Boeken
R. van Bekkum, 1996,Tussen vraag en aanbod. Op zoek naar de identiteit van de
arbeidsvoorzieningsorganisatie, Den Haag: SDU-uitgevers, ISBN 90 12 082563, blz. 647. Nauwelijks tien jaar geleden kenden de over grote meerderheid van Westerse landen nog een publiek monopolie op de betaalde arbeids bemiddeling. Private arbeidsbemiddeling was ofwel verboden ofwel alleen toegelaten in strikt omschreven gevallen. In het afgelopen decennium is de situatie sterk veranderd. In de Europese Unie b.v. is het aantal landen met een monopolie teruggevallen tot 5 (Spanje, Italië, Griekenland, Frankrijk en Luxemburg). Dit jaar wordt de in dit verband bekende con ventie 96' van de Internationale Arbeids organisatie herzien. Essentieel daarin is dat de rol van de private bemiddelingsbureaus positief wordt beoordeeld.
Het feit dat de publieke arbeidsbemiddeling na zoveel jaar gefunctioneerd te hebben als monopolist nu met private diensten moet con curreren heeft bij eerstgenoemde voor een ware identiteitscrisis gezorgd. Wat is nu eigenlijk de rol van een arbeidsvoorzieningsorganisatie? Hierover bestaan heel wat meningen. In zijn proefschrift gaat Van Bekkum op zoek naar deze identiteit. Daarvoor gebruikt hij een vrij innovatief procédé. Hij gaat terug in de tijd op zoek naar de wortels van het 'Publiek Orgaan voor de Arbeidsallocatie' (po a), een door Van Bekkum geïntroduceerd begrip dat als verza melnaam voor talrijke historische instellingen verwijst naar een verband tussen overheid en arbeidsmarkt dat zo oud is als de arbeidsmarkt zelf.
Via een heel gedetailleerde historische be schrijving en verklaring van de verschillende ontwikkelingen openbaart zich dan als het
ware de identiteit van deze organisatie. Essen tieel hierbij is dat de ontwikkelingen ver klaard worden vanuit de interacties tussen ac toren (met onderling zowel convergerende als divergerende belangen) die belang hebben bij de arbeidsallocatie, met name de werkgevers, de aanbieders van arbeidskracht, de overheid en na verloop van tijd de organisatie zelf. Ge schiedenis en sociologie spelen hier dyna misch op elkaar in. De sociologie fungeert als instrument voor verklarende geschiedschrij ving. Omgekeerd wordt de geschiedenis ge bruikt als een ingang om algemene sociologi sche vragen te helpen beantwoorden over de relatie tussen het openbaar bestuur en het ver loop van allocatieprocessen op de arbeids markt. Deze aanpak blijkt in de praktijk heel vruchtbaar.
Allereerst maakt Van Bekkum duidelijk dat de oorsprong van de poa'sniet gesitueerd moet
worden in het midden van de vorige eeuw toen de Belg De Molinari zijn concept voor de ar beidsbeurs uittekende, poa'szijn veel ouder dan
de industriële revolutie. Reeds in de Middel eeuwen bestonden er in tal van grote steden specifieke marktplaatsen waar vragers en aan bieders elkaar ontmoeten en contracten afslui ten. De eerste arbeidsmarktwetgeving van overheden dateert reeds van 1350.
Vervolgens wordt uit de beschrijving duide lijk dat nagenoeg alle grote beleidsdiscussies vroeger reeds aan de orde van de dag zijn ge weest bijv. de ontwikkeling in de richting van meer marktgerichte dienstverlening, de ver houding bemiddeling-uitkering, de effectivi teit van een volledig door gemeentelijke over heden beheerde openbare bemiddeling, de betrokkenheid van de sociale partners enzo voorts.
Ten slotte worden enkele onjuiste herinne
Boeken
ringen gecorrigeerd die op één of andere wijze in ons collectief geheugen zijn neergeslagen en een uiterst storende rol spelen in de heden daagse beleidsdiscussies. Een mooi voorbeeld in dit verband is de opvatting dat de kerntaak van Arbeidsvoorziening erin bestaat diegenen aanwerk te helpen die het verst van de arbeids markt verwijderd zijn. Van Bekkum toont aan dat de doelstellingen van poa's, hoewel wisse lend in de tijd, altijd ruimer zijn geweest nl. het oplossen van knelpunten op de arbeids markt. Een ander voorbeeld zijn de vermeende misbruiken van de private intermediairen op de arbeidsmarkt. Internationaal wordt tot op heden aangenomen dat deze misbruiken het hoofdmotief vormden om over te gaan tot een verbod van deze intermediairen. Het boek maakt duidelijk dat deze misbruiken hooguit één en zeker niet het belangrijkste motief wa ren. Belangrijker was o.a. het streven van de
poa om het centrale allocatiekanaal te worden
op de arbeidsmarkt. Aangezien dit niet auto matisch gebeurde, in tegenstelling tot wat alge meen werd verwacht, dienden de toenmalige concurrenten te worden gekortwiekt.
In het boek wordt meer gedaan dan het schrijven van de geschiedenis en het detecte ren van de identiteit van de poa. Zo worden op bepaalde ogenblikken duidelijk nieuwe inzich ten verschaft in de geschiedenis van het Neder landse arbeids- en inkomensbestel. Het mooi ste en tegelijkertijd meest pikante voorbeeld is ongetwijfeld dat de innovatieve institutionele orde van na de Tweede Wereldoorlog geen na oorlogs gegeven is en evenmin het oppikken van de draad van 1939, maar voortspruit uit de actieve bemoeienis van de Duitse bezetter.
Alsof dit allemaal nog niet voldoende is voor het behalen van een doctorstitel herdefini eert de auteur in een appendix nog een aantal kernbegrippen in dit verband: arbeidsmarkt, arbeidsallocatie, intermediaire dienstverlening en arbeidsmarktbeleid. Hier is duidelijk sprake van innovatieve theoretische arbeid. Deze in novaties verdienen een plaats in de nieuwe handboeken arbeidssociologie.
Dit boek is niet alleen nuttig voor degenen die zich met Arbeidsvoorziening bezighouden. Iedereen die met arbeidsmarktbeleid in brede zin begaan is zal in dit boek veel bruikbare in zichten ontdekken. Het volume (647 bladzij den) zal vermoedelijk heel wat potentiële lezers afschrikken. Ten onrechte, want de uiterst vlot
te schrijfstijl maakt dit boek heel gemakkelijk verteerbaar.
Jan Denys Hoger Instituut voor de Arbeid, K atholieke Universiteit Leuven
B. Hessel, J. Schippers & J. Siegers, 1996, Labour Market Inequality between Men and Women. Current Issues in Law and Economics, ISBN 9051703759. blz. 153
De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt wordt door verschillende wetenschappelijke disciplines bestudeerd. In het boek 'Labour Market Inequality between Men and Women' buigen juristen en econo men zich gezamenlijk over dit vraagstuk. Dit is volgens Hessel, Schippers en Siegers om twee redenen belangrijk. De eerste reden be treft het maken van beleid; wanneer econo men en sociale wetenschappers meer inzicht hebben verschaft in de vraag hoe bepaalde be leidsdoelstellingen gerealiseerd kunnen wor den, worden de noodzakelijke wettelijke in strumenten ontwikkeld. De tweede reden refereert aan de cyclische relatie tussen legale normen en sociaal gedrag. De economie en andere sociale wetenschappen leveren inzicht in de problemen die de introductie en uitvoe ring van wetten met zich meebrengen. Deze inzichten kunnen gebruikt worden voor aan passing van wetten.
In het boek wordt een aantal maatregelen die effect hebben op de arbeidsmarktpositie van mannen en vrouwen besproken. Voorbeelden zijn maatregelen op het gebied van ouder schapsverlof en kinderopvang in Europa (Den Duik, Van Doorne-Huiskes & Schippers), ont wikkelingen in het sociale zekerheidsstelsel (Westerveld; Klosse & Van Dijk), pensioenrege lingen (Kraamwinkel) en het belastingstelsel (Grift & Siegers). Het boek geeft zo een heel mooi overzicht. Een aantal van de besproken maatregelen is genomen met het doel de posi tie van vrouwen te verbeteren. Interessant is dat sommige auteurs stellen dat juist het te genovergestelde effect bereikt zou kunnen wor den. Zo gaat Kraamwinkel in haar bijdrage over Nederlandse pensioenvoorzieningen in op het feit dat met name mannen voordeel
Boeken
hebben gehad bij recente veranderingen in het systeem. Den Duik e.a. beweren dat het in troduceren van ouderschapsverlof kan leiden tot een toename van de segregatie op de ar beidsmarkt. Wanneer vooral vrouwen gebruik maken van ouderschapsverlof wordt het voor werkgevers minder aantrekkelijk hen in dienst te nemen. Dit vanwege het risico dat vrouwen vanwege zorgverlof voor langere tijd afwezig zijn. Plantenga geeft in haar bijdrage over de verdeling van betaald en onbetaald werk aan dat maatregelen niet allemaal gunstig uitpak ken en soms juist bestaande verhoudingen be vestigen: '...the way in which various flexibili- zations strategies are interwoven with the use of male and female employees seems to exploit and confirm the unequal position of men and women in the labour market' (p. 103). Een aan tal bijdragen resulteert dan ook in een roep om veranderingen van maatregelen op nationaal of Europees niveau. Met deze roep kan ik, na het lezen van de bundel, van harte instemmen. De meeste artikelen zijn ook voor anderen dan economen of juristen goed leesbaar en be vatten veel interessante bevindingen. Jammer is dat het in een aantal gevallen bij constateren blijft en niet gezocht wordt naar verklaringen. Blom en Knegt constateren bijvoorbeeld een groot verschil tussen de landen van de Euro pese Gemeenschap als het gaat om de wet geving aangaande gelijke behandeling. De inte ressantere vraag, namelijk die waarom deze verschillen er zijn, laten ze echter onbeant woord. Iets soortgelijks doet zich voor in de bij drage van Schippers. Hij stelt dat beloningsver- schillen tussen mannen en vrouwen vooral veroorzaakt worden door het feit dat in sec toren met veel vrouwenberoepen de lonen minder hoog zijn dan in sectoren met veel mannenberoepen. Binnen sectoren zijn de
be-loningsverschillen tussen mannen en vrou wen niet zo groot. Dit is een opvallende bevin ding die ook op beleidsniveau consequenties kan hebben, maar waar Schippers verder nau welijks op ingaat. Een uitzondering op het be schrijvende karakter van de bundel is het arti kel van de economen G rift en Siegers. Zij doen interessante simulatie-analyse waarin zij het effect van veranderingen in het belastingsys teem op de tijdsbesteding van mannen en vrouwen doorrekenen. Deze analyse laat bij voorbeeld zien dat het invoeren van een geïndi vidualiseerd belastingsysteem niet leidt tot ver andering in het aandeel dat vrouw hebben in betaald en huishoudelijk werk.
Uit de introductie van het boek lijkt het alsof de auteurs een discussie tussen economen en juristen op gang hebben willen brengen. In mijn ogen zijn zij daarin gedeeltelijk geslaagd. De bijdragen geven een goed overzicht van waar economen en juristen zich mee bezighou den en biedt een goede basis voor discussie. Deze basis had nog verder verstevigd kunnen worden als ook inzichten uit andere discipli nes, zoals de sociologie, wat sterker naar voren waren gekomen. De discussie zelf komt in de bundel niet echt op gang. Daarvoor is de opzet, acht afzonderlijke bijdragen en een introduc tie, ook minder geschikt. Beter zou zijn ge weest om de artikelen te laten refereren door iemand met een andere achtergrond dan de au teur. Daartegenover staat dat de bundel een mooie bijdrage levert aan de kennis over de re latie tussen beleid en arbeidsmartktposities van mannen en vrouwen. In die zin is de bun del een must voor onderzoekers op dit terrein.
Liset van Dijk Universiteit Utrecht/FSW/ Vakgroep Sociologie
