Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 23_(4), 2002 76

Lapilli

Larsvanden Hoek+Ostende

Zee-egels

en de veranderendezee

Fossiele

_zee-egels

kunnen uitkomst bieden. J.Dicksonvan de universiteitvan

Cambridge

heefteenaantal fossielen onder de

_{elektronenmicroscoop}

geanalyseerd,

enkwam tot de conclusie dat de

_{samenstelling}

_van het skelet de chemie_vanhetzeewaterreflecteert

_{(lit. 1).}

Immers ont-leent de

zee-egel

de elementenom

_zijn

skelet

op te bou-wenuit hetzeewater.

Uiteraard kan

_je

voor een

dergelijk

onderzoekalleenmaar

uitzonderlijk goed

bewaard

_gebleven

fossielen

gebruiken.

Tijdens

het

_{fossilisatieproces}

kan dechemische

samen-stelling

van eenfossiel totaalveranderen.Als

uitgangs-puntnamDickson _{103 op het oog}

_goed

bewaard

gebleven

zee-egels.

Daarvan konden 75 detoetsvan een

microsco-pische analyse

niet_{weerstaan,maar}de

_overige

28 leen-den zich wel voor het onderzoek. De resultaten komen

goed

overeen meteerdere

_schattingen

_vande

schomme-lingen

vande

Mg/Ca verhouding

vanhetzeewater.

Over de

_{consequenties}

van

zijn bevindingen,

houdt Dickson zich op devlakte.

Hij beperkt

zichtothet voorstel-lenvan een nieuwe methodiekom de

samenstelling

van hetzeewater in het verledente

bepalen. Hij

stelt

_daarbij

duidelijk

dat verdere

analyses

nodig zijn

om

zijn

bevin-dingen

te toetsen.Ineencommentaardatnetals het

oor-spronkelijke

artikel verscheen in Sciencevan 8

novem-ber, gaat

Richard Kerr

_{(lit. 2)}

echtereen

stapje

verder.

Hij

gaatin op de

mogelijke

oorzakenvande

_{schommelingen.}

Metnamemidoceanischeruggen

spelen

een

belangrijke

rol

_bij

de

_uitwisseling

vancalcium-en

magnesiumionen.

Perioden waarin veelvandeze ruggen

voorkomen,

geven een

verlaging

vanhet

_{magnesiumgehalte.}

Als_{er een}

super-continent

_{gevormd is,}

ende totale

_lengte

vande midocea-nische ruggen kleinis,is het

_{magnesiumgehalte juist hoog.}

Ook

_gaat

_{Kerr in op de}

_{consequenties}

van eenveranderde

samenstelling

van het zeewater. Een van de

_suggesties

werdhierbovenal

_genoemd:

de Cambrische

_explosie

_zou

een

gevolg

kunnen

_zijn

van een

dergelijke verandering.

Maarook de

_vorming

van de

krijtrotsen

vanDoverende

huidige uitbreiding

vankoraalriffen zoudenaan de che-mievan het zeewater

gerelateerd

kunnen

_zijn.

Voorals-nog

zijn dergelijke

ideeën

_speculatief.

_{Maar in ieder} ge-val

_lijkt

_{er nu een}methodete

zijn,

waarmee wedeze ideeën verder kunnentoetsen.

Ergens

opeen

_plank

Wiewatbewaart die heeftwat.Daaraan

ontle-nen musea

wereldwijd

hun bestaansrecht. Ze bewarenonsculturele

_erfgoed

voor

toekom-stige generaties.

Detrucis dat

_je

als museumwel moet weten

watje

in huis hebt. In

_september

deed Bruno Mau-reille in Nature

_melding

van een

belangrijke

fossiele vondst

(lit. 4).

Niet uiteen

_opgraving,

maar

aangetroffen

inde collectiesvan het Franse Musée National de Préhistoire in Les

_{Eyzies-de-Tayac-Sireuil.}

De vondstbetreft het skeletvan een

Neanderthalbaby

van de klassieke

_vindplaats

Le Moustier. Het

_skeletje

wasin 1914 opgegraven door Denis

Peyrony

en was

gevonden

ineen

_laag

met

werktuigen

vande

_zogenaamde

Mousterien cultuur.

_Peyrony,

die de vondst hetnummerLe Moustier 2 had meegegeven,had al herkend dathet hier

ging

omde restenvan een zeer

_{jonge baby,}

maar

_hij

heeft hetskelet nooit

_uitgebreid

beschreven. Het verhaal

_ging

dat het fos-siel is

_Parijs

verlorenwasgegaan.

Tijdens

werkzaamheden in het Musée National de Préhis-toire werd Le Moustier 2 herontdekt. De

_{aantekeningen}

van

Peyrony

werden ernog eens

bijgehaald,

enal snel bleek dat het hele

_{Parijsverhaal}

uit de lucht_was

gegrepen.

Nergens

meldt

Peyrony

dat het skelet naarde hoofdstad zou

zijn gestuurd.

Het fossiel zat nog

gedeeltelijk ingebed

in_brokken sedi-ment. Dat maakte het

_mogelijk

om aan tetonen dat de

gevonden Neanderthalbaby

inderdaadLe Moustier 2was. Zowel het sediment als de daarin

_gevonden

faunaresten Een_van de _grootsteraadsels in de

paleonto-logie

is het

_{schijnbaar plotselinge verschijnen}

van fossielen met harde skeletdelenaan het

begin

vanhetCambrium. Zo’n 550

miljoen jaar geleden

zienwe

_plotseling

eenheel scala aanfossielen

verschij-nen. Er

zijn

talvan theorieënoverde oorzaak van deze

zogenaamde

Cambrische

_explosie.

Een daarvan_gaatuit van een

verandering

vande

samenstelling

vanhet zeewa-ter.Deze theorie

_lijkt

nu een

stevige

duw in de rug

gekre-gentehebben.

Kanzeewater

eigenlijk

wel_van

_{samenstelling}

veranderen in de

_loop

vande

geologische geschiedenis?

Dat is

natuur-lijk

deeerste

vraag.

Twintig jaar geleden

wasdat idee nog

ondenkbaar,

maar in de

_loop

van de

_tijd

werd

_duidelijk

dat hetzeewater vandeene

periode

weleens eenandere

verhouding

vanelementenzoukunnen kennen dan dievan eenandere

_{periode. Daarbij}

werdmet name

gedacht

aan de

_verhouding

tussende ionenvan

_{magnesium (Mg)}

en

calcium

(Ca).

Maar hoe kan

_je

dat meten?Jekan

_moeilijk

terugin de

tijd

gaanom een

emmertje

zeewater tehalen. Verschillende methodes

_{zijn voorgesteld}

om de

Mg/Ca

verhouding

tereconstrueren. De

enige

die detoets vande

kritiek

_enigszins

kon

_doorstaan,

_wasde

_analyse

van

inge-sloten zeewater in

evaporieten,

endanmetnamein steen-zout. Maar

_dergelijke

insluitsels

zijn zeldzaam,

en over een

periode

van500

miljoen jaar

had_menslechts

negen monsters.

AFZETTINGEN WTKG 23_(4). 2002 77

en

afslagen bevestigen

dat het fossiel

_afkomstig

isvanLe Moustier. De sedimentbrokken maakten het bovendien

mogelijk

om het rechter

_dijbeen

enrechter

_opperarmbeen

teachterhalen. Deze

_lagen

niet

_bij

derestvan de

_baby,

maar waren

terechtgekomen

in de collectievan een an-dere Neanderthaler

_vindplaats,

Le Ferrassie. Ofschoon de

wijze

van fossilisatie

duidelijk

verschiltvan de

_overige

vondstenvan deze

_vindplaats,

waren de botten daaraan

toegeschreven

ende boeken

_ingegaan

als het

_enige

be-wijs

van een

dubbelbegrafenis bij

Neanderthalers.Waar-schijnlijk

warende botten door

_{Peyroney toegestuurd}

aan Boulevooreen

ouderdomsbepaling,

en warenzo_per

on-geluk

opdeverkeerde

plank terechtgekomen.

Na de

_{herontdekking}

is Le Moustier2 helemaal

schoon-gemaakt

enbestudeerd. De ‘nieuwe’ vondst

_geeft

een aan-tal

belangrijke

gegevensoverde

_ontwikkeling

_van Nean-derthalers. Het is

_{daarbij duidelijk}

_{dat ook op}

_jonge

leef-tijd

- de

leeftijd

vande

_baby

wordt

_geschat

_opminder dan vier maanden

-eral

duidelijke

anatomische verschillen bestondentussen Neanderthalersen de modernemens. Daarmee

_bevestigt

Le Moustier 2 de

_huidige

ideeën dat Neanderthalers_enmodernemens

genetisch

sterk

verschil-len.

Archaeoraptor,

het laatste

_puzzelstukje

Onlangs

werd iknaarde balievan het Natuur Informatie Centrum_van Naturalis _geroepen. Iemand had_een fossiel uit Chinaen wilde wetenof het echtwas. Dat is

tricky

business. Gezien het uitvoerverbod op Chinese fossielen zou een echt fossiel

perdefinitie vandezwarte markt

_{afkomstig zijn.}

Aan de andere kantwasde_{vraag of het fossiel echtwas}is zeker

gerechtvaardigd,

omdatChinaeenmooie traditieaan nep-fossielen heeft.

Het waseen

prachtig

fossiel van twee

_{hagedisachtigen.}

Gewoonweg

temooiom waarte

zijn.

En datwashet dan ook niet.

Op

een

ondergrond

vanleisteenwaren de

ske-letten

_ingebed

in_een

_fijn

zand. Dat iseen

prima

methode

om de

lijmresten

aan het zichtte

onttrekken,

maar

geeft

meteeneen

_{geologisch gezien onmogelijk}

stuk.

Dan hadden de vervalsersvande

_{Archaeoraptor}

het beter

voorelkaar. In deeerste

Lapilli

maakte ik al

melding

van dit fossiel

_{(lit. 3). Archaeoraptor}

was zo

_goed

in elkaar

gezet,

dat het als een serieuze vondst uit deberoemde Yinxian formatie

_gepubliceerd

werd in National

Geogra-phic.

Het zouhet mooiste voorbeeldvan eentussenvorm van

vogels

endinosauriërs

_{zijn afkomstig}

uit de Chinese

Liaoning provincie.

De redactie_vanNational

_Geographic

kreeg

eenbittere

pil

te

slikken,

toenin Science het fossiel ontmaskerd werd. Dat

_gebeurde

toendestaartwerd

gede-termineerd als dievan eennieuwe

_{dinosauriër,}

Microrap-tor

_{(lit. 3, 5).}

Derestvanhet lichaamvan

_{Archaeoraptor}

bestonduit een,toen_nog

_{onbeschreven, vogelsoort.}

Ove-rigens

heeft

_uiteindelijk

het

nepfossiel

National

Geogra-phic

geen windeieren

gelegd.

Een

_{tijdje geleden}

zag ik

een

prachtige

NG-documentaire

op de

televisie,

over de

ontmaskering

van

_{Archaeoraptor.}

De vraag bleef

natuurlijk,

waaruithet lichaamvan Archae-oraptorverderwas

opgebouwd.

Het was

waarschijnlijk

dathier meerdere fossielenvoor

gebruikt

waren,maardeze bleken

_gelukkig

wel totéén soort tebehoren. In Nature vannovember

_{spraken Zonghe}

Zhou,Julia Clarkeen

Fu-cheng Zhang

het verlossende woord

_{(lit. 6).}

De

_overige

puzzelstukjes

waaruit

_{Archaeoraptor}

was

opgebouwd

blij-ken toe tebehorenaan de

_vogel

Yanomis,die in 2001 door Zhouen

Zhang

beschreven is. Deze

ontdekking

le-verde zelfs nogextrainformatieover Yanomis,omdat in het

_{nepfossiel sommige}

onderdelen bewaardwaren ge-bleven die ontbrakenaan het

_holotype

van deze

_vogel.

Overigens

vielernogmeer overYanomistemelden.

On-langs

is_ereenfossiel

_gevonden

_vandeze

_vogel,

_waarvan ook de

maaginhoud

bewaardwas

_gebleven.

Meldden de Chinezen

_onlangs

datzedeeerstezaadetende

_vogel

ont-dekt

_hadden,

nukonden aande handvanhet

galgenmaal

Yanomis als deeerstevisetende

_vogel

identificeren.

Literatuur

1

_{Dickson, J.A.D.,}

2002.Fossilechinodermsasmonitor of the

_Mg/Ca

ratio of Phanerozoicoceans.Science298,

p. 1222-1224.

2

_{Kerr, R.A.,}

2002. Inconstant ancient seas andlife’s

path.

Science

_298,

_{p. 1165-1166.}

3 HoekOstende,L.W.vanden.

_{Lapilli. Afzettingen}

22

(1),

p. 11-13.

4

_{Maureille, B.,}

2002. AlostNeanderthalneonatefound. Nature

_419,

p.33-34.

5 Xu, X.,

Zhou,

Z &

_Wang,

X., 2000. The smallest known non-avian

_theropod

dinosaur. Nature

_408,

_p. 705-708.

6

_{Zhou, Z.,}

J.A. Clarke & F.

Zhang,

2002.

Archaeo-raptor’s

better half. Nature

_420,

_{p. 285.}

*Lars vanden Hoek

_{Ostende, Naturalis,}

Postbus

_9517,

2300 RALeiden,email:

_{Hoek@naturalis.nl}