%) voor dubbelteelten benut (tabel 4 ) .
O p p e r v l a k t e (%) 14 9 15 21 6 3 7 V a r i a t i e (%) 0-30 0-38 0-35 12 -35 0-26 0-14 0-41 Tabel 4 - Bouwplan van 22 in 1973 g e ë n q u ê t e e r d e b e d r i j v e n m e t
a k k e r b o u w m a t i g e g r o e n t e t e e l t in westelijk N o o r d - B r a b a n t Gewas W i n t e r t a r w e Z o m e r g e r s t A a r d a p p e l e n Suikerbieten G r a s z a a d D i v e r s e n G r a s l a n d N i e t - g r o e n t e g e w a s s e n 76 53-92 G r o e n t e g e w a s s e n 23 5-46 Dubbelteelten 16 0-46 D u b b e l t e e l t e n / g r o e n t e g e w a s s e n (%) 55 0-100
Het aandeel a a r d a p p e l e n en s u i k e r b i e t e n in het bouwplan v a r i e e r t s t e r k (0-35 %, r e s p . 12-35 %), m a a r is gemiddeld b e t r e k k e l i j k gering (15 %, r e s p . 21 % ) . Het aandeel granen d a a r e n t e g e n is nog t a m e l i j k hoog ( g e m . 2 3 %). Een v e r d e r g a a n d e i n t e n s i v e r i n g door v e r g r o t i n g van het aandeel r o o i v r u c h t e n lijkt op m e e r d e r e bedrijven m o g e l i j k .
De gemiddeld t a m e l i j k r u i m e v r u c h t w i s s e l i n g is m e d e een gevolg van de g r o e n t e t e e l t . Ze wordt e c h t e r ook v e r o o r z a a k t door de g r a s z a a d -t e e l -t en he-t zo nu en dan ui-tgaan van g e s c h e u r d g r a s l a n d . Op d e r g e l i j k e p e r c e l e n ligt h e t gehalte aan o r g a n i s c h e stof hoger dan n o r m a a l .
De d a a r a a n verbonden b e t e r e b e w e r k b a a r h e i d van de grond, wordt voor de g r o e n t e t e e l t e s s e n t i e e l geacht.
De o p p e r v l a k t e g r o e n t e g e w a s s e n op de g e ë n q u ê t e e r d e bedrijven is v e r m e l d in tabel 5, w a a r i n bij de dubbelteelt elk gewas afzonderlijk is geteld.
Totaal (ha) 146, 9 9 , 8 3 , 14, 5, 3, 1, 1. 1, 9 6 5 , 5 , 6 , 5 2 0 0 139, 0 9 3 , 2 8 1 , 4 0 , 0 0, 0 0, 0 0, 0 0, 0 0, 0 9 4 , 6 9 3 , 6 9 7 , 4 0, 0 0, 0 0, 0 0 , 0 0 , 0 0 , 0 B r a b a n t
Gewas Totaal Dubbelteelt (ha) (%) S t a m s l a b o n e n Doperwten Spinazie Tuinbonen K n o l s e l d e r i j K r o t e n L a n a t a Dragon K e r v e l
Het valt op dat m e n zich niet b e p e r k t tot één g r o e n t e g e w a s . N a a s t r i s i c o s p r e i d i n g komt de m o t i v a t i e vanuit a r b e i d s s p r e i d i n g en v r u c h t w i s s e l i n g s e i s e n . Ook in de dubbelteelten k o m e n zowel in v o o r als n a t e e l t u i t e e n -lopende g e w a s s e n v o o r . Op m e e r d e r e bedrijven wordt e c h t e r s o m s enkele j a r e n a c h t e r e e n op hetzelfde p e r c e e l s p i n a z i e g e t e e l d . Dit ondanks de voor deze t e e l t aanbevolen wachttijd van 1 à 2 j a a r . De 6 à 7 j a a r die als gewenste wachttijd bij e r w t e n geldt, wordt eveneens niet altijd in acht genomen (bij-lage 1).
Het blijkt dat op de g e ë n q u ê t e e r d e b e d r i j v e n , evenals in het beschouwde gebied, s t a m s l a b o n e n , doperwten en s p i n a z i e de v o o r n a a m s t e g e w a s s e n zijn ( g e m . 92 % van het t o t a l e a r e a a l g r o e n t e g e w a s s e n ) en vrijwel u i t s l u i t e n d in dubbelteelt v o o r k o m e n ( g e m . 95 % ) .
.6. Bodemkundige gesteldheid van de p r o e f p e r c e l e n
i
a. In het gebied r o n d Z e v e n b e r g e n
Vijf van de acht o o r s p r o n k e l i j k uitgekozen p r o e f p e r c e l e n rond Z e v e n b e r g e n liggen in het gebied w a a r v a n de Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g in 1967 een
b o d e m k a a r t 1 : 2 5 . 0 0 0 heeft v e r v a a r d i g d (Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g , 1968), Volgens deze b o d e m k a a r t liggen de p e r c e l e n 1, 2, 3 , 6 en 26 op k a l k r i j k e
p o l d e r v a a g g r o n d e n die homogeen of aflopend zijn tot m i n s t e n s 80 c m en een bovengrond van z w a r e zavel (iTj - 25 % lutum) h e b b e n .
Op p e r c e e l 2 k o m t m o e r i g m a t e r i a a l voor > 80 c m , t e r w i j l het zuidwestelijk gedeelte van p e r c e e l 26 uit k a l k r i j k e l i c h t e zavel (8-17^ % lutum) b e s t a a t m e t
een bovengrond van z w a r e zavel (17j - 25 % lutum).
P e r c e e l 5, ook buiten h e t gebied van de b o d e m k a a r t gelegen, heeft een k a l k r i j k e bovengrond van lichte k l e i (25-35 % lutum) m e t in de o n d e r g r o n d veen beginnend t u s s e n 40-80 c m .
b . In het Land van Heus den en A l t e n a
De p r o e f p e r c e l e n liggen in het westelijk gedeelte van het Land van Heusden en A l t e n a . Na de E l i z a b e t h vloed van 1421 zijn h i e r de r i v i e r k l e i g r o n d e n b e -dekt m e t een k a l k r i j k e tot kalkhoudende e s t u a r i u m k l e i , die n a a r het o o s t e n dunner w o r d t . Op de b o d e m k a a r t van het Land van Heusden en Altena
s c h a a l 1 : 25.000 (SONNEVELD, 1958) is nagegaan op welke b o d e m e e n h e d e n de p r o e f p e r c e l e n liggen. Men m o e t e r e c h t e r r e k e n i n g m e e houden dat na de opname van de k a a r t een r u i l v e r k a v e l i n g is u i t g e v o e r d . Tijdens de r u i l v e r -kaveling heeft op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n g r o n d v e r z e t p l a a t s g e v o n d e n . Een k o r t e b e s c h r i j v i n g van de b o d e m g e s t e l d h e i d van de p r o e f p e r c e l e n is opgenomen in bijlage 2.
7. N a d e r e k a r a k t e r i s e r i n g van de a a r d van de grond
De bij de enquête v e r k r e g e n gegevens o m t r e n t de g r a n u l a i r e s a m e n -s t e l l i n g , de pH-KCl en de gehalten aan k o o l z u r e kalk en o r g a n i -s c h e -stof van de p r o e f p e r c e l e n zijn v e r m e l d in bijlage 3 . Van de m e e s t e p e r c e l e n w e r d de s a m e n s t e l l i n g van de grond van de zg. proefplek tevens door h e t IB bepaald (bijlage 4).
Het blijkt dat de a n a l y s e c i j f e r s van de p r o e f p e r c e l e n ten dele van z e e r oude datum zijn en s o m s tamelijk s t e r k afwijken van de huidige t o e s t a n d . Ten dele kan dit worden geweten aan r u i l v e r k a v e l i n g s a c t i v i t e i t e n , ten dele ook aan h e t e r o g e n i t e i t van de grond binnen de p e r c e l e n .
De l u t u m g e h a l t e n van de bij het o n d e r z o e k betrokken p e r c e l e n liggen voor het m e r e n d e e l t u s s e n 18 en 30 %, terwijl de k a l k g e h a l t e n m e e s t r u i m boven 2 % liggen. Dit betekent dat het h i e r i n d e r d a a d k a l k r i j k e z w a r e z a v e l s (17J- - 25 % lutum) en lichte k l e i g r o n d e n (25-35% lutum) b e t r e f t . P e r c e e l . 12 v o r m t een duidelijke u i t z o n d e r i n g : het is een k a l k a r m e , z w a r e k l e i g r o n d m e t . e e n t a m e l i j k hoog gehalte aan o r g a n i s c h e stof.
Het gehalte aan o r g a n i s c h e stof vertoont a l s gebruikelijk een t a m e l i j k s t e r k e t o e n a m e m e t t o e n e m e n d l u t u m g e h a l t e (fig. 2). Voor de p e r c e l e n 5, 12 en 20 ligt het gehalte aan o r g a n i s c h e stof op een duidelijk h o g e r n i v e a u . Dit kan worden t o e g e s c h r e v e n aan het feit dat deze p e r c e l e n tot voor k o r t als blijvend g r a s l a n d in gebruik w a r e n (bijlage 1).
org. stof (%>) 6 U\- 26 • '16 2 12 20 1 - 10 *- o 0L A . 1 1 1 0 v 20 30 ZÖ lutum(°/o) F i g . 2. Samenhang lutum - o r g a n i s c h e stof.
Uit bijlage 4 kan worden afgeleid dat voor deze gronden de verhouding % < 2 ü m : % < l 6 / t m gemiddeld 0, 61 b e d r a a g t . Met behulp van dit gegeven kon voor alle p e r c e l e n en proefplekken de fysische a a r d van de grond worden s a m e n g e v a t in de factor L + 3 H, w a a r i n L = lutum ( % < 2 - t t m ) en H = humus (% o r g a n i s c h e stof). H i e r m e e kan een aantal a n d e r e f a c t o r e n (vochtgehalte , fijnheid van het zaaibed) worden g e c o r r e l e e r d .
8. G r o n d b e w e r k i n g voor het e e r s t e gewas
Op de g e ë n q u ê t e e r d e bedrijven bleek bij de grondbewerking in h e r f s t , winter en v o o r j a a r , voorafgaande aan de t e e l t van het e e r s t e g r o e n t e g e w a s , een grote v a r i a t i e in h e t aantal w e r k g a n g e n te b e s t a a n en m i n d e r in de k e u z e van de w e r k t u i g e n .
Op alle p e r c e l e n is op w i n t e r v o o r geploegd. Vaak ging h i e r a a n een i n t e n s i e v e stoppelbewerking vooraf. Na het ploegen werd s o m s "over de v o r s t " g e c u l t i v a t e r d .
Gemiddeld over de 23 o o r s p r o n k e l i j k uitgekozen p e r c e l e n b e d r o e g h e r f s t 1972 het a a n t a l werkgangen 3,1 ( v a r i a t i e 1-9). Voorjaar 1973 werden gemiddeld 2, 3 werkgangen ( v a r i a t i e 1-5) u i t g e v o e r d om het zaaibed voor
s p i n a z i e c . q . erwten k l a a r te m a k e n . De v o o r j a a r s g r o n d b e w e r k i n g bestond u i t -sluitend uit een z a a i b e d b e r e i d i n g , die veelal in v e r s c h i l l e n d e werkgangen plaatsvond. Vrij a l g e m e e n w e r d h i e r b i j voor de e e r s t e bewerking een t r i l
t a n d c u l t i v a t o r of een k r o m t a n d e g g e b r u i k t , s o m s g e c o m b i n e e r d m e t v e r k r u i m e l -r o l l e n . Uit de v e -r z a m e l d e gegevens blijkt dat n a a s t een v e -r k -r u i m e l e n d e ook een e g a l i s e r e n d e b e w e r k i n g vrij a l g e m e e n w e r d t o e g e p a s t . Voorts w e r d na het z a a i e n vrijwel altijd gerold m e t de c a m b r i d g e r o l om k l u i t e r i g h e i d van het zaaibed zoveel mogelijk op te heffen. Met n a m e bij een m a a i g e w a s als
produkt v e r h o g e n .
In de v e r m e l d e h e r f s t - , w i n t e r - en v o o r j a a r s w e r k g a n g e n is het k u n s t m e s t s t r o o i e n niet i n b e g r e p e n .
9. T o e s t a n d van de grond na de oogst van het e e r s t e gewas
De z a a i d a t a van het e e r s t e gewas (spinazie) lagen t u s s e n 23 m a a r t en 29 a p r i l , d . w . z . dat de lengte van de z a a i p e r i o d e c a . 5 weken b e d r o e g
(fig. 3). E r was d a a r d o o r een duidelijke s p r e i d i n g in de o o g s t d a t u m . Als gevolg van het feit dat de lengte van de g r o e i p e r i o d e bij late zaai s t e r k af-n e e m t was de o o g s t p e r i o d e c a . 2 wekeaf-n k o r t e r daaf-n de z a a i p e r i o d e .
Door het koude v o o r j a a r heeft het gewas l a n g e r op het veld g e s t a a n dan n o r m a a l (fig. 4) zodat de oogst tamelijk l a a t viel t u s s e n 25 mei en 15 j u n i . De e e r s t e helft van de o o g s t p e r i o d e was nat tot z e e r n a t , zodat er veel s p o r e n w e r d e n g e r e d e n . Na de e e r s t e week van juni i s het een volle m a a n d d r o o g en w a r m geweest (fig. 5), w a a r d o o r de b e r i j d b a a r h e i d van het land in de tweede helft van de o o g s t p e r i o d e u i t s t e k e n d w a s .
Op enkele v e r r e d e n s p i n a z i e p e r c e l e n w e r d o v e r een b r e e d t e van 2 , 5 0 m het s p o r e n p a t r o o n opgenomen (fig. 6). Het blijkt dat op de v r o e g geoogste p e r c e l e n 5 en 9 de s p o r e n b r e d e r en d i e p e r w a r e n dan op de 14 dagen l a t e r , aan het begin van de droge p e r i o d e geoogste p e r c e l e n 1 en 3 (tabel 6). Het p e r c e n t a g e van de o p p e r v l a k t e dat m e t s p o r e n was bedekt, was weinig af-hankelijk van de t o e s t a n d van de grond bij de oogst; h e t v a r i e e r d e t u s s e n 36 % ( p e r c e e l 9) en 5 8 , 8 % ( p e r c e e l 1) en b e d r o e g gemiddeld 50 % (tabel 7). Dit is wel een getal dat tot nadenken s t e m t .
Tabel 6 - B r e e d t e en diepte van de s p o r e n na de oogst van het e e r s t e gewas (1973)
P e r c e e l
1
B r e e d t e (cm) 15 14 18 18 Diepte (cm) 4,1 6,4 14,3 8 , 9
oogstdatum 5/fi / 7% 8 • 1 r
o-e
1 ^ x^^T^• 2 0 11 • 7 »15 • i*4 % *k ^3 H
\ \
2
H
\
zaaidatum F i g . 3 . Z a a i - en o o g s t d a t u m v a n s p i n a z i e (1973), gr'oeipen ode (dagen) 90 r 80 70 60 50 40 30 8 • volgens enquête 1973 Nores Spinoza gem 1 9 6 ^ 1967 N 9 n ' * - & . •11 _l 1 1 1 I J%
15/3
2%
2% % "
2l J
2 6i
3/
5 zaaidatum F i g . 4 . Z a a i d a t u m en l e n g t e v a n de g r o e i p e r i o d e v a n s p i n a z i e ( T e e l t b e s c h r i j v i n g s p i n a z i e , b l z . 3 7 ) .co O) £ o» o. in (ft en 10 ra S $ O) 01 O» O ) 0) 01 « - (NI £ _ D £
S S
C7) (TJ O CO O N 0) £ C o> O ) 01 n c o> > 0) < M Oj IM ro c Q . (ft C 01 5 i _ Oi * - z (ft (ft D O ) «— CM CO ~»J (ft O). 1
I
c 3 c p I I I I I I I I I I I I I I I C a o a > o > j c ^ f — c o f v i L O O L O t — co co CM ro c o c o v j c o o c o o c o o v j v y c o ^ s j r (ft rg en ( n i n w t n c n c f t i n i n o i i n i n o i t f t w ai J O) £ £ O) JP. (ft 0) O C >» 0) £ o CM en en cd (U O) <u 0) o o > S-i 0) cd cd N -ü co Ö (L) X ) (U 0) 0 0 Ö cd O ai Vi 0) 0) • i HTabel 7 - O p p e r v l a k t e s p o r e n in p r o c e n t e n van het totale o p p e r v l a k , na de oogst van h e t e e r s t e gewas
P e r c e e l Spoordiepte (cm) 1 2 7 , 6 13,6 -— 3 16,8 2 5 , 6 6, 0 — 5 -2 6 , 4 2 3 , 2 9 15,2 16,0 32,8 — 5 5 - 10 10 -15 15 - 20 Niet b e r e d e n 5 8 , 8 51,6 5 0 , 4 3 6 , 0
De s t r u c t u u r van de grond in de diepe s p o r e n is alleen op de p e r c e l e n 1, 3 en 9 opgenomen. H i e r b i j werd de s t r u c t u u r g e w a a r d e e r d volgens een bij CAD (tuinbouw) voor Bodemaangelegenheden gebruikelijke m e t h o d e (STRIETMAN, 1970) in een schaal van 1-10 (fig. 7). Het blijkt dat het rijden o v e r de grond de s t r u c t u u r nadelig kan beïnvloeden tot een diepte van 25 à 30 err bij oogst onder r e l a t i e f gunstige o m s t a n d i g h e d e n ( p e r c e e l 1 en 3). Bij oogst o n d e r s l e c h t e o m s t a n d i g h e d e n ( p e r c e e l 9) was de nadelige invloed veel s t e r k e r en s t r e k t e hij zich tot g r o t e r e diepte (ca. 40 cm - mv) u i t .
Gezien het grote p e r c e n t a g e van de o p p e r v l a k t e dat m e t s p o r e n is b e -dekt en de s l e c h t e s t r u c t u u r van de grond in de s p o r e n , is h e t duidelijk dat o m de s p o r e n weg te w e r k e n de gehele o p p e r v l a k t e bewerkt zal m o e t e n w o r d e n . Het ligt voor de hand dat m e n zal t r a c h t e n op zijn m i n s t onder de diepe s p o r e n door te gaan. Dit zal veelal een w e r k d i e p t e van 20 à 25 c m b e t e k e n e n . D a a r -m e e i s de s c h a d e e c h t e r niet altijd opgeheven: zoals r e e d s bleek zal -m e n d a a r t o e s o m s tot r u i m 40 c m diepte m o e t e n b e w e r k e n .
1 0. G r o n d b e w e r k i n g voor h e t tweede gewas
De m e t behulp van.de enquête v e r k r e g e n gegevens o m t r e n t de grond-bewerking voor het tweede gewas zijn v e r m e l d in bijlage 5.
Het blijkt dat e r op nogal wat p e r c e l e n veel b e w e r k i n g e n zijn u i t g e v o e r d : inclusief r o l l e n na het z a a i e n g e m . 6 , 4 . Het aantal werkgangen b e d r o e g g e m . 5 , 5 , wat betekent dat s l e c h t s 15 % van de b e w e r k i n g e n g e c o m b i n e e r d w e r d u i t g e v o e r d .
Het aantal bewerkingen vertoont geen duidelijke s a m e n h a n g m e t de a a r d van de grond. De indruk b e s t a a t dat v e e l e e r de t o e s t a n d van de grond na de oogst en de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n in de p e r i o d e e r n a m a a t g e v e n d zijn g e -w e e s t . Op één p e r c e e l (no. 2) -wordt het grote a a n t a l be-werkingen v e r k l a a r d door h e t feit dat h i e r 6 b e w e r k i n g e n m e t de t r i l t a n d c u l t i v a t o r w e r d e n u i t g e -voerd om kweek te b e s t r i j d e n .
perc.1 I lOcr p e r c . 3
I»
cmfLTl
p e r c . 5U I P U I«er
p e r c . 9¥1V^Y" >"
- 2 5 0 c m F i g . 6. S p o r e n p a t r o o n na de oogst van s p i n a z i e , juli 1973. Oogstdata: 22 m e i ( p e r c . 5), 25 m e i ( p e r c . 9), 4 juni ( p e r c .1) en 6 juni ( p e r c . 3). p e r c 1 A B2 °/o org s t o f 35°/o slib2 Q_
1-2°/o org. stof 3 5 * / . slit>4 0
20°/. slib 60-p e r c . 3 i.6 7 0 9.5 i. 1 7 0 9.5 A B 3°/. org s t o f 3 0 - 3 5 ° / . s l i b 20 1°/. org. stof 2 5 ° / . s l i b 40 60 H 15-20°/. s l i b 4 3 6.2 7.1 9.5 4 1 4,1 6 2 7.1 9.5 perc. 9 3"/. org s t o f 30°/. s l i b -A =. naast spoor B = in spoor 2 0 4 0 6 0 -A 5.1 B 3.9 5 1 F i g . 7. S t r u c t u u r w a a r d e r i n g van het profiel k o r t na de oogst van het e e r s t e gewas (1973).
Uit de enquête bleek voorts dat m e e s t a l e e r s t geploegd w e r d , s o m s voorafgegaan door een bewerking m e t de v a s t e t a n d c u l t i v a t o r om s p o r e n te b r e k e n en m e e s t a l gevolgd door één of twee bewerkingen m e t de r o t o r k o p egge. Deze l a a t s t e bewerking w e r d vaak nog gevolgd door één of m e e r v e r -fijnende en e g a l i s e r e n d e bewerkingen m e t werktuigen als t r i l t a n d c u l t i v a t o r + v e r k r u i m e l r o l , c a m b r i d g e r o l , schuifbord, w e i d e s l e e p + v e r k r u i m e l r o l , k r o m t a n d e g g e en e g a l i s a t i e b a l k . Op vrijwel alle o n d e r z o c h t e p e r c e l e n w e r d het zaaibed a a n g e d r u k t m e t de c a m b r i d g e r o l .
De ploegdiepte lag t u s s e n 17 en 25 cm ( g e m . 21,4 c m ) . Op p e r c e e l 5 w e r d t w e e m a a l geploegd: e e r s t 18 c m , l a t e r 12 c m diep. Voor 20 à 25 c m diep ploegen zijn goede r e d e n e n aan te v o e r e n : volledig wegwerken van de bij de oogst o n t s t a n e s p o r e n en het o n d e r p l o e g e n van g e w a s r e s t e n .
Middenin de z o m e r ploegen en d i r e c t d a a r n a een zaaibed c r e ë r e n , is r i s k a n t , vooral als diep geploegd wordt: voor zover de grond al niet droog i s , w a a r d o o r hij in g r o t e brokken o p b r e e k t , droogt de ploegsnede spoedig u i t . In beide gevallen l a a t de grond zich moeilijk verfijnen. E r zijn dan, zoals r e e d s is gebleken, een groot aantal bewerkingen nodig om een redelijk z a a i -bed te c r e ë r e n .
Het ligt voor de hand onder deze o m s t a n d i g h e d e n n a a r a l t e r n a t i e v e n voor de ploeg te zoeken. Als zodanig komt diep c u l t i v a t e r e n z e k e r in a a n
-m e r k i n g : de grond wordt h i e r b i j s t e r k e r v e r k r u i -m e l d dan bij ploegen g e s c h i e d t . D a a r diep c u l t i v a t e r e n , evenals ploegen, bij grote w e r k b r e e d t e n veel t r e k -k r a c h t v r a a g t is h e t begrijpelij-k dat het op deze wijze c u l t i v a t e r e n nog s l e c h t s op twee p e r c e l e n l i c h t e , gemakkelijk v e r k r u i m e l e n d e grond werd t o e g e p a s t . J u i s t op deze p e r c e l e n was e c h t e r het totaal aantal b e w e r k i n g e n h e t h o o g s t . Op p e r c e e l 1 was m e n duidelijk te v r o e g , in te natte grond begonnen, w a a r -door het r e s u l t a a t van het c u l t i v a t e r e n s t e r k te wensen o v e r l i e t . Op p e r c e e l 2 heeft de r e e d s v e r m e l d e k w e e k b e s t r i j d i n g het totaal aantal b e w e r k i n g e n s t e r k v e r g r o o t . Gezien de a a r d van de grond v e r b a a s t h e t niet dat uiteindelijk op beide p e r c e l e n een fijn zaaibed w e r d v e r k r e g e n .
Het is niet p r e c i e s bekend w a n n e e r m e t de g r o n d b e w e r k i n g voor het tweede gewas w e r d begonnen en evenmin hoeveel tijd t u s s e n de op e l k a a r volgende b e w e r k i n g e n is v e r l o p e n . De indruk b e s t a a t dat een s n e l l e o p e e n -volging van b e w e r k i n g e n de b e s t e r e s u l t a t e n gaf. De grond k r i j g t dan geen gelegenheid s t e r k uit te drogen en l a a t zich nog b e t r e k k e l i j k gemakkelijk v e r -fijnen. Zo bleef op p e r c e e l 5 de grond na h e t ploegen en een bewerking m e t de r o t o r k o p e g g e noodgedwongen v i e r weken liggen. Hij was toen van te nat zo droog geworden dat door de volgende b e w e r k i n g e n s l e c h t s weinig v e r d e r e verfijning van de grond p l a a t s v o n d . Ondanks in t o t a a l 11 b e w e r k i n g e n ( w a a r van 5 k e e r rollen) in Iw.ferkgangen w e r d het z a a i b e d als m a t i g grof b e o o r
-deeld. Op p e r c e e l 10 d a a r e n t e g e n kon m e t vier bewerkingen in d r i e , snel a c h t e r e l k a a r u i t g e v o e r d e b e w e r k i n g e n een m a t i g fijn z a a i b e d worden v e r -k r e g e n . E r dient o v e r i g e n s te worden o p g e m e r -k t dat op p e r c e e l 5 de grond veel z w a a r d e r is en e r veel v r o e g e r en d a a r d o o r o n d e r veel ongunstiger o m s t a n d i g h e d e n w e r d geoogst dan op p e r c e e l 10.
Ook op de p e r c e l e n 2 en 3 werd w a a r g e n o m e n dat het e ff- it van een verfijnende grondbewerking bij een goed vochtgehalte duidelijk g r o t e r i s . Een bewerking m e t een t r i l t a n d c u l t i v a t o r + v e r k r u i m e l r o l l e n na de r e g e n van begin juli r e s u l t e e r d e h i e r in een m a t i g fijn tot fijn z a a i b e d . Bij d r e i g e n d e of d a a d w e r k e l i j k e m i s l u k k i n g van de z a a i b e d b e r e i d i n g kan b e r e g e n i n g s o e l a a s bieden voor g e f o r c e e r d b e w e r k e n . Gezien de u i t z o n d e r l i j k droge o m s t a n d i g -heden is het z e e r o p m e r k e l i j k dat op s l e c h t s één p e r c e e l (no. 15) kunstmatige b e r e g e n i n g voor dit doel werd i n g e z e t . Hier werd op grond die bij de oogst r e e d s s t e r k was uitgedroogd en vrijwel even z w a a r is als op het b o v e n g e n o e m -de p e r c e e l 5, toch een m a t i g fijn z a a i b e d v e r k r e g e n .
Veel bewerkingen betekenen niet bij voorbaat een goed r e s u l t a a t . V e e l e e r m o e t e n ze gezien worden als een uiting van de moeilijkheid s t e r k u i t g e -droogde grond zodanig te verfijnen dat er een r e d e l i j k zaaibed o n t s t a a t .
Veel bewerkingen in veel afzonderlijke werkgangen houden ook een g e -v a a r in -voor de s t r u c t u u r -van de grond, d a a r de b e r i j d i n g s i n t e n s i t e i t s t e r k t o e n e e m t m e t het aantal w e r k g a n g e n .
De b e r i j d i n g s i n t e n s i t e i t werd b e r e k e n d m e t de o . a . door KOUWENHOVEN (I969) gebruikte f o r m u l e
i = n. 2b
w w a a r i n i = b e r i j d i n g s i n t e n s i t e i t (ha/ha)
n = aantal werkgangen
b = b a n d b r e e d t e van het a c h t e r w i e l van de t r e k k e r (m) w = w e r k b r e e d t e van het werktuig (m)
De r e s u l t a t e n van deze b e r e k e n i n g zijn v e r m e l d in tabel 8 en g r a f i s c h w e e r -gegeven in figuur 8. Het is o p m e r k e l i j k dat, zelfs w a n n e e r m e n zich b e p e r k t tot deze z o m e r b e w e r k i n g e n , de b e r i j d i n g s i n t e n s i t e i t s t e e d s r u i m boven 1 k o m t . Indien alle s p o r e n n a a s t e l k a a r zouden liggen, zou dit betekenen dat m e e r dan
100 % van de o p p e r v l a k t e wordt b e r e d e n , wat u i t e r a a r d onmogelijk i s . In de
1
praktijk worden delen n i e t , a n d e r e 1 x, 2 x of nog v a k e r b e r e d e n . In figuur 9, ontleend aan het o n d e r z o e k van HAKANSSON (1965) wordt dit aanschouwelijk g e m a a k t . Het m e e s t o p m e r k e l i j k e i s wel dat b i j de z a a i b e d b e r e i d i n g voor het tweede gewas veel v a k e r over de grond wordt g e r e d e n dan bij vele a n d e r e t e e l t e n het geval i s . De indruk is v e r k r e g e n dat dit niet alleen in 1973, m a a r ook in a n d e r e j a r e n de r e g e l i s .
' I ; i ! « l K - B e r i j c H n g s i n t e n s i t e i t ( h a / h a o p e e n a a n t a l p e r c e l e n b i ; d o z a a i b e d b t ' r r i d i n ü v o o r h e t t w e e d e g e w a s ( 1 9 7 3) ( i n c l . z a a i i e n k u n s t m e s t s t r o o i e n ) l U d r i j f A a n t a l w e r k g a n g e n B e r i i c i i n e s i n t e n s i t e i t 1, ~ „ " • ' 1 , t. 2 . i 2 . 1 ï . * ï . s 2 , 0 1, z 1. s 1 , H 1 2 3 4 5 8 9 il 7 * I O' 12* I 3" , 5 * 2 0 * 13 7 B r e e d t e v a n t r e k k e r b a n d e n e n w e r k t u i g e n a n n y e m b e n j d i n g s i n t r n s . i t e i l (ha /ha) 2.5 2.0 1.5 1.0 _J 9 . 1 1 13 a a n t a l w e r k g a n g e n F i g . 8. A a n t a l w e r k g a n g e n en be r i j d i n g s i n t e n s i t e i t v o o r h e t t w e e d e g e w a s 1973 ( i n c l . z a a i e n en k u n s t -m e s t s t r o o i e n ) p e r c e n t a g e v a n h e t o p p e r v l a k 100 F i g . 9. D o o r de a a n g e d r e v e n w i e l e n v a n de t r e k k e r b e r e d e n o p p e r v l a k t e in p r o c e n t e n , in r e l a t i e t o t h e t a a n t a l w e r k g a n g e n , bij e e n w e r k b r e e d t e v a n 3, 0 m en e e n b a n d b r e e d t e v a n 0, 30 m (HAKANSSON, 1 9 6 5 ) . U 6 8 10 12 a a n t a l w e r k g a n g e n
Hoewel het g e v a a r voor s t r u c t u u r v e r s l e c h t e r i n g door b e r i j d e n in de z o m e r n a t u u r l i j k v e e l k l e i n e r is dan in het v o o r j a a r , geeft figuur 9 toch wel te denken. Ook op droge grond is het lang niet z e k e r dat v a k e r dan d r i e k e e r berijden van eenzelfde plek geen ongunstige invloed op de s t r u c t u u r zal hebben.
Het is duidelijk dat de b e r i j d i n g s i n t e n s i t e i t wordt v e r k l e i n d door b r e d e werktuigen te gebruiken, bv. een cultivator i. p . v . een ploeg ( p e r c e e l 1). S m a l l e werktuigen d a a r e n t e g e n v e r g r o t e n de b e r i j d i n g s i n t e n s i -t e i -t , zoals op p e r c e e l 11, w a a r een é é n s c h a r i g e ploeg w e r d g e b r u i k -t .
T w e e m a a l ploegen w e r k t in dezelfde richting ( p e r c e e l 5).
Het is opvallend dat e r bij de grondbewerking in de h e r f s t , in het v o o r j a a r en in de z o m e r t u s s e n twee g e w a s s e n v r i j w e l u i t s l u i t e n d w e r k -tuigen van het eigen bedrijf gebruikt worden en dat h i e r b i j gemiddeld s l e c h t s 5 v e r s c h i l l e n d e w e r k t u i g e n zijn betrokken (tabel 9).
Tabel 9 - A a n t a l werkgangen en aantal s o o r t e n w e r k t u i g e n , t o e g e p a s t voor de grondbewerking en de z a a i b e d b e r e i d i n g op 15 p e r c e -len in westelijk N o o r d - B r a b a n t (exclusief zaaien en k u n s t m e s t s t r o o i e n ) Bedrijf n o . 1 2 3 4 5 7 8 9 10 11 12 13 16 18 20 h e r f s 1972 1 1 4 1 2 2 1 1 3 1 4 7 5 1 3 A t a n t a l werkgan v o o r j a a r 1973 2 2 2 2 3 4 2 4 2 2 1 5 i 1 . 2 2 g' en z o m e r 197 3 7 11 5 7 7 5 5 5 3 4 4 5 4 2 5 A a n t a l s o o r t e n w e r k t u i g e n 5 5 6 5 5 6 5 5 4 5 5 6 6 4 6
/ 11 • Fijnheid van het zaaibed voor het tweede gewas
Op 9 p e r c e l e n w e r d d i r e c t na het z a a i k l a a r m a k e n op 10 plekken p e r p e r c e e l de dikte van het zaaibed in duplo b e p a a l d . Tevens werd van elk van
2
deze 10 plekken het z a a i b e d over een o p p e r v l a k t e van 1000 c m v e r z a m e l d en gewogen. Na d r o g e n werd de k l u i t g r o o t t e v e r d e l i n g door u i t z e v e n b e p a a l d , w a a r n a de gemiddelde a g g r e g a a t d i a m e t e r (GAD) kon worden b e r e k e n d .
Op alle bij het n a d e r e o n d e r z o e k betrokken p e r c e l e n w e r d de fijnheid van het z a a i b e d op het oog b e o o r d e e l d (tabel 10).
Tabel 10 - Fijnheid van het zaaibed voor het tweede gewas (1973) P e r c e e l n o . Datum van b e o o r d e l i n g L + 3H' ( % ) Dikte (cm) -*!< >!' GA ( m m ) V i s u e l e w a a r -d e r i n g 1 2 3 4 5 6 7. 8 9a 9b 10 11 12 13 15 16 20 26 2 3 - 7 2 3 - 7 2 3 - 7 2 3 - 7 5-7 2 3 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 5 - 7 , 2 3 - 7 5 - 7 2 3 - 7 2 4 , 7 2 4 , 6 3 2 , 0 2 4 , 0 4 0 , 7 2 2 , 6 2 8 , 6 2 7 , 2 3 5 , 2 3 5 , 2 3 8 , 4 3 5 , 2 6 3 , 0 3 0 , 9 3 6 , 1 3 1 , 8 45' , 5 3 3 , 4 -• - -4 , 2 4 , 3 3 , 3 3 , 7 2 , 3 3 , 7 4 , 8 3 , 3 3 , 5 -2 , 9 -— -10,4 21, 4 11,4 12, 1 10,3 10,8 16, 1 13,7 11,9 -12,6 -z e e r fijn m a t i g fijn fijn m a t i g fijn m a t i g grof fijn fijn z e e r grof m a t i g fijn m a t i g fijn m a t i g fijn m a t i g fijn z e e r grof grof m a t i g fijn grof m a t i g fijn fijn
* L = l u t u m ( *C.2yum); H = humus (org. stof) ** GAD = g e m . a g g r e g a a t d i a m e t e r
Uit figuur 10 blijkt dat deze een r e d e l i j k e s a m e n h a n g m e t de GAD
vertoont: een fijn z a a i b e d betekent een GAD van c a . 10 m m , t e r w i j l een z e e r grof zaaibed een GAD van 15 à 20 m m h a d .
A.D.(mm) 22 2 0 1 8 -16 U 12 10 8l—L
z e e r f i j n f i j n matig f i j n matig grof grof z e e r g r o f
F i g . 10. Fijnheid van het zaaibed voor het tweede gewas 1973 en gemiddelde a g g r e g a a t d i a m e t e r (GAD).
De dikte van het zaaibed b e d r o e g op de o n d e r z o c h t e p e r c e l e n g e m i d -deld 3 , 6 c m , m e t een v a r i a t i e van 2 , 3 tot 4 , 8 c m . De dunste zaaibedden w e r d e n v e r k r e g e n door n a het ploegen een e g a l i s e r e n d e bewerking m e t e g a -l i s a t i e b a -l k of w e i d e s -l e e p + v e r k r u i m e -l r o -l uit te v o e r e n .
De fijnheid van het z a a i b e d vertoonde weinig s a m e n h a n g m e t de z w a a r t e van de grond. Wel was e r een globale s a m e n h a n g m e t h e t a a n t a l b e w e r k i n g e n : m e e r b e w e r k i n g e n r e s u l t e e r d e n in een fijner z a a i b e d . Toch was het z a a i b e d op de m e e s t e p e r c e l e n te grof: m a t i g fijn is al aan de grove kant (GAD c a .
11 m m ) . Op 5 p e r c e l e n was het z a a i b e d m a t i g grof tot z e e r grof (GAD 15 à 20 m m ) . Het g r o f s t e z a a i b e d w e r d v e r k r e g e n op de l a a t geoogste p e r c e l e n 8, 12 en 16, waar s l e c h t s 4 of 5 b e w e r k i n g e n w e r d e n u i t g e v o e r d (bijlage 5). Op de eveneens l a a t geoogste p e r c e l e n 7, 15 en 20 kon m e t 6 à 8 b e w e r -kingen een r e d e l i j k z a a i b e d worden v e r k r e g e n (op p e r c e e l 15 w e r d t e v e n s b e r e g e n d tijdens h e t zaaiklaa'r m a k e n ) .
De p e r c e l e n 5 en 13 w e r d e n v r o e g geoogst; toch was het z a a i b e d grof. Na h e t ploegen heeft m e n d e z e p e r c e l e n enige weken l a t e n liggen, w a a r d o o r de grond zo s t e r k u i t d r o o g d e dat hij zich ook door veel b e w e r k i n g e n niet m e e r
l i e t verfijnen (op p e r c e e l 5 w e r d e n in totaal 11 grondbewerkingen u i t g e v o e r d i ) . In het a l g e m e e n kan worden g e s t e l d dat de z a a i b e d b e r e i d i n g voor de
t w e e d e t e e l t d a a r o m z;o m o e i l i j k is omdat m e n de n a t u u r l i j k e v e r w e r i n g van de grond m i s t . Het s e i z o e n is d a a r v o o r ongunstig (afwezigheid van n a c h t -v o r s t ) en de b e s c h i k b a r e tijd is te k o r t .
12. S t r u c t u u r van de grond onder h e t z a a i b e d a. Visuele s t r u c t u u r
Enige tijd na i n z a a i w e r d de s t r u c t u u r van de lagen onder het z a a i b e d op 10 plekken p e r p e r c e e l v i s u e e l b e o o r d e e l d ( P E E R L K A M P , 1959) (bij-lage 6). Op 5 juli werd d a a r t o e de l a a g 0-5 c m (het zaaibed) opzij geschoven en w e r d e n de lagen 5-15, 15-25 en 25-35 c m - m v b e o o r d e e l d . Op 23 juli was h e t z a a i b e d r e e d s weer zodanig bij de o n d e r g r o n d a a n g e s l o t e n dat van opzij schuiven geen s p r a k e m e e r kon zijn en w e r d e n zoals gebruikelijk de lagen 0-10, 10-20 en 20-30 c m - m v b e o o r d e e l d . In de l a a g 0-10 c m blijft de l o s s e s t r u c t u u r van het z a a i b e d e c h t e r l a n g e r e tijd b e w a a r d , zodat de s t r u c t u u r c i j f e r s h i e r op alle p e r c e l e n op een t a m e l i j k hoog niveau lagen (6|- à
H)-In de l a g e n beneden h e t z a a i b e d w e r d de s t r u c t u u r m e e s t a l m e t 5 à 6 g e w a a r d e e r d , d . w . z . dat het op-de m e e s t e p e r c e l e n , onafhankelijk van de z w a a r t e van de grond, r e d e l i j k tot goed gelukt is de invloed van het b e r i j d e n tot een diepte van c a . 30 c m op te heffen. Op de p e r c e l e n 8, 10 en 26 was het r e s u l t a a t veel m i n d e r goed, t e r w i j l het op de p e r c e l e n 16 en 20 veel
b e t e r w a s . L a a t s t g e n o e m d e p e r c e l e n zijn l a a t en onder droge o m s t a n d i g h e d e n geoogst, t e r w i j l alle b e w e r k i n g e n snel a c h t e r e l k a a r zijn u i t g e v o e r d .
Voor de u i t g e s p r o k e n s l e c h t e s t r u c t u u r op de p e r c e l e n 8, 10 en 26 l e v e r e n de v e r z a m e l d e gegevens geen duidelijke v e r k l a r i n g . E r kan s l e c h t s worden v e r m o e d dat de s c h a d e bij de oogst h i e r nog g r o t e r is geweest dan op de m e e s t e a n d e r e p e r c e l e n . De a l l e e n op de p e r c e l e n 8 en 11 na o p k o m s t van h e t tweede gewas opgenomen s t r u c t u u r van het p r o f i e l (fig. 11) geeft h i e r v o o r enige grond. Vooraf dient te worden o p g e m e r k t dat de s t r u c t u u r w a a r d e r i n g van h e t p r o f i e l op een a n d e r e m a n i e r t o t stand k o m t dan de v i s u e l e b e o o r -deling van de s t r u c t u u r van de bouwvoor, zodat beide c i j f e r s niet r e c h t s t r e e k s m e t e l k a a r v e r g e l e k e n kunnen w o r d e n .
perc 8
2°/o org. stof 25-30°/oslib 2 0 -- 3.8 10-15°/oslié° m a t i g grof zand 60-4.6 9.5 4 0 4 6 54 4.0 4 0 perc.11 5 7o org.-stof 2 8 % si 3-47o org stof 287osl
257oSl 5 7o s m a t i g grof zand ib ib ib ib O-i i 0 -60 H 8.1 2.6 7.4 4.0 C = goede plek D'= slechte plek F i g . 11. S t r u c t u u r w a a r d e r i n g vân het profiel na opkomst van het tweede gewas (1973).
Het blijkt dat de s t r u c t u u r van de l a a g 0-35 c m in h e t profiel op p e r c e e l 11 gemiddeld duidelijk h o g e r werd g e w a a r d e e r d dan op p e r c e e l 8,
evenals dat bij de v i s u e l e beoordeling het geval was (bijlage 6). Tevens blijkt dat h e t toch niet gelukt is de s p o r e n volledig weg t e w e r k e n : op beide p e r c e l e n was de s t r u c t u u r onderin de bouwvoor bijzonder s l e c h t . Op p e r c e e l 8 is de diepte van de s l e c h t e l a a g niet o v e r a l gelijk; op p l a a t s e n waar hij ondieper dan 20 c m v o o r k w a m , werd een s l e c h t e r e stand van de s t a m s l a b o n e n gecon-s t a t e e r d .
Van een invloed van de a a r d van de grond of van h e t a a n t a l b e w e r k i n g e n op de v i s u e l e s t r u c t u u r is n i e t s gebleken.
b . Vochtgehalte en conus w e e r stand
Tegelijk m e t de visuele s t r u c t u u r b e o o r d e l i n g w e r d e n het vochtgehalte e n ' d e c o n u s w e e r s t a n d tot 35 c m - m v bepaald (bijlage 6).
De conus w e e r stand is s t e r k afhankelijk van het vochtgehalte (fig. 12) en tevens van het p o r i ë n v o l u m e , w a a r o v e r h i e r a l l e e n via de v i s u e l e b e o o r -deling enige i n f o r m a t i e b e s c h i k b a a r is (fig. 13).
Het blijkt dat een s l e c h t e r e s t r u c t u u r en een l a g e r vochtgehalte beide h o g e r e conus w e e r s t a n d e n tot gevolg h e b b e n . Dit b e t e k e n t dat in p r i n c i p e op grond m e t e e n s l e c h t e s t r u c t u u r vooral o n d e r droge o m s t a n d i g h e d e n b e l e m m e r i n g van
; o n u s w e e r s t a n d (kg /cm2) 20 15 10 -_ -1 * «Ç * . . # ^ f c ï 7V'/2 ers b.j de p u n t e n = visuele s t r u c t u u r i i i i g -• 6 0 1 15 20 25 30 35 40 vochtgehalte (gew.°/0: F i g . 12. Vochtgehalte en conusweerstaiv. tot 3 5 ' c m - m v , juli 1973. conusweerstand (kg/cm') 20r 10 30 3 > « . . 2#2 "i 21 • *Z 3 \ 2Z y 23 * « 2 . 2 0 2 5 - 2 1 . 3 9 . 24 7o 2 3« . •* > . 27 2 3 . 33 • \ 2 « 23 > cijfers b j d t p u n t e n r g e w . /0w a t e r - 1 1 6 8 v i s u e l e s t r u c t u u r c o n u s w e e r ? t a n d (kg/cm1) 20 10 L + 3H gem. vocht, gehalte (gew. %) 22 26 6 8 v'isuele structuur F i g . 13. Visuele s t r u c t u u r en c o n u s w e e r s t a n d tot 35 c m - m v , juli 197.3. F i g . 14. Visuele s t r u c t u u r en c o n u s w e e r stand bij v e r s c h i l l e n d e s a m e n s t e l -ling van de bouwvoor, juli 1973.
v o c h t g e h a l t e ( g e w °/o) ' i O r 3 0 2 0
-I l
i
. 5 , 6 j u l i o 23 j u l iF i g . 15. A a r d van de grond en vocht-gehalte in de lagen 0-10 (5-15), 10-20 (15-25) en 20-30 (25-35) c m - m v op 5 en 23 juli 1973. 10 ^ V 25 35 45 55 65 L + 3 H ( g e w ° / o ! v o c h t g e h a l t e * 0 r ^ *w °'°' F i g . 16. A l g e m e n e s a m e n h a n g t u s -sen de a a r d van de grond en het vochtgehalte van de bouwvoor bij pF 2, 0 en PF 4 , 2 . *5 SS L»3H (gew \ ) v o c h t g e h a l t e 40r ( 9e w "'J 3 0 -
20-F i g . 17. Vochtgehalte van de bouw-voor op 5 en 23 juli 1973, v e r g e l e k e n m e t het vocht-gehalte bij pF 2, 0 en p F 4 , 2 . . 25 35 «5 SS L*3H (gew %) 65
de wortelontwikkeling zal kunnen o p t r e d e n . Daar het niveau van de c o n u s -w e e r s t a n d op l i c h t e gronden h o g e r ligt dan op z -w a r e (fig. 14), zullen even-tuele m o e i l i j k h e d e n op lichte gronden het g r o o t s t zijn. Overigens dient te worden o p g e m e r k t dat h e t niveau van de conus w e e r s t a n d r e l a t i e f laag was ( <
o
20 k g / c m ), zodat het effect van een h o g e r e conus w e e r s t a n d op de w o r t e l -ontwikkeling in dit geval niet groot geweest kan zijn.
Het vochtgehalte van de v e r s c h i l l e n d e lagen vertoonde op beide b e m o n -s t e r i n g -s d a t a een duidelijke -s a m e n h a n g m e t de a a r d van de grond: op z w a a r d e r e en/of h u m u s r i j k e r e grond is duidelijk m e e r vocht (gew. %) aanwezig dan op l i c h t e r e (fig. 15). Van een s y s t e m a t i s c h v e r s c h i l in vochtgehalte t u s s e n de beide b e m o n s t e r i n g s d a t a was e c h t e r geen s p r a k e .
Om h e t niveau van het vochtgehalte t e kunnen duiden i s h e t van veel belang de vochtgehalten bij p F 2, 0 (veldcapaciteit) en p F 4, 2 ( v e r w e l k i n g s -punt; te k e n n e n . Nu zijn voor de h i e r o n d e r z o c h t e p e r c e l e n geen p F - c u r v e n bepaald, zodat m e n zich m e t h e t voor een groot aantal N e d e r l a n d s e gronden gevonden v e r b a n d m o e t behelpen (fig. 16). Het blijkt (fig. 17) dat de t o e n a m e van het vochtgehalte m e t t o e n e m e n d gehalte aan lutum en o r g a n i s c h e stof h i e r o n g e v e e r o v e r e e n k w a m m e t wat gemiddeld voor N e d e r l a n d geldt. Het o p m e r k e l i j k e is e c h t e r dat het vochtgehalte zowel op 5 juli als op 23 j u l i 1973 o n g e v e e r o v e r e e n k w a m m e t dat bij p F 2 , 0 . Dit duidt erop dat het z a a i b e d het vochtgehalte van de d a a r beneden gelegen lagen effectief r e g u l e e r t . Begin juli was het z a a i b e d z e e r s t e r k u i t g e d r o o g d , m a a r in het veld bleek al wel dat d i r e c t d a a r beneden de grond nog v e r r a s s e n d vochtig was . Eind juli was e r n a a r schatting weinig v e r s c h i l in vochtgehalte t u s s e n h e t zaaibed en de l a a g d i r e c t d a a r b e n e d e n .
Uit o n d e r z o e k van FEDDES (1971) m e t r a d i j s , s p i n a z i e , tuinboon en k r o o t is gebleken dat bij v o c h t s p a n n i n g e n ^ p F 2,7 de k i e m i n g t r a g e r is en het p e r c e n t a g e gekiemde zaden l a g e r l i g t . Het is te v e r w a c h t e n dat dit ook bij s t a m s l a b o n e n het geval zal zijn. Uit h e t bovenstaande blijkt e c h t e r dat bij voldoende diep z a a i e n ( d . w . z . op of j u i s t in de vochtige ondergrond) de factor vocht bij de k i e m i n g n i e t in h e t m i n i m u m geweest kan zijn. Dit o n d e r
-s t r e e p t nog een-s w e e r h e t belang van een goede, r e g e l m a t i g e z a a i d i e p t e .
1 3. Opkomst en o p b r e n g s t van h e t tweede gewas a. R a s s e n
i
Op de p e r c e l e n die bij h e t n a d e r e o n d e r z o e k zijn b e t r o k k e n , w e r d e n 6 r a s s e n s t a m s l a b o n e n gezaaid n l . P r e l u d e (6x), P r e l u b e l (2x), P r e v a t o (2x), 508 2 x), Mignon (lx) en M i d i s t a r ( l x ) .
P r e l u d e e n P r e l u b e l zijn door hun gevoeligheid voor rolmozai'ek m i n d e r geschikt voor de l a t e t e e l t d a n P r e v a t o . Het r a s 508 is geschikt voor de l a t e t e e l t . Mignon is een v r o e g tot m i d d e l v r o e g r a s ; het v o r m t op z w a a r -d e r e gron-den te weinig g e w a s , hetgeen -de o p b r e n g s t en -de m e c h a n i s c h e plukb a a r h e i d nadelig plukbeïnvloedt. M i d i s t a r v o r m t veel g e w a s . Het is z e e r r e c h t opgaand, t e r w i j l de zetting o n r e g e l m a t i g i s ; h e t wordt dan ook niet veel g e -t e e l d . Wa-t vroegheid be-tref-t kom-t h e -t o n g e v e e r o v e r e e n m e -t P r e l u d e . b . Z a a i d a t a
Van de 15 o n d e r z o c h t e p e r c e l e n zijn e r s l e c h t s v i e r binnen 10 dagen na dè oogst van het e e r s t e gewas opnieuw i n g e z a a i d . Bij de o v e r i g e p e r c e l e n was de p e r i o d e t u s s e n oogsten en z a a i e n veel l a n g e r : s o m s bijna 40 dagen (fig. 5). In h o e v e r r e de " s c h a d e l i j k e w e r k i n g " van de o o g s t r e s t e n van
s p i n a z i e (allelopathie) afneemt n a a r m a t e de p e r i o d e t u s s e n oogsten en z a a i e n l a n g e r i s , i s nog onvoldoende bekend.
De z a a i d a t u m is van veel belang omdat l a a t z a a i e n in het a l g e m e e n een flinke o p b r e n g s t r e d u c t i e geeft. Uit bijlage 7 (vgl. fig. 18) blijkt dat a l l e bij het o n d e r z o e k b e t r o k k e n p e r c e l e n l a a t zijn g e z a a i d . Voor vele p e r c e l e n geldt dat m e n lange tijd vergeefs op r e g e n heeft gewacht. Op de p e r c e l e n 16 en 20 was m e n e r g l a a t door de l a t e oogst van de e r w t e n .
max t e m p ( ° C ) 20 — gewas s) 5) s) s) SI s) s) s) s) e) s) si e) gebied perc [ 3) 8 -3) 9-3) 104) 4 -3) 7•3) 1 1 -3) 133) 1 2 -• 3 ) 153) 2 0 4) 5 4) 1 -3) 16-4) 34) 2 -neerslag (mm) 4 0 r 20 VI i s s i n g e n de B i l t _^vAsA^_
w\.
1) zaaidatum 2egewas 2) oogstdatum 2?gev,as 3) Almkerk 4) Zevenbergen s) spinazie e) e r w t e n H Klundert NieuwendijU augustus september 1973 F i g . 18. W e e r s o m s t a n d i g h e d e n tijdens de g r o e i p e r i o d e van het tweede gewas (1973).c . K i e m k r a c h t , 1 OOO-korrelgewicht en h c e v e e l h e i d z a a i z a a d
Van de bovengenoemde 6 r a s s e n hadden er 5 een goede k i e m k r a c h t (ca. 90 %). Van r a s 508 was de k i e m k r a c h t e c h t e r aanzienlijk l a g e r ; 78 %
(bijlage 8). Het 1 OOO-korrelgewicht van de r a s s e n M i d i s t a r , P r e v a t o , P r e l u b e l en P r e l u d e v e r t o o n t geen g r o t e v e r s c h i l l e n : r e s p . 240, 245, 262 en 276 g.
De r a s s e n Mignon en 508 zijn z e e r fijnzadig: het 1 0 0 0 - k o r r e l g e w i c h t b e d r a a g t s l e c h t s 175, r e s p . 186 g.
Volgens opgave van de t e l e r s b e d r o e g de hoeveelheid z a a i z a a d op alle p e r c e l e n c a . 100 k g / h a . Voor e e r s t g e n o e m d e 4 r a s s e n komt m e n dan op 36 à 44 z a d e n / m , wat een n o r m a a l a a n t a l i s . Voor de fijnzadige r a s s e n 508
2 en Mignon zou het b e r e k e n d e a a n t a l zaden e c h t e r 54, r e s p . 57 p e r m zijn. Voor het r a s 508 zou dit g r o t e r e aantal z a d e n / m in o v e r e e n s t e m m i n g zijn m e t de l a g e r e k i e m k r a c h t ; voor Mignon ( n o r m a l e k i e m k r a c h t ) lijkt het r i j k e l i j k g r o o t .
d. Opkomst
Enkele weken na het z a a i e n w e r d op allé p e r c e l e n van 11 n a a s t e l k a a r liggende r i j e n het aantal p l a n t e n p e r 4 m lengte geteld (bijlage 7). De o p k o m s t was op de m e e s t e p e r c e l e n redelijk tot goed, n l . rond 80 % van het b e r e k e n d e aantal g e z a a i d e z a d e n / m (fig. 19). Tevens was de veldopkomst d o o r g a a n s r e g e l m a t i g (variatiecoëfficiënt < 10 %; fig. 20). Op de p e r c e l e n 5, 9a, 10 en 13 was de veldopkomst slecht (ca. 70 %) en voor de l a a t s t e 3 p e r c e l e n boven-dien bijzonder o n r e g e l m a t i g . Voor p e r c e e l 5 kan de s l e c h t e opkomst worden t o e g e s c h r e v e n aan een m a t i g grof, niet b e z a k t z a a i b e d . O v e r i g e n s zou voor dit p e r c e e l , gezien de o n z e k e r h e i d o m t r e n t de t o e g e p a s t e z a a i z a a d h o e v e e l h e i d , -getwijfeld kunnen worden a a n de b e t r o u w b a a r h e i d van de b e r e k e n d e veldopkomst De p e r c e l e n 9a, 10 en 13 hadden een dun z a a i b e d (2, 3 à 3 , 3 c m ) , dat op
p e r c e e l 13 bovendien grof w a s , t e r w i j l op de p e r c e l e n 10 en 1 3 de s t r u c t u u r o n d e r h e t zaaibed m a t i g tot s l e c h t w a s . Een dun zaaibed betekent ondiep z a a i e n , t e r w i j l m e n o n d e r w a r m e , d r o g e o m s t a n d i g h e d e n b e t e r d i e p e r (5 à 6 cm) kan z a a i e n (SCHRODER, 1968).
P e r c e e l 8 had w e l i s w a a r een z e e r grof z a a i b e d (gem. a g g r e g a a t d i a m e t e r 2 1 , 4 m m ) , m a a r h i e r i s na h e t z a a i e n b e r e g e n d , zodat toch een veldopkomst van 80 % w e r d v e r k r e g e n .
Op de p e r c e l e n 2, 12 en 20 was de veldopkomst m a t i g : 75 à 78 %. P e r c e e l 12 had w e l i s w a a r een dik z a a i b e d , m a a r h e t was z e e r grof ( g e m .
a g g r e g a a t d i a m e t e r 16,1 m m ) ; p e r c e e l 20 d a a r e n t e g e n had een fijn, m a a r z e e r dun zaaibed ( 2 , 9 c m ) .
opgekomen p l a n t e n / m (aantal) 50 r 40 30 20 Î 0 4 ° p k o n s t o p k o m s t F i g . 1 9 . O p k o m s t v a n s t a m -s l a b o n e n in r e l a t i e t o t h e t a a n t a l g e -z a a i d e -z a d e n (1973). 50 60 zaden/m1 (aantal) C»(°/o) 3 0r 20 10 J2 0 F i g . 2 0 . R e g e l m a a t v a n o p k o m s t v a n s t a m s l a -b o n e n in r e l a t i e t o t h e t a a n t a l o p g e k o -m e n p l a n t e n ( 1 9 7 3 ) .
ï
aantal 40 50 opgekomen p l a n t e n / m2w a a r de kwaliteit van het z a a i b e d en de veldopkomst s t e r k te wensen o v e r -l i e t e n . Deze v i e r p e r c e -l e n zijn n -l . het e e r s t geoogst en d a a r b i j het s t e r k s t v e r r e d e n . B l i j k b a a r i s m e n er toch niet in geslaagd deze s c h a d e volledig op te heffen.
e. Opbrengst ( p r a k t i j k p e r c e l e n )
Uit de z a a i - en oogstdata kan de lengte van de g r o e i p e r i o d e op de p r a k t i j k p e r c e l e n worden b e r e k e n d . De v e r e i s t e g r o e i p e r i o d e is l a n g e r n a a r m a t e er l a t e r wordt gezaaid (fig. 21). Ondanks de g r o t e v a r i a t i e in de
g r o e i p e r i o d e lOOr id a9e n) 80 6 0, 15/ 2 5 / /fi 5/ z a a l d a t u m % F i g . 2 1 . Zaaidatum en lengte van de g r o e i p e r i o d e van s t a m s l a b o n e n (1973).
lengte van de g r o e i p e r i o d e op de p r o e f p e r c e l e n is het duidelijk dat het gewas dit j a a r gemiddeld 10 dagen k o r t e r op het veld heeft g e s t a a n dan a n d e r e j a r e n : m e t u i t z o n d e r i n g van de p e r c e l e n 1 en 4; 62 à 80 dagen ( n o r m a a l 76-85 dagen). Waarschijnlijk is dit een gevolg van de gunstige
w e e r s o m s t a n d i g h e d e n in augustus en s e p t e m b e r : r q l a t i e f hoge t e m p e r a t u r e n en een m a t i g e hoeveelheid, r e g e l m a t i g v e r d e e l d e n e e r s l a g (fig. 18). H i e r -door zal de vochtspanning in de p e r i o d e van opkomst tot oogst z e k e r beneden p F 2 , 7 zijn g e w e e s t . Volgens MAURER c . s . (1969) zijn e r dan weinig m o e i -lijkheden m . b . t . ontwikkeling en o p b r e n g s t te v e r w a c h t e n . De bijzonder
o p b r e n g s t ( t / h a ) 15r 1 5/6 25
k
5'h
normale l curve voor vroeg r a s 15/7 z a a i d a t u m F i g . 22. P r a k t i j k o p b r e n g s t van s t a m s l a b o n e n in r e l a t i e tot de zaaidatum (19*73). 15 o p b r e n g s t ' t / h a ) 10 ') by oogst "2 0 25 30 2 35 i0p l a n t e n / m bij opkomst (aantal)
F i g . 23. P r a k t i j k o p b r e n g s t van s t a m s l a b o n e n in r e l a t i e tot de plantdichtheid (1973).
