elevoo out of a herd of thirteen" -p.35, makes today's
~tioo-mindOO
reader shudI:U with shock at the
devastatioo. Foounately the colooial govemrnoot
did not
encourage hunters and tra~
ootmng ZuluJand (vide
p.29).
saamgespan bet om die "vrye arbeida"S" d.m. v. wetgewing aan die landbou te bind. Sodoa1de bet die wetgewing die ekooomiese en sosiale mag in die haode van die grooooiroaars geplaas. As gevolg van die ootwikeling van die mynboubedryf ro Spo<XWOO gedurende 1870 -1900 het die sosiale ro ekooomiese verl1oudinge in die Wes-Kaap verand~ .Hierdie v~g is aangehelp de\H"dat die wyn~ getref is deur '0 algemroe resessie. '0 aksynsoolasting op lx"andewyn, phyl/oxera en '0 arreidskaarste. Hierdie fakt~ bet daartoe bygedra dat entrep-eneurs met kapitaal wat op die myne ro d.m. v . vervoelicontrakte verkry is, grood in die dis1rik van SteUrobosdl gekoop het. Die Vel'Skynsel bet bygedra tot '0 ouwe stratifikasie binne die ~gemeenskap. Vera} die ~ wat bul produksie woo kapitaliseer, bet die Zuid-AJrikilansche Boerenbeschenningsvereeniging en later die M~d gelx11ik om staatshulp vir die wyn~ te Ver"kry.
Another remaJi(;able
source of infmnatioo COOCOOlS
die
inter-relatiooship between the Zulus and the ~soogas ego
p.26: ~ Tsoogas "living in coostant fear of the Zulus
who abuse than most toribly".
Also p.St. There are
interesting details 00 Zulu. and odlU'. trade and relatioos
with Delagoa Bay ego w. 56-S7; p.S9. PowOOr
and lead
were freely available from that soorce: p.48; p.S6. A
highlight is ~ vivid desaiptioo of Lourenco
Marques:
pages
76 and 77.
A regrettable a~t
that is evi~t is the detrimmtal effoct
of the Natal climt hW1t~ 00 die local inhabitants whom
they appamltly abused. They "are a set of scoundrels,
they do a great deal of hanD amoogst the natives" p.52 and
p.75 and p.IOI. Strodlers took it upoo himself to punish
this bad OOhaviour
with up to three dazm strokes. "He
seemed
glad at getting off so easy" pp.61-63.
Gedurende 1870 tot 1890 bet die ~ as grondbesitters verskeie maatreels in wel"king gestel om die loonarbeider te va-plig om op die plase te wel"k. T~ 1890 bet bulle egter die implikasies van die proletarisering van die "IUral underclass" ervaar. Baie arbeiders bet die plase verlaat om in anda" seku.-e "0 heeokome te soek en vind daar ook '0 stratiftkasie binne hierdie arbeidersklas plaas. ~oo het die ~ hut moo~lie OCX" die arbeida" verlOCX". Die skrywer kom tot die gevolgtrekking dat as gevolg van die veranda"de sosiale 00 ekooomiese situasie tyOODS 1870 tot 1900, die wel"kgewer tyoolik sy beheer OCX" sy arbeiders verlOCX" het 00 bulle dus '0 grater mate van vryheid ervaar het. Na 1900 het die situasie van die arbeiders egter verswak en bet die boa- sy ~ OCX" bulle verstewig. Vandaar die stelling dat gedW"enOO 1870 -1900 "farm la~ in the WestmJ Cape might have sensed the bouquet of moopoodence: they have yet to savour it."
Stru1hers
also commoots 00 the astooisbing numOOrs
of
Zulus who fled to Natal 00 coontoo fifty 00 ooe wagoo
-p.63. His iOOfitificatioo
of 1he Mhlatuze flatlands as being
eminoody suitable fcr sugar 00 16 March 1853 is p-escient.
Stru1hers
makes anod1a"
interesting ~tioo
when he
points oot iliat 1he Mkhuze riv« flows into ~ St. Lucia
complex and not the sea as indicated in earli« maps
-p.50. Al1hough the journal is written in a reasooably
business-like way there are S<Xne
good desaiptioos -fcr
example that of 1he "elephant country" 00 page 80.
Through this volume R~
Briggs Strufuers has arrived
in the forefront of mid 19th century htUlter publicists, and
we welcome fuis addition to our knowledge of our rich
Zululand hEritage.
Die studie benackr die ekooomiese m sosiale ved1oudinge
in die distrik van Stellmbosd1 as ~l
van .n klassestryd.
So word lx'andstigting m diefstalle deur die arbeida-s as
deel van die stryd teen die ootwikkelmde kapitalistiese
~
geinteqx"e~.
A.E. Cubbin
University of Natal
Hia-die studie is g~ omvangryke plaaslike of ~ksgeskiedenis Die m bet oosliste gekeke, soos bYVoc.'OOeld dat daar vanuit 'n voc.-opgesette standpuntinnarne geskryi w<X"d m van va-algernmings gebuik gemaak w~d. Aangesim dit egter die eerste dieptestudie van die aard OCX' die distrik van Stellmbosch is, m dit ()(jc: inpas by aDder onOOrsoeke na die irnpak van industrialisasie op plaaslike gem~ska~, oohOCX't nav<X'SerS dit insiggewend te vind.
P. Scully: The Bouquet of Freedom: Social
and Economic Relations in the Stellenbosch
District, South Africa. c.1870 -1900. The
Cen1re
fry African Studies, Cornmunicatioos no. 17/ 1990,
Univ~ity of Ca~ Town, 1990. 130 W. Price unknown.
ISBN 0798129182
Soos die titel aandui, w<X'd die sosiale 00 ekOOOOliese
verl1oudings binne die "dOOlinante klas" , d.w.s. die
wyn~
ooderling, 00 tussen oorsgoooemde
klas en die
arreiOOrsklas
ooda'soek toon die ocee agtergrond
van die
verand«de politieke 00 ekooomiese situasie in die
Kaapkolooie goourende 1870 -1900.
C. Venter
Universiteit Stellenbosch
D.J. van Zyl:
Langeberg:
50 jaar van
Inmaakprestasie 1940-1990. Lange~g V 0tXlse1
Bpk. Belville, 1990. 98 W. Gei1l. Gee1
prys. ISBN
0620152834
Die Skrywa" is van mooing dat in die tydperk na die
emansipasie van die sJawe. die regering en die ~
Daar is nog baie min histooes-wetenskaplike wa-ke oar besigh~ 00 rnaatskappye gepubliseer .R~ waf hiervoar aangevoer kan wocd, is ooder meer dat dit 'n moeilike tipe geskiedskrywing is. Dit gaan meestal gepaard met )X"obleme om genoegsame Ix-oonernateriaal in die hande te kry. In baie gevalle bet scmmige van die matEriaal verlore g~, of is dit in 'n Ix-and verwoos. Die verlore gaan van Ix-onne (op die wyses) moot toegeskryf w<X"d aan die feit dat baie privaatm8atskappye en of -besigilede nie so bewaringbewus is of was me. Wanneer die skrywa" opdrag kry <Xn die geskiedenis van 'n groot besigheid of rnaatskappy te skryf, gaan dit dikweis gepaard met probleme too opsigte van die opspcring van Ix-onne waf baie moeisaam, ty<k"owend 00 duur is. Die skrywer oar LangeMg in sy VO(x:Woard, verduidelik dan ook dat dit een van sy groot probleme was. Om die redes w<X"d die werk oar Langeberg meer as verwelk<Xn en kan dit vir toekomstige nav~ en skrywel'S oar besigheidsgeski~is tot groot w~ woos.
die ko(')perasie
sedert sy stigting ook, op plaaslike vlak, 'n
belangrike sosiaal-ekooomiese
en maatskaplike funksie
vervul. Dit bet ooder andere die ~
in die suidwestelike
distrikte wat aandoolhoum was, ekooomies bevoordeel
deurdat bulle d.m.v. die kooperasie va-seka- was van 'n
afset vir bul {X"odukte. Langeberg bet egta- ook baie
moose in dioos gehad wat op Robertsoo, Ashtoo en
Mootagu woooagtig was.
Vir die wedmemm het
Langeberg baie gOOoa1 om bul werk 00 va-blyf so
aangeoaam
as moootlik te maak. Huise is onda- moor
opgoog terwyl addisiooele
skoolfasiliteite geskep is.
Die werk <Xr Langeoo-g is g~ v~g. Dit is '0 hardeband waf ryklik met toto's v<XrSien is. Die toto's help die leser om '0 geheel indruk van die verlede te lay. So bYV<Xrbeeld lay die lese- '0 goeie idee van die eel"Ste geboue waf opgerig is, as<><* van persooe waf '0 besonda-e rol in die stigting, ootwikkeling, uitlx'eiding 00 bestuur van Langeoo-g gespool oot. Daar is ook v<Xrbeelde van etikette (wat oos almal vroOOr jare gekoo het), advoooosies in dagblaaie, werlcsomstandigilede t.o. v. die boo van die falrieke op Ashtoo, OCX'SIX"OOklike handgeslcrewe ootules van een van die eel"Ste v«gaderings, '0 toto van die ea-ste direksie van Langeberg gooeem in 1940, asook kleurfoto's van hOOelxiaagse werlc~ in moda-ne faooeke en lab<x"atooums.
Die skrywer, wat ~ heelwat ocr ekooomiese- en landbougeskiedeois navming geck>en eo g~bl~ het, slaag daarin om die ved1aal van Langeberg Kroperasie ocr '0 periode van vyftig jaar baie treffeod aan te bied. Die periode sluit onder moor in die gOOagte van v()(X'8aOStaande boa-e van die Langebergstreek om '0 groat K~tiewe
oodOOleming te begin om sodoeode hut eie produksie en bemarlc:ing van hul produk, t. w. vars VTUgte, te beheer, te koo1roleer eo probleme in die verband self te han~. V 0<X1s word daar aandag gegee aan die stigting van die koo~ie in 1940, die bou van die falriek eo ander geboue komplekse op Ashtoo, '0 duioolike uiteensetting van die positiewe invloed wat die Tweede Wereldocrlog op die koi:Jperasie gdlad het asook die voorspoedjare oomiddellik daama. Daama volg die vyftigeljare waartyOOnS Langeberg '0 periode van koosolidasie eo uitbreidings te gemoed gegaan het eo wat h<XD as oon van die grootste inmaakoodememings gevestig het met tussen 60% eo 70% aanOOeI in die Suid-Afrikaanse inmaakbediyf.
Daar is vO<X1s van gJanspapi« gebuik gemaak waf die hoek '0 baie p:-<t"essionele 00 goedverS<X'gde vO<X"koms gee. Die werk is V0(X"8ioo van uitstekeode lx-ooneverwysings asook '0 b-oonelys. Too spyte van '0 paM spel- taal en setfoute (bv. w. 33, 49, 60, 86, 89 00 91 asook in die voorwoa-d) lees die werk vl~. Die omskakeling van ou Engelse mate en gewigte na die hedendaagse desimale stelsel sou die lese.- koo help om '0 beter begrip van sek«e van die mate en gewigte te koo kry.
Oit is '0 belangrike by<k"ae
vir die streekhist<Xikus
waf
veral kon~troor
op besigheids, ekoncmiese- en
landbougeskiedmis.
Hi~
volg die teenspoedjare.
As gevolg van binnelandse
en lx1itelandse fakt<X"e,
asook intOO1e
probleme, begin
Langeberg groot finansiele verliese te tooo, soveel so dat
daM teen 1959 gevrees is dat die ood~ing
finansieel
in duie sou stort. Om die ooderneming te p'obeer rOO,
is
'0 kOOl1nissie
van ootb'soek in 1959 aangestel wat
Langeberg op '0 ouwe groodslag geplaas bet met die
oodige regstellings m rasiooalisasie. Dit alles het
aanvanklik groei gelxing, maar WCU'
eens 800811974 tot
1984 het dit '0 O<rleweringstryd
gevoer as gevolg van
buiteogewooe
oegatiewe
eksterne
ekooomiese
fakta'e. Dit
het ooodwerKlig groot finansiele druk op die ko()pel'asie
geplaas. 0n00r '0 ouwe hoof-uitv~
amprenaar,
t.w.
Carel Stassm, slaag Langeberg egter daarin om te herstel
tot '0 winsgewmde organisasie. In 1988 sluit Langeberg
en Tiger Oats '0 ~oms.
Dit lei tot '0 totale
hers1rukturering
van Langeberg m in 1990 koo hy die
eerste diwidende na feitlik twee dekades
uitbetaal.
J.C. Aucarnp
Universiteit van Fort Hare
Brian
Warner
(ed.):
Lady Herschel Letters
from the Cape 1834-1838.
Friends <i' dIe South
African LibraJy: Ca~ Town, 1991. 172 pp. lllus. R38,OO
(exclusive). ISBN 086%80986
The Cape letters of Margaret, Lady H~hel, wife of the celeix'ated astrooomer and }X>lymath Sir JOOfi Herschel, are a very fine additioo to this new series, published by Frirods of the South African Library, Cape Town. Judiciously OOited and annotatoo, this volume holds great interest for a wide range of readers, including, of course, local and regiooal histOOans.
