Dick van Putten
Nieuwe sociale zekerheid stelt eisen aan
gezondheidszorg
Sociale zekerheid en gezondheidszorg zijn twee domeinen die een fors beslag leggen op de collectieve middelen. Beide mogen zich dan ook verheugen in een niet-aflatende belang stelling van een overheid die verschillende doelen wil verenigen. Zij wil deze domeinen betaalbaar en bereikbaar houden, verantwoor delijkheden en uitvoering ernaartoeschuiven, de vraagsturing stimuleren en ze ten slotte be ter op elkaar laten aansluiten. Privatisering en marktwerking zijn de middelen waarmee dit moet worden bereikt en de veronderstelde effi ciëntie daarvan leidt soms al op voorhand tot het inboeken van de noodzakelijk geachte be zuinigingen. In beide domeinen zijn ingrij pende stelselherzieningen gaande om de ge stelde doelen te realiseren.
Tegelijkertijd realiseert de overheid zich dat de risico's op ongezondheid en verlies van be staanszekerheid ongelijk verdeeld zijn. Er zal een publieke vangnet- of solidariteitsregeling moeten blijven bestaan die voor iedereen toe gankelijk is. Dus privatiseren met publieke ran dvo or waarden.
Een intrigerende vraag daarbij is hoe de ge zondheidszorg inspeelt op de eisen die vanuit een nieuwe sociale zekerheid worden gesteld. Sinds begin jaren negentig is een veelheid aan wet- en regelgeving in de sociale zekerheid gericht op het leggen van financiële prikkels bij werkgevers om ziekteverzuim en WAO-in trede te reduceren. De loondoorbetalings- verplichting bij verzuim is stapsgewijs opge voerd van zes weken via een jaar tot nu twee jaar. De Pemba-boetes bereiken het maximale effect.
Geen wonder dat werkgevers steeds nadruk
kelijker kijken naar de inspanningen van de ge zondheidszorg om tijdige adequate zorg te leve ren aan uitgevallen werknemers. Zijn het niet de grote werkgevers zelf (die vaak eigenrisico- drager zijn), dan zijn het wel de brancheorgani saties binnen het MKB (die vaak arbodienstver- lening voor hun brancheleden organiseren) of de inkomensverzekeraars (die met name in het MKB de loonkosten bij verzuim verzekeren) die erop toezien dat werknemers tijdige en ade quate zorg ontvangen.
In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de reguliere gezondheidszorg, waarin huis artsen en medisch specialisten een centrale rol vervullen, niet is afgestemd op de problemen waarmee de werknemer en bedrijfsarts gecon fronteerd worden. Knelpunten zijn het niet of nauwelijks kunnen combineren van psychi sche hulpverlening en somatische zorg, onvol doende aandacht voor arbeid bij diagnostiek en behandeling (de zogenoemde blinde vlek voor arbeid) en het niet gericht zijn op functioneel herstel maar op honderd procent klachtenvrij herstel. Deze knelpunten belemmeren een tij dige, adequate, op reïntegratie gerichte begelei ding en behandeling van werknemers met klachten en aandoeningen als rsi, aspecifieke rugpijn, burn-out en overspannenheid.
Het is dan ook niet verrassend dat zich de af gelopen jaren een geheel nieuwe branche heeft ontwikkeld die zich specifiek richt op begelei ding van werknemers met juist de genoemde klachten. De reïntegratiemonitor van de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) beschrijft bijvoor beeld 365 interventiebedrijven (naast 240 reïn- tegratiebedrijven). Een circuit met vooral rug- centra en centra voor psychische hulpverle ning, waarheen bedrijfsartsen veel werknemers
* De auteur is werkzaam bij TNO Arbeid.Postbus 718, 2130 AS Hoofddorp, e-mail d.vputten@arbeid.tno.nl.
Nieuwe sociale zekerheid stelt eisen aan gezondheidszorg
verwijzen.
Steeds duidelijker komt daarbij ook het pro bleem naar voren dat werknemers via publieke regelingen (Ziekenfondswet, AWBZ] of een particuliere ziektekostenverzekering wel verze kerd zijn voor kosten van de reguliere gezond heidszorg, maar niet voor kosten van behande ling in de nieuwe branche van onder andere in- terventiebedrijven. Financiering moet apart geregeld worden via bijdragen van de werkge ver, de inkomensverzekeraar en eventueel via subsidieregelingen. Het organiseren van deze financiering en de communicatie met een in- terventiebedrijf heeft echter op zich een ver- zuimduurverlengend effect. Hoe effectief een nieuwe aanpak van aspecifieke rugpijn in ex perimenteel (gefinancierd) onderzoek ook mag zijn, als in de dagelijkse praktijk eerst vier we ken 'verloren' gaan om de financiering te rege len, zal elke nieuwe aanpak als vanzelf ineffec tief worden.
Los van deze praktische implicaties is het voor veel werkgevers ook moeilijk te accepte ren dat zij via loongerelateerde bijdragen mee betalen aan de premies voor ziektekostenverze keringen en tegelijkertijd voor de begeleiding en behandeling van hun werknemers met ar- beidsrelevante aandoeningen nog eens extra moeten betalen omdat het niet in het pakket van de zorgverzekeraar zit. Anders geformu leerd, stelt de nieuwe sociale zekerheid eisen aan de gezondheidszorg waaraan niet wordt voldaan.
Parallel aan deze ontwikkelingen zien we dat ook in de gezondheidszorg een ingrijpende stelselherziening wordt voorbereid. Per 1 ja nuari 2006 wil de overheid een basisverzeke ring tegen ziektekosten invoeren voor alle Ne derlanders. Naast het basispakket voor ieder een (dat qua invulling waarschijnlijk een m ini maal ziekenfondspakket wordt) zullen zorgverzekeraars gaan concurreren met aan vullende-, plus- en vooral collectieve pakket ten. In deze aanvullende pakketten kunnen ze specifieke arbeidsrelevante zorg opnemen, bij voorbeeld het inhuren van capaciteit van inter- ventiebedrijven of specialisten in zelfstandige behandelcentra voor snelle aanvullende dia gnostiek of dagbehandeling. Het belang van zorgverzekeraars voor het verzekeren van arbo- zorg is echter lastig te definiëren. Immers, gere deneerd vanuit de kosten voor de gezondheids
zorg zijn het niet de relatief gezonde werken den in de leeftijdsklasse van 15 tot 65 jaar die zoveel consumeren. Bovendien zullen extra kosten voor arbozorg zich vooral uitbetalen in reductie van loondoorbetalingskosten die in bijvoorbeeld het MKB vooral bij de inkomens verzekeraar terechtkomen. Te verwachten valt dat de zorgverzekeraars zich vooral op de grote (eigenrisico)werkgevers gaan richten met collectieve pakketten. In die situatie wordt het wellicht ook gebruikelijk dat de werkgever (en de werknemersvertegenwoordiging?) direct gaat onderhandelen met de zorgverzekeraar over de inhoud en de prijs van het pakket ver zekerde zorg. Blijft nog de vraag hoe de zorgver zekeraar zo'n 'collectief' aan zich moet binden, want de keuzevrijheid van verzekeraar maakt dat het rendement van investeringen zo maar kan overgaan naar de concurrent.
De overheid zelf blijft door een veelheid aan initiatieven stimuleren dat de 'blinde vlek voor arbeid' in de reguliere gezondheidszorg af neemt. Een uiterst interessant traject is het in voeren van de ver wijsfunctie voor bedrijfsart sen per 1 januari 2004. Met deze invoering is geregeld dat de kosten van een behandeling in de reguliere gezondheidszorg als gevolg van een verwijzing door de bedrijfsarts vergoed worden vanuit de Ziekenfondswet en de AWBZ. Een op zich revolutionaire ontwikke ling omdat daardoor het handelen van de be drijfsarts in het private arboveld nu recht streeks gevolgen heeft voor de kosten van de collectief gefinancierde publieke gezondheids zorg. Als de gezondheidszorg zich inderdaad ook gaat richten op de specifieke vraag naar ar beidsrelevante zorg en het element arbeid 'seri eus' betrekt in de diagnostiek en behandeling, zouden die verwijzingen een grote vlucht kun nen nemen, met name rond aandoeningen van het bewegingsapparaat en psychische klachten en stoornissen. Dat zouden dan wellicht aan dachtsgebieden worden waar de bedrijfsarts de centrale spil wordt voor behandeling en bege leiding.
Uiterst interessante ontwikkelingen' waar zich ook telkens weer de (onderzoeks)vraag voordoet of die ingeslagen weg naar marktwer king en privatisering in de gezondheidszorg nu ook leidt tot een meer doelmatige effectieve zorg voor (alle) werknemers met arbeidsrele vante aandoeningen. Dat dit niet altijd het ge
Nieuwe sociale zekerheid stelt eisen aan gezondheidszorg
val is, blijkt uit het feit dat recent de inkomens- verzekeraars door het CPB op de vingers zijn getikt omdat geclaimde resultaten bij reïnte gratie op geen enkele wijze onderbouwd zijn.
Noot
1 TWee recente boekjes geven een goed beeld van wat zich op het snijvlak van sociale zekerheid en zorg allemaal afspeelt: Sociale zekerheid en
zorg, geschreven door Peter van Lieshout, voor
malig DG bij VWS en SZW (uitgave ministerie van VWS| en Balanceren, onder redactie van An ton Revenboer (uitgaveTNO Arbeid].
