GEOCOMmunicatie 3: over radionucliden in de diepzee, de ’Ark van Noach’, bijzondere fossielen, paleotemperaturen en een raadselachtig Oceanië

GEOCOMmunicatie

3:

over

radionucliden

in

de

_diepzee,

de

’Ark van

Noach’,

bijzondere

fossielen,

_{paleotemperaturen}

en

een

raadselachtig

Oceanië

A.J.+(Tom) van Loon

*

INLEIDING

OCEAANWATER EN DIEPZEESEDIMENT CONCENTREREN SELECTIEF

BEPAALDE RADIONUCLIDEN

Een onderzoek naar het _patroon van oceaanstromen _tijdens de

_glaciale

maxima van het

Pleistoceen heeft een verrassend nevenresultaat _{opgeleverd; op} veel _plaatsen bevat het

water in de oceanen een 'vreemde’

_verhouding

tussen de concentraties van

_bepaalde

stoffen). Onderzoekers van het beroemde Woods Hole Oceanographic Institution

gebruikten voor hun onderzoek naar _{stromingspatronen} en -intensiteiten tijdens de laatste

ijstijd de _verhoudingen tussen de concentraties in het water van radioactieve isotopen, onder meer die van _{protactinium-231 (Pa-231)} en thorium-230 _(Th-230). Beide worden

gevormd door _natuurlijk verval van uranium (uranium-235 levert daarbij Pa-231 op, uranium-234 _gaat over in Th-230). De beide uranium-isotopen komen overal in het

oceaanwater voor in constante concentraties, zij het dat die van U-234 _nog veel lager is

dan die van U-235.

U-235 vervalt meteen _{halveringstijd} van 700 _{miljoen jaar;} voor U-234 is dat 244.000 _jaar. De _{dochterproducten,} Pa-231 en Th-230, zijn eveneens radioactief en hebben

halveringstijden van respectievelijk 32.500 jaar en 75.000 jaar. Op basis van deze

gegevens kan, de concentraties van U-235 en U-234 in het water in

_aanmerking

nemende, worden berekend dat er in het zeewater een constante

_verhouding

tussen Pa-231 en Th-230

moet _bestaan, en wel _zodanig dat de _verhouding in de resulterende activiteit 0,093

bedraagt.

Een _{dergelijke verhouding} bleek alleen te bestaan in het noordelijkste deel van de

onderzochte watersoort _(het Noordatlantisch _{dieptewater);} naarmate dat water zich verder

naar het zuiden

_bewoog,

veranderde de _verhouding.

_Tegelijk

verminderde zowel de concentratie van Pa-231 als die van Th-230 in het water. Dat laatste was _{geen verrassing,}

want het was bekend dat beide _isotopen zich _gemakkelijk hechten aan _deeltjes (vooral

resten van afgestorven _organismen) die naar de bodem uitzakken. De 'verdwenen’ stoffen

moeten dus in het _{diepzeesediment zijn terug} te vinden. Dat bleek ook het geval te _zijn.

Daarbij werd ook _duidelijk waarom de _verhouding tussen Pa-231 en Th-230 in het

Noordatlantisch _dieptewater toeneemt met toenemende _afgelegde afstand: in het noorden

was de _verhouding tussen beide isotopen in het _{diepzeesediment}

nog 0,06, maar ver naar

Het was natuurlijk een wat droeve _bijeenkomst op 15 maart, bij het afscheid van Arie Janssen. Maar

_gelukkig

waren er ook

_{lichtpuntjes,}

niet in de laatste

_plaats

_vanwege de

uitnodiging

van Arie aan ons allen om hem eens _op Malta te komen _opzoeken; zou _hij wel

beseffen wat hem boven het hoofd _hangt? Voor mij kwam daar, als _plezierige bijkomstigheid, bij dat ik door diverse leden werd _aangespoord om door te gaan met deze

bijdragen.

Dat doe ik met _genoegen. Daarom

_hierbij

weer een aantal

_stukjes

over

het zuiden _loopt dat

op tot 0,17. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het thorium zich gemakkelijker aan uitzakkende deeltjes hecht dan het _{protactinium,} dat dus _langduriger in

het water

_blijft

_opgelost

en daarom verder wordt

_meegevoerd.

Deze combinatie van

mechanismen betekent dat de oceanische _processen een selectie van _opgeloste bestanddelen

tot stand kunnen

_brengen.

Referenfies:< _2, 15

JURIDISCHE STRIJD TUSSEN GEOLOOG EN CREATIONISTEN OVER ’ARK

VAN NOACH’ VERGTTIJD, GELD EN REPUTATIE

Wie

_{stratigrafie bedrijft}

op basis van fossielen

_(en

doen we dat niet

_bijna

_{allemaal binnen}

de _WTKG?), die zal niet kunnen ontkomen aan het inzicht dat er bij fossiele _groepen

sprake is van een (soms _plotselinge, maar meestal zeer _{geleidelijke)} evolutie. Dat is _geen nieuw idee: in de _vorige eeuw raakten _vrijwel alle serieuze

wetenschappers al _overtuigd

van het

_{evolutieproces.}

Dat houdt echter niet in dat iedereen inmiddels

_gelooft

in de evolutieleer: er zijn nog steeds mensen die, al _{dan niet op basis} van _{religieuze overtuiging,} menendat alle soorten _planten en dieren _tijdens een _{kortstondige handeling (de Schepping)}

gelijktijdig zijn geschapen. Deze _zogeheten 'creationisten’ _wringen zich vaak in allerlei bochten om de feiten naar hun hand te _zetten; wat _{erger is,} ze proberen ook

wetenschappelijk onderzoek te frustreren, en zelfs _proberen ze _op enkele _plaatsen om het onderwijs in de evolutie _afgeschaft te_krijgen. Ook in Nederland heeft de discussie over de

evolutieleer tot

ongezonde taferelen _{geleid bij} recente eindexamens.

Een van de argumenten die door creationisten vaak wordt _aangehaald om 'het

_gelijk

van de

bijbel’

(en daarmee in hun ogen

tegelijk

het

_ongelijk

van de _{evolutieleer!)} te _bewijzen,

_ligt

zo’n 20 km ten zuidoosten van de Ararat, een _berg in _Turkije. Daar bevindt zich een

merkwaardige stenen structuur: een min of meer aan beide kanten spits toelopende ellips,

die als een soort muur boven de _omgeving uitsteekt. Al _{gedurende tientallen jaren wordt}

deze structuur door de creationisten beschouwd als het versteende _overblijfsel van de Ark

van Noach. De ark zou in het _{gebergte zijn vastgelopen} toen het water na de Zondvloed

weer daalde. Deze ’ark’ is langzamerhand zelfs een van de _{belangrijkste argumenten} geworden van de _{creationisten,} die hierover _{talrijke lezingen houden,} er videobeelden van

verspreiden,

etc.

De _{interpretatie} van de structuur als een versteende boot wordt echter door _vrijwel alle

wetenschappers van naam, en zeker door _vrijwel alle _{geologen, tegengesproken,} omdat tal

van karakteristieken deze interpretatie onhoudbaar maken. Dat betreft _bijvoorbeeld de aard

van het _{gesteente: ofioliet,} een _(basisch)

_{uitvloeiingsgesteente.}

Een ander _{tegenargument} is dat de structuur niet

_wezenlijk

verschilt van

_{soortgelijke 'muurtjes’}

in de directe

_omgeving,

die _{volgens geologen} het _{gevolg zijn} van de vorm van de _plooiing die het

gesteente heeft ondergaan, met _{daarop volgende} erosie. De _scheepsvorm zou dus een toevalligheid zijn, zoals er zoveel bestaan.

In feite één enkele _geoloog is nu verwikkeld in een uitermate _{ongewisse juridische strijd}

tegen de creationisten over hun

_uitleg

van de structuur. Het _gaat om het Hoofd van de Afdeling Aardwetenschappen van de Universiteit van Melbourne, Prof. lan Plimer, die in

april een aanklacht heeft _{ingediend tegen Allen Roberts,} een creationist die wordt _gesteund door de Ark Search Association Ine. De klacht van Plimer hield in dat Roberts _tegenover

het ’brede _publiek’ doet voorkomen dat _{hij op wetenschappelijke wijze}

gegevens heeft verzameld die het _’bewijs’ voor de Ark leveren, terwijl er

-volgens Plimer

-geen wetenschap aan te _pas is gekomen. Daarmee wordt _volgens Plimer _{schade toegebracht aan} de _reputatie van _{zorgvuldigheid} die de _wetenschap in de _loop van eeuwen heeft

opgebouwd. Die klacht werd

_aanvankelijk

niet _ontvankelijk verklaard, omdat het verkondigen van _{wetenschappelijke zienswijzen,} ook als die indruisen _tegen de _gangbare

opvattingen, in Australië _(gelukkig) niet strafbaar is. _Daarop zocht Plimer met zijn advocaten naar andere mogelijkheden, en vond die in een lezingencyclus die Roberts hield,

waarbij hij tegelijk geld inzamelde voor zijn activiteiten. Plimer klaagde Roberts

vervolgens aan _{wegens oplichting: hij} zou mensen _geld uit de zak _{kloppen op} basis van-,

foutieve _{informatie (en dat}

mag in Australië niet volgens de Fair Trading Act).

Roberts advocaten zagen geen kans om de _opvattingen van hun cliënt met

wetenschappelijke argumenten te onderbouwen en _probeerden Plimer vast te _{pinnen op} het

feit dat evolutie niet _{wetenschappelijk} bewezen zou _zijn, maar een aanname. Daarmee

probeerden ze de rechters ervan te _overtuigen dat de _geologische

’

feiten’ die Plimer aanhaalde alleen maar een _{bepaalde zienswijze vertegenwoordigden,} die zeker niet de

waarheid hoefde te _zijn. Een andere _achtergrond van deze _weinig terzake doende

bijkomstigheden was dat Plimer het inmiddels financieel zeer _moeilijk had _gekregen. In

tegenstelling tot _Roberts, die op zijn eigen organisatie kon _terugvallen, moest Plimer alles zelf _betalen; in de eerste week van het _proces waren _zijn totale kosten al _opgelopen tot

meer dan 300.000 Australische dollars _(hij had _zijn huis toen al moeten_verkopen), en er

lagen nog heel wat kosten in het verschiet. Via een _{vertragingstactiek hoopte} Roberts

kennelijk om _{zijn tegenstrever financieel} te ruïneren.

Begin juni deed de rechter _uitspraak: Plimer verloor. Niet _{op grond} van wetenschappelijke

argumentatie, maar omdat, naar het oordeel van het hof, onvoldoende duidelijk was

gemaakt dat Roberts zelf financieel _profijt trok van de _{inzamelingsacties,} video-verkopen

etc. door de Ark Search Association Ine.; Roberts had _namelijk inmiddels gebroken met

deze _organisatie en duidelijk uitgesproken dat alle gelden die hij in het verleden had

ontvangen, uitsluitend waren gebruikt ter _bestrijding van de onkosten van zijn onderzoek.

Hoewel daarnaar

geen echt onderzoek was ingesteld, achtte de rechter dit voldoende om de grond onder de aanklacht van Plimer _weg te halen: er zou niet _op grond van valse

voorwendselen _{geld zijn ingezameld.}

Roberts deelde direct na de _uitspraak mee dat _{hij hoopte} dat het vonnis iedereen zou

afschrikken om in het _vervolg nog te _proberen via de rechtbank iemand met een andere

ideologie lastig te vallen. Dat was wel zeer _provocerend, want de rechter had

_{uitdrukkelijk}

uitgesproken dat diverse _beweringen die Roberts _{tijdens zijn lezingen} had _{gedaan, onjuist}

("false") waren _geweest, en zeker tot een _veroordeling zouden hebben geleid als de 'Fair

Trading Act’ _{(op grond} waarvan Plimer de aanklacht had _ingediend) op de zaak van

toepassing had kunnen worden verklaard. _{Overigens sprak} de rechter ook uit dat Plimer niet het recht had om Roberts (die een _graad heeft behaald aan de uiterst obscure Freedom

University in Florida) te _beschuldigen van het ten onrechte voeren van een universitaire titel, hoewel deze _graad van Freedom _University door _geen enkele _{gerenommeerde}

universiteit wordt erkend.

Direct na de uitspraak bereidden de advocaten van Roberts een aanklacht _tegen Plimer

voor: ze wilden via de rechtbank een _bedrag van ca. 300.000 Australische dollars vorderen

van Plimer, die inmiddels _practisch failliet was: het _proces had hem inmiddels al meer

dan 500.000 Australische dollars

_gekost.

_Hij

_gaf

echter

_{zijn strijd}

echter niet op en

_ging

medio _juni in _beroep. De kosten zullen voor Plimer dus ongetwijfeld _nog verder

oplopen.

Inmiddels is echter een hulpactie voor hem op gang gekomen; op een _{bijeenkomst sprak}

zelfs de _{(Anglicaanse) Aartsbisschop} van Adelaidezijn steun voor Plimer uit. Ook uit de

wetenschappelijke

wereld heeft Plimer inmiddels veel morele steun

_gekregen.

Zo heeft de

Engelse

Geological

Society

hem eind _juni tot erelid benoemd "for his _courageous stand against ’creation Science’". En de beroemde _geoloog Selley (van het Imperial College te

daarvoor betaald moet worden is _{hoog, volgens Selley,} die _{daarbij wijst op} de formele

invoering van het creationisme in het _lespakket in zowel de _Verenigde Staten als Australië.

Hij prijst Plimer om zijn durf: "Professor Plimer is a man of enormous _courage, who has

put his money where his mouth is". Plimer verdient, kortom, van alle geologen die serieus

methun vak (of hun hobby) bezigzijn, op z’n minst morele steun. Die kan kenbaar worden

gemaakt bij het instituut waar _hij werkzaam is.

Referenties:5, 6, 10, 11, 12, 13,14

BIJZONDERE FOSSIELEN

Het vinden van een fossiel _blijkt in _praktijk voor veel _geologen de eerste (onbewust

gezette) stap in hun _geologische carrière te _{zijn geweest.} Fossielen zoeken _{(en vinden!)}

blijftook leuk, zelfs als _je het uit _{professionele overwegingen} doet _(bijv. in verband met

het _opstellen van een _{biostratigrafische correlatie). Waarschijnlijk blijven} ook _juist daarom 'bijzondere’ fossielen zo _intrigeren. En er worden _nogal eens _meldingen van _dergelijke

vondsten _gedaan.

In het noordwesten van _{Queensland, bij Riversleigh,} hebben _{paleontologen} fossielen van

kevers, vliegen en duizendpoten verzameld uit kalksteen die dateert van de _overgang van

Oligoceen naar Mioceen. Veel vandeze fossielen zijn zo goed bewaard gebleven dat uiterst

kleine details met _scanning electron _{microscopy (SEM)} zichtbaar worden. Er _zijn relatief

weinig tot in detail bewaarde zachte weefsels als fossiel bekend. De _{vindplaats bij}

Riversleigh is dan ook _bijzonder, en dat bijzondere karakter dankt het aan een bijzondere

ontstaanswijze: de kalksteen ontstond als kalkslib in een klein, ondiep, kalkrijk meertje in

het _{tropische regenwoud} dat _destijds ter _plaatse bestond. Een _{hoog zoutgehalte zorgde}

ervoor dat er _geen aaseters in het water leefden en het voortdurend precipiteren van kalk

zorgde voor een afdoende afsluiting van 'verdronken' dieren van de buitenlucht. Bij de

fossilisatie werden de _{oorspronkelijk organische} delen _vervangen door calciumfosfaat, een

proces dat door de aanwezige algenmatten werd bevorderd. De _bedekking met snel verhardende kalk zorgde voor een stevige 'inkapseling', waardoor de fossielen niet werden

samengedrukt maar hun _{oorspronkelijke (3-dimensionale)} vorm konden bewaren. Er was

dus _sprake van _{uitzonderlijk gunstige}

_{fossilisatie-omstandigheden.}

Bij de _gevonden fossielen bevinden zich _Coleoptera waarvan zelfs _{de ogen nog} tot in het kleinste detail kunnen worden bestudeerd. Veel _ogen vertonen de voor insecten

karakteristieke _hexagonale structuur, maar _bij een van de _aangetroffen larven _zijn de

afzonderlijke ooglenzen cirkelvormig, mogelijk om de hoeveelheid _op te vangen licht te

maximaliseren. Een dergelijk type oog was tot nu toe onbekend _bij fossiele insecten. De

gevonden insecten leefden langs de waterkant en hoeven daarom _{geen goede}

_afspiegeling

te

vormen \ m de toenmalige variëteit in insecten. Het

_regenwoud

waarin het

_meertje

_lag,

herbergde waarschijnlijk relatief veel vertebraten. Dat zou verklaren waarom het water van

het _meertje zo rijk was aan de fosfaten die deze opmerkelijke fossielvindplaats tot stand

hielp brengen.

Een heel ander _type fossiel, waarover in GEOCOMmunicatie 1 al werd

_bericht,

vormen

insecten die in hars zijn opgenomen. In dergelijke insecten treden _{nauwelijks veranderingen}

na hun dood op. Er wordt dan ook al jaren, mede naar aanleiding van de film Jurassic

Park, in _dergelijke insecten naar _{goed geconserveerd} DNA _gezocht. Er is ook diverse malen beweerd dat dat

_gevonden

zou

_zijn,

maar de

_uitgevoerde

_proeven konden nooit met

succes worden herhaald. En het ziet er nu naar uit dat dat ook nooit zal _gebeuren: onderzoekers van het Natural History Museum in Londen hebben twee_jaar zulk onderzoek

te denken _{zijn. Zij} hebben echter

geen spoor van DNA aangetroffen. Ze vermoeden dat claims die door andere onderzoekers _{zijn gedaan,} alle berusten

op verontreiniging met

recent materiaal; hun_eigen laboratorium was juist speciaal uitgerust om dat te voorkomen. Dat houdt in dat het oudst _gevonden DNA waarover _geen twijfel kan bestaan, _nog steeds

afkomstig is van

Ötzi,

de man die zo’n 5000 _{jaar geleden} in de _Alpen omkwam en die

inl991 uit het _gletserijs

op de grens tussen Italië en Oostenrijk vrijkwam.

Weer een heel ander bijzonder type fossiel dat dit_jaar heel wat stof heeft doen _opwaaien,

betreft de haren van _zoogdieren die in het Paleoceen moeten hebben _geleefd. De haren

werden _aangetroffen in de fossiele braakballen van _roofvogels, en ook in de versteende

uitwerpselen van roofdieren. Deze vondsten, die door Amerikaanse onderzoekers werden

gedaan in _{Binnen-Mongolë, zijn waarschijnlijk enig} in hun soort. Als een _{bijzonderheid}

melden de onderzoekers de vondst van haren van een _{zoogdiersoort (Lambdopsalis bulla)}

die zich _{waarschijnlijk} al zo’n 200 _{miljoen jaar} afscheidde van de hoofdtak van de

zoogdieren. Ze veronderstellen daarom dat de beharing van _zoogdieren al voor die

afscheiding moet_zijnontstaan.

Ook mensen laten sporen na die tot de fossielen moetenworden _gerekend. In Zweden is

zo’n fossiel _{voorwerp gevonden:} een stukje kauwgum. Het moet zo’n 6500 jaar geleden

zijn achtergelaten in een ook toen al moerassig gebied bij Bökeberg (Zweden). Het _stukje

kauwgum, waarin de tandafdrukken van een kind bewaard zijn gebleven, is geanalyseerd in Bradford. _Daarbij bleek dat het moet _{zijn vervaardigd} uit _berkenbast, dat daarvoor een

speciale behandeling moet hebben _{ondergaan. Kennelijk} was berkenbast een _veelzijdige

grondstof: de hierboven _genoemde Ötzi had een bijl bij zich die met een kleefstof uit berkenbast in _zijn steel was _vastgezet. Natuurlijk konden de onderzoekers niet nalaten om

zelf _kauwgum van berkenbast te maken. Dat was niet gemakkelijk, want om het _sap eruit

te _verdrijven moest de bast worden verhit. In de

open lucht gaat de bast dan over in

houtskool. De _verhitting moetdus in een _afgesloten ruimte hebben _{plaatsgevonden (bijv.} in

een afgedekte _pot), maar in het Neolithicum beschikte de mens daar _nog niet over. Zo

blijft er _nog een raadsel om _op te lossen. Met hun moderne _{hulpmiddelen slaagden} de onderzoekers er echter _gemakkelijk in om _kauwgom uit berkenbast te bereiden. Helaas

voor hen werden hun _inspanningen echter _nauwelijks beloond: ze konden de smaak niet

waarderen

...

Referenties: _{1, 4, 7,} 9

EDELGASSEN HELPENBIJ BEPALING VAN PALEOTEMPERATUREN

De atmosfeer bevat tal van _gasvormige elementen, waaronder _edelgassen. Hun

_verhouding

is zeer _{constant, vanwege} de turbulenties in de lucht die _zorgen voor een voortdurende

menging. In een _sneeuwpakket komen, in de lucht tussen de sneeuwvlokken, al deze elementen met dezelfde _{isotopenverhoudingen} voor. In een _pak sneeuw vindt echter

nauwelijks turbulentie meer _plaats, waardoor de diverse _gassen niet _langer voortdurend

worden_gemengd, behalve door hun_{eigen beweging.} Deze _{omstandigheid} leidt ertoe dat de zwaardere _{isotopen geleidelijk} aan _gemiddeld iets 'uitzakken’ _terwijl de lichtere _juist

komen

_{'bovendrijven'.}

Wanneer een _{sneeuwpakket overgaat} in _ijs, onder invloed van het

gewicht van bovenliggende sneeuwlagen, hebben de luchtbelletjes uit het bovenste deel van

die _ijslaag dus een iets andere _{samenstelling} dan de onderste _{luchtbelletjes.}

Amerikaanse onderzoekers hebben _{dergelijke luchtbelletjes nauwkeurig geanalyseerd. Zij}

richtten hun aandacht

_daarbij

vooral _op de

_aanwezige

edelgassen, omdat de concentratie daarvan _{op geen} enkele wijze door

_{veranderingen}

in chemische _{omstandigheden} wordt beïnvloed. Hoe meer de massa’s van de onderzochte _isotopen verschillen, hoe _groter ook

hun relatieve _aanrijking boven- of onderin. Een zeer grote gevoeligheid bleekte bestaan _bij

de _verhouding tussen het relatief zware krypton-84 en het relatief lichte argon-36. Hun

onderlinge verhouding in de in _{ijs opgesloten luchtbelletjes} bleek _gemiddeld ca. 1,28% af te _wijken van die in de atmosfeer.

De _genoemde waarde van 1,28% is _geen vast _getal, want de mate van scheiding _hangt

mede af vah de dikte van het _{oorspronkelijke sneeuwpakket} (hoe dikker, hoe sterker de

scheiding). Dit betekent dat de _gevonden waarde het _mogelijk maakt om de _{oorspronkelijke} dikte van het _sneeuwpakket te berekenen. Uit onderzoek aan recente sneeuw in de

poolstreken is bekend dat er een lineair verband bestaat tussen de dikte van de

sneeuwlagen en de _{luchttemperatuur tijdens} hun ontstaan. Het is dus ook _mogelijk om die

luchttemperatuur te berekenen. Kwantitatieve _{isotopenanalyse} in _{luchtbelletjes} uit

ijspakketten kan zo inzicht verschaffen in _vroeger heersende _{temperaturen.} Dat is onder

meer van _{belang bij} het onderzoek naar de _{temperatuurschommelingen tijdens} het

Pleistoceen.

Ook _vroeger waren daarvoor wel methoden, onder meer door _bepaling van de _verhouding

tussen zuurstof-16 en zuurstof-18. Hun _scheiding in _sneeuwlagen is echter zo’n 24 maal

minder effectief dan die tussen _krypton-84 en _argon-36. Bovendien is de _verhouding van

de _{zuurstofisotopen} het resultaat van een _complex van _{omstandigheden,} waaronder de

temperatuur van het zeewater. _{Bij edelgassen spelen dergelijke} factoren ook een _rol, maar

in veel mindere mate. Nu het _mogelijk is om de _{temperatuurbepalingen op} diverse _wijzen

uit te _voeren, kan een zekere mate van calibratie van de diverse methodieken tot stand

komen, waardoor de _huidige verschillen in de _{interpretaties} van _gegevens m.b.t.

paleotemperaturen zullen verminderen.

Referentie: 3

VROEGER KLIMAAT VAN OCEANIË STELT WETENSCHAP VOOR RAADSELS

Over het _vroegere klimaat in Oceanië (Australië, Nieuw-Zeelanden het _zuidelijke deel van

de Stille Oceaan) is _{nog weinig} bekend, hoewel er een _rijke schat aan _gegevens is te

vinden in de vorm van _jaarringen in bomen, koralen en ijslagen. Deze _gegevens zijn benut

voor onderzoek naar de klimatologische trends in Ocenanië sinds 1500. De eerste

resultaten van dit onderzoek _zijn om tal van redenen interessant. In de eerste _plaats

bestrijken ze een zeer _groot gebied (ca. 1/8 van de aarde) en vormen ze dus een

belangrijke aanvulling op de reeds talrijke gegegevens uit vooral West-Europa, de

Verenigde Staten en _Japan. Een ander _{belangrijk aspect} is dat Oceanië sterk onder invloed

staat van het El Nino fenomeen, die in veel klimaat-modellen een uiterst _belangrijke rol

speelt voor het mondiale klimaat.

Een _opvallende uitkomst van het onderzoek is dat de _{’huidige’ temperatuurstijging} niet

overal _{op gelijke wijze plaatsvond: hij bedroeg} in Nieuw Zeeland _1,1 °C sinds een eeuw

geleden, en in Australië 0,7 °C sinds 1908. _Op eilanden in het zuiden van de Stille Oceaan

begon de _{temperatuurstijging} echter

pas zo’n twintig jaar geleden. Opmerkelijk is ook dat deze

_{temperatuurstijging}

niet _{gepaard blijkt} te

gaan met _{veranderingen} in het neerslagpatroon, hoewel de meeste klimaatmodellen zo’n verband aannemen. Er

_blijken

eigenlijk geheel geen trends in de neerslag waar te nemen, _afgezien van het feit dat de hoeveelheid neerslag sterk _{afhankelijk blijkt} van de (veelal indirecte) invloeden van EI

Nino.

Onderzoek van

_jaarringen

in bomen in Tasmanië

_wijst

_erop dat de zomers daar in de vijftiger jaren warmer waren dan de _huidige, en zelfs een _hoogtepunt vormen sinds zo’n 300 v.Chr. De _{laagste temperaturen} van de _afgelopen 7300 _jaar werden _vastgesteld voor

het einde van de vorige eeuw, wat _overigens voor een deel de _verklaring vormt voor de

hierboven _genoemde relatief sterke _{temperatuurstijging} sinds die _tijd; de _huidige

temperatuurstijging, die door _sommigen aan de _lozing van _{'broeikasgassen’} in de atmosfeer wordt _{toegeschreven,} zou dus wel eens _(mede?) een soort inhaalrace kunnen _zijn vanaf een

ongewoon koud moment.

Uit _{ijskernen blijkt} verder dat de in het westen fameuze 'Kleine _IJstijd’ (die zoveel fraaie

17e-eeuwse schilders verleidde tot _{schaatstaferelen)} in Oceanië _{geen equivalent} heeft. Sinds

de komst van de westerse mens _zijn de _gletsjers daar zonder _{duidelijke schommelingen}

steeds _{verder (met} ca. _35%) in _{omvang afgenomen.} Pas sinds 1980 neemt_{de omvang} van

de _gletsjers weer toe, waarschijnlijk onder invloed van El Nino.

Het ziet er _op basis van deze eerste _gegevens naar uit dat er _{grote discrepanties} bestaan

tussen de _{klimaatontwikkelingen} in 'het Westen’ en Oceanië. De _{vraag rijst} in hoeverre dat

een gevolg kan _zijn van het feit dat het milieu in het Westen in de laatste honderden_jaren

sterk is beïnvloed door_{menselijke activiteiten, terwijl} dat in Oceanië niet het _geval was.

Referentie: 8

GERAADPLEEGDE LITERATUUR

‘Battersby,

S., 1997. Plus c’est le même chews. Nature 385, _p. 679.

2

Boyle, E., 1996. _Deep water destination. Nature 379, p. 679-680.

3

Craig, H. & _{Wiens, R.C.,} 1996. Gravitational enrichment of 84Kr/36 Ar ratios in _polar ice

caps: a measure of firn thickness and accumulation _temperature. Science 271, p. 1708-1710.

4

Duncan, I.J. & _Briggs, D.E.G., 1996. _{Three-dimensionally preserved} insects. Nature

381, p. 30-31.

5

Finkel, E., 1997. Australian _geologist battles ’Ark’ claim. Science _{276, p.} 348.

6

Finkel, E., 1997. Ark claim survives court _fight. Science 276, p. 1493.

7

Holden, C. (ed.), 1997. "No _go" for Jurassic Park-_style dinos. Science 276, p. 361.

8

Jones, P., 1996. A la recherche _{du temps perdu. Nature 381, p. 375.}

9

Meng, J. & _Wyss, A.R., 1997. Multituberculate and other mammal hair recovered from

Palaeogene excreta. Nature _385,

p. 712-714.

lü

Pockley, P., 1997. Creationism ’Ark’ trial_opens in Australia. Nature _{386, p. 529.}

“Pockley,

P., 1997. ’Ark evidence’

_challenged

in

_Sydney

court. Nature 386, _p. 638.

12

Pockley, P., 1997. Creationist ’Ark’ trial closes _early after _judge narrows focus. Nature 386, p. 748.

13

Pockley, P., 1997. _Geologist loses ’creationism’ _challenge. Nature 387, p. 540.

14

Pockley,

P., 1997.

_Geologist

set to

_challenge

’creationism’ verdict. Nature _387,

p. 837.

I5

Yu, E.-F., Francois, R. & _{Bacon, M.P.,} 1996. Similar rates of modem and _last-glacial

ocean thermohaline circulation inferred from radiochemical data. Nature _{379, p.} 689-694.

*Adres van de auteur: Dr. A.J. van Loon, Geocom B.V., Postbus _336, 6860 AH

Oosterbeek; Benedendorpsweg 61, 6862 WC Oosterbeek. tel. _026-3390908, fax 026-3390783