De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse

(1)

De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse

Masterthesis

Masterscriptie Forensische Orthopedagogiek,

Graduate School of Child Development and Education

Universiteit van Amsterdam

J. B. van Dort (6064426)

J. J. Asscher (begeleider)

H. E. Creemers (tweede beoordelaar)

(2)

2 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse

Inhoudsopgave

Titelblad………...

Inhoudsopgave ...………. p. 2

Abstract ...…….……… p. 3

Inleiding - Gewelddadig onder invloed ...……….…………. p. 4

Methode ...………..…….. p. 8

Selectie van studies ...………..………... p. 9

Inclusiecriteria ………...………. p. 10 Codering ……….………. p. 10 Analyses ……….………. p. 11 Publicatie bias ……….……… p. 15 Resultaten ………..……… p. 16 Middelengebruik en geweld ……… p. 16 Moderatoren ……… p. 17 Onderzoeks-kenmerken ………..………. p. 19 Steekproef kenmerken …………...……….. p. 19 Studie kenmerken ………...………. p. 20 Discussie ……….……… p. 21 Literatuur ………..……… p. 27

(3)

3 Gewelddadig onder invloed Abstract

The present meta-analysis explored the relationship between substance use and delinquency and violent behaviour. Three theses were with each a specific research question were combined in one large meta-analysis, of which the present study is one. Focus of the present thesis is on the relationship between substance use and violent behaviour. A total of K = 41 studies, reporting on N = 129261 participants, were included. The aim of this study was to establish whether there is an association between substance use and violent behaviour, and if so, what strength the association has. Moderator analyses were used to find out if sample characteristics such as gender, drug type, type of violence, type of drug use, ethnicity, age and sample; and study characteristics as impact factor, research design and publication year influenced the association between substance use and violent behaviour. Results showed a moderate association between substance use and violent behaviour (r = 30, p < .001). Research design, Ethnicity and Age were significant moderators of this relationship. Moderator analyses revealed that this association was strongest in longitudinal research, participants with white ethnicity and younger adolescents.

(4)

Gewelddadig onder invloed

In Amerika worden veel van de schietpartijen op scholen toegeschreven aan drugs- en medicatiegebruik, zowel voorgeschreven als niet voorgeschreven (Whitaker, 2013). Ook in Nederland is er veel aandacht voor de rol van middelengebruik in geweldszaken bij jongeren. In Nederland krijgen jongeren bijvoorbeeld sinds 2013 strafverhoging bij geweldszaken als blijkt dat zij alcohol of drugs hebben gebruikt (Rijksoverheid, 2013). In bijna de helft van de gevallen waarbij een jongere middelen had gebruikt blijkt sprake van zwaar geweld en in een derde van de gevallen leidde dit zware geweld tot ernstig letsel (Rijksoverheid, 2013).

Voor delinquent gedrag bij adolescenten is in de media veel aandacht (Algemeen Dagblad, 2012; De Volkskrant, 2012; Nu.nl, 2015).De relatie tussen middelengebruik en delinquentie krijgt ook in de wetenschap meer aandacht is dan ook uitgebreid onderzocht (D’Amico et al., 2008; Monahan, Rhew, Hawkins, & Brown, 2013). Onder delinquentie wordt vaak agressie en gewelddadig gedrag geschaard. Al zijn er in de media ook enkele berichten te vinden over gewelddadig gedrag onder invloed van drugs, dit onderwerp is in de media vergeleken met de aandacht die er is voor de invloed van middelengebruik op

delinquentie minimaal gerepresenteerd (Nu.nl, 2007). De relatie tussen middelengebruik en geweld op zichzelf is dan ook weinig onderzocht (D’Amico et al., 2008; Fauziah et al., 2012; Monahan, Rhew, Hawkins, & Brown, 2013), terwijl juist geweldsdelicten gepleegd door jongeren vaak grote impact hebben.

De dynamiek van de relatie tussen middelengebruik en geweld is daarnaast onvoldoende uitgediept. Het is bij onderzoek naar de relatie tussen middelengebruik en delinquentie, waaronder geweld, vaak onduidelijk of het gebruik van middelen leidt tot geweld, geweld correleert met middelengebruik of juist dat delinquente adolescenten eerder middelen gebruiken omdat hun vrienden dit ook doen en geweld voortkomt uit groepsdruk (D’Amico et al., 2008; Monahan, Rhew, Hawkins, & Brown, 2013). Vaak is de relatie

(5)

5 Gewelddadig onder invloed daarnaast afhankelijk van moderatoren als persoonlijkheid (MacDonald et al., 2007) of sociaal netwerk (Krakowski, 2003). Ook kan een mentale stoornis naast middelengebruik

gewelddadig gedrag verergeren (Swartz et al., 1998; Van Dorn, Volavka, & Johnson, 2012; Monahan et al., 2014). Ten slotte kan geweld in de adolescentie in combinatie met

middelengebruik mogelijk worden verklaard door een gezamenlijke onderliggende oorzaak, zoals vroege kindermishandeling (Gómez, 2011; Hovdestad, Tonmyr, Wekerle, & Thornton, 2011; Lansford, Dodge, Pettit, & Bates, 2010).

Uit een onderzoek in de Verenigde Staten naar de invloed van middelengebruik op gewelddadig gedrag blijkt dat 31 verschillende middelen verantwoordelijk bleken voor 79% van geweldszaken (Moore, Glenmullen, & Furberg, 2010). Middelen blijken dus een

belangrijke rol te spelen bij geweld. MacDonald et al. (2007) concludeerden dat alcohol en cocaïne beide samenhangen met gewelddadig gedrag. Persoonlijkheid bleek wel bepalend voor de mate van invloed die alcohol of cocaïne hebben op gewelddadig gedrag en voor cannabis werd geen verband gevonden met geweld. Whiteside en collega’s (2013), stelden juist dat bij adolescenten bij alcoholgebruik meer geweld voorkomt in vergelijking met andere middelen maar vonden daarnaast ook een verband tussen cannabisgebruik en geweld

(Whiteside et al., 2013). Het lijkt dus onduidelijk welke middelen precies invloed hebben op gewelddadig gedrag.

De meeste onderzoeken naar de effecten van middelengebruik richten zich daarnaast op volwassenen en niet op adolescenten. In de adolescentie echter, wordt verslaving veel gemakkelijker bereikt omdat neurologisch gezien het risico op verslaving groter is dan in andere periodes (Chambers, Taylor, & Potenza, 2003). Ook kent de adolescentie een piek in gewelddadig en agressief gedrag (Najman et al., 2009). Het is dus juist van belang om het verband tussen middelengebruik en geweld in de adolescentie te onderzoeken. Ook is het interessant om te bekijken of leeftijd als moderator de relatie tussen middelengebruik en

(6)

6 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse geweld beïnvloedt. Op deze manier is bijvoorbeeld vast te stellen of de door Najman et al (2009) beschreven piek wordt teruggevonden in de relatie met middelengebruik, en in welke fase van de adolescentie deze dan plaatsvindt.

Ten slotte blijkt uit onderzoek van Friend, Langhinrichsen-Rohling en Eichold (2011) naar de rol van drugs bij huiselijk geweld dat mannen vaker dan vrouwen drugs gebruikten op de dezelfde dag dat zij opgepakt werden voor huiselijk geweld. Het percentage mannen verschilde in dit onderzoek niet significant van het percentage vrouwen. Dit suggereert dat bij mannen eerder dan bij vrouwen een relatie te vinden is tussen middelengebruik en geweld. Het is daarom van belang om te onderzoeken of geslacht een moderator is voor de relatie tussen middelengebruik en geweld.

Dat er een verband bestaat tussen middelengebruik en geweld bij adolescenten blijkt dus uit meerdere onderzoeken (MacDonald et al., 2007; Moore, Glenmullen, & Furberg, 2010; Whitaker, 2013). Echter, de relatie tussen middelengebruik en geweld wordt vaak impliciet onderzocht binnen onderzoek naar de relatie tussen middelengebruik en delinquentie op zich. De sterkte van de relatie tussen middelengebruik en geweld is onbekend. Er is

daarnaast nog veel discussie over of dit verband causaal is of correlationeel. Moderatoren zijn onvoldoende onderzocht binnen de relatie tussen middelengebruik en geweld.

Een meta-analyse is een geschikte methode voor dit onderzoek door de inconsistentie in resultaten van onderzoek naar de relatie tussen middelengebruik en geweld/delinquentie. Door een meta-analyse te gebruiken kunnen de resultaten van verschillende onderzoeken worden geïntegreerd tot een kwantitatief eindresultaat (Born, & Mol, 2006; Feuer, 1999). Ook is het bij een meta-analyse gemakkelijker de invloeden van bepaalde steekproef of onderzoek kenmerken te onderzoeken omdat bij een meta-analyse de steekproeven groot genoeg zijn om voldoende grote groepen te maken wanneer onderzoeken gecombineerd worden. Met een meta-analyse is het mogelijk aan nieuwe kennis door informatie uit eerdere onderzoeken

(7)

7 Gewelddadig onder invloed samen te voegen in een nieuwe analyse. Het is hierdoor mogelijk antwoord te geven op vragen die in de gebruikte artikelen afzonderlijk niet of onvoldoende kunnen worden beantwoord. Hierdoor kunnen ook nieuwe theoretische inzichten worden verworven waar vanuit aanleiding kan volgen voor verder onderzoek. Ten slotte verhoogt een meta-analyse statistische power.

Het doel van dit onderzoek is met behulp van een meta-analyse duidelijkheid te verschaffen over de relatie tussen middelengebruik en geweld. De hoofdvraag zal hierbij zijn; ‘Hoe sterk is de relatie tussen middelengebruik en geweld bij adolescenten in de leeftijd van 12 tot 23 jaar?’. Binnen dit onderzoek zal worden vastgesteld of er een relatie is tussen middelengebruik en geweld, hoe sterk deze relatie is, wat de relatie is tussen afzonderlijke drugstypen en geweld bij adolescenten en of de relatie tussen middelengebruik en geweld wordt gemodereerd. Om te bepalen of de relatie tussen middelengebruik en geweld

gemodereerd wordt, werden de volgende deelvragen opgesteld. Om te bepalen of de relatie tussen middelengebruik en geweld gemodereerd wordt door onderzoeks-kenmerken werd de volgende deelvraag gebruikt; ‘Wordt de relatie tussen middelengebruik en geweld bij

adolescenten gemodereerd door onderzoeks-kenmerken als onderzoeksdesign

(cross-sectioneel/longitudinaal)?’. Ook werd gekeken naar steekproef kenmerken met de deelvraag ‘Wordt de relatie tussen middelengebruik en geweld bij adolescenten gemodereerd door de steekproef kenmerken geslacht, type drugs, ernst van het geweld, ernst van het

middelengebruik, etniciteit, leeftijd of type steekproef?’. Ten slotte werd vastgesteld of de relatie tussen middelengebruik en geweld beïnvloedt door studie kenmerken als impact factor van het tijdschrift waarin het artikel gepubliceerd is en publicatiejaar. Om deze invloed te bepalen werd de volgende deelvraag meegenomen; ‘Wat is de invloed de ‘impact factor’ van het tijdschrift waarin het artikel is gepubliceerd en van het publicatiejaar van het artikel op de relatie tussen middelengebruik en geweld?’.

(8)

Methode

Huidig onderzoek is onderdeel van een groter project van drie studenten. Deze drie studenten hebben een overkoepelend onderwerp onderzocht met behulp van een meta-analyse. Het overkoepelende onderwerp van deze meta-analyse is ‘middelengebruik en delinquent/agressief gedrag’.

Binnen deze meta-analyse werden drie verschillende deel onderwerpen onderzocht, namelijk de relatie tussen alcohol en delinquent gedrag, de relatie tussen drugsgebruik en delinquent gedrag, en huidig onderwerp, de relatie tussen middelengebruik en geweld. Uit de meta-analyse wordt voor elk onderwerp relevante informatie meegenomen in individuele analyses. Binnen huidig onderzoek is alleen gekeken naar informatie die relevant is voor de relatie tussen middelengebruik en geweld. Op deze manier kon worden vastgesteld of er een relatie bestaat en als deze bestaat, hoe sterk de relatie is.

Moderatoren werden onderverdeeld in onderzoeks-kenmerken, steekproef kenmerken en studie kenmerken. Bij onderzoeks-kenmerken werd gekeken naar de invloed van het onderzoeksdesign op de relatie tussen middelengebruik en geweld.

Bij steekproef kenmerken werd gekeken naar de invloed van geslacht op de relatie tussen middelengebruik en geweld, door te kijken naar het aantal jongens en meisjes, én door te kijken naar het percentage jongens. Ook werd bij steekproef kenmerken gekeken naar type middelen door deze op te delen in alcohol, cannabis, overige (hard)drugs, combinatie van drugs en niet gespecificeerde drugs.

Daarnaast werd gekeken of de ernst van het geweld van invloed was op de relatie tussen middelengebruik en geweld door de invloed van het voorkomen van blijvend letsel en het voorkomen van extreem geweld –dat wil zeggen geweld met dodelijke afloop of intentie tot doden- als

moderatoren te analyseren.

Ook de invloed van de ernst van het middelengebruik werd onderzocht door te kijken of er verschil bleek tussen initiatie van gebruik, gebruik, misbruik en een continuüm aan gebruiksvormen. Daarnaast werd gekeken naar de invloed van etniciteit door te kijken naar zowel etniciteit (Afro Amerikaans, Latino Amerikaans, Mexicaans Amerikaans, Aziatisch Amerikaans, Turks, Marokkaans, Surinaams, Antilliaans, niet-gespecificeerde minderheden, Blank, Aziatisch en onbekende etniciteit) als percentage immigranten. De invloed van leeftijd op de relatie tussen middelengebruik en geweld werd onderzocht in de vormen gemiddelde leeftijd en leeftijdsrange.

(9)

9 Gewelddadig onder invloed

Ten slotte werd onder steekproef kenmerken het type steekproef meegenomen als moderator (psychiatrisch, justitieel, convenience sample of bevolkingscohort). Om de invloed van studie kenmerken te bepalen werd gekeken naar de invloed van impact factor en publicatiejaar op de relatie tussen middelengebruik en geweld.

Selectie van studies

Binnen zes databases is door drie onderzoekers naar relevante artikelen gezocht. Deze databases zijn Google Scholar, ScienceDirect, Picarta, ERIC, UbA UvA en Web of Science. Vervolgens is door middel van de sneeuwbalmethode verder gezocht naar relevante artikelen in de referentielijst van reeds gevonden relevante artikelen. Verschillende zoektermen werden

gecombineerd in een ‘search string’. Deze ‘search string’ werd bij de verschillende databases ingevoerd.

De zoekterm die werd ingevoerd voor de uitkomstmaat was; “Delinquen* OR crim* OR

violen* OR aggress*”. De zoekterm die werd ingevoerd voor de onafhankelijke variabele is; “Alcohol

OR Substance OR Drug OR Cannabis OR Cocain OR Heroin OR XTC OR MDMA”. De zoekterm die

werd ingevoerd om alleen studies gericht op jongeren te vinden is; “Youth OR adolescen* OR

teenage*”. Alle zoektermen werden samengevoegd tot één ‘search string’ die ofwel achter elkaar,

ofwel in het format van de database verbonden met ‘AND’ werd ingevoerd.

In eerste instantie leverde dit 4633 hits op waarvan 158 artikelen op basis van titel of abstract bruikbaar bleken. Zes artikelen van de 158 werden gevonden door middel van de sneeuwbalmethode. In totaal werden na het uitvoerig bestuderen van de abstracts 134 artikelen bruikbaar bevonden. Hiervan werden 67 artikelen niet meegenomen omdat de statistieken niet bruikbaar waren of de gevonden relatie niet overeen kwam met de gezochte relatie. Zo waren er enkele artikelen die uiteindelijk toch bleken te kijken naar middelengebruik bij gedetineerden of naar de invloed van drugsdeals op gebruikt geweld. Ook waren niet uit elk artikel individuele data te halen van

middelengebruik en delinquentie ofwel geweld omdat een overkoepelende relatie werd onderzocht waarbinnen middelengebruik bijvoorbeeld maar één van vele onderdelen vormde en waarbij enkel een algemene effect size gegeven werd.

(10)

De overgebleven 68 artikelen werden gecodeerd. Omdat deze meta-analyse zich specifiek richtte op de relatie tussen middelengebruik en geweld werden van de 68 artikelen 27 artikelen niet in de huidige analyse meegenomen omdat zij zich niet op geweld richtten. In totaal zijn 41 artikelen meegenomen in de huidige analyse.

Inclusiecriteria

Artikelen werden in deze meta-analyse geïncludeerd als zij aan de volgende criteria voldoen; (1) de artikelen zijn tussen 1990-2015 gepubliceerd, (2) de artikelen zijn in het Engels geschreven, (3) de artikelen hebben betrekking op adolescenten van 12 tot 23 jaar, (4) binnen de artikelen wordt de relatie tussen middelengebruik en delinquent of gewelddadig gedrag onderzocht met middelengebruik als voorspellende factor -artikelen die de relatie tussen delinquente of gewelddadig gedrag en later middelengebruik onderzoeken worden niet meegenomen-, en (5) bruikbare effect size moet uit de artikelen kunnen worden gehaald of voldoende informatie moet worden gegeven om de effect size uit de artikelen te halen of er moet een mogelijkheid zijn tot contact met auteurs.

Bij onderzoeken naar dezelfde data werd het onderzoek met de grootste sample en meest relevante constructen gebruikt. In Tabel 1 worden alle gebruikte artikelen die rapporteren over de relatie tussen middelengebruik en geweld bij adolescenten die geïncludeerd zijn in deze meta-analyse weergegeven.

Codering

Tijdens de dataverzameling werd de literatuur gecodeerd en in het statistische programma SPSS ingevoerd. Onderzoeks-kenmerken als onderzoeksdesign werden gecodeerd. Ook werden steekproef kenmerken gecodeerd als geslacht, type hard drugs, ernst van het geweld, ernst van het middelengebruik, etniciteit, percentage immigranten, leeftijd en type steekproef. Gegevens van de artikelen als titel, publicatiejaar, land en auteurs en impact factor van het tijdschrift zijn ook gecodeerd.

Ernst van het geweld werd onderverdeeld in geweld wat een dodelijke afloop had of waarbij intentie tot doden was, en geweld met blijvend letsel als gevolg.

(11)

Binnen de gevonden artikelen bleek onvoldoende differentiatie mogelijk voor hard drugs als cocaïne, heroïne en LSD. Hierdoor werd ervoor gekozen drugs onder te verdelen in drie types; niet gespecificeerde drugs, hard drugs die in artikelen wel genoemd werden en een combinatie van drugs die gezamenlijk werd gebruikt. Alcohol en cannabis werden apart gecodeerd.

De artikelen zijn door de betrokken onderzoekers gecodeerd.

Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid op basis van het dubbel coderen van 4 artikelen werd berekend via Cohen’s Kappa (Altman, 2010) en kwam uit op een erg goede score (K = .83).

Analyses

In huidige meta-analyse is de effect size uitgedrukt in r gebruikt. De correlatie coëfficiënt is direct uit het artikel gehaald of uitgerekend met behulp van de excel sheet via stat-help.com

(DeCoster, 2012; Lipsey, & Wilson, 2001). Als de benodigde informatie hiervoor ontbrak is getracht contact te zoeken met de auteurs van het betreffende artikel. Dit is bij enkele auteurs geprobeerd, maar hierop is geen reactie gekomen.

Om de gemiddelde algemene effect size te berekenen is gebruik gemaakt van de macro’s van Lipsey en Wilson MeanES SPSS MACRO (Lipsey, & Wilson, 2001). Onafhankelijke effect sizes zijn berekend voor de samenhang tussen alcoholgebruik en geweld en middelengebruik en geweld.

Om de heterogeniteit in effect sizes tussen de studies te bepalen is vervolgens de Qbetween statistiek berekend. Bij heterogeniteit in effect sizes tussen studies kunnen moderator analyses worden uitgevoerd. Vervolgens is weer met behulp van macro’s van Lipsey en Wilson (MetaF macro - Lipsey, & Wilson, 2001; MetaReg macro – Lipsey, & Wilson, 2001) getoetst of de moderatoren significant waren door middel van een mixed effects model. Voor discrete moderatoren werd gebruik gemaakt van de MetaF macro en voor de continue variabelen is macro MetaReg gebruikt.

(12)

12 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse Tabel 1 Overzicht geïncludeerde studies verband middelengebruik en geweld

Referenties Steekproef kenmerken Uitkomst

N Leeftijd % man

Etniciteit % imm

Sample type Type drugs r

D’Amico et al. (2008)

449 15.5 87 Latino

Amerikaans

84 Justitieel Alcohol, Cannabis, niet-gespecificeerde drugs

.16

Bachman & Peralta (2010)

2643 17-19 46 Blank 15 Bevolkingscohort Alcohol,

niet-gespecificeerde drugs .38 Baskin-Sommers, & Sommers (2006) 106 18-21 59 Latino Amerikaans - Justitieel Methamfetamine .13 Blitstein et al. (2005) 2335 12.7 49.3 Blank 23 Convenience Sample Alcohol, Cannabis -.13

Brook et al. (2014) 838 29.2 41 Afro Amerikaans 100 Convenience sample Alcohol, Cannabis .14 Brunelle & Tremblay (2014)

726 15.2 64 Blank - Psychiatrisch Alcohol,

Hallucogenen, Cocaïne

.19

Calvete et al. (2013) 1072 13-17 44 Blank - Convenience

Sample Niet-gespecificeerde drugs .16 Chabrol et al. (2010) 615 16.9 62 Blank - Convenience sample Cannabis .93

Dembo et al. (1997) 114 14.6 61 Blank 38 Justitieel Alcohol, Cannabis,

Cocaïne .24 Dradowski et al. (2014) 1349 16.0 86 Afro Amerikaans

80 Justitieel Alcohol, niet voorgeschreven medicatie, niet gespecificeerde drugs .56 DuRant et al. (1999) 225 12,9 49 Afro Amerikaans 89 Convenience sample Alcohol, Cannabis, Crack, Cocaïne, Heroine .29

(13)

13 Gewelddadig onder invloed Vervolg Tabel 1 Overzicht geïncludeerde studies verband middelengebruik en geweld

DuRant et al. (1997)

173 15-18 31 Afro

Amerikaans

84 Psychiatrisch Alcohol, niet-gespecificeerde drugs

.57

Epstein et al. (2000) 517 14.1 49 Afro Amerikaans 100 Convenience sample Alcohol, Cannabis .18 Ferguson & Meehan (2010)

8256 14 50 Blank 7 Bevolkingscohort

Niet-gespecificeerde drugs .19 Goebert et al. (2004) 2146 13-18 - Aziatisch Amerikaans 58 Convenience Sample Alcohol .57 Hammersley et al. (1999) 210 15.3 65 - - Convenience Sample Alcohol, Cannabis, Drugs niet genoemd

.20 Hemphill et al. (2014) 1945 13.0 50 Blank 22 Convenience Sample Alcohol .93

Huang et al. (2001) 808 16-18 50 Blank 48 Convenience

Sample

Alcohol .32

Kivimäki et al. (2014)

1773 13-18 100 Blank - Bevolkingscohort Alcohol .74

Komro et al. (1999) 937 13-15 51 Blank 3 Convenience

Sample

Alcohol .29

Laufer et al. (2006) 1571 15-16 48 - - Convenience

Sample Alcohol, Cannabis, Heroïne, Cocaïne, LSD, XTC, Methadon .26

Lowry et al (1999) 10904 16.2 52 Blank 33 Convenience

Sample Alcohol, Cannabis .28 Maldonado- Maldini et al. (2010) 3038 14.2 51 Blank 15 Convenience sample Alcohol, Cannabis -.29

(14)

14 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse Vervolg Tabel 1 Overzicht geïncludeerde studies verband middelengebruik en geweld

Marcus & Jamison (2013)

14369 19-25 51 Blank 27 Bevolkingscohort Alcohol, Cannabis,

Cocaïne, LSD, PCP .67 McNaughton Reyes et al. (2014) 2455 15-19 47 Minderheid niet -gespecificeerd 55 Convenience sample Alcohol, Cannabis, Cocaïne, LSD, XTC .05 Noffsinger et al. (2012) 1555 14-15 42.2 - - Convenience Sample Meth .14 Otero-Lopez et al (1994)

2022 14-18 100 Blank - Bevolkingscohort Alcohol, Cannabis,

niet

-gespecificeerde drugs

.27

Paradise & Cauce (2003)

194 17.0 56 - - Psychiatrisch Alcohol, Cannabis,

niet-gespecificeerde Hard drugs

.14

Passini et al. (2012) 336 16.7 36 - - Convenience

Sample

XTC, Cocaïne .26

Pena et al. (2009) 1629 16.6 48 - - Convenience

Sample Alcohol, Cannabis, Cocaïne, Heroïne, synthetische drugs, Amfetamines .15 Phillips (2012) 881 14-18 75 Afro Amerikaans 85 Justitieel Niet-gespecificeerde drugs .28 Popovici et al. (2012) 9576 18-26 45 - - Bevolkingscohort Alcohol .82 Reingle et al. (2012)

9421 15.3 43 Blank 42 Bevolkingscohort Cannabis .13

Saner & Ellickson (1996) 4500 - 52 Blank 29 Convenience sample Alcohol, Cannabis, Cocaïne .08

(15)

Publicatie bias

Het fail-safe nummer zal worden berekend om te controleren of er sprake is van publicatie bias. De publicatie bias komt voor als bij onderzoeken vooral de significante resultaten gepubliceerd worden en de niet-significante resultaten niet gepubliceerd worden. Door deze bias ontstaat een vertekend beeld van de resultaten omdat mogelijk negatief uitvallende resultaten zijn weggelaten (Easterbrook et al., 1991). Het fail-safe nummer geeft een indicatie van artikelen met niet-significante

Vervolg Tabel 1 Overzicht geïncludeerde studies verband middelengebruik en geweld

Temple et al. (2013) 734 15.1 44 Latino Amerikaans 68 Convenience sample Alcohol, Cannabis, niet-gespecificeerde drugs -.69

Valois & McKeown (1995)

4137 12-19 69 Afro

Amerikaans, Blank

62.1 Bevolkingscohort Alcohol, Cannabis, Cocaïne, Heroine, niet-gespecificeerde drugs

.30

Van der Put et al. (2014)

10317 12-18 - - - Justitieel

Niet-gespecificeerde drugs

.04

White et al. (2013) 971 13-18 100 Blank 57 Bevolkingscohort Alcohol, Cannabis, niet gespecificeerde drugs

.20

White et al. (1999) 506 18.5 100 Afro Amerikaans 58 Convenience sample Alcohol, Cannabis, niet-gespecificeerde drugs .15

Yeater et al., (2012) 728 14-17 100 Latino Amerikaans

83 Justitieel Cannabis, niet-gespecificeerde drugs

.13

Zaha et al. (2013) 4364 15-19 48 Aziatisch Amerikaans 86 Convenience Sample Alcohol, Cannabis, niet-gespecificeerde drugs .44

(16)

data nodig zouden zijn om de artikelen met significante data te overschaduwen (Lipsey & Wilson, 2001). De kritische waarde wordt berekend door de Rosenthal formule (5 * k + 10). Als het fail-safe nummer onder de kritische waarde valt kan er sprake zijn van een publicatie bias. Als het fail-safe nummer de kritische waarde overschrijdt dat worden de meta-analytische gegevens als robuust gezien.

Resultaten

Uiteindelijk zijn k = 41 artikelen geïncludeerd in deze analyse over middelengebruik en geweld. In totaal gaf dit data van N = 129261 participanten. De gemiddelde leeftijd van de participanten was M = 15.95, SD = 3.47 en de leeftijdsrange was 12 tot 26 jaar.

In Tabellen 2 t/m 4 worden de resultaten van de meta analyse van middelengebruik en geweld gepresenteerd. Om het bereik van de ‘effect sizes’ aan te geven werden de criteria van Cohen (1988) gebruikt. Hierdoor werden ‘effect sizes’ gecategoriseerd in klein (r = .10), gemiddeld (r = .25) en groot (r = .40).

Middelengebruik en geweld

Uit deze meta analyse kwam een gemiddelde effect size (r = .30 , p < .001) wat betekent dat middelengebruik samenhangt met geweld (zie Tabel 2). Het fail-safe nummer bleek 217 en viel daarmee net boven de grens van 215 (5 * 41 + 10). De meta-analytische data kan hierdoor als robuust worden beschouwd. Er bleek dus geen sprake van publicatie bias.

Om de relatie tussen verschillende soorten drugs en geweld nader te bepalen werd voor elke drugssoort een aparte effect size uitgerekend. In Tabel 2 zijn deze resultaten te vinden. Voor de relatie tussen alcohol en geweld werd naar maatstaf van Cohen (1988) een sterk verband tussen alcoholgebruik en geweld gevonden (r = .40 , p < .001). Voor de relatie tussen cannabis en geweld werd naar maatstaf van Cohen (1988) een zwak verband tussen gebruik van cannabis en geweld gevonden (r = .23 , p < .001).

(17)

17 Gewelddadig onder invloed Voor de relatie tussen hard drugs en geweld werd naar de maatstaf van Cohen (1988) een gemiddeld verband gevonden tussen het gebruik van hard drugs en geweld (r = .28 , p < .001) en er werd een sterk verband gevonden voor het gebruik van een combinatie van drugs en geweld (r = .45 , p < .001). Ten slotte werd voor de relatie tussen niet-gespecificeerde drugs en geweld een naar maatstaf van Cohen (1988) gemiddeld verband gevonden tussen gebruik van niet-gespecificeerde drugs en geweld (r = .30 , p < .001).

De algemene gemiddelde effect size voor de relatie tussen totaal middelengebruik en geweld was heterogeen (Q = 18298.93 , p < .001), wat aangeeft dat de variatie tussen studies wellicht veroorzaakt werd door onderzoeks- of steekproef kenmerken, om die reden zijn moderator analyses uitgevoerd.

Tabel 2 Effect sizes van verschillende middelen

Middelen Mean ES 95% betrouwbaarheidsinterval Q-waarde p-waarde

Totaal drugs .2997 .2952 - .3042 18298.93*** < .0001*** Alcohol .3972 .3913 - .4031 13013.88*** < .0001*** Cannabis .2259 .2195 - .2324 3635.11*** < .0001*** Hard drugs .2792 .2719 - .2866 7187.23*** < .0001*** Combinatie drugs .4535 .4410 - .4661 1680.60*** < .0001*** Niet-gespecificeerd .2991 .2840 - .3143 270.68*** < .0001***

Noot. ES Effect Size; p < .05* kritische grens significantie p < .001** met voldoende zekerheid significant p <

.0001 *** met grote zekerheid significant

Moderatoren

Om te bepalen of de relatie tussen middelengebruik en geweld wordt gemodereerd zijn moderator analyses uitgevoerd. De resultaten van de categorische moderator analyses zijn te

(18)

18 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse vinden in Tabel 3a en de resultaten van de continue moderator analyses zijn te vinden in Tabel 3b. De resultaten zijn geordend naar onderzoeks-kenmerken, steekproef kenmerken en studie kenmerken.

Tabel 3a Uitkomsten van de categorische moderator analyses onderzoeks- en steekproef kenmerken Onderzoek kenmerken

Moderator Qb Qw Mean ES P-waarde

Onderzoeksdesign 4.58 .2682 .0324*

Cross sectioneel 18.83 .2046 .9974

Longitudinaal 64.28 .3455 .0006**

Steekproef kenmerken

Geslacht .28 .2682 .8701

Jongen 13.32 .2817

Meisje 8.61 .3068

Type hard drugs .25 .1662 .8816

Cocaïne 3.85 .18 Heroïne .00 .06 Meth 1.06 .12 Ernst geweld Blijvend Letsel 2.5498 .28 .1103 Extreem geweld .0899 .2682 .7643 Ernst middelengebruik 1.4624 .2682 .6910 Initiatie 13.90 .15 Gebruik 30.51 .27 Misbruik 16.41 .32 Continuüm 1.69 .26 Etniciteit 21.92 .2874 .0005** Afro Amerikaans 7.58 .26 .9396 Latijns Amerikaans 7.34 -.07 .0618 Aziatisch Amerikaans .17 .48 .9201 Minderheid niet- gespecificeerd .01 .03 .9142 Blank 49.59 .28 .0319* Onbekend 7.07 .64 .2151

(19)

Vervolg Tabel 3a

Uitkomsten van de categorische moderator analyses onderzoeks- en steekproef kenmerken

Leeftijd (Range) 20.4338 .2685 .0023* 12-14 31.02 .31 .0286* 14-16 39.33 .19 .0757 16-18 9.15 .31 .5183 18-20 10.27 .62 .0681 20+ 3.97 .25 .4099 Steekproef type 5.37 .2682 .1464 Psychiatrisch .95 .35 Justitieel 5.08 .23 Convenience Sample 44.07 .21 Bevolkingscohort 16.78 .40

ES Effect Size Qb Q-waarde Between Qw Q-waarde Within

p < .05* kritische grens significantie p < .001** met voldoende zekerheid significant p < .0001 *** met grote zekerheid significant

Onderzoeks-kenmerken

Het onderzoeksdesign bleek significant van invloed op de relatie tussen

middelengebruik en geweld. Het verband tussen middelengebruik en geweld bleek sterker in longitudinaal onderzoek (r = .35 , p < .05) dan in cross-sectioneel onderzoek (r = .20 , p > .05).

Steekproef kenmerken

Geslacht, type (hard)drugs, ernst van het geweld, ernst van het middelengebruik en steekproef type bleken niet significant van invloed op de relatie tussen middelengebruik en geweld. Etniciteit bleek wel significant van invloed op de relatie tussen middelengebruik en geweld. Het verband tussen middelengebruik bleek bij een blanke etniciteit (r = .28 , p < .05) sterker dan bij niet-gespecificeerde minderheden (r = .03 , p > .5). Er werden geen verschillen gevonden tussen een Afro Amerikaanse etniciteit (r = .26 , p > .05), een Latijns Amerikaanse etniciteit (r = -.07 , p > .05), een Aziatisch Amerikaanse etniciteit (r = .48 , p > .05) en een

(20)

20 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse onbekende etniciteit (r = .64 , p > .05), maar hierbij werd geen significant effect gevonden. Dit is waarschijnlijk te verklaren door de oververtegenwoordiging van blanke participanten in onderzoeken met een grote steekproef. Bij percentage immigranten werd ook geen significant effect gevonden.

Leeftijd(range) bleek significant van invloed op de relatie tussen middelengebruik. Bij adolescenten tussen de 12 en 14 jaar (r = .31 , p < .05) bleek een sterker verband dan bij adolescenten van 14 tot 16 jaar (r = .19 , p > .05), adolescenten van 16 tot 18 jaar (r = .31 , p > .05), adolescenten van 18 tot 20 jaar (r = .62 , p > .05) en adolescenten van 20 jaar en ouder (r = .25 , p > .05). Gemiddelde leeftijd bleek niet significant van invloed op de relatie tussen middelengebruik en geweld.

Ook het type steekproef, te weten psychiatrisch, justitieel, convenience sample of bevolkingscohort, bleek geen significant effect te hebben.

Studie kenmerken

Tabel 3b Uitkomsten van de continue moderator analyses steekproef- en studie kenmerken Steekproef kenmerken

Moderatoren Q-waarde B P-waarde

Geslacht (% Jongens) .0018 .0000 .9666

Etniciteit (% immigranten) .2122 -.0006 .6450

Leeftijd (Gemiddelde) .2068 -.0052 .6493

Studie kenmerken

Moderatoren Q-waarde B P-waarde

Impact Factor Tijdschrift .0080 .0031 .9289

Publicatiejaar 2.5128 .0076 .1129

B regressie coëfficiënt

p < .05* kritische grens significantie p < .001** met voldoende zekerheid significant p < .0001 *** met grote

(21)

21 Gewelddadig onder invloed Zowel impact factor als publicatiejaar (Tabel 3b) bleken niet significant van invloed op de relatie tussen middelengebruik en geweld.

Discussie

De uitgevoerde meta-analyse onderzoekt overkoepelend de relatie tussen middelengebruik en delinquent of gewelddadig gedrag. Zover bekend is dit de eerste keer dat door middel van een meta-analyse onderzoek wordt gedaan naar de relatie tussen middelengebruik en geweld bij adolescenten. Eerdere meta-analyses richten zich vaak op alcohol alleen, op delinquent gedrag of op volwassenen (Bennett, Holloway, & Farrington, 2008; Ito, Miller, & Pollock, 1996).

Uit de analyse blijkt dat er een gemiddeld verband bestaat tussen middelengebruik en geweld. Dit betekent dat er een gematigde relatie is tussen middelengebruik en geweld. Voor alcohol en een combinatie van drugs blijkt een sterk verband met geweld, voor

niet-gespecificeerde drugs en overige (hard) drugs wordt een redelijk verband gevonden met geweld en voor cannabis wordt een zwak verband gevonden met geweld. De relatie tussen middelengebruik is dus het sterkst aanwezig bij alcohol en een combinatie van drugs en het zwakst bij cannabis.

Uit moderator analyses blijkt dat het verband tussen middelengebruik en geweld sterker is in longitudinaal onderzoek dan in cross-sectioneel onderzoek. Ook blijkt bij een blanke etniciteit een sterker verband tussen middelengebruik en geweld dan bij andere etnische groepen. Ten slotte blijkt de leeftijd van de adolescenten bij een categorische verdeling van invloed op de relatie tussen middelengebruik en geweld. Bij adolescenten van 12 tot 14 jaar blijkt het verband tussen middelengebruik en geweld sterker dan bij oudere adolescenten. Bij een continue verdeling van leeftijd blijkt leeftijd niet van invloed.

De bevinding dat middelengebruik samenhangt met gewelddadig gedrag komt overeen met eerder genoemde onderzoeken van onder andere MacDonald en collega’s (2007) en

(22)

22 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse Moore en collega’s (2010). Ook uit onderzoek van Whiteside en collega’s (2013) blijkt een verband tussen zowel alcohol en geweld als cannabis en geweld. Onderzoeken van onder andere De La Rosa en collega’s (1990) en Giannini en collega’s (1993) vinden, net als huidig onderzoek, samenhang tussen hard drugs gebruik en geweld. Een mogelijke verklaring voor het verband tussen middelengebruik en geweld is de invloed van middelen op de hersenen. Middelengebruik kan namelijk invloed hebben op onder andere inhibitie en werking van de executieve functies (DeBellis et al., 2000; Doran et al., 2012). Als inhibitie verzwakt wordt en de executieve functies minder actief worden benut dan is de kans op impulsief en agressief gedrag groter, waardoor geweld sneller voorkomt dan als er geen sprake is van

middelengebruik (Doran et al., 2012).

Het gegeven dat de relatie tussen middelengebruik en geweld sterker is in

longitudinaal onderzoek suggereert causaliteit omdat geweld als effect kan zijn opgetreden na het gebruik van middelen als oorzaak (Rindfleisch et al., 2008; Szoke et al., 2014). Bij cross-sectioneel is niet vast te stellen of een effect optreed na een mogelijke oorzaak. Daarbij is longitudinaal onderzoek bij een relatie met een lage correlatie stabieler in het vaststellen van relaties in vergelijking met cross-sectioneel onderzoek (Rindfleisch et al., 2008).

Longitudinaal onderzoek heeft dus een grotere kans een bestaande relatie te ontdekken die niet direct hoog correleert in cross-sectioneel onderzoek. Mogelijk heeft de relatie tussen middelengebruik en geweld in cross-sectioneel onderzoek een lage correlatie, waardoor de relatie tussen middelengebruik en geweld sterker is in longitudinaal onderzoek.

Dat uit huidig onderzoek blijkt dat etniciteit alleen een significante moderator bleek bij participanten met een blanke etniciteit kan worden verklaard door de

oververtegenwoordiging van participanten met een blanke etniciteit in onderzoeken met een grote steekproeven. Een aantal onderzoeken had enorme steekproeven, met toevallig ook voornamelijk blanke participanten. De invloed op de uitkomsten is hierdoor onevenredig. De

(23)

23 Gewelddadig onder invloed power van de andere etniciteiten is mogelijk te klein voor betrouwbare uitspraken. Er is dus geen betrouwbaar beeld te vormen van de invloed van etniciteit op de relatie tussen

middelengebruik en geweld.Als we de maten continu bekijken met het percentage

immigranten binnen een onderzoek als mogelijke moderator dan valt etniciteit als moderator weg. Mogelijk is er bij de relatie tussen middelengebruik en geweld dus geen verschil tussen autochtone en allochtone adolescenten en zijn de gevonden resultaten volledig te wijten aan de ongelijke verdeling van etniciteit binnen de gevonden onderzoeken.

De uitkomst dat leeftijd een significante moderator bleek bij adolescenten van 12 tot 14 jaar ten opzichte van adolescenten boven de 14 jaar geeft nieuwe informatie. Er is geen eerder onderzoek gevonden naar de rol van leeftijd binnen de gehele periode van de

adolescentie in de relatie tussen middelengebruik en geweld. Een mogelijke verklaring voor deze uitkomst is dat de sociale interactie van adolescenten, welke een grote invloed heeft op zowel agressief en gewelddadig gedrag als op het gebruik van middelen, tijdens de

adolescentie toeneemt (Spear, 2000). Adolescenten leren over tijd steeds meer normatief sociaal gedrag te laten zien en passen hun gedrag steeds meer aan de volwassen normen aan (Blakemore, 2008; Spear, 2000). Daarnaast kenmerkt de vroege adolescentie zich door impulsiviteit, waardoor eerder wordt toegegeven aan impulsen als agressief gedrag en geweld (Blakemore, 2008; Crone, 2008). Mogelijk verklaart dus zowel de sociale ontwikkeling van adolescenten als de neurobiologische ontwikkeling van adolescenten waarom een sterker verband wordt gevonden tussen middelengebruik en geweld bij de jongste leeftijdsrange van de adolescentie.

Dat type hard drugs niet van invloed bleek op de relatie tussen middelengebruik en geweld strookt niet met eerder onderzoek naar de relatie tussen onafhankelijke hard drugs en geweld. Onderzoek van Bacciardi en collega’s (2012) toont een verband aan tussen heroïne gebruik en geweld. Echter, deze relatie wordt gemedieerd door het benodigd geweld om aan

(24)

24 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse nieuwe heroïne te komen. Het geweld volgt dus niet direct vanuit het heroïne gebruik. Sommers en Baskin (2006) vonden geen duidelijke relatie tussen meth gebruik en geweld, hoogstens een verhoogd risico op gewelddadig gedrag. DeLeon en collega’s (2002) vonden een duidelijke relatie tussen gebruik van cocaïne en geweld. De verschillende typen hard drugs bleken in huidig onderzoek niet te verschillen, maar bovenstaande onderzoeken suggereren wel dat er verschil is. Een mogelijke verklaring voor het ontbreken van dit effect is dat de typen hard drugs niet voldoende aanwezig waren in de artikelen, waardoor mogelijke verschillen niet naar voren komen. Er is dus geen informatie over verschillende soorten hard drugs en hoe deze zich verhouden tot elkaar en/of tot soft drugs of alcohol in het verband met geweld.

Ondanks dat huidig onderzoek veel informatie oplevert kent het ook enkele

beperkingen. Allereerst is het aantal mannelijke adolescenten oververtegenwoordigd in deze analyse. Mogelijk heeft dit effect gehad op het ontbreken van een effect van geslacht op de relatie tussen middelengebruik en geweld. Ook participanten met een blanke etniciteit zijn oververtegenwoordigd in dit onderzoek vergeleken met participanten van andere etniciteit. Soms komt een etniciteit die wel is gecodeerd helemaal niet voor in huidig onderzoek. Ook had een aantal onderzoeken enorme steekproeven, wat toevallig ook onderzoeken waren met voornamelijk blanke participanten. De invloed op de uitkomsten is hierdoor onevenredig. De power van de andere etniciteiten is mogelijk te klein voor betrouwbare uitspraken. Er is dus geen betrouwbaar beeld te vormen van de invloed van etniciteit op de relatie tussen

middelengebruik en geweld.

Ook is bij de analyse geen rekening gehouden met verschillen in opleidingsniveaus, verschillen in afkomst en verschillende achtergronden tussen de participanten. Binnen de gevonden artikelen is vrijwel geen informatie gevonden over het opleidingsniveau, afkomst en achtergronden van participanten, wat het onmogelijk maakte dit als variabele mee te

(25)

25 Gewelddadig onder invloed nemen. Mogelijk is dit wel een variabele van invloed. Jongeren met een lage sociaal

economische status gebruiken bijvoorbeeld eerder drugs (Ellickson, & McGuigan, 2000) en geweld komt vaak voort uit groepsdruk (D’Amico et al., 2008; Monahan et al., 2013). Hetzelfde geld voor de invloed van persoonlijkheid of sociaal netwerk. Uit onderzoeken van MacDonald en anderen (2007) en Krakowski (2003) blijkt dat persoonlijkheid of sociaal netwerk van invloed kunnen zijn op de relatie tussen middelengebruik en geweld, maar deze zijn niet als moderatoren meegenomen in huidig onderzoek omdat er te weinig data over te vinden was.

Ondanks deze beperkingen is dit voor zover ons bekend de eerste meta-analyse die de relatie tussen middelengebruik en geweld onderzoekt bij adolescenten, een belangrijk

onderwerp, aangezien veel geweld gepleegd wordt onder invloed van middelen (Moore, Glenmullen, & Furberg, 2010).Voor preventieve doeleinden is het van belang om vast te stellen of het verband bij specifieke groepen dit verband sterker is dan bij andere groepen.

Uit huidig onderzoek blijkt dat het verband het sterkst was bij de groep 12-14 jarigen, wat aanknopingspunten biedt voor voorlichting met betrekking tot middelen in de onderbouw van de middelbare school. Jongere adolescenten lopen meer risico op het vertonen van

gewelddadig gedrag na middelengebruik. Dat bij jongeren de kans op verslaving groter is (Chambers et al., 2003) maakt het belang van preventie alleen maar groter. Er zal meer nadruk moeten liggen op het voorkomen van middelengebruik bij jongere adolescenten door te wijzen op de mogelijke gevolgen hiervan, niet alleen fysiek, maar ook in gedrag. Ook kan naar juiste hulpverlening worden verwezen als men op de hoogte is van het verband tussen middelengebruik en geweld en de mogelijke rol van sociale ontwikkeling en neurobiologische ontwikkeling in de adolescentie hierin. Deze jongeren behoeven niet alleen hulp voor het gebruik van drugs, maar mogelijk ook hulp om hun gedrag te verbeteren (Fauziah et al., 2012).

(26)

26 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse Daarnaast bleek het verband tussen middelengebruik en geweld het sterkst te zijn voor blanke adolescenten. Hoewel niet geheel uit te sluiten is dat dit effect veroorzaakt is door de oververtegenwoordiging van blanken in huidig onderzoek, en ondanks het ontbreken van een effect bij de invloed van het percentage immigranten binnen een steekproef op de relatie tussen middelengebruik en geweld, suggereert dit op zijn minst dat blanke jongeren een belangrijke doelgroep zijn voor preventie.

De adolescentie is een kritische periode waarin sneller verslavingen vormen en gewelddadig gedrag een piek kent. Huidig onderzoek toont voor het eerst door middel van meta-analyse aan dat er een relatie is tussen middelengebruik en geweld bij adolescenten en geeft enkele invloeden aan op deze relatie, maar meer onderzoek is nodig om de relatie uit te diepen zodat met volledige kennis van de relatie, bij middelenmisbruik in de adolescentie kan worden ingezet op preventie.

(27)

Literatuur

Algemeen Dagblad (2012). Criminele jongeren vaak laagbegaafd. Verkregen van

http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/3241468/2012/04/16/Criminele -jongeren-vaak-laagbegaafd.dhtml

Altman, D. G. (2010). Practical statistics for medical research. London: Chapman & Hall Bacciardi, S., Maremmani, A. G. I., Rovai, L., Rugani, F., Lamanna, F., Dell’Osso, L., Pacini,

M., & Maremmani, I. (2012). Aggressive behavior and heroin addiction. Heroin

Addiction & Related Clinical Problems, 14(4), 81-94. Verkregen van

http://www.researchgate.net/profile/Heino_Stoever

/publication/261879168_Barriers_to_treatment_access_and_informed_patient _choice_in_the_treatment_of_opioid_dependence_in_Europe/links

/53db6a970cf2e38c6339b0ca.pdf#page=83

Bennett, T., Holloway, K., & Farrington, D. (2005). The statistical association between drug misuse and crime: A meta-analysis. Aggression and Violent Behavior, 13, 107-118. doi:10.1016/j.avb.2008.02.001

Blakemore, S-J. (2008). The social brain in adolescence. Nature Reviews Neuroscience, 9, 267-277. doi:10.1038/nm2353

Born, S. T., & Mol, M. P. (2006). Het kwantitatief integreren van empirische studies: de methode van meta-analyse. Gedrag & Organisatie, 19, 251-271. Verkregen van http://blackboard.uva.nl/bbcswebdav/pid-5020984-dt-content-rid-3115532 _1/courses/2533.7014B453DY.S1.1.2011/Born%20%26%20Mol.pdf

(28)

28 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse motivation in adolescence: A critical period of addiction vulnerability. The American

Journal of Psychiatry, 160(6), 1041-1052. doi:10.1176/appi.ajp.160.6.1041

Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioural sciences. England, Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates Inc.

Creswell, J. W. (2014). Research design. California, CA: Thousand Oaks.

Crone, E. (2008). Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke

periode van de adolescentie. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker

D’Amico, E. J., Orlando Edelen, M., Miles, J. N. V., & Morral, A. R. (2008). The longitudinal association between substance use and delinquency among high-risk youth. Drug & Alcohol Dependence, 93, 85-92. doi:10.1016/j.drugalcdep.2007.09.006 DeBellis, M. D., Narasimhan, A., Thatcher, D. L., Keshavan, M. S., Soloff, P., & Clark, D. B.

(2005). Prefrontal cortex, thalamus, and cerebellar volumes in adolescents and young adults with adolescent-onset alcohol use disorders and comorbid mental disorders.

Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29, 1590-1600.

doi:10.1097/01.alc.0000179368.87886.76

DeCoster, J. (2012). Converting effect sizes 2012-06-19. Verkregen van http://www.stat-help.com/spreadsheets.html

De La Rosa, M., Lambert, E. Y., & Gropper, B. (1990). Drugs and violence: causes,

correlates, and consequences. Washington, DC: National Institute on Drug Abuse

DeLeon, K. R., Grimes, J. M., Connor, D. F., & Melloni, R. H. (2002). Adolescent cocaine exposure and offensive aggression: involvement of serotonin neural signaling and innervation in male Syrian hamsters. Behavioral Brain Research, 133(2), 211-220. doi:10.1016/SO166-4328(02)00004-9

De Volkskrant (2012). Verplicht onderwijs in cel voor jonge delinquent. Verkregen van http://www.volkskrant.nl/dossier-kabinetsformatie/verplicht-onderwijs-in-cel-voor

(29)

29 Gewelddadig onder invloed -jonge-delinquent~a3339915/

Doran, N., Luczak, S. E., Bekman, N., Koutsenok, I., & Brown, S. A. (2012). Adolescent substance use and aggression. A review. Criminal Justice and Behavior, 39(6), 748-769. doi:10.1177/0093854812437022

Easterbrook, P. J., Gopalan, R., Berlin, J. A., Matthews, D. R. (1991). Publication bias in clinical research. The Lancet, 337(8746), 867-872.

doi:10.1016/0140-6736(91)90201-Y

Ellickson, P. I., & McGuigan, K. A. (2000). Early predictors of adolescent violence.

American Journal of Public Health, 92(3), 566-572. doi:10.2105/AJPH.94.2.293

Fauziah, I., Mohamad, M. S., Chong, S. T., & Manaf, A. A. (2012). Substance abuse and aggressive behavior among adolescents. Asian Social Science, 8(9), 92-97.

doi:10.5539/ass.v8n9p92

Feuer, D. J. & Higgins, J. P. T. (1999). Issues in research. Meta-analysis. Palliative Medicine,

13, 433-437. doi:10.1191/026921699666884611

Friend, J., Langhinrichsen-Rohling, J., & Eichold, B. H. (2011). Same-day substance use in men and women charged with felony domestic violence offenses. Criminal Justice

and Behavior, 38(6), 619-633. doi:10.1177/0093854811402768

Giannini, A. J., Miller, N. S., Loiselle, R. H., & Turner, C. E. (1993). Cocaine-associated violence and relationship to route of administration. Journal of Substance Abuse

Treatment, 10(1), 67-69. doi:10.1016/0740-5472(93)90101-7

Gómez, A. M. (2011). Testing the cycle of violence hypothesis: Child abuse and adolescent dating violence as predictors of intimate partner violence in young adulthood. Youth &

Society, 43(1), 171-192. doi:10.1177/0044118X0935813

(30)

30 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse maltreatment associated with adolescent substance abuse? A critical review of

explanatory models. International Journal of Mental Health Addiction, 9, 525-542. doi:10.1007/s11469-011-9322-9

Ito, T. A., Miller, N., & Pollock, V. E. (1996). Alcohol and aggression: A meta-analysis on the moderating effects of inhibitory cues, triggering events, and self-focused attention.

Psychological Bulletin, 120(1), 60-82. doi:10.1037/0033-2909.120.1.60

Lansford, J. E., Dodge, K. A., Pettit, G. S., & Bates, J. E. (2009). Does physical abuse in early childhood predict substance use in adolescence and early adulthood? Child

Maltreatment, 15(2), 190-194. doi:10.1177/1077559509352359

Lipsey, M. W., & Derzon, J. H. (1998). Predictors of violent or serious delinquency in

adolescence and early adulthood: a synthesis of longitudinal research. In Loeber, R., & Farrington, D. (Eds.), Serious & violent juvenile offenders: Risk factors and successful

interventions, p. 86-105. California, CA: Thousand Oaks.

Lipsey, M. W., & Wilson, D. B. (2001). Practical meta-analysis. Thousand Oaks, CA: Sage MacDonald, S., Erickson, P., Wells, S., Hathaway, A., & Pakula, B. (2008). Predicting

violence among cocaine, cannabis, and alcohol treatment clients. Addictive Behaviors,

33(1), 201-205. doi:10.1016/j.addbeh.2007.07.002

Monahan, K. C., Oesterle, S., Rhew, I., & Hawkins, J. D. (2014). The relation between risk and protective factors for problem behaviours and depressive symptoms, antisocial behaviour, and alcohol use in adolescence. Journal of Community Psychology, 42(5), 621-638. doi:10.1002/jcop.21642

Monahan, K. C., Rhew, I. C., Hawkins, D., & Brown, E. C. (2013). Adolescent pathways to co-occurring problem behavior: The effects of peer delinquency and peer substance use. Journal of Research on Adolescence, 24(4), 630-645. doi:10.1111/jora.12053 Moore, T. J., Glenmullen, J., & Furberg, C. D. (2010). Prescription drugs associated with

(31)

31 Gewelddadig onder invloed reports of violence towards others. Plos One, 5(12): e15337.

doi:10.1371/journal.pone.0015337

Najman, J. M., Hayatbakhsh, M. R., McGee, T. R., Bor, W., O’Callaghan, M. J., & Williams, G. M. (2009). The impact of puberty on aggression/delinquency: Adolescence to young adulthood. Australian & New Zealand Journal of Criminology, 42(3), 369-386. doi:10.1375/acri.42.3.369

Nelson, N., Rosenthal, R., & Rosnow, R. L. (1986). Interpretation of significance levels and effect sizes by psychological researchers. American Psychologist, 41(11), 1299-1301. doi:10.1037/0003-066X.41.11.1299

NU.nl (2015). Criminele jongeren vaak zwakbegaafd. Verkregen van

http://www.nu.nl/binnenland/2788195/criminele-jongeren-vaak-zwakbegaafd.html NU.nl (2007). Alcohol en drugs belangrijke factoren zinloos geweld. Verkregen van

http://www.nu.nl/algemeen/1268592/alcohol-en-drugs-belangrijke-factoren -zinloos-geweld.html

Opstelten, I. W. (2013). Aanpak High Impact Crimes. Den Haag:

Ministerie van Veiligheid en Justitie. Verkregen van www.rijksoverheid.nl Rijksoverheid (2013). Hogere straf voor geweld onder invloed van drugs of alcohol.

Verkregen van www.rijksoverheid.nl/nieuws/2013/06/21/hogere-straf-voor-geweld -onder-invloed-van-drugs-of-alcohol.html

Rindfleisch, A., Malter, A. J., Ganesan, S., & Moorman, C. (2008). Cross-sectional versus Longitudinal survey research: Concepts, findings and guidelines. Journal of Marketing

Research, 45(3), 261-279. Verkregen van

http://www.jstor.org/stable/30162530?seq=1&cid =pdf-references#references_tab_contents

(32)

Issues, 36(1), 77-96. doi:10.1177/002204260603600104

Spear, L. P. (2000). The adolescent brain and age-relates behavioral manifestations. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 24, 417-463.

doi:10.1016/S0149-7634(00)00014-2

Swartz, M. S., Swanson, J. W., Hiday, V. A., Borum, R., Wagner, R., & Burns, B. J. (1998). Violence and severe mental illness: The effects of substance abuse and nonadherence to medication. The American Journal of Psychiatry, 155(2), 226-231.

Szoke, A., Galliot, A-M., Richard, J-R., Ferchiou, A., Baudin, G., Leboyer, M., & Schürhoff, F. (2014). Associations between cannabis use and schizotypal dimensions – A meta-analysis of cross sectional studies. Psychiatry research, 219(1), 58-66.

doi:10.1016/j.psychres.2014.05.008

Van Dorn, R., Volavka, J., & Johnson, N. (2012). Mental disorder and violence: is there a relationship beyond substance use? Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology,

47(3), 487-503. doi:10.1007/s00127-011-0356-x

Whitaker, J. (2013). School shootings: Evil or drug-induced behavior? Health & Healing,

23(2), 1-5. Verkregen van http://www.drwhitaker.com/resources/drwhitaker

/newsletter/static/c6356555-1e6e-4d5a-9b9d-b0a4f6074a21.pdf

Whiteside, L. K., Ranney, M. L., Chermack, S. T., Zimmerman, M. A., Cunningham, R. M., & Walton, M. A. (2013). The overlap of youth violence among aggressive adolescents with past-year alcohol use – A latent class analysis: Aggression and victimization in peer and dating violence in an inner city emergency department sample. Journal of

Studies on Alcohol and Drugs, 74(1), 125-135. Verkregen van

http://www.jsad.com.proxy.uba.uva.nl:2048/jsad/downloadarticle/The_Overlap_of _Youth_Violence_Among_Aggressive_Adolescents_with_PastYear_A/5113.pdf

(33)

Literatuur geïncludeerd in de meta-analyse

Bachman, R., & Peralta, R. (2010). The relationship between drinking and violence in an adolescent population: Does gender matter? Deviant Behavior, 23(1), 1-9.

doi:10.1080/016396202317192008

Bachman, R., & Peralta, R. (2010). The relationship between drinking and violence in an adolescent population: Does gender matter? Deviant Behavior, 23(1), 1-9.

doi:10.1080/016396202317192008

Blitsstein, J. L., Murray, D. M., Lytle, L. A., Birnbaum, A. S., & Perry, C. L. (2005). Predictors of violent behavior in an early adolescent cohort: similarities and differences across genders. Health Education & Behavior, 32(2), 175-194. doi:10.1177/1090198104269516

Brook, J. S., Yeon Lee, J., Finch, S., & Brook, D. W. (2014). Developmental trajectories of marijuana use from adolescence to adulthood: Relationship with using weapons including guns. Aggressive Behavior, 40, 229-237. doi:10.1002/ab.21520

Brunnele, N., Tremblay, J., Blanchette-Martin, N., Gendron, A., & Tessier, M. (2014). Relationships between drugs and delinquency in adolescence: Influence of gender and victimization experiences. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 23(1), 19-28. doi:10.1080/1067828X.2012.735488

Calvete, E., Orue, I., & Gamez-Guadix, G. (2013). Child-to-parent violence: emotional and behavioral predictors. Journal of Interpersonal Violence, 28(4), 755-772.

doi:10.1177/0886260512455869

(34)

34 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse behavioral predictors. Journal of Interpersonal Violence, 28(4), 755-772.

doi:10.1177/0886260512455869

D’Amico, E. J., Orlando Edelen, M., Miles, J. N. V., & Morral, A. R. (2008). The longitudinal association between substance use and delinquency among high-risk youth. Drug & Alcohol Dependence, 93, 85-92. doi:10.1016/j.drugalcdep.2007.09.006 Dembo, R., Pacheco, K., Schmeidler, J., Fisher, L., & Cooper, S. (1997). Drug use and

delinquent behavior among high risk youths. Journal of Child & Adolescent Substance

Abuse, 6(2), 1-25. Verkregen van http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1300

/I029v06n02_01

Dradowski, T. K., Jäggi, L., Law, M., Borre, A., & Kliewer, W. L. (2014). Use of

presubscription drugs and future delinquency among adolescent offenders. Journal of

Substance Abuse Treatment, 48, 28-36. doi:10.1016/j.jsat.2014.07.008

DuRant, R. H., Altman, D., Wolfson, M., Barkin, S., Kreiter, S., & Krowchuk, D. (1999). Exposure to violence and victimization, depression, substance use, and the use of violence by young adolescents. The Journal of Pediatrics, 45(4), 3A-3A.

doi:10.1203/00006450199904020-00026

DuRant, R. H., Knight, J., & Goodman, E. (1997). Factors associated with aggressive and delinquent behaviors among patients attending an adolescent medicine clinic. Journal

of Adolescent Health, 21, 303-308. doi:10.1016/S1054-139X(97)00159-6

Epstein-Ngo, Q. M., Cunningham, R. M., Whiteside, L, K., Chermack, S, T., Booth, B. M., & Zimmerman, M. A. (2013). A daily calendar analysis of substance abuse and dating violence among high risk urban youth. Drug and Alcohol Dependence, 130, 194-200. doi:10.1016/j.drugalcdep.2012.11.006

Ferguson, C. J., & Meehan, D. C. (2010). Saturday night’s alright for fighting: Antisocial traits, fighting, and weapon carrying in a large sample of youth. Psychiatric Quarterly,

(35)

81, 293-302. doi:10.1007/s11126-010-9138-y

Goebert, D. A., Caetano, R., Nishimura, S. T., & Ramisettymikler, S. (2004). Alcohol use and violence among adolescents in a multiethnic setting. Journal of School Violence, 3(4), 77-91. doi:10.1300/J202v03n04_06

Hammersley, R., Forsyth, A., & Lavelle, T. (1999). The criminality of new drug users in Glasgow. British Journal of Addiction, 85(12), 1583-1594. doi:10.1111/j.1360- 0443.1990.tb01646

Hemphill, S. A., Heerde, J. A., Scholes-Balog, K. E., Smith, R., Herrenkohl, T. I., Toumbourou, J. W., & Catalano, R. F. (2014). Reassessing the effects of early

adolescent alcohol use on later antisocial behavior: A longitudinal study of students in Victoria, Australia and Washington State, United States. Journal of Early

Adolescence, 34(3), 360-386. doi:10.1177/0272431613491830

Huang, B. U., White, H. R., Kosterman, R., Catalano, R. F., & Hawkins, J. D. (2001). Developmental associations between alcohol and interpersonal aggression during adolescence. Journal of Research in Crime and Delinquency, 38(1), 64-83. doi:10.1177/0022427801038001004

Kivimäki, P., Kekkonen, V., Valtonen, H., Tolmunen, T., Honkalampi, K., Tacke, U., Hintikka, J., Lehto, S. M., & Laukkanen, E. (2014). Alcohol use among adolescents, aggressive behavior, and internalizing problems. Journal of Adolescence, 37(6), 945- 951. Verkregen van http://www.sciencedirect.com/science/article/pii

/S0890856708601665

Komro, K. A., Williams, C., L., Forster, J. L., Perry, C. L., Farbakhsh, K., & Stigler, M. H. (2008). The relationship between adolescent alcohol use and delinquent and violent behaviors. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 9(2), 13-28.

(36)

36 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse Laufer, A., Harel, Y., & Molcho, M. (2006). Daring, substance use and involvement in violence among school children: exploring a path model. Journal of School Violence, 5(3), 71-88. doi:10.1300/J202v05n03_06

Lowry, R., Cohen, L. R., Modzeleski, W., Kann, L., Collins, J. L., & Kolbe, L. J. (1999). School violence, substance use, and availability of illegal drugs on school property among U. S. high school students. Journal of School Health, 69(9) 347-355. doi:10.1111/j.1746-1561.1999tb06427.x

Maldonado-Molina, M. M., Jennings, W. G., & Komro, K. A. (2010). Effects of Alcohol on Trajectories of physical aggression among urban youth: an application of latent trajectory modeling. Journal of Youth and Adolescence, 39, 1012-1026.

doi:10.1007/s10964-009-9484-y

Marcus, R. F., & Jamison, E. G. (2013). Substance use in adolescence and early adulthood: which best predicts violence in early adulthood? Journal of Child & Adolescent

Substance Use, 22(1), 38-57. doi:10.1080/1067828X.2012.729909

McNaughton Reyes, H. L., Foshee, V. A., Bauer, D. J., & Ennett, S. T. (2014). Proximal and time-varying effects of cigarette, alcohol, marijhuana and other hard drug use on adolescent dating aggression. Journal of Adolescence, 37, 281-289.

doi:10.1016/j.adolescence.2014.02.002

Noffsinger, S., Clements-Nolle, K., Bacon, R., Lee, W., Albers, E., & Yang, W. (2012). Substance use and fighting among male and female high school youths: a brief report.

Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 21(2), 105-116.

doi:20.2080/10678 28X.2012.636706

(37)

37 Gewelddadig onder invloed Romero-Trinanes, E. (1994). An emperical study of the relations between drug abuse and delinquency among adolescents. The British Journal of Criminology, 34, 459-478. Verkregen van http://www.heinonline.org.proxy.uba.uva.nl:2048/HOL

/Page?page=459&handle=hein.journals%2Fbjcrim34&collection=journals

Paradise, M., & Cauce, A. M. (2003). Substance use and delinquency during adolescence: A prospective look at an at-risk sample. Substance Use & Misuse, 38, 701-723.

doi:10.1081/JA-120017390

Passini, S. (2012). The delinquency-drug relationship: The influence of social reputation and moral disengagement. Addictive Behaviors, 37, 577-579.

doi:10.1016/j.addbeh.2012.01.012

Peña, M.E., Andreu, J.M., & Grana, J.L. (2009). Multivariate model of antisocial behavior and substance use in Spanish adolescents. Journal of Child & Adolescent Substance

Abuse, 18(2), 207-220. doi:10.1080/10678280902724259

Phillips, M. D. (2012). Assessing the impact of drug use and drug selling on violent offending in a panel of delinquent youth. Journal of Drug Issues, 42(3), 298-316.

doi:10.1177/0022042612456017

Popovici, I., Homer, J. F., Fang, H., & French, M. (2012). Alcohol use and crime: Findings from a longitudinal sample of U.S. adolescents and young adults. Alcoholism: Clinical

and Experimental Research, 36(3), 532-543. doi:10.1111/j.1530-0277.2011.01641.x

Reingle, J. M., Staras, S. A. A., Jennings, W. G., Branchini, J., & Maldonado-Molina, M. M. (2012). The relationship between Marijuana use and intimate partner violence in a nationally representative longitudinal sample. Journal of Interpersonal Violence,

27(8), 1562-1578. doi:10.1177/0886260511425787

Saner, H., & Ellickson, P. (1996). Concurrent risk factors for adolescent violence. Journal of

(38)

38 De relatie tussen middelengebruik en geweld, een meta analyse /science/article/pii/1054139X96001310

Sen, B., Averett, S., Argys, L., & Rees, D. I. (2009). The effect of substance use on the delinquent behaviour of adolescents. Applied Economica Letters, 16, 1721-1729. doi:10.1080/1350701675532

Temple, J. R., Shorey, R. C., Fite, P., Stuart, G. L., & Le, V. D. (2013). Substance use as a longitudinal predictor of the perpetration of teen dating violence. Journal of Youth &

Adolescence, 42, 596-606. doi:10.1007/s10964-012-9877-1

Valois, R. F., McKeown, R. E., Garrison, C. Z., & Vincent, M. L. (1995). Correlates of aggressive and violent behaviors among public high school adolescents. Journal of Adolescent Health, 16(2), 26-34. Verkregen van http://www.sciencedirect.com/

science/article/pii/1054139X9594070O

Van der Put, C., Creemers, H. E., & Hoeve, M. (2014). Differences between juvenile offenders with and without substance use problems in the prevalence and impact of risk and protective factors for criminal recidivism. Drug and Alcohol Dependence,

134, 267-274. doi:10.1016/j.drugalcdep.2013.10.012

White, H. R., Fite, P., Pardini, D., Mun, E-Y., & Loeber, R. (2013). Moderators of the dynamic link between alcohol use and aggressive behavior among adolescent males.

Journal of Abnormal Child Psychology, 41, 211-222. doi:10.1007/s10802-012-9673-0

White, H.R., Loeber, R., Stouthamer-Loeber, M., & Farrington, D.P. (1999). Developmental associations between substance use and violence. Development and Psychopathology,

11(4), 785-803. Verkregen van http://journals.cambridge.org/action

/displayAbstract?fromPage=online&aid=43707&fileId=S0954579499002321

Yeater, E. A., Lenberg, K. L., & Bryan, A. D. (2012). Predictors of sexual aggression among male juvenile offenders. Journal of Interpersonal Violence, 27(7), 1242-1258.

(39)

39 Gewelddadig onder invloed Zaha, R., Helm, S., Baker, C., & Hayes, D. (2013). Intimate partner violence and substance

use among Hawai'i youth: An analysis of recent data from the Hawai'i youth risk behavior survey. Substance Use & Misuse, 48, 11-20.